Hiệu quả liên kết sản xuất theo chuỗi tại các làng nghề chè huyện định hóa, tỉnh thái nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM

TRẦN TRƯỜNG THỌ

HIỆU QUẢ LIÊN KẾT SẢN XUẤT
THEO CHUỖI TẠI CÁC LÀNG NGHỀ CHÈ
HUYỆN ĐỊNH HÓA, TỈNH THÁI NGUYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ
KINH TẾ NÔNG NGHIỆP

THÁI NGUYÊN - 2019


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM

TRẦN TRƯỜNG THỌ

HIỆU QUẢ LIÊN KẾT SẢN XUẤT
THEO CHUỖI TẠI CÁC LÀNG NGHỀ CHÈ
HUYỆN ĐỊNH HÓA, TỈNH THÁI NGUYÊN
Chuyên ngành: Kinh tế nông nghiệp
Mã số: 8.62.01.15

LUẬN VĂN THẠC SĨ
KINH TẾ NÔNG NGHIỆP
Người hướng dẫn khoa học: TS. Bùi Đình Hòa

THÁI NGUYÊN - 2019

i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả
nghiên cứu được trình bày trong luận văn là trung thực, khách quan và chưa
từng dùng để bảo vệ lấy bất kỳ học vị nào.
Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn đã
được cám ơn, các thông tin trích dẫn trong luận văn này đều được chỉ rõ
nguồn gốc.

Thái Nguyên, ngày 26 tháng 8 năm 2019
Tác giả luận văn

Trần Trường Thọ


ii
LỜI CẢM ƠN
Lời đầu tiên em muốn gửi lời cảm ơn tới quý thầy cô trường Đại học
Nông Lâm - Đại học Thái Nguyên, những người đã trực tiếp giảng dạy,
truyền đạt những kiến thức bổ ích cho em, đây chính là những nền tảng cơ
bản để em hoàn thành Luận văn này.
Em xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới thầy giáo - TS. Bùi Đình Hòa đã tận
tình quan tâm hướng dẫn, nhiệt tình chỉ bảo, giải đáp cho em những thắc mắc
trong quá trình thực hiện để em hoàn thành tốt Luận văn này.
Em cũng xin chân thành cảm ơn Lãnh đạo, cán bộ, chuyên viên UBND
huyện Định Hóa cùng các hộ gia đình đã tạo điều kiện, giúp đỡ em được tìm
hiểu tình hình cụ thể về sản xuất chè của huyện, đồng thời đã dành thời gian
chỉ bảo hướng dẫn và tạo mọi điều kiện thuận lợi để em có thể hoàn thành

Luận văn thạc sĩ này.
Thái Nguyên, ngày 26 tháng 8 năm 2019
Học viên

Trần Trường Thọ


iii
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i
LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii
MỤC LỤC ........................................................................................................ iii
DANH MỤC BẢNG ........................................................................................ vi
TRÍCH YẾU LUẬN VĂN .............................................................................. vii
MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1
1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1
2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài ..................................................................... 3
3. Đối tượng nghiên cứu.................................................................................... 3
4. Phạm vi nghiên cứu ....................................................................................... 3
5. Ý nghĩa của đề tài .......................................................................................... 3
5.1. Ý nghĩa lý luận .......................................................................................... 3
5.2. Ý nghĩa thực tiễn ........................................................................................ 4
Chương I CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI ................................................. 5
1.1. Cơ sở lý luận .............................................................................................. 5
1.1.1. Cơ sở lý luận về hiệu quả kinh tế ............................................................ 5
1.1.2. Lý luận về làng nghề ............................................................................. 10
1.1.3. Cơ sở lý luận về liên kết trong sản xuất ................................................ 18
1.2. Cơ sở thực tiễn ......................................................................................... 23
1.2.1. Khái quát chung về cây chè .................................................................. 23
1.2.2. Tình hình sản xuất, tiêu thụ Chè trên thế giới....................................... 24

1.2.3. Tình hình sản xuất và xuất khẩu chè của Việt Nam ............................. 25
1.2.4. Một số mô hình liên kết sản xuất chè ................................................... 25
1.2.5. Bài học cho huyện Định Hóa ................................................................ 32


iv
Chương II ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.... 34
2.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu ................................................................... 34
2.1.1. Đặc điểm tự nhiên ................................................................................. 34
2.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội ...................................................................... 37
2.1.3. Đánh giá chung về điều kiện tự nhiêm, kinh tế, xã hội ........................ 45
2.2. Nội dung nghiên cứu ................................................................................ 46
2.3.1. Phương pháp tiếp cận ............................................................................ 46
2.3.2. Phương pháp thu thập thông tin ............................................................ 46
2.3.3.Phương pháp xử lý thông tin .................................................................. 47
2.3.4. Phương pháp phân tích thông tin .......................................................... 47
2.4. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ................................................................... 48
Chương III KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN .......................... 50
3.1.Thực trạng hiệu quả liên kết sản xuất theo chuỗi ở các làng nghề chè
huyện Định Hóa .............................................................................................. 50
3.1.1. Tình hình phát triển làng nghề chè huyện Định Hóa ............................ 50
3.1.2.Thực trạng liên kết sản xuất theo chuỗi ở các làng nghề chè huyện Định
Hóa .................................................................................................................. 53
3.1.3.Hiệu quả của liên kết trong sản xuất ở các làng nghề chè huyện Định
Hóa .................................................................................................................. 65
3.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả liên kết sản xuất theo chuỗi ở các
làng nghề chè huyện Định Hóa ....................................................................... 66
3.2.1.Các yếu tố ảnh hưởng đến liên kết ngang .............................................. 66
3.2.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến liên kết dọc ................................................. 67
3.3. Các giải pháp nâng cao hiệu quả liên kết sản xuất theo chuỗi ở các làng

nghề chè huyện Định Hóa ............................................................................... 68
3.3.1. Định hướng............................................................................................ 68


v
3.3.2. Mục tiêu................................................................................................. 68
3.3.3. Giải pháp ............................................................................................... 68
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................. 73
1. Kết luận ....................................................................................................... 73
2. Khuyến nghị: ............................................................................................... 75
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 77


vi
DANH MỤC BẢNG
Bảng 2.1. Diện tích huyện Định Hóa phân theo đơn vị hành chính và loại đất................... 34
Bảng 2.2. Dân số huyện Định Hóa phân theo giới tính, thành thị, nông thôn giai đoạn
2016-2018 ............................................................................................................................ 38
Bảng 2.3. Số hộ nghèo trên địa bàn huyện Định Hóa giai đoạn năm 2016-2018 ............... 39
Bảng 2.4. Giá trị sản xuất các ngành kinh tế huyện Định Hóa giai đoạn năm 2016-2018
(theo giá cố định) ................................................................................................................. 40
Bảng 3.1. Diện tích Chè trên địa bàn huyện Định Hóa ....................................................... 52
Bảng 3.2: Diện tích canh tác chè phân theo loại hộ ............................................................. 53
Bảng 3.3. Tư liệu sản xuất và vốn của hộ điều tra không liên kết sản xuất (tính bình quân/
hộ) ........................................................................................................................................ 54
Bảng 3.4. Tư liệu sản xuất và vốn của hộ điều tra có liên kết sản xuât (tính bình quân/ hộ)
............................................................................................................................................. 57
Bảng 3.5. Chi phí thời kỳ kiến thiết cơ bản của 1 ha chè của hộ không tham gia liên kết sản
xuât....................................................................................................................................... 57
Bảng 3.6. Chi phí thời kỳ kiến thiết cơ bản của 1 ha chè đối với hộ có liên kết sản xuất ... 58

Bảng 3.7. Chi phí sản xuất thời kỳ kinh doanh qua 3 năm trên 1 ha chè của hộ không tham
gia liên kết sản xuất ............................................................................................................. 59
Bảng 3.8. Chi phí sản xuất thời kỳ kinh doanh qua 3 năm trên 1 ha chè của hộ tham gia liên
kết sản xuất .......................................................................................................................... 60
Bảng 3.9. Năng suất và doanh thu của các hộ điều tra qua 3 năm tính bình quân/ha (hộ
không tham gia liên kết sản xuất) ........................................................................................ 61
Bảng 3.10. Năng Suất và doanh thu của các hộ điều tra qua 3 năm tính bình quân/ha (hộ
tham gia liên kết sản xuất) ................................................................................................... 62
Bảng 3.11. Kết quả sản xuất chè trên 1 ha hộ không tham gia liên kết sản xuất ................. 62
Bảng 3.12. Kết quả sản xuất chè trên 1 ha của hộ tham gia liên kết sản xuất .................... 63
Bảng 3.13. Tổng hợp kết quả sản xuất trên 1 ha chè của hộ không tham gia liên kết sản
xuất....................................................................................................................................... 63
Bảng 3.14. Tổng hợp kết quả sản xuất trên 1 ha chè của hộ tham gia liên kết sản xuất ..... 64


vii
TRÍCH YẾU LUẬN VĂN
Tên tác giả: Trần Trường Thọ
Tên luận văn: Hiệu quả liên kết sản xuất theo chuỗi tại các làng nghề
chè huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên.
Ngành: Kinh tế nông nghiệp

Mã số: 8.62.01.15

Tên cơ sở đào tạo: Trường Đại học Nông lâm Thái Nguyên
Mục tiêu cụ thể:
(1) Hệ thống hóa một số vấn đề lý luận và thực tiễn về làng nghề ,hiệu quả
liên kết sản xuất theo chuỗi tại các làng nghề.
(2) Đánh giá thực trạng hiệu quả liên kết sản xuất theo chuỗi tại các làng
nghề chè huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên.

(3) Xác định các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả liên kết sản xuất theo
chuỗi tại các làng nghề chè huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên.
(4) Đề xuất giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế sản xuất chè tại
các làng nghề Chè huyện Định Hóa đến năm 2025 và tầm nhìn 2030.
Phương pháp nghiên cứu
Luận văn sử dụng phương pháp thu thập tài liệu thứ cấp và sơ cấp
nhằm đánh giá thực trạng hiệu quả liên kết sản xuất theo chuỗi tại các làng
nghề chè huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên. Đồng thời luận văn sử dụng
phương pháp phân tích như thống kê mô tả, so sánh, sử dụng phương pháp xử
lý số liệu bằng công cụ excel để phân tích hiệu quả liên kết sản xuất theo
chuỗi tại các làng nghề chè huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên.
Kết quả chính và kết luận
Luận văn đã tập trung phân tích hiệu quả liên kết sản xuất theo chuỗi
tại các làng nghề chè huyện Định Hóa. Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến
hiệu quả liên kết sản xuất theo chuỗi tại các làng nghề chè huyện Định Hóa,
tỉnh Thái Nguyên. Luận văn đưa ra được các giải pháp quan trọng nhằm tăng


viii
cường công tác liên kết sản xuất trong thời gian tới: Giải pháp về kỹ thuật;
Giải pháp phát triển nguồn nhân lực; Giải pháp về chính sách; giải pháp pháp
triển chuổi sản xuất; Giải pháp về kinh tế.


1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Dân số khu vực nông thôn Việt Nam hiện nay chiếm khoảng 70% dân số
cả nước, trong xu thế hội nhập kinh tế, khu vực nông thôn đã đạt được những
kết quả tương đối khả quan như: giải quyết được cơ bản nhu cầu lương thực,

thực phẩm, thu nhập của dân cư khu vực nông thôn tăng lên, đời sống văn hoá
xã hội được nâng lên. Trong việc nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của
người dân được nâng cao phải kế đến sự đóng góp không nhỏ của các làng
nghề nói chung, và làng nghề Chè nói riêng.
Trong quá trình công nghiệp hoá nông nghiệp, nông thôn, làng nghề có
vai trò đặc biệt quan trọng bởi nhờ có làng nghề mà hàng triệu người lao động
đã được tạo việc làm, góp phần xoá đói giảm nghèo, tăng thu nhập, chuyển
dịch cơ cấu lao động và phát tiển kinh tế xã hội tại địa phương.
Số lượng làng nghề đã được UBND tỉnh Thái Nguyên công nhận là làng
nghề và làng nghề truyền thống là 163 làng nghề, với 11.720 hộ tham gia, số
lao động tham gia làm nghề 22.760 người (tính đến năm 2018). Làng nghề
Thái Nguyên với các ngành nghề chính như: chế biến chè; chế biến nông, lâm
sản, thực phẩm; thêu ren, sản xuất vật liệu xây dựng, cơ khí, trồng hoa, sinh
vật cảnh, trồng dâu nuôi tằm,... Trong đó, có 140 làng nghề là làng nghề chè
chiếm 86,42%. Các làng nghề chè này đã hình thành nên các vùng làng nghề
chè đặc sản nổi tiếng tập trung như: Tân Cương (thành phố Thái Nguyên);
Phúc Thuận (huyện Phổ Yên); Trại Cài, Minh Lập, Sông Cầu (huyện Đồng
Hỷ); Khe Cốc, Tức Tranh (huyện Phú Lương), La Bằng (huyện Đại Từ); Phú
Hội 1, 2, Phú Ninh 1, 2, 3, Yên Hòa 1, 2 (huyện Định Hóa)... Cùng với sự
phát triển làng nghề truyền thống của cả nước. Các làng nghề trong tỉnh Thái
Nguyên nói chung và làng nghề ở huyện Định Hóa nói riêng đã được các cấp
chính quyền địa phương quan tâm tạo điều kiện để phát triển trong đó có làng
nghề Chè. Trên địa bàn huyện Định Hóa hiện nay có 23 làng nghề trong đó


2
có 19 làng nghề Chè, các làng nghề này phân bổ ở các xã phía nam huyện
Định Hóa.
Tuy có tiềm năng phát triển và đứng trước cơ hội thị trường to lớn nhưng
làng nghề chè vẫn tồn tại nhiều hạn chế, chưa đảm bảo phát triển bền vững

như: Quy mô sản xuất kinh doanh nhỏ lẻ, manh mún; kết quả sản xuất - kinh
doanh thấp; lượng vốn tích lũy để đầu tư phát triển kinh doanh không cao, khó
khăn trong huy động được vốn để mở rộng sản xuất kinh doanh; các hoạt động
liên doanh liên kết sản xuất giữa các hộ dân làng nghề với các Tổ hợp tác, các
Hợp tác xã, với doanh nghiệp và với các thành phần kinh tế khác còn hạn chế,
chất lượng sản phẩm không đồng đều, khả năng cạnh tranh không cao,… Lực
lượng lao động có trình độ văn hóa thấp. Hầu hết các hộ nghề chè đang gặp
khó khăn về đất đai, nhà xưởng, nguồn vốn, năng lực quản lý... Vì vậy quy mô
sản xuất kinh doanh chè của hộ làng nghề bị bó hẹp, sản xuất thủ công là chủ
yếu, thị trường chưa mở rộng, sản phẩm làm ra chất lượng chưa cao, chưa đa
dạng mẫu mã sản phẩm, vấn đề ô nhiễm môi trường chưa thực sự được quan
tâm. Các chính sách của địa phương trong việc hỗ trợ phát triển làng nghề về
vốn, về công nghệ, đào tạo, hoạt động xúc tiến thương mại,... còn chưa thực sự
được chú trọng.
Định Hóa không những là cái nôi cách mạng có nhiều điểm di tích lịch
sử, văn hóa đã được công nhận cấp quốc gia, cấp tỉnh … mà Định Hóa còn có
những làng nghề chuyền thống như làng nghề sản xuất mành cọ, sản xuất mỳ
gạo Bao Thai, làng nghề Chè …
Liên kết trong sản xuất luôn là hướng được khuyến khích phát triển của
nhiều nền kinh tế trên thế giới. Ngành nông nghiệp Việt Nam vẫn còn đang là
nền nông nghiệp nhỏ, manh mún, sản xuất theo kiểu truyền thống. Vì vậy, sự
hợp tác, liên kết trong ngành càng cần thiết hơn bao giờ hết.
Hiện nay hợp tác, liên kết sản xuất với tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp là
xu thế sản xuất của thời đại và trên thế giới, do vậy viêc liên kết trong sản suât
ở Việt Nam cũng không thể đúng ngoài cuộc được, liên kết sản xuất để nâng
cao hiệu quả và chất lượng sản phẩm, tăng thu nhập cho người dân. Để thích


3
nghi với nền kinh tế hội nhập hiện nay các làng nghề trên địa bàn huyện Định

Hóa gặp không ít khó khăn như: Nguồn vốn kinh doanh, thị trường tiêu thụ,
công nghệ … các hộ trong làng nghề chưa liên kết sâu trong sản xuất, sản xuất
ở các làng nghề chưa có tính liên kết, vẫn sản xuất mang tính mạnh ai người
đấy làm … Để giải quyết các khó khăn đó và đáp ứng nhu cầu của thực tiễn,
đánh giá hiệu quả kinh tế của các hộ gia đình đã tham gia liên kết sản xuất chè
trên địa bàn huyện Định Hóa, tôi chọn đề tài:
“ Hiệu quả liên kết sản xuất theo chuỗi tại các làng nghề chè huyện
Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên” để làm luận văn thạc sĩ của mình.
2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài
- Hệ thống hóa một số vấn đề lý luận và thực tiễn về làng nghề, hiệu quả
liên kết sản xuất theo chuỗi tại các làng nghề.
- Đánh giá thực trạng hiệu quả liên kết sản xuất theo chuỗi tại các làng
nghề chè huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên.
- Xác định các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả liên kết sản xuất theo
chuỗi tại các làng nghề chè huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên.
- Đề xuất giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế sản xuất chè tại các
làng nghề Chè huyện Định Hóa đến năm 2025 và tầm nhìn 2030.
3. Đối tượng nghiên cứu
Các hộ có liên kết trong sản xuất Chè ở các làng nghề chè huyện Định
Hóa, tỉnh Thái Nguyên.
4. Phạm vi nghiên cứu
Không gian: huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên
Thời gian: Sử dụng số liệu thứ cấp từ năm 2016-2018; Số liệu sơ cấp
(điều tra) năm 2019.
5. Ý nghĩa của đề tài
5.1. Ý nghĩa lý luận
Luận văn là tài liệu tham khảo trên khía cạnh lý luận về làng nghề, hiệu
quả liên kết sản xuất theo chuỗi tại các làng nghề chè.

4
5.2. Ý nghĩa thực tiễn
- Đề xuất được một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế khi liên
kết sản xuất tại các làng nghề chè huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên .
- Là tài liệu bổ ích giúp các hộ làng nghề chè huyện Định Hóa có những
chiến lược tối ưu và định hướng phát triển làng nghề một cách bền vững.


5
Chương I
CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI
1.1. Cơ sở lý luận
1.1.1. Cơ sở lý luận về hiệu quả kinh tế
1.1.1.1. Khái niệm hiệu quả kinh tế của Farell
Farell (1957) đã đưa ra khái niệm hiệu quả của một hãng bao gồm hai bộ
phận cấu thành là hiệu quả kỹ thuật và hiệu quả phân bổ. Hiệu quả kỹ thuật
phản ánh khả năng của hãng có thể tối đa hóa lượng đầu ra với một lượng đầu
vào và công nghệ nhất định.
1.1.1.2. Khái niệm hiệu quả kinh tế truyền thống
Hiệu quả kinh tế là một phạm trù kinh tế xã hội phản ánh mặt chất lượng
của hoạt động sản xuất kinh doanh, được xác định bằng việc so sánh kết quả
thu được và chi phí bỏ ra.
1.1.1.3. Các quan điểm về hiệu quả kinh tế
Nghiên cứu về hiệu quả kinh tế, tác giả nhận thấy đã có hai quan điểm
khác nhau về vấn đề này, cụ thể là:
*) Quan điểm truyền thống
Quan điểm truyền thống cho rằng, nói đến hiệu quả kinh tế là nói đến
phần còn lại của kết quả sản xuất kinh doanh sau khi đã trừ chi phí. Hiệu quả
kinh tế được đo bằng các chi phí và lãi. Nhiều tác giả theo quan điểm này cho
rằng, hiệu quả kinh tế được xem như là tỷ lệ giữa kết quả thu được với chi phí

bỏ ra, hay ngược lại là chi phí trên một đơn vị sản phẩm hay giá trị sản phẩm.
Những chỉ tiêu hiệu quả này thường là giá thành sản phẩm hay mức sinh lời
của đồng vốn được tính toán khi kết thúc một quá trình sản xuất kinh doanh
(Hoàng Hùng, 2001) “Hiệu quả kinh tế trong các dự án phát triển nông thôn”,
Quan điểm truyền thống trên chưa thật toàn diện khi xem xét đến hiệu quả
kinh tế. Sự thiếu toàn diện được thể hiện qua những khía cạnh sau: Thứ nhất,
hiệu quả kinh tế được xem xét với quá trình sản xuất kinh doanh trong trạng


6
thái tĩnh, chỉ xem xét hiệu quả sau khi đã đầu tư. Trong khi đó, hiệu quả kinh
tế lại là một vấn đề rất quan trọng, không những cho phép chúng ta biết được
kết quả đầu tư mà còn giúp chúng ta xem xét trước khi ra quyết định có nên
tiếp tục đầu tư hay không và nên đầu tư bao nhiêu, đến mức độ nào. Trên
phương diện này, quan điểm truyền thống chưa đáp ứng được đầy đủ. Thứ hai,
quan điểm truyền thống không tính yếu tố thời gian khi tính toán thu và chi
cho một hoạt động sản xuất kinh doanh. Do đó, thu và chi trong tính toán hiệu
quả kinh tế là chưa đầy đủ và chính xác. Thứ ba, hiệu quả kinh tế chỉ bao gồm
hai phạm trù cơ bản là thu và chi. Hai phạm trù này chủ yếu liên quan đến yếu
tố tài chính đơn thuần như chi phí về vốn, lao động, thu về sản phẩm và giá cả.
Trong khi đó, các hoạt động đầu tư và phát triển lại có những tác động không
chỉ đơn thuần về mặt kinh tế mà còn trên cả các phương diện khác nữa. Bên
cạnh đó, có những phần thu lợi hoặc những khoản chi phí mà lúc đầu khó hoặc
không lượng hoá được nhưng lại đáng kể thì lại không được phản ánh ở cách
tính theo quan điểm truyền thống này (Hoàng Hùng, 2001) “Hiệu quả kinh tế
trong các dự án phát triển nông thôn”,
*) Quan điểm hiện đại
Các nhà kinh tế đã đưa ra quan niệm hiện đại về hiệu quả kinh tế nhằm
khắc phục những hạn chế của quan điểm truyền thống. Theo quan điểm hiện
đại, khi tính hiệu quả kinh tế phải căn cứ vào tổ hợp các yếu tố. Cụ thể là:

- Trạng thái động của mối quan hệ giữa đầu vào và đầu ra. Về mối quan
hệ này, cần phân biệt rõ ba phạm trù: hiệu quả kỹ thuật, hiệu quả phân bổ các
nguồn lực và hiệu quả kinh tế. Hiệu quả kỹ thuật là số sản phẩm (O) thu thêm
trên một đơn vị đầu vào (I) đầu tư thêm. Tỷ số ∂O/∂I được gọi là sản phẩm
biên. Hiệu quả phân bổ nguồn lực là giá trị sản phẩm thu thêm trên một đơn vị
chi phí đầu tư thêm. Thực chất nó là hiệu quả kỹ thuật có tính đến các yếu tố
giá đầu vào và giá sản phẩm. Hiệu quả phân bổ đạt tối đa khi doanh thu biên
bằng chi phí biên. Hiệu quả kinh tế là phần thu thêm trên một đơn vị đầu tư


7
thêm. Chỉ đạt được hiệu quả kinh tế khi cả hiệu quả kỹ thuật và hiệu quả sử
dụng nguồn lực là tối đa (Hoàng Hùng, 2001) ”Hiệu quả kinh tế trong các dự
án phát triển nông thôn”,
- Yếu tố thời gian: các nhà kinh tế đương đại đã coi thời gian là một yếu
tố trong tính toán hiệu quả. Cùng đầu tư một lượng vốn như nhau và cùng có
tổng doanh thu bằng nhau nhưng có thể có hiệu quả khác nhau trong những
thời điểm khác nhau.
- Hiệu quả tài chính, xã hội và môi trường: các quan điểm hiện đại cho
rằng hiệu quả về tài chính phải phù hợp với xu thế thời đại, phù hợp với chiến
lược tăng trưởng và phát triển kinh tế bền vững của các quốc gia hiện nay
(Hoàng Hùng, 2001) ”Hiệu quả kinh tế trong các dự án phát triển nông thôn”
1.1.1.4. Nội dung và bản chất của hiệu quả kinh tế
Cho dù theo quan điểm truyền thống hay hiện đại, hiệu quả kinh tế luôn
liên quan đến các yếu tố tham gia vào quá trình sản xuất kinh doanh. Nội dung
xác định hiệu quả kinh tế bao gồm:
- Xác định các yếu tố đầu vào: đó là chi phí trung gian, chi phí sản xuất,
chi phí lao động và dịch vụ, chi phí vốn đầu tư và đất đai, v.v...
- Xác định các yếu tố đầu ra (mục tiêu đạt được): trước hết hiệu quả kinh
tế là các mục tiêu đạt được của từng hộ gia đình, từng cơ sở sản xuất phải phù

hợp với mục tiêu chung của nền kinh tế quốc dân, hàng hóa sản xuất ra phải
trao đổi được trên thị trường, các kết quả đạt được là: khối lượng sản phẩm, giá
trị sản xuất, giá trị gia tăng, lợi nhuận, v.v...
Bản chất hiệu quả kinh tế, về mặt định lượng là xem xét, so sánh kết quả
thu được và chi phí bỏ ra. Một hoạt động hay một mô hình sản xuất kinh doanh
chỉ được coi là có hiệu quả kinh tế khi kết quả thu được lớn hơn chi phí bỏ ra,
chênh lệch này càng lớn thì hiệu quả kinh tế càng cao và ngược lại. Về mặt
định tính, mức độ hiệu quả kinh tế cao là một nhận định phản ánh sự nỗ lực
của từng khâu, của mỗi cấp trong hệ thống sản xuất, đồng thời phản ánh trình


8
độ năng lực quản lý sản xuất kinh doanh cũng như mức độ gắn kết giữa khả
năng giải quyết những yêu cầu, những mục tiêu kinh tế với những yêu cầu và
mục tiêu chính trị - xã hội. Hai mặt định tính và định lượng là cặp phạm trù
của hiệu quả kinh tế có quan hệ mật thiết với nhau.
1.1.1.5. Phân loại hiệu quả kinh tế
Mọi hoạt động sản xuất của con người và quá trình áp dụng tiến bộ khoa
học kỹ thuật vào sản xuất đều có mục đích chủ yếu là hiệu quả kinh tế. Tuy
nhiên, kết quả của các hoạt động đó không chỉ duy nhất đạt được về mặt kinh
tế mà đồng thời còn tạo ra nhiều kết qua có liên quan đến đời sống kinh tế xã hội của con người. Những kết quả đạt được đó là: nâng cao chất lượng cuộc
sống, giải quyết công ăn việc làm, góp phần ổn định chính trị xã hội, trật tự
an ninh, xây dựng xã hội tiên tiến, cải tạo môi trường sinh thái, nâng cao đời
sống văn hoá tinh thần cho nhân dân tức là đạt hiệu quả về mặt xã hội.
Đặc biệt trong sản xuất nông nghiệp ngoài những hiệu quả về kinh tế xã
hội, còn có hiệu quả lớn về môi trường mà các ngành kinh tế khác không thể
có. Cũng có thể mọi hoạt động kinh tế mang lại hiệu quả cho một cá nhân, một
đơn vị, nhưng xét trên phạm vi toàn xã hội thì nó ảnh hưởng xấu đến lợi ích và
hiệu quả chung. Vì vậy khi đánh giá hiệu quả cần phân loại chúng để có kết
luận chính xác.

Căn cứ theo nội dung và bản chất có thể phân thành 3 phạm trù: hiệu
quả kinh tế, hiệu quả xã hội và hiệu quả môi trường. Ba phạm trù này tuy khác
nhau về nội dung nhưng lại có mối quan hệ tác động qua lại lẫn nhau. Hiệu quả
kinh tế được hiểu là mối tương quan so sánh giữa lượng kết quả đạt được về
mặt kinh tế và chi phí bỏ ra để đạt được kết quả đó.
Khi xác định hiệu quả kinh tế, nhiều nhà kinh tế thường ít nhấn mạng
quan hệ so sánh tương đối mà chỉ quan tâm đến quan hệ so sánh tuyệt đối và
chưa xem xét đầy đủ mối quan hệ kết hợp chặt chẽ giữa đại lượng
tương đối và đại lượng tuyệt đối.


9
- Hiệu quả kinh tế được thể hiện ở mức đặc trưng quan hệ so sánh giữa
lượng kết quả đạt được và lượng chi phí bỏ ra. Một giải pháp kỹ thuật quản lý
có hiệu quả kinh tế cao là một phương án đạt được tương quan tương đối giữa
các kết quả đem lại và chi phí bỏ ra. Khi xác định hiệu quả kinh tế phải xem
xét đầy đủ mối quan hệ chặt chẽ giữa các đại lượng tương đối và đại lượng
tuyệt đối. Hiệu quả kinh tế ở đây được biểu hiện bằng tổng giá trị sản phẩm,
tổng thu nhập, lợi nhuận và tỷ suất lợi nhuận, mối quan hệ đầu vào và đầu ra.
- Hiệu quả xã hội là mối tương quan so sánh về mặt xã hội như: Tạo công
ăn việc làm, tạo thu nhập ổn định và tạo ra sự công bằng xã hội trong cộng
đồng dân cư, cải thiện đời sống nông thôn….
- Hiệu quả môi trường, đây là hiệu quả mang tính chất lâu dài, vừa đảm
bảo lơi ích trước mắt, vừa đảm bảo lợi ích lâu dài, nó gắn chặt chẽ với quá
trình khai thác, sử dụng và bảo vệ tài nguyên – nước và môi trường sinh thái.
Hiệu quả kinh tế là khâu trung tâm có vai trò quyết định nhất và hiệu quả
kinh tế được đánh giá một cách đầy đủ nhất là khi kết hợp với hiệu quả xã hội
và môi trường. Để làm rõ phạm trù hiệu quả kinh tế, ta có thể phân loại chúng
theo các tiêu thức nhất định từ đó thấy rõ đươc nội dung nghiên cứu của các
loại hiệu quả kinh tế. Xét trong phạm vi và đối tượng các hoạt động kinh tế, có

thể phân chia phạm trù hiệu quả kinh tế thành:
- Hiệu quả kinh tế theo ngành là hiệu quả kinh tế tính riêng cho từng
ngành sản xuất vật chất như: Công nghiệp, nông nghiệp, thương mại,
dịch vụ … trong từng ngành lớn có lúc phải phân bố hiệu quả kinh tế cho
những ngành hẹp hơn.
- Hiệu quả kinh tế quốc dân là hiệu quả kinh tế tính chung cho toàn bộ
nền sản xuất xã hội.
- Hiệu quả kinh tế doanh nghiệp là xem xét cho từng doanh nghiệp, vì
mỗi doanh nghiệp hoạt động theo từng mục đích riêng và lấy lợi nhuận là mục
tiêu cao nhất. Chính vì thế mà nhà nước có các chính sách liên kết vĩ mô với
doanh nghiệp.


10
- Hiệu quả kinh tế khu vực sản xuất: vật chất, phi vật chât và sản xuất
dịch vụ. Căn cứ vào các yếu tố cơ bản của sản xuất và phương hướng tác
động vào sản xuất thì có thể phân chia hiệu quả kinh tế thành:
+ Hiệu quả sử dụng vốn.
+ Hiệu quả sử dụng lao động.
+ Hiệu quả sử dụng máy móc thiết bị.
+ Hiệu quả sử dụng đất đai, năng lượng…
+ Hiệu quả áp dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật và quản lý.
1.1.2. Lý luận về làng nghề
1.1.2.1.Khái niệm về làng nghề
Cho đến nay vẫn chưa có khái niệm chính thống về “làng nghề”. theo
giáo sư Trần Quốc Vượng thì “làng nghề là một làng tuy vẫn còn trồng trọt
theo lối tiểu nông và chăn nuôi nhưng cũng có một số nghề phụ khác như đan
lát, gốm sứ, làm tương... song đã nổi trội một nghề cổ truyền, tinh xảo với một
tầng lớp thợ thủ công chuyên nghiệp hay bán chuyên nghiệp, có phường (cơ
cấu tổ chức), có ông trùm, ông cả... cùng một số thợ và phó nhỏ, đã chuyên

tâm, có quy trình công nghệ nhất định “sinh ư nghệ, tử ư nghệ”, “nhất nghệ
tinh, nhất thân vinh”, sống chủ yếu được bằng nghề đó và sản xuất ra những
mặt hàng thủ công, những mặt hàng này đã có tính mỹ nghệ, đã trở thành sản
phẩm hàng và có quan hệ tiếp thị với một thị trường là vùng rộng xung quanh
và với thị trường đô thị và tiến tới mở rộng ra cả nước rồi có thể xuất khẩu ra
cả nước ngoài” (Bảo tồn và phát triển làng nghề truyền thống việt nam,
8/1996)
1.1.2.2. Đặc điểm của các làng nghề
Đặc điểm nổi bật nhất của các làng nghề là tồn tại ở nông thôn, gắn bó
chặt chẽ với nông nghiệp. Các làng nghề xuất hiện trong từng làng- xã ở nông
thôn sau đó các ngành nghề thủ công nghiệp được tách dần nhưng không rời
khỏi nông thôn, sản xuất nông nghiệp và sản xuất- kinh doanh thủ công nghiệp


11
trong các làng nghề đan xen lẫn nhau. Người thợ thủ công trước hết và đồng
thời là người nông dân.
Hai là, công nghệ kỹ thuật sản xuất sản phẩm trong các làng nghề, đặc
biệt là các làng nghề truyền thống thường rất thô sơ, lạc hậu, sử dụng kỹ thuật
thủ công là chủ yếu. công cụ lao động trong các làng nghề đa số là công cụ thủ
công, công nghệ sản xuất mang tính đơn chiếc. nhiều loại sản phẩm có công
nghệ- kỹ thuật hoàn toàn phải dựa vào đôi bàn tay khéo léo của người thợ mặc
dù hiện nay đã có sự cơ khí hoá và điện khí hoá từng bước trong sản xuất, song
cũng chỉ có một số không nhiều nghề có khả năng cơ giới hoá được một số
công đoạn trong sản xuất sản phẩm.
Ba là, đại bộ phận nguyên vật liệu của các làng nghề thường là tại chỗ.
hầu hết các làng nghề truyền thống được hình thành xuất phát từ sự sẵn có của
nguồn nguyên liệu sẵn có tại chỗ, trên địa bàn địa phương. cũng có thể có một
số nguyên liệu phải nhập từ vùng khác hoặc từ nước ngoài như một số loại chỉ
thêu, thuốc nhuộm... song không nhiều.

Bốn là, phần đông lao động trong các làng nghề là lao động thủ công, nhờ
vào kỹ thuật khéo léo, tinh xảo của đôi bàn tay, vào đầu óc thẩm mỹ và sáng
tạo của người thợ, của các nghệ nhân. trước kia, do trình độ khoa học và công
nghệ chưa phát triển thì hầu hết các công đoạn trong quy trình sản xuất đều là
thủ công, giản đơn. ngày nay, cùng với sự phát triển của khoa học- công nghệ,
việc ứng dụng khoa học- công nghệ mới vào nhiều công đoạn trong sản xuất
của làng nghề đã giảm bớt được lượng lao động thủ công, giản đơn. tuy nhiên,
một số loại sản phẩm còn có một số công đoạn trong quy trình sản xuất vẫn
phải duy trì kỹ thuật lao động thủ công tinh xảo. việc dạy nghề trước đây chủ
yếu theo phương thức truyền nghề trong các gia đinh từ đời này sang đời khác
và chỉ khuôn lại trong từng làng. sau hoà bình lập lại, nhiều cơ sở quốc doanh
và hợp tác xã làm nghề thủ công truyền thống ra đời, làm cho phương thức


12
truyền nghề và dậy nghề đã có nhiều thay đổi, mang tính đa dạng và phong
phú hơn.
Năm là, sản phẩm làng nghề, đặc biệt là làng nghề mang tính đơn chiếc,
có tính mỹ thuật cao, mang đậm bản sắc văn hoá dân tộc. các sản phẩm làng
nghề truyền thống vừa có giá trị sử dụng, vừa có giá trị thẩm mỹ cao, vì nhiều
loại sản phẩm vừa phục vụ nhu cầu tiêu dùng, vừa là vật trang trí trong nhà,
đền chùa, công sở nhà nước... các sản phẩm đều là sự kết giao giữa phương
pháp thủ công tinh xảo với sự sáng tạo nghệ thuật. cùng là đồ gốm sứ, nhưng
người ta vẫn có thể phân biệt được đâu là gốm sứ Bát Tràng (Hà Nội), Thổ Hà
(Bắc Ninh), Đông Triều (Quảng Ninh). Từ những con rồng chạm trổ ở các
đình chùa, hoa văn trên các trống đồng và các hoạ tiết trên đồ gốm sứ đến
những nét chấm phá trên các bức thêu... tất cả đều mang vóc dáng dân tộc, quê
hương, chứa đựng ảnh hưởng về văn hoá tinh thần, quan niệm về nhân văn và
tín ngưỡng, tôn giáo của dân tộc.
Sáu là, thị trường tiêu thụ sản phẩm của các làng nghề hầu hết mang tính

địa phương, tại chỗ và nhỏ hẹp. bởi sự ra đời của các làng nghề, đặc biệt là các
làng nghề truyền thống, là xuất phát từ việc đáp ứng nhu cầu về hàng tiêu dùng
tại chỗ của các địa phương. ở mỗi một làng nghề hoặc một cụm làng nghề đều
có các chợ dùng làm nơi trao đổi, buôn bán, tiêu thụ sản phẩm của các làng
nghề. cho đến nay, thị trường làng nghề về cơ bản vẫn là các thị trường địa
phương, là tỉnh hay liên tỉnh và một phần cho xuất khẩu.
Bảy là, hình thức tổ chức sản xuất trong các làng nghề chủ yếu là ở quy
mô hộ gia đình, một số đã có sự phát triển thành tổ chức hợp tác và doanh
nghiệp tư nhân.
1.1.2.3.Ý nghĩa của việc phát triển Làng nghề
Việc phát triển làng nghề nói chung trong cả nước không chỉ góp phần
thúc đẩy sự phát triển kinh tế của địa phương mà việc bảo tồn và phát triển
làng nghề còn tăng thêm sức mạnh cội nguồn, gieo vào lòng mỗi người dân


13
Việt Nam tình cảm dân tộc, yêu quý, trân trọng, gìn giữ di sản và bản sắc văn
hoá Việt Nam, cụ thể:
a.Giải quyết việc làm cho người lao động địa phương
Diện tích đất ngày càng bị thu hẹp nên tình trạng thất nghiệp, thiếu việc
làm có nguy cơ gia tăng, đời sống của người dân còn khó khăn, việc phát triển
các làng nghề phù hợp với yêu cầu giải quyết việc làm cho lao động đang dư
thừa tại địa phương. Ngoài ra sự phát triển của các làng nghề còn góp phần kéo
theo sự phát triển của nhiều ngành nghề dịch vụ khác, tạo nhiều việc làm mới
cho người lao động lúc nông nhàn.
b. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn theo hướng công nghiệp hoá,
hiện đại hoá
Sự phát triển các làng nghề đã góp phần làm cho tỷ trọng của ngành
nông nghiệp ngày càng thu hẹp, tỷ trọng của các ngành công nghiệp và dịch
vụ ngày càng tăng lên. Đồng thời, nó còn đóng vai trò tích cực trong việc

thay đổi tập quán từ sản xuất nhỏ, độc canh mang tính tự cung, tự cấp sang
sản xuất hàng hoá.
Sự gia tăng của các cơ sở sản xuất, kinh doanh vừa và nhỏ của các làng
nghề đã thu hút một lực lượng lao động không nhỏ của địa phương cộng với sự
chuyển dịch của các làng nghề trong những năm qua đây chính là một trong
những hướng đi quan trọng để thực hiện việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế trong
sản xuất nông nghiệp và phát triển nông thôn theo hướng CNH, HĐH.
c. Thu hút các loại vốn đầu tư, các loại lao động, nâng cao thu nhập, thu
hẹp khoảng cách đời sống nông thôn và thành thị
Khác với sản xuất công nghiệp và một số ngành khác, làng nghề truyền
thống không đòi hỏi số vốn đầu tư quá lớn bởi rất nhiều nghề chỉ cần công cụ
thủ công, thô sơ mà người thợ trong làng nghề đều có thể tự sản xuất hoặc chế
tạo được. Hơn nữa, đặc điểm sản xuất của làng nghề là quy mô nhỏ, cơ cấu
vốn và cơ cấu lao động ít nên rất phù hợp với khả năng huy động vốn và các


14
nguồn lực vật chất của các hộ gia đình. Với mức vốn đầu tư không lớn, trong
điều kiện hiện nay thì đó là một lợi thế để các làng nghề có thể huy động các
nguồn vốn nhàn rỗi trong dân vào hoạt động sản xuất kinh doanh.
d. Bảo tồn các giá trị văn hoá dân tộc truyền thống
Phát triển các làng nghề góp phần vào việc giữ gìn các giá trị văn hóa của
dân tộc và nâng cao đời sống tinh thần cho cư dân ở nông thôn. Đó là niềm tự
hào của dân tộc ta qua các thế hệ nối tiếp đến nay vẫn còn nguyên giá trị. Sản
phẩm của làng nghề phản ánh những nét chung của dân tộc có nét riêng của
làng nghề. Người Việt Nam sống ở nước ngoài khi nhớ về quê hương là nhớ
đến dấu ấn đậm nét của làng nghề với sản phẩm độc đáo của nông thôn Việt
Nam mà các dân tộc khác không có được.
1.1.2.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển của làng nghề
a. Điều kiện tự nhiên (yếu tố vùng miền)

Vị trí địa lý, đất đai, khí hậu, các nguồn tài nguyên thiên nhiên là những
nguồn lực và là cơ sở của lợi thế so sánh của mỗi vùng, miền nói chung và các
làng nghề chè nói riêng. Tuy nhiên, do đặc trưng về điều kiện tự nhiên mỗi
vùng miền, dẫn đến chất lượng và sản lượng chè ở mỗi vùng là khác nhau. Đây
chính là yếu tố ảnh hưởng rất lớn đến phát triển làng nghề chè. Bên cạnh đó, vị
trí địa lý thuận lợi về giao thông, điện, nước, viễn thông,... cũng sẽ tạo cho sự
giao lưu kinh tế, mở rộng hợp tác, hội nhập kinh tế, phát triển thị trường… tạo
điều kiện cho các làng nghề phát triển.
b. Quy mô đầu tư nguyên liệu
Nguồn nguyên liệu cho sản xuất nghề là chè búp tươi. Do vậy, chi phí
nguyên liệu sẽ bao gồm toàn bộ các chi phí: giống chè, phân bón, thuốc bảo vệ
thực vật, chi phí điện, nước tưới cho chè,... tính đến khi thu hái sản phẩm chè
búp tươi để đưa vào sao sấy. Mỗi vùng chè, mỗi hộ chè đầu tư chi phí cho
vườn chè khác nhau, dẫn đến chất lượng nguồn nguyên liệu chè cũng khác


15
nhau. Thông thường, những hộ nghề có quy mô vườn chè lớn thì chi phí
nguyên liệu cho sản xuất chè cũng lớn.
c.Chất lượng nguồn lao động
Chất lượng nguồn lao động được thể hiện qua trình độ học vấn của chủ
hộ, kinh nghiệm làm nghề của hộ, khả năng ứng dụng khoa học công nghệ vào
trong sản xuất, khả năng tìm kiếm thị trường,..... Tuy nhiên, lao động nghề chủ
yếu là lao động thủ công không qua đào tạo, phần lớn là lao động nữ, dẫn đến
khó khăn trong công tác ứng dụng khoa học công nghệ vào sản xuất.
d. Công cụ sản xuất
Tư liệu sản xuất tại (công cụ sản xuất) các làng nghề chè bao gồm: cuốc,
xẻng, máy bơm nước, bình phun thuốc trừ sâu, máy sao sấy chè,... Các yếu tố
này đảm bảo cho quá trình sản xuất của làng nghề diễn ra liên tục, và đảm bảo
cho làng nghề có điều kiện đầu tư, phát triển theo chiều rộng và chiều sâu.

e.Quy mô vốn
Trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế, cạnh tranh khốc liệt trên thị
trường đòi hỏi các cơ sở sản xuất kinh doanh trong làng nghề phải có lượng
vốn lớn đầu tư công nghệ, đổi mới trang thiết bị ở một số công đoạn sản xuất
phù hợp để thay thế lao động thủ công, tăng năng suất lao động, nâng cao chất
lượng, đáp ứng nhu cầu mở rộng thị trường.
Quy mô vốn tại các làng nghề chè thường không lớn, sản xuất theo thời
vụ nên thường tận dụng lượng tiền nhàn rỗi trong dân (vốn tự có) hoặc các hộ
có thể tự huy động từ anh em, họ hàng,... hay nguồn vốn tín dụng chính thức từ
các quỹ tín dụng, các ngân hàng thương mại,… Đối với nguồn vốn tín dụng,
các hộ có thể vay nhưng thủ tục cho vay phức tạp, lượng vốn cho vay ít, thời
gian vay ngắn nên thực tế của nguồn vốn này thấp so với nhu cầu của các hộ
dân làng nghề. Chính những khó khăn như quy mô vốn nhỏ lẻ, tỷ lệ vốn chủ
yếu là vốn tự có, những khó khăn khi vay vốn ảnh hưởng rất lớn đến quy mô
sản xuất và năng lực cạnh tranh của sản phẩm làng nghề.