NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA HỆ THỐNG NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP HỒ CHÍ MINH
------------------O---------------

LƯƠNG XUÂN MINH

NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA HỆ THỐNG
NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN TRÊN ĐỊA BÀN
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG

TP. HỒ CHÍ MINH, THÁNG NĂM 2020


NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP HỒ CHÍ MINH
------------------O---------------

LƯƠNG XUÂN MINH

NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA HỆ THỐNG
NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN TRÊN ĐỊA BÀN
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG

Chuyên ngành: Tài chính Ngân hàng
Mã số : 9.34.02.01
Người hướng dẫn khoa học: PGS.,TS. Hà Quang Đào

TP. HỒ CHÍ MINH- THÁNG NĂM 2020


i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi tên là: Lương Xuân Minh
Sinh ngày: 05/08/1986

Nơi sinh: Hà Nội

Hiện đang công tác tại Trường Đại học ngân hàng Tp.HCM.
Là Nghiên cứu sinh khóa 17 của Trường Đại học ngân hàng Tp.HCM
Tên luận án: Nâng cao năng lực cạnh tranh của hệ thống ngân hàng thương mại cổ
phần trên địa bàn Tp.HCM
Người hướng dẫn khoa học: PGS.,TS. Hà Quang Đào
Tôi xin cam đoan luận án này chưa từng được trình nộp để lấy học vị tiến sĩ tại bất cứ một
cơ sở đào tạo nào. Luận án này là công trình nghiên cứu của riêng tôi, kết quả nghiên cứu
là trung thực, trong đó không có các nội dung đã được công bố trước đây hoặc các nội dung
do người khác thực hiện ngoại trừ các trích dẫn được dẫn nguồn đầy đủ trong luận án.

Tp.HCM, ngày

tháng

năm 2020

Nghiên cứu sinh

Lương Xuân Minh


ii

LỜI CÁM ƠN

Tôi xin chân trọng cảm ơn các thầy, cô, bạn bè đồng nghiệp Trường Đại học ngân hàng
Tp.HCM đã giúp đỡ tôi trong qua trình làm luận án.
Đặc biệt em xin trân trọng gửi lời cảm ơn sâu sắc đến PGS.,TS. Hà Quang Đào – Người
hướng dẫn khoa học đã tận tình giúp đỡ và trực tiếp hướng dẫn em nghiên cứu và hoàn
thành luận án.
Mặc dù đã có nhiều cố gắng trong quá trình nghiên cứu, song do khả năng và kinh nghiệm
của bản thân có hạn, nên luận án không tránh khỏi những tồn tại, hạn chế và thiếu sót. Vì
vậy tôi rất mong được nhận được sự góp ý chân thành của các thầy cô, của các chuyên gia
nhằm bổ sung hoàn thiện trong quá trình nghiên cứu tiếp theo.
Xin chân thành cảm ơn!


iii

TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ
Tên luận án: Nâng cao năng lực cạnh tranh của hệ thống ngân hàng thương
mại cổ phần trên địa bàn Tp.HCM

Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng
Mã số: 9.34.02.01
Nghiên cứu sinh: Lương Xuân Minh
Người hướng dẫn khoa học: PGS., TS. Hà Quang Đào
Cơ sở đào tạo: Trường đại học Ngân Hàng TP.HCM

Trong bối cảnh hội nhập quốc tế hiện nay, môi trường cạnh tranh của các ngân
hàng ngày càng gay gắt. Các ngân hàng thương mại trong nước không chỉ cạnh tranh
với nhau mà còn đối mặt với sự cạnh tranh từ các ngân hàng nước ngoài, các tổ chức
tài chính. Đặc biệt là sự chạy đua ứng dụng khoa học công nghệ 4.0 vào hoạt động
kinh doanh ngân hàng.
Luận án đã khái quát được những vấn đề cơ bản mang tính lý thuyết liên quan đến
cạnh tranh và năng lực cạnh tranh của các NHTM từ đó rút ra quan niệm về năng lực
cạnh tranh của ngân hàng thương mại. Luận án cũng đã trình bày một số bài học kinh
nghiệm trong việc nâng cao năng lực cạnh tranh của một số ngân hàng trên thế giới.
Bằng phương pháp nghiên cứu định lượng thông qua việc xây dựng các thang đo,
trải qua các quá trình điều chỉnh, thu thập số liệu và xử lý trên phần mềm SPSS 26,
luận án đã xây dựng được mô hình các nhân tố tác động đến năng lực cạnh tranh của
các ngân hàng TMCP trên địa bàn Tp.HCM, đó là: NLCT = 0,502*Taichinh + 0,161*
Congnghe + 0,043* Nhanluc + 0,101*Quantri + 0,431* Phanphoi. Từ đó, xác định
các nhân tố tác động, thứ tự tác động của các nhân tố để làm căn cứ xây dựng giải
pháp.
Bằng phương pháp thống kê, mô tả và phân tích năng lực cạnh tranh của các ngân
hàng TMCP dựa trên những số liệu thu thập được, tác giả đã phân tích thực trạng năng
lực cạnh tranh của 10 ngân hàng TMCP trên địa bàn Tp.HCM dựa trên các yếu tố:
năng lực tài chính, năng lực công nghệ, nguồn nhân lực, năng lực quản trị và cơ cấu tổ
chức và hệ thống kênh phân phối. Từ đó, tác giả đã có những đánh giá về những mặt
đạt được, đó là:
-

Một số ngân hàng đã nâng cao năng lực tài chính của mình bằng các biện pháp


iv

-

khác nhau, như SCB, Sacombank, HDbank đã nâng cao năng lực tài chính của
mình bằng hình thức sáp nhập; ABBank, ACB, Eximbank đã tận dụng nguồn
vốn ngoại để gia tăng vốn;
Nợ xấu của các ngân hàng Eximbank, Sacombank và ACB giảm đáng kể cả về
quy mô và tỷ lệ.
Đầu tư phát triển công nghệ hiện đại, từng bước triển khai ngân hàng số để
nâng cao năng lực cạnh tranh.

Tuy nhiên, các ngân hàng còn có những mặt hạn chế, đó là:
-

-

-

Một số ngân hàng năng lực cạnh tranh còn quá thấp, điển hình là Saigonbank
có quy mô tổng tài sản thấp nhất trong các NHTM trong nước, mặc dù
Saigonbank là ngân hàng TMCP đầu tiên được thành lập.
Tỷ lệ VCSH/TTS chưa phù hợp. SCB là ngân hàng TMCP có quy mô TTS lớn
nhưng tỷ lệ VCSH/TTS lại thấp nhất, điều đó dẫn tới rủi ro cao trong hoạt động
kinh doanh. Saigonbank có tỷ lệ VCSH/TTS cao nhất, điều đó cho thấy
Saigonbank chưa phát huy hết tiềm năng của mình.
Mặc dù một số ngân hàng đã có thành tích trong việc xử lý các khoản nợ xấu

nhưng quy mô nợ xấu vẫn còn cao, tiềm ẩn nhiều rủi ro.
Quy mô nhân sự của một số ngân hàng còn thiếu, chưa đáp ứng được yêu cầu
công việc.

Nguyên nhân của những hạn chế, đó là:
-

Tỷ lệ cổ đông nhỏ còn thấp, số lượng cổ đông lớn ít nhưng chiếm tỷ lệ cao gây
khó khăn trong việc gia tăng nguồn vốn bằng hình thức phát hành cổ phiếu.
Ngoài những ngân hàng đã sáp nhập thì các ngân hàng khác còn chậm trễ trong
việc tìm đối tác để có thể hợp nhất với nhau.
Đội ngũ lãnh đạo cấp cao thiếu sự ổn định, phần đông gắn bó với ngân hàng
chưa lâu nên chưa am hiểu văn hóa kinh doanh của chính ngân hàng đó.

Từ mô hình các nhân tố tác động đến năng lực cạnh tranh và thực trạng năng lực
cạnh tranh của các ngân hàng TMCP trên địa bàn Tp.HCM, tác giả đã đề xuất các giải
pháp nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh cho các ngân hàng TMCP trên địa bàn
Tp.HCM. Đó là các giải pháp:
-

Các giải pháp nâng cao năng lực tài chính, trong đó các giải pháp tăng quy mô
tổng tài sản là trọng tâm. Tuy nhiên, phải đảm bảo sự cân đối giữa Vốn chủ sở
hữu và Vốn huy động. Đồng thời là các giải pháp để nâng cao chất lượng tài
sản, từ đó gia tăng lợi nhuận.

-

Giải pháp phát triển hệ thống kênh phân phối: tập trung xây dựng CN/PGD

v

khang trang, hiện đại; phát triển các kênh phân phối hiện đại; mở rộng kênh
phân phối ra thị trường quốc tế.
-

Giải pháp phát triển ứng dụng công nghệ: đầu tư, đổi mới, nâng cấp và ứng
dụng để xây dựng phát triển ngân hàng số

-

Giải pháp nâng cao năng lực quản trị

-

Giải pháp phát triển nguồn nhân lực

Bên cạnh các giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh, tác giả cũng đã có một số
kiến nghị đối với Chính Phủ và NHNN nhằm tạo điều kiện cho các ngân hàng thực
hiện tốt nhóm giải pháp trên.


vi

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
TỪ VIẾT

DIỄN GIẢI

TẮT

NHTM

Ngân hàng thương mại

TMCP

Thương mại cổ phần

NHNN

Ngân hàng nhà nước

ATM

Máy rút tiền tự động

EFTPOS/POS

Máy thanh toán tại điểm bán hàng

CN/PGD

Chi nhánh hoặc phòng giao dịch

VCSH

Vốn chủ sở hữu

TSCĐ

Tài sản cố định

HĐQT

Hội đồng quản trị

TGĐ

Tổng giám đốc

ROE/ROEA

Tỷ suất lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu

ROA/ROAA

Tỷ suất lợi nhuận trên tổng tài sản

CAR

Tỷ lệ an toàn vốn

TCTD

Tổ chức tín dụng

Tp.HCM

Thành phố Hồ Chí Minh

VAMC

Công ty quản lý tài sản Việt Nam

DATC

Công ty mua bán nợ và tài sản tồn đọng của doanh nghiệp

XHCN

Xã hội chủ nghĩa

TTCK

Thị trường chứng khoán

GTCG

Giấy tờ có giá

BCTC

Báo cáo tài chính

BCTN

Báo cáo thường niên

TTS

Tổng tài sản


vii

DANH SÁCH NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN VÀ TÊN VIẾT TẮT

STT

TÊN NGÂN HÀNG TMCP

VIẾT TẮT

CÁC NHTM CỔ PHẦN NHÀ NƯỚC
1

Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam

Vietinbank

2

Ngân hàng TMCP Đầu tư và phát triển Việt Nam

BIDV

3

Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam

VCB/Vietcombank

CÁC NGÂN HÀNG TMCP KHÁC (ĐANG HOẠT ĐỘNG)
1

Ngân hàng TMCP Á Châu

ACB

2

Ngân hàng TMCP An Bình

ABBank

3

Ngân hàng TMCP Bản Việt

VietcapitalBank

4

Ngân hàng TMCP Bưu điện liên Việt

Lienvietpostbank

5

Ngân hàng TMCP Kỹ Thương

Techcombank

6

Ngân hàng TMCP Phương Đông

OCB/OceanBank

7

Ngân hàng TMCP Quân đội

MBBank

8

Ngân hàng TMCP Quốc tế

VIBank

9

Ngân hàng TMCP Quốc dân

NCB

10

Ngân hàng TMCP Sài gòn

SCB

11

Ngân hàng TMCP Sài gòn công thương

SGB/Saigonbank

12

Ngân hàng TMCP Sài gòn thương tín

Sacombank

13

Ngân hàng TMCP Sài gòn- Hà Nội

SHB

14

Ngân hàng TMCP Tiên Phong

TPBank

15

Ngân hàng TMCP Việt Nam thịnh vượng

VPBank

16

Ngân hàng TMCP Xuất nhập khẩu

EIB/Eximbank

17

Ngân hàng TMCP Nhà Tp.HCM

HDBank

18

Ngân hàng TMCP Nam Á

NamABank


viii

19

Ngân hàng TMCP Hàng Hải

MSB

20

Ngân hàng TMCP Đông Nam Á

Seabank

21

Ngân hàng TMCP Đông Á

DongABank/EAB

22

Ngân hàng TMCP Đại chúng

PVcombank

23

Ngân hàng TMCP Bảo Việt

BaoVietbank

24

Ngân hàng TMCP Xăng dầu Petrolimex

PGBank

25

Ngân hàng TMCP Việt Á

VietABank

26

Ngân hàng TMCP Bắc Á

BacABank

27

Ngân hàng TMCP Việt Nam Thương Tín

VietBank

28

Ngân hàng TMCP Kiên Long

KienLongBank

CÁC NGÂN HÀNG BỊ XÓA TÊN
1

Ngân hàng TMCP Nhà Hà Nội

Habubank

2

Ngân hàng TMCP Việt Nam Tín nghĩa

TinnghiaBank

3

Ngân hàng TMCP Đệ nhất

Ficombank

4

Ngân hàng Phát triển Nhà Đồng bằng sông Cửu Long

MHB

5

Ngân hàng TMCP Phương Nam

Southernbank

6

Ngân hàng TMCP Đại Á

DaiABank/DAB

7

Ngân hàng TMCP Phát triển Mê kong

MDB


ix

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN
LỜI CÁM ƠN
TÓM TẮT LUẬN ÁN
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
DANH SÁCH NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN VÀ TÊN VIẾT TẮT
MỤC LỤC
DANH MỤC BẢNG- HÌNH
PHẦN MỞ ĐẦU ....................................................................................................... Trang
1. Lý do chọn đề tài ...................................................................................................... 1
2. Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................................. 3
2.1. Mục tiêu tổng quát ............................................................................................. 3
2.2. Mục tiêu cụ thể .................................................................................................. 3
3. Câu hỏi nghiên cứu ................................................................................................... 4
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................ 4
4.1. Đối tượng nghiên cứu ........................................................................................ 4
4.2. Phạm vi nghiên cứu ........................................................................................... 4
5. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................................... 4
6. Những đóng góp mới của luận án ............................................................................ 6
6.1. Những đóng góp mới về lý luận ........................................................................ 6

6.2. Những đóng góp mới về thực tiễn ..................................................................... 6
7. Kết cấu của đề tài ..................................................................................................... 7
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU TRƯỚC .................................................. 8
PHẦN NỘI DUNG.................................................................................................... trang
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ NĂNG LỰC CẠNH TRANH VÀ NÂNG CAO
NĂNG LỰC CẠNH TRANH TRONG LĨNH VỰC NGÂN HÀNG.......................... 15


x

1.1.

Lý luận về cạnh tranh .......................................................................................... 15

1.1.1. Một số lý thuyết cơ bản về cạnh tranh ................................................................... 15
1.1.2. Khái niệm về cạnh tranh ......................................................................................... 26
1.1.3. Khái niệm năng lực cạnh tranh ............................................................................... 27
1.2.

Năng lực cạnh tranh của ngân hàng thương mại .............................................. 29

1.2.1. Khái niệm năng lực cạnh tranh của ngân hàng thương mại ................................... 29
1.2.2. Các nội dung về cạnh tranh trong kinh doanh của NHTM ................................... 30
1.2.3. Đặc điểm cạnh tranh trong ngành ngân hàng ......................................................... 35
1.3.

Hệ thống chỉ tiêu đánh giá năng lực cạnh tranh của ngân hàng thương mại. 36

1.3.1. Các chỉ tiêu đánh giá năng lực cạnh tranh của ngân hàng thương mại .................. 36
1.3.2. Các nhân tố ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh của các NHTM .......................... 50

1.4.

Các mô hình phân tích năng lực cạnh tranh...................................................... 56

1.4.1. Mô hình SWOT ...................................................................................................... 56
1.4.2. Mô hình kim cương của M. Porter ......................................................................... 58
1.4.3. Mô hình hình ảnh cạnh tranh .................................................................................. 59
1.4.4. Mô hình đánh giá các yếu tố nội bộ ....................................................................... 61
1.5.

Kinh nghiệm nâng cao năng lực cạnh tranh của một số ngân hàng trên thế giới
................................................................................................................................ 62

Kết luận chương 1........................................................................................................... 68
CHƯƠNG 2: MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN NĂNG
LỰC CẠNH TRANH CỦA CÁC NGÂN HÀNG TMCP TRÊN ĐỊA BÀN TP.HCM
.......................................................................................................................................... 69
2.1.

Mô hình nghiên cứu.............................................................................................. 69

2.1.1. Mô hình nghiên cứu đề xuất ................................................................................... 69
2.1.2. Diễn giải các biến trong mô hình ........................................................................... 70
2.1.3. Các giả thiết ............................................................................................................ 71
2.2.

Phương pháp nghiên cứu................................................................................... 71


xi

2.2.1. Thiết kế nghiên cứu ................................................................................................ 71
2.2.2. Xây dựng thang đo ................................................................................................. 73
2.3.

Nghiên cứu định lượng ...................................................................................... 76

2.3.1. Phương pháp xử lý số liệu ...................................................................................... 76
2.3.2. Dữ liệu nghiên cứu ................................................................................................. 78
2.3.3. Thiết kế mẫu ........................................................................................................... 79
2.3.4. Kỹ thuật phân tích dữ liệu ...................................................................................... 79
2.4.

Kết quả phân tích các nhân tố tác động đến năng lực cạnh tranh của ngân
hàng TMCP trên địa bàn Tp.HCM .................................................................. 82

2.4.1. Đặc điểm của mẫu nghiên cứu ............................................................................... 83
2.4.2. Kiểm định thang đo ................................................................................................ 84
2.4.3. Kiểm định thang đo bằng phân tích nhân tố khám phá EFA ................................. 85
2.5.

Mô hình nghiên cứu chính thức ......................................................................... 88

2.5.1. Mô hình hồi quy ..................................................................................................... 88
2.5.2. Kiểm định ma trận tương quan giữa các biến độc lâp với biến phụ thuộc............. 89
2.5.3. Phân tích hồi quy .................................................................................................... 90
2.5.4. Thảo luận kết quả hồi quy ...................................................................................... 92
Kết luận chương 2 ......................................................................................................... 94
CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA CÁC NGÂN
HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

.......................................................................................................................................... 95
3.1.

Tổng quan về các ngân hàng TMCP trên địa bàn Tp.HCM .......................... 95

3.1.1. Sơ lược lịch sử hình thành của các ngân hàng TMCP ở Việt Nam........................ 95
3.1.2. Sự hình thành và phát triển của các ngân hàng TMCP trên địa bàn Tp.HCM ....... 98
3.2.

Thực trạng năng lực cạnh tranh của các ngân hàng thương mại cổ phần trên
địa bàn thành phố Hồ Chí Minh ...................................................................... 101


xii

3.2.1. Năng lực tài chính .............................................................................................. 101
3.2.2. Năng lực công nghệ .............................................................................................. 121
3.2.3. Nguồn nhân lực .................................................................................................... 127
3.2.4. Năng lực quản trị .................................................................................................. 130
3.2.5. Hệ thống kênh phân phối ..................................................................................... 135
3.3.

Phân tích SWOT của các ngân hàng TMCP trên địa bàn Tp.HCM ............. 137

3.3.1. Những cơ hội ........................................................................................................ 137
3.3.2. Những thách thức ................................................................................................. 142
3.3.3.

Điểm mạnh......................................................................................................... 146

3.3.4.

Điểm yếu ............................................................................................................ 150

3.4.

Đánh giá thực trạng năng lực cạnh tranh của các ngân hàngTMCP trên địa
bàn Tp.HCM ....................................................................................................... 154

3.4.1. Những kết quả đạt được ....................................................................................... 154
3.4.2. Những hạn chế và nguyên nhân của những hạn chế ............................................ 155
Kết luận chương 3......................................................................................................... 158
CHƯƠNG 4: GIẢI PHÁP NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA CÁC
NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ
MINH ............................................................................................................................. 159
4.1.

Quan điểm và mục tiêu phát triển của hệ thống TCTD ................................. 159

4.1.1. Quan điểm phát triển hệ thống TCTD .................................................................. 159
4.1.2. Mục tiêu phát triển hệ thống tổ chức tín dụng ..................................................... 160
4.1.3. Định hướng phát triển hệ thống ngân hàng TMCP nói chung ............................. 163
4.2.

Mục tiêu phát triển của các ngân hàng TMCP trên địa bàn Tp.HCM trong thời
gian tới ................................................................................................................. 165

4.3.

Các giải pháp nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của các ngân hàng TMCP

trên địa bàn Tp.HCM......................................................................................... 167


xiii

4.3.1. Giải pháp nâng cao năng lực tài chính............................................................... 167
4.3.2. Giải pháp phát triển hệ thống kênh phân phối ................................................... 177
4.3.3. Giải pháp nâng cao năng lực công nghệ............................................................... 178
4.3.4. Giải pháp nâng cao năng lực quản trị ................................................................... 179
4.3.5. Giải pháp phát triển nguồn nhân lực .................................................................... 180
4.4.

Một số kiến nghị.................................................................................................. 181

4.4.1. Kiến nghị đối với Chính phủ và cơ quan nhà nước ............................................. 181
4.4.2. Kiến nghị đối với Ngân hàng nhà nước ............................................................... 183
Kết luận chương 4......................................................................................................... 185
PHẦN KẾT LUẬN ....................................................................................................... 186
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ


xiv

BẢNG

TÊN BẢNG

Bảng 1.1

Bảng 1.2
Bảng 1.3
Bảng 2.1

Ma trận phân tích SWOT
Mô tả ma trận hình ảnh cạnh tranh của công ty
Đánh giá các yếu tố bên trong công ty
Thang đo nhân tố tác động đến năng lực cạnh tranh của các ngân
hàng TMCP trên địa bàn Tp.HCM
Bảng 2.2 Đặc điểm mẫu khảo sát
Bảng 2.3 Tương quan biến tổng và Hệ số Cronbach’s Alpha của các biến quan
sát
Bảng 2.4 Hệ số KMO và Bartlett’s
Bảng 2.5 Tổng phương sai trích (lần 1)
Bảng 2.6 Ma trận xoay
Bảng 2.7 Tổng phương sai trích (lần 2)
Bảng 2.8 Ma trận tương quan giữa các biến
Bảng 2.9 Tóm tắt hồi quy
Bảng 2.10 Số thống kê trong phương trình hồi quy
Bảng 2.11 Mức độ quan trọng của các biến độc lập
Bảng 3.1 Quy mô năng lực tài chính của các ngân hàng TMCP trên địa bàn
Tp.HCM năm 2018
Bảng 3.2 Các lần tăng vốn điều lệ của VPBank từ 2016-2018
Bảng 3.3 Quy mô nguồn vốn huy động của các ngân hàng TMCP trên địa bàn
Tp.HCM
Bảng 3.4 Tỷ lệ nợ xấu của các ngân hàng TMCP trên địa bàn Tp.HCM từ
2009-2018
Bảng 3.5 Core Banking của các NHTMCP trên địa bàn đang sử dụng hiện nay
Bảng 3.6 Tình hình ứng dụng công nghệ trong ngân hàng
Bảng 3.7 Quy mô nợ xấu của các ngân hàng thương mại cổ phần

Bảng 4.1 Đối tác chiến lược của một số NHTM cổ phần tại Việt Nam

HÌNH
Hình 1.1
Hình 2.1
Hình 2.2
Hình 2.3
Hình 3.1

TÊN HÌNH
Mô hình kim cương của M. Porter
Mô hình nghiên cứu đề xuất
Qui trình nghiên cứu
Các nhân tố tác động đến năng lực cạnh tranh NHTM
Biểu đồ tăng trưởng năng lực tài chính của SCB

TRANG
57
60
62
74
83
84
86
86
87
88
90
91
91

93
102
107
109
121
122
126
149
172

TRANG
59
69
72
88
101


xv

Hình 3.2
Hình 3.3
Hình 3.4
Hình 3.5
Hình 3.6
Hình 3.7
Hình 3.8
Hình 3.9
Hình 3.10
Hình 3.11

Hình 3.12
Hình 3.13
Hình 3.14
Hình 3.15
Hình 3.16
Hình 3.17
Hình 3.18
Hình 3.19
Hình 3.20
Hình 3.21
Hình 3.22
Hình 3.23
Hình 3.24
Hình 3.25
Hình 3.26
Hình 3.27
Hình 3.28

Biểu đồ quy mô tổng tài sản của 10 ngân hàng TMCP lớn nhất
Biểu đồ tăng trưởng TTS và VCSH của HDBank
Biểu đồ quy mô VCSH của một số ngân hàng năm 2018
Biểu đồ thị phần huy động vốn của các ngân hàng TMCP năm 2018
Biểu đồ nguồn vốn huy động của một số ngân hàng trong năm 2018
Cơ cấu nguồn vốn (tỷ lệ Vốn chủ sở hữu/ Tổng tài sản)
Tỷ lệ VCSH/TTS của các ngân hàng năm 2018 so với trung bình 10
năm
Biểu đồ ROAA của các ngân hàng TMCP trên địa bàn Tp.HCM năm
2018
Biểu đồ ROEA của các ngân hàng TMCP trên địa bàn Tp.HCM năm
2018

Biến động ROEA của một số ngân hàng từ 2009-2018
Tương quan ROEA với một số ngân hàng khác năm 2018
Tương quan ROAA với một số ngân hàng khác năm 2018
Tỷ lệ nợ xấu của các ngân hàng TMCP trên địa bàn Tp.HCM năm
2018
Biểu đồ nợ xấu và tỷ lệ nợ xấu của SCB từ 2009 đến 2018
Biểu đồ nợ xấu và tỷ lệ nợ xấu của ACB từ 2009 đến 2018
Biểu đồ nợ xấu và tỷ lệ nợ xấu của Sacombank từ 2009 đến 2018
Biểu đồ tình hình số lượng nhân sự của các ngân hàng TMCP trên
địa bàn Tp.HCM tính đến năm 2018
Biểu đồ số lượng nhân sự của một số ngân hàng
Biểu đồ thu nhập bình quân/ tháng của nhân viên tại các ngân hàng
TMCP trên địa bàn Tp.HCM năm 2018
10 ngân hàng có thu nhập cao nhất năm 2018
Sơ đồ cơ cấu tổ chức của ngân hàng TMCP
Trình độ chuyên môn của Nhà quản trị của các ngân hàng TMCP
trên địa bàn Tp.HCM
Số năm gắn bó với ngân hàng của các nhà quản trị
Số năm nắm giữ vụ trí lãnh đạo cấp cao của các nhà quản trị
Biểu đồ số lượng mạng lưới CN/PGD của các ngân hàng TMCP trên
địa bàn Tp.HCM năm 2018
Biểu đồ mạng lưới số lượng CN/PGD của một số ngân hàng khác
Biểu đồ tốc độ tăng trưởng GDP của Việt Nam từ 2009-2018

103
105
106
111
111
112

113
114
115
115
116
117
117
118
119
119
128
129
129
130
131
132
133
134
135
136
138


xvi

Hình 3.29 Biểu đồ tốc độ tăng trưởng GDP của Việt Nam so với một số nước
trong khu vực năm 2018
Hình 3.30 Biểu đồ CPI của Việt Nam từ 2009-2018
Hình 3.31 Biểu đồ thị phần của các công ty tài chính tiêu dùng năm 2017 và
2018

Hình 3.32 Số lượng và vốn điều lệ của các ngân hàng 100% vốn nước ngoài
Hình 3.33 Biểu đồ ROEA của một số ngân hàng có hiệu quả sử dụng vốn cao
nhất trong năm 2018
Hình 3.34 ROAA của một số ngân hàng có hiệu quả kinh doanh cao nhất trong
năm 2018
Hình 3.35 Biểu đồ tổng tài sản của một số ngân hàng
Hình 3.36 Biểu đồ quy mô VCSH của một số ngân hàng
Hình 3.37 Tỷ lệ sở hữu của cổ đông nước ngoài tại các NHTM Việt Nam
Hình 3.38 Cơ cấu cổ đông của các ngân hàng không có cổ đông ngoại
Hình 3.39 Biểu đồ tình hình nhân sự của một số ngân hàng năm 2018
Hình 3.40 Tỷ lệ nắm giữ cổ phần của cổ đông nhỏ ở các ngân hàng năm 2018
Hình 3.41 Tỷ lệ sở hữu cổ phần của các cổ đông Saigonbank năm 2018
Hình 4.1 Top 10 đơn vị phát hành trái phiếu lớn nhất đầu năm 2019
Hình 4.2 Số tiền sử dụng dự phòng để xử lý các khoản cho vay tại các ngân
hàng
Hình 4.3 Dư nợ của các ngân hàng tại VAMC

138
139
144
145
147
148
150
150
151
152
153
156
157

171
176
177


1

PHẦN MỞ ĐẦU
1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Theo cam kết của Việt Nam với WTO, trong đó Việt Nam là thành viên chính
thức thứ 150 từ ngày 07/11/2006, kể từ ngày 01/4/2007 các ngân hàng 100% vốn nước
ngoài được phép thành lập ở Việt Nam. Và kể từ ngày 01/01/2011, các ngân hàng nước
ngoài ở Việt Nam được hoạt động như các ngân hàng thương mại trong nước. Bên
cạnh đó, kể từ ngày 31/12/2015 Việt Nam là một thành viên của cộng đồng kinh tế
ASEAN (Asean Economic Community, viết tắt là AEC). Theo cam kết với AEC, đến
năm 2020 các quốc gia sẽ phải xóa bỏ mọi rào cản và sự khác biệt trong ngành ngân
hàng với các quốc gia nội khối, cụ thể sẽ phải xóa bỏ mọi giới hạn về sở hữu nước
ngoài với các ngân hàng nội địa của mình. Như vậy, trong bối cảnh hội nhập hiện nay,
sự cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng diễn ra mạnh mẽ. Các ngân hàng trong nước
không chỉ cạnh tranh với nhau mà còn đối mặt với sự cạnh tranh đến từ các ngân hàng
nước ngoài vốn đã có tiềm lực tài chính mạnh và kinh nghiệm trong hoạt động ngân
hàng, đặc biệt trong lĩnh vực bán lẻ. Chính vì vậy, đòi hỏi các ngân hàng trong nước
phải nâng cao năng lực của mình để cạnh tranh.
Bên cạnh đó, làn sóng Fintech trong lĩnh vực ngân hàng đã làm thay đổi cơ bản
hoạt động của ngân hàng. Từ hoạt động truyền thống như thanh toán và cho vay,
Fintech đã thâm nhập vào những hoạt động tiềm năng khác như: thanh toán quốc tế,
cho vay ngang hàng, gọi vốn cộng đồng... Với xu hướng phát triển trong thời gian tới,
Fintech sẽ giúp ngân hàng cung cấp dịch vụ tài chính tới các khu vực vùng sâu, vùng
xa, nông thôn... điều mà ngân hàng truyền thống chưa thể làm được. Đồng thời, Fintech
sẽ giúp ngân hàng cho ra đời nhiều sản phẩm mới, đa dạng hóa dịch vụ tài chính. Từ

đó, giúp khách hàng có thể có nhiều lựa chọn sản phẩm phân tán rủi ro và giảm các cú
sốc tài chính. Xu hướng các ngân hàng ứng dụng công nghệ hiện đại cho ra đời các
sản phẩm mới trên nền tảng công nghệ số và các phương thức tiếp cận khách hàng mới
đang diễn ra mạnh mẽ, ngân hàng đi sau sẽ gặp bất lợi trong cạnh tranh.
Thực hiện đề án tài cấu trúc hệ thống các tổ chức tín dụng, phấn đấu đến năm


2

2025, có ít nhất 2 đến 3 ngân hàng nằm trong top 100 ngân hàng lớn nhất (về tổng tài
sản) trong khu vực châu Á, có 3 đến 5 ngân hàng niêm yết cổ phiếu trên thị trường
chứng khoán nước ngoài. Tất cả các ngân hàng thương mại áp dụng Basel II theo
phương pháp tiêu chuẩn. Phát triển hệ thống các TCTD theo hướng: các TCTD trong
nước đóng vai trò chủ lực; hoạt động minh bạch, cạnh tranh, an toàn, hiệu quả bền
vững; cấu trúc đa dạng về sở hữu, quy mô, loại hình; dựa trên nền tảng công nghệ,
quản trị ngân hàng tiên tiến, phù hợp với chuẩn mực hoạt động theo thông lệ quốc tế,
hướng tới đạt trình độ phát triển của nhóm 4 nước dẫn đầu khu vực ASEAN vào năm
2025; năng động, sáng tạo để thích ứng với quá trình tự do hóa và toàn cầu hóa; đáp
ứng nhu cầu về dịch vụ tài chính, ngân hàng ngày càng gia tăng của nền kinh tế, tiến
tới tài chính toàn diện vào năm 2030, bảo đảm mọi người dân và doanh nghiệp có cơ
hội tiếp cận đầy đủ, thuận tiện các dịch vụ tài chính, ngân hàng có chất lượng, đóng
góp tích cực cho phát triển bền vững.
Trong 10 năm từ 2009-2018, đây là giai đoạn diễn ra cuộc khủng hoảng kinh tế
toàn cầu. Đây cũng là giai đoạn hoạt động tái cơ cấu hệ thống ngân hàng diễn ra mạnh
mẽ, đặc biệt là ở một số ngân hàng có trụ sở chính tại Tp.HCM. Hoạt động mua bán
sáp nhập đã làm 4/7 ngân hàng thương mại cổ phần có trụ sở chính tại Tp.HCM vĩnh
viễn bị xóa tên khỏi bản đồ hệ thống ngân hàng Việt Nam. Đó là: Ngân hàng phát triển
nhà đồng bằng sông Cửu Long (MHB); Ngân hàng Đệ nhất (Ficombank); Ngân hàng
Việt Nam Tín nghĩa (TinnghiaBank); Ngân hàng Phương Nam (SouthernBank). Ngoài
ra, các ngân hàng còn phải tăng vốn điều lệ theo đúng lộ trình, xử lý nợ xấu nhằm ổn

định tình hình tài chính...
Tính đến hết năm 2018, trên địa bàn Tp.HCM có 11/31 NHTM cổ phần đặt trụ sở
chính. Hầu hết các ngân hàng này đã và đang trong quá trình tái cơ cấu nhằm tăng khả
năng cạnh tranh, đáp ứng yêu cầu trong giai đoạn mới. Chính vì vậy, tác giả nghiên
cứu đề tài: “Nâng cao năng lực cạnh tranh của hệ thống ngân hàng thương mại cổ
phần trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh” nhằm mục đích tìm ra các giải pháp
nâng cao năng lực cạnh tranh của các ngân hàng TMCP trên địa bàn Tp.HCM.


3

2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU
2.1. Mục tiêu tổng quát
Đưa ra quan niệm về năng lực cạnh tranh của NHTM để từ đó xác định các nhân
tố đánh giá năng lực cạnh tranh của NHTM
Xác định nhân tố tác động mạnh nhất đến năng lực cạnh tranh của các ngân hàng
TMCP trên địa bàn Tp.HCM.
Phân tích thực trạng năng lực cạnh tranh của các Ngân hàng TMCP trên địa bàn
thành phố Hồ Chí Minh.
Đưa ra các giải pháp, kiến nghị nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của các Ngân
hàng TMCP có trụ sở chính trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh.
2.2. Mục tiêu cụ thể
Tìm hiểu tổng quan tình hình của các nghiên cứu trước về năng lực cạnh tranh của
NHTM nói chung và các ngân hàng NHTM nói riêng.
Lập luận để đưa ra các yếu tố cơ bản đánh giá năng lực cạnh tranh của ngân hàng
thương mại.
Nghiên cứu các bài học kinh nghiệm của các ngân hàng ở các quốc gia khác như
Hoa Kỳ, Trung Quốc... trong việc nâng cao năng lực cạnh tranh.
Xây dựng mô hình nghiên cứu từ đó chỉ ra nhân tố nào tác động nhiều nhất đến
năng lực cạnh tranh của các ngân hàng TMCP trên địa bàn TP.HCM

Phân tích và đánh giá thực trạng năng lực cạnh tranh của các ngân hàng TMCP
trên địa bàn TP.HCM. Từ đó, nêu lên một số ưu điểm, kết quả đạt được; rút ra những
hạn chế, yếu kém và tìm ra các nguyên nhân của những hạn chế, yếu kém đó.
Đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh cho các ngân hàng
thương mại cổ phần có trụ sở chính trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh. Đảm bảo
hoạt động kinh doanh an toàn và phát triển bền vững trong môi trường cạnh tranh và
bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay.
Kiến nghị Chính phủ, Ngân hàng nhà nước trong điều hành, quản lý nhằm nâng
cao năng lực cạnh tranh cho các ngân hàng thương mại nói chung.


4

3. CÂU HỎI NGHIÊN CỨU
Để thực hiện các mục tiêu trên, nghiên cứu sẽ trả lời các câu hỏi sau:
1. Năng lực cạnh tranh của ngân hàng thương mại là gì?
2. Những nhân tố nào tác động đến năng lực cạnh tranh của các ngân hàng TMCP
trên địa bàn Tp.HCM?
3. Thực trạng năng lực cạnh tranh của các ngân hàng TMCP trên địa bàn Tp.HCM
trong thời gian qua.
4. Các giải pháp nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của ngân hàng TMCP trên địa
bàn Tp.HCM
4. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận án là Năng lực cạnh tranh của các ngân hàng
thương mại cổ phần trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
Không gian nghiên cứu: luận án nghiên cứu các ngân hàng TMCP có trụ sở chính
trên địa bàn Tp.HCM.
Tính đến cuối năm 2018, trên địa bàn Tp.HCM có 11 ngân hàng TMCP đặt trụ sở

chính. Trong giai đoạn nghiên cứu, NHTM cổ phần Đông Á đang bị kiểm soát đặc biệt
bởi Ngân hàng nhà nước nên luận án tập trung phân tích, đánh giá năng lực cạnh tranh
của 10/11 ngân hàng còn lại, cụ thể: ABBank, ACB, SCB, Sacombank,
VietcapitalBank, Saigonbank, Hdbank, Eximbank, NamABank và OCB.
Thời gian nghiên cứu: luận án tập trung nghiên cứu trong giai đoạn từ năm 2009
đến hết năm 2018.
5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Nhằm đạt được mục tiêu đề ra đối với đề tài nghiên cứu. Phương pháp nghiên cứu
được sử dụng trong đề tài: Phương pháp định tính là chủ yếu có kết hợp với phương
pháp định lượng. Cụ thể như sau:


5

Phương pháp nghiên cứu định tính:
Phương pháp định tính được sử dụng trong luận án là phương pháp chủ đạo, như:
thống kê, phân tích mô tả dựa trên số liệu thu thập được. Số liệu thứ cấp được thu thập
từ các Báo cáo thường niên; Bản công bố thông tin, từ cơ quan thống kê, tạp chí;… và
được xử lý trên máy vi tính.
Cụ thể phương pháp định tính:
-

Hệ thống hóa các lý luận về năng lực cạnh tranh nói chung và cạnh tranh trong
lĩnh vực ngân hàng nói riêng. Từ đó, phân tích các yếu tố đánh giá năng lực cạnh
tranh của ngân hàng thương mại.

-

Phương pháp thống kê, mô tả được sử dụng nhằm làm rõ thực trạng năng lực cạnh
tranh của các NHTM cổ phần trên địa bàn Tp.HCM.

-

Phương pháp tổng hợp, phân tích trong 10 năm, từ năm 2009 đến năm 2018 để chỉ
rõ sự thay đổi của các NHTM cổ phần trên địa bàn Tp.HCM. Từ đó, có được
những nhận định về xu hướng phát triển của hệ thống NHTM cổ phần trên địa bàn
TP.HCM trong việc nâng cao năng lực cạnh tranh của chính mình.

-

Phương pháp thống kê, so sánh được sử dụng trong việc nghiên cứu nhằm làm rõ
năng lực cạnh tranh của hệ thống NHTM cổ phần trên địa bàn Tp.HCM so với các
ngân hàng thương mại trong nước khác. Từ đó rút ra điểm mạnh của các NHTM
cổ phần trên địa bàn Tp.HCM. Đồng thời thấy được những điểm yếu, những điểm
còn hạn chế, yếu kém để từ đó đề xuất giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh.
Phương pháp nghiên cứu định lượng:
Nghiên cứu định lượng được thông qua việc gửi Bảng khảo sát tới các chuyên gia

am hiểu về lĩnh vực tài chính, ngân hàng. Thu thập và xử lý dữ liệu bằng phần mềm
SPSS 26.
Phương pháp định lượng dùng để đánh giá độ tin cậy và mức độ phù hợp của các
nhân tố tác động đến năng lực cạnh tranh của các ngân hàng TMCP trên địa bàn
Tp.HCM.


6

6. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN
6.1. Những đóng góp mới về mặt lý luận
Lược khảo các lý luận về năng lực cạnh tranh nói chung và năng lực cạnh tranh

trong lĩnh vực ngân hàng nói riêng.
Xây dựng quan niệm mới về năng lực cạnh tranh của ngân hàng thương mại
Phân tích các yếu tố đánh giá năng lực cạnh tranh của các ngân hàng, đặc biệt là
khối các ngân hàng TMCP. Nghiên cứu được áp dụng tại các NHTM cổ phần có trụ
sở chính đặt trên địa bàn Tp.HCM.
6.2. Những đóng góp mới về mặt thực tiễn
Trong bối cảnh hiện nay, cạnh tranh trên thị trường diễn ra mạnh mẽ, không chỉ
giữa các ngân hàng trong nước với nhau mà còn giữa các ngân hàng trong nước với
ngân hàng nước ngoài, giữa các ngân hàng với các định chế tài chính. Trong khi, các
NHTM nhà nước ngày càng có tiềm lực tài chính lớn hơn do cổ phần hóa, các ngân
hàng nước ngoài được phép mở chi nhánh và hoạt động bình đẳng, không phân biệt
với NHTM trong nước. Chính vì vậy, nghiên cứu năng lực cạnh tranh đối với các ngân
hàng TMCP trên địa bàn Tp.HCM sẽ thấy rõ được những điểm mạnh và những mặt
hạn chế của các ngân hàng TMCP trên địa bàn Tp.HCM. Từ đó, có những giải pháp
nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh cho các ngân hàng này để cạnh tranh với các
NHTM khác trong nước cũng như nước ngoài.
Trong điều kiện cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đang diễn ra mạnh mẽ, hoạt
động ngân hàng cũng không nằm ngoài xu hướng đó. Ngày càng nhiều các xu hướng
công nghệ mới được áp dụng như Blockchain, Big Data, Fintech... Chính vì vậy,
nghiên cứu sẽ chỉ ra được những xu hướng công nghệ mới áp dụng trong lĩnh vực ngân
hàng. Từ đó, đưa ra các giải pháp nhằm mở rộng thị trường, tăng quy mô tiếp cận,
phục vụ khách hàng, giảm chi phí hoạt động.
Trên địa bàn Tp.HCM, hoạt động tái cơ cấu các ngân hàng đang diễn ra hết sức
mạnh mẽ. Chính vì vậy, việc nghiên cứu năng lực cạnh tranh của các ngân hàng trên
địa bàn Tp.HCM sẽ có giải pháp giúp cho các ngân hàng này góp phần hoàn thành
mục tiêu của đề án tái cơ cấu hệ thống ngân hàng của Chính phủ đề ra đến năm 2030.


7

7. KẾT CẤU CỦA ĐỀ TÀI
Bao gồm kết cấu 4 chương và phần kết luận. Cụ thể:
 Chương 1: Cơ sở lý thuyết về năng lực cạnh tranh và nâng cao năng lực cạnh tranh
trong lĩnh vực ngân hàng
 Chương 2: Mô hình nghiên cứu các nhân tố tác động đến năng lực cạnh tranh của
các ngân hàng thương mại cổ phần trên địa bàn Tp.HCM.
 Chương 3: Thực trạng năng lực cạnh tranh của các ngân hàng thương mại cổ phần
trên địa bàn Tp.HCM
 Chương 4: Giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh của các ngân hàng thương mại
cổ phần trên địa bàn Tp.HCM.