bai 21 SỰ PHÁT TRIỂN CỦA TỪ VỰNG

NV 9 Kì 1 Lê Thị Duy Thanh- THCS Thanh Lơng- Văn Chấn- Yên Bái
******************************************************************
Ngày soạn : 12/9/2010 Ngày giảng :14/9/2010
Tuần 5. Tiết 21: Sự phát triển của từ vựng
A. Mục tiêu cần đạt.
Học xong bài, HS:
1.Kin thc:
-Hiểu đợc một trong những cách quan trọng để phát triển từ vựng tiếng Việt là
phát triển nghĩa của từ ngữ trên cơ sở nghĩa của chúng.
2.K nng: - Nhận biết ý nghĩa của từ ngữ trong các cụm từ và trong vb.
-Phân biệt các phơng thức tạo nghĩa mới của từ ngữ với các phép tu từ ẩn dụ, hoán dụ.
3.Thỏi .
Giáo dục HS ý thức dùng từ cho đúng nghĩa.
B. CHUẩN Bị:
*Thầy: -Bảng phụ chép bài thơ: Cảm tác vào nhà ngục QĐ L8
-Y/C hs học lại kiến thức về ẩn dụ,hoán dụ(L6 t2)
*Trò: Học lại bài cũ theo y/c
-Chuẩn bị cuốn từ điển TV
C.Các b ớc lên lớp .
1. ổ n định tổ chức.
2. Kiểm tra bài cũ :
?Thế nào là ẩn dụ? hoán dụ tu từ? Nêu t/d? Lấy ví dụ?
(Là hiện tợng gọi tên sự vật,hiện tợng này bằng tên sv,ht khác có nét tơng đồng hoặc tơng
cận nhằm tăng sức gợi hình,gợi cảm cho sự diễn đạt )->là biện pháp tu từ làm xuất hiện
nghĩa lâm thời của từ ngữ-chỉ hiểu trong văn cảnh
VD:Thuyền về...
Một tay súng cừ .
Hoạt động 1 3. Bài mới.
* Giới thiệu bài: Hầu hết các từ ngữ khi mới hình thành chỉ có một nghĩa.Qua
quá trình phát triển vạn vật sinh sôi nên từ một từ có thể biểu hiện nhiều hiện tợng sự
việc khác nhau.Khi nghĩa mới hình thành mà nghĩa cũ không mất đi thì kết cấu nghĩa

của từ ngữ trở nên phong phú hơn ,phức tạp hơn ->vậy sự phát triển nghĩa của từ có
những cách nào ?chúng ta sẽ học trong 2 tiết
* Tiến trình tổ chức các hoạt động dạy học.
Hoạt động của thầy Hoạt động của trò. Nội dung
* Hoạt động 2: Hớng dẫn HS tìm hiểu sự biến đổi và phát
triển của từ ngữ.
A.Phát triển nghĩa
của từ
I. Sự biến đổi và
phát triển nghĩa của
từ ngữ.
gv treo bài thơ lên bảng- - Đọc ví dụ (bảng phụ).
1/Sự biến đổi nghĩa
NV 9 Kì 1 Lê Thị Duy Thanh- THCS Thanh Lơng- Văn Chấn- Yên Bái
gọi hs đọc
?Nêu lại nd chính của bài
H: Trong bài có câu Bủa
tay ôm chặt bồ kinh tế.
Từ kinh tế trong bài thơ
có ý nghĩa gì?
*Phong thái ung dung đờng
hoàng,khí phách kiên cờng bất
khuất vợt lên hoàn cảnh tù ngục
của ngời chí sĩ cách mạng PBC
- Giải thích.
-> Kinh tế (nói tắt của kinh
bang tế thế ) : Trị nớc, cứu đời.
của từ
H: Ngày nay nghĩa đó của
từ kinh tế còn đợc dùng

không ? Vì sao ?
-> Không. Ngày nay chúng ta
dùng từ kinh tế với nghĩa : Toàn
bộ hoạt động của con ngời
trong lao động sản xuất, trao
đổi, phân phối, sử dụng của cải
vật chất làm ra.
H: Qua đó em rút ra nhận
xét gì về nghĩa của từ ngữ?
Nó có còn nguyên vẹn
nghĩa theo thời gian k?
-nhận xét
-nghĩa cũ mất đi,nghĩa mới hình
thành
-> Nghĩa của từ ngữ
có thể thay đổi ( cùng
với sự phát triển của
xã hội ).
Gọi 1 hs đọc bài thơ a,b-
chú ý các từ in đậm
- Đọc ví dụ 2.
2/Sự phát triển
nghĩa của từ
H: Xác định nghĩa của từ
xuân và tay trong các
ví dụ trên ? Cho biết nghĩa
nào là nghĩa gốc, nghĩa
nào là nghĩa chuyển ?
H: Nghĩa chuyển của từ
xuân (vd a), tay (vd b)

đợc hình thành theo phơng
thức chuyển nghĩa nào?
- Giải nghĩa: (tra từ điển)
+ xuân1 -> mùa chuyển từ đông
sang hạ,mùa mở đầu 1 năm->
nghĩa gốc
+ xuân2 -> tuổi trẻ->nghĩa
chuyển => chuyển nghĩa theo
ph ơng thức ẩn dụ (giống nhau)
+Tay1: bộ phận của cơ thể ngời-
>nghĩa gốc
+ Tay2: chuyên hoạt động hay
giỏi về một môn, một nghề nào
đó(kẻ buôn ngời)->nghĩa
chuyển theo ph ơng thức hoán
dụ
GV đa bài tập thêm VD :Ngày ngày mặt trời...(1)
Thấy một mặt trời...(2)
* Hớng dẫn HS phân biệt
phép tu từ ẩn dụ, hoán dụ
với phơng thức chuyển
nghĩa ẩn dụ, hoán dụ.
- mặt trời...(2) :dùng biện pháp
nghệ thuật ẩn dụ dựa vào mối
quan hệ giống nhau giữa 2 đối t-
ợng theo cảm nhận của nhà thơ
chứ k phải là hiện tợng phát
-Nghĩa chuyển đợc đa
vào sử dụng cố định
NV 9 Kì 1 Lê Thị Duy Thanh- THCS Thanh Lơng- Văn Chấn- Yên Bái

triển nghĩa của từ vì nó không
làm phát triển nghĩa của từ trong
từ điển
trong từ điển
H: Từ việc tìm hiểu VD
trên hãy nêu các phơng
thức phát triển từ ngữ ?
- HS rút ra nhận xét. -> Hai phơng thức
chủ yếu phát triển
nghĩa từ ngữ : ẩn dụ,
hoán dụ.
H: Từ ví dụ 1, 2 rút ra
nhận xét gì về sự biến đổi
và phát triển nghĩa từ ngữ?
* Rút ra ghi nhớ.
- Đọc ghi nhớ.
* Ghi nhớ : sgk T56
* Hoạt động 3: Hớng dẫn HS luyện tập II. Luyện tập.
Bài tập 1:
H: Hãy xác định nghĩa
gốc, nghĩa chuyển, phơng
thức chuyển nghĩa của từ
chân trong các ví dụ đã
cho ?
- Đọc yêu cầu bài tập 1.
-> Làm miệng.
a. Chân (nghĩa gốc)
b. Chân (nghĩa
chuyển- PT hoán dụ)
c. Chân (nghĩa

chuyển PT ẩn dụ)
d. Chân (nghĩa
chuyển PT ẩn dụ)
- Đọc yêu cầu bài tập 3
Bài tập 3
H: Nêu nghĩa của từ đồng
hồ trong : đồng hồ điện,
đồng hồ nớc?
- Thảo luận -> trả lời. - Đồng hồ: Khí cụ để
đo bề ngoài giống
đồng hồ.
- Đọc yêu cầu bài tập 5
Bài tập 4
H: Nhận xét cách dùng từ
Trà về nghĩa
- Thảo luận, trả lời. -giống:nét nghĩa đã
chế biến,pha nớc
-Khác:Dùng để chữa
bệnh ->nghĩa
chuyển(sp từ thực
vật,chế biến dới dạng
khô)=>ẩn dụ
?Tìm sự giống và khác
nhau
- Suy nghĩ, trả lời.
Hoạt động 4 4/Củng cố:
?Trong các cách dùng từ ăn sau ,cách nào dùng theo nghĩa gốc:
A.Ăn cơm. B.Cô ấy ăn ảnh.
C.Tàu ăn hàng. D.Ăn hối lộ.
5/Dặn dò:

- Làm bài tập 2, 4 / 57.
- Soạn văn bản Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh : đọc, trả lời câu hỏi phần trong sgk.
**********************************************************
Ngày soạn: /9/2010 Ngày dạy: /9/2010
Tiết 22 - Bài 5
NV 9 Kì 1 Lê Thị Duy Thanh- THCS Thanh Lơng- Văn Chấn- Yên Bái
Chuyện cũ trong phủ chúa
Trịnh
(Trích Vũ trung tuỳ bút )

A.Mục tiêu cần đạt.
* Học xong văn bản này, HS :
1.Kiến thức: Bớc đầu làm quen với thể loại tuỳ bút thời kì trung đại.
-Cảm nhận đợc,Thấy đợc cuộc sống xa hoa của vua chúa, sự nhũng nhiễu của quan lại
thời Lê - Trịnh và giá trị nghệ thuật của một bài tuỳ bút cổ.
2. Kĩ năng: Đọc-hiểu một vb tuỳ bút thời trung đại.
- Tự tìm hiểu một số địa danh, chức sắc , nghi lễ thời Lê Trịnh.
3. Thái độ:- Giáo dục HS lòng căm ghét thói xa hoa, sự nhũng nhiễu.
B. CHUẩN Bị:
*Thầy: -Đọc tham khảo Các triều đại phong kiến VN về chúa Trịnh Sâm
-Tích hợp tác phẩm Thợng kinh kí sự của Lê Hữu Trác
*Trò: Đọc,tóm tắt đoạn trích
C.Các b ớc lên lớp .
1. ổn định tổ chức.
2. Kiểm tra bài cũ:
?Theo em vì sao khi chuyển thể truyện Ngời con gái..này sang kịch bản chèo,nhà biên
kịch lại đặt tên là Chiếc bóng oan khiên?
Hoạt động 1 3. Bài mới.
* Giới thiệu bài: Vào TK XVI-XVII đất nớc ta trải qua hàng trăm năm chiến tranh loạn
lạc do cuộc tranh giành quyền lực giữa các tập đoàn phong kiến Mạc-Trịnh-Nguyễn.ở Đàng ngoài

các thế hệ nhà Trịnh lần lợt lên ngôi chúa(1545-1786).Vào năm 1767 Thịnh Vơng Trịnh Sâm lên
ngôi,ban đầu vốn là con ngời cứng rắn,thông minh,quyết đoán,sáng suốt trí tuệ hơn ng ời .Nh ng khi
đã dẹp yên các phe phái chống đối lập lại kỉ cơng thì dần sinh kiêu căng,chỉ ăn chơi xa hoa,say mê
tuyên phi Đặng Thị Huệ phế con trởng (Trịnh Tông-là con của Qúi phi Dơng Thị Ngọc Hoàn)lập con
thứ,gây nhiều biến động...Vậy chốn phủ chúa với hiện thực cuộc sống diễn ra ntn?
Hoạt động của thầy Hoạt động của trò Nội dung
Hoạt động 2
- Giới thiệu tác giả.
Chú thích *
I . Tìm hiểu chung
NV 9 Kì 1 Lê Thị Duy Thanh- THCS Thanh Lơng- Văn Chấn- Yên Bái
H: Dựa vào chú thích, hãy giới
thiệu vài nét về tg?
1. Tác giả.
GV:Còn gọi là ông Chiêu Hổ với những giai thoại hoạ thơ cùng HXH, từng là sinh
đồ Quốc Tử giám, 2 tp có giá trị là Vũ trung tuỳ bút , Tang th ơng ngũ lục
*Ông sống trong thời chế độ
phong kiến khủng hoảng trầm
trọng nên có t tởng muốn ẩn c
và sáng tác văn chơng, khảo cứu
nhiều lĩnh vực.
- Thơ văn của ông chủ yếu kí
thác tâm sự bất đắc chí của một
nho sinh không gặp thời.
-Nghe, hiểu thêm
- Phạm Đình Hổ
(1768 - 1839).
- Quê quán: Làng
Đan Loan, huyện Đ-
ờng An, tỉnh Hải D-

ơng.
H: Hãy nêu cách đọc văn
bản ?
-> Đọc rõ ràng, diễn
cảm,chậm rãi bình thản hàm
ý phê phán
- Hai HS đọc -> nhận xét
2. Tác phẩm
H: Hãy nêu xuất xứ của tác
phẩm ?
- Giới thiệu (dựa vào sgk). - Trích trong Vũ
trung tuỳ bút mang
giá trị văn chơng nghệ
thuật
Là 1/88 mẩu chuyện
H: Em hiểu nh thế nào về Vũ
Trung tuỳ bút, và thể loại tuỳ
bút ?
-> Tuỳ bút : Ghi chép sự
việc con ngời theo cảm
hứng chủ quan, không gò bó
theo hệ thống kết cấu nhng
vẫn tuân theo một t
tởng cảm xúc chủ đạo.
-Thể loại :Tuỳ
bút(gần VBTS ghi
chép sự việc,con ngời
thật)
Bộc lộ cảm xúc, suy nghĩ về con ngời, cuộc sống.
* Hớng dẫn HS tìm hiểu các

chú thích ,bổ sung
-Hoạn quan:viên quan bị
hoạn giúp việc cho hoàng
hậu phi tần...
-Cung giám:nơi ở của hoạn
quan
?Khi ghi chép những chuyện
xảy ra trong phủ chúa t/g kể
theo ngôi nào?t/d?
-Kể theo ngôi 3->đảm bảo
tính khách quan
H: Nêu đại ý của đoạn trích?
ghi chép về mấy sự việc
chính?
Hoạt động 3
-> Đoạn trích ghi lại cảnh
sống xa hoa vô độ của chúa
Trịnh và sự nhũng nhiễu
củabọn quan lại hầu cận
trong phủ chúa.
-Bố cục:2 phần
II. Đọc-hiểu VB
1. Thói ăn chơi xa xỉ
của chúa Trịnh
Gọi 1 hs đọc lại đoạn 1 từ đầu-
> triệu bất tờng...
- Phát hiện chi tiết.
NV 9 Kì 1 Lê Thị Duy Thanh- THCS Thanh Lơng- Văn Chấn- Yên Bái
H: Thói ăn chơi xa xỉ của chúa
Trịnh và các quan lại hầu cận

đợc miêu tả thông qua các chi
tiết nào?
?Những chi tiết diễn tả thú
chơi đèn đuốc của chúa?
?Em có nhận xét gì về cách
kể,tả của t/g?nói lên điều gì?
?Cái thú chơi cây cảnh đợc ghi
lại bằng những h/a nào?
H: Em hiểu nh thế nào là trân
cầm dị thú, cổ mộc quái
thạch

?
?Để có những thứ ấy chúa
dùng bằng cách nào?
* Xây dựng đình đài cứ liên
miên.
*Thú chơi đèn đuốc:
-1 tháng 3,4 lần ngự ở các
cung li,binh lính dàn
hầu,thuyền ngự...
- Dạo chơi tuỳ ý ghé vào bờ
mua bán các thứ nh ở cửa
hàng trong chợ.Nhạc công...
-hs nêu :miêu tả tỉ mỉ(số ng-
ời đông,nhiều trò chơi...)
-hs nêu
* Giải thích :
- trân cầm dị thú : chim quý,
thú lạ.

- cổ mộc quái thạch : cây
sống lâu năm, phiến đá có
hình thù kì lạ.
- Bao nhiêu loài trân cầm dị
thú, cổ mộc quái thạch,
chậu hoa cây cảnhchúa
đều thu lấy.
-Không ngại tốn kém
- Xây dựng đình đài
liên miên.
-Thú chơi đèn đuốc
->Đợc miêu tả tỉ mỉ
nói lên sự tốn kém,lố
lăng,xô bồ thiếu văn
hoá trong thú chơi của
chúa
-Thú chơi cây cảnh
H: Nhận xét về lời văn ghi
chép sự việc và nghệ thuật
miêu tả trong đoạn văn ? Tác
dụng ?
gv bình thêm
* Phân tích, nhận xét.
-hs nghe
->Lời văn chân thực,
khách quan, không
xen lời bìnhmiêu tả
tỉ mỉ vài sự kiện ->
khắc hoạ ấn tợng thói
ăn chơi xa xỉ của chúa

(ăn chơi bằng quyền
lực, cỡng đoạt ).
L:Đọc mỗi khi...triệu bất t-
ờng
H: Ngoài việc miêu tả cảnh
phủ chúa, tác giả còn miêu tả
những âm thanh nào ?chỉ ra
các bpnt đợc sử dụng?
-1 em đọc-cả lớp nghe
- Phát hiện: -biện pháp so
sánh,liệt kê,phép đối(chim
kêu vợn hót ran bốn bề, nửa
NV 9 Kì 1 Lê Thị Duy Thanh- THCS Thanh Lơng- Văn Chấn- Yên Bái
đêm ồn ào nh trận ma sa gió
táp, vỡ tổ tan đàn.)
H: Cảm nhận của em về những
âm thanh đó ?
-> Gợi cảm giác ghê rợn,
tan tác đau thơng.
H: Tại sao kết thúc đoạn văn
miêu tả này, tác giả lại nói kẻ
thức giả biết đó là triệu bất t-
ờng?
* Phân tích,đánh giá.
- Cảm xúc chủ quan của tác
giả
-> Đó là điểm gở, điểm
chẳng lành bởi chúa ăn chơi
hởng lạc trên mồ hôi, nớc
mắt, xơng máu của dân lành

-> sự suy vong tất yếu của
một triều đại.
GV: Qủa vậy sau này Trịnh Sâm vì ăn chơi sa đoạ,vì bị bệnh nên để Thị Huệ cùng
quận Huy nắm các chức vụ quan trọng đã mất năm 1782 thọ 44 tuổi ,ở ngôi 15
năm.Còn Trịnh Cán lên ngôi khi 6 tuổi đợc 2 tháng cũng chết yểu
H: Theo dõi đoạn còn lại, nêu
sự việc chính của đoạn ?
- HS phát hiện.
2. Sự nhũng nhiễu
của bọn quan lại
trong phủ chúa.
H: Bọn quan lại hầu cận trong
phủ chúa đã nhũng nhiễu dân
bằng những thủ đoạn nào?
- Phát hiện
- Nhờ gió bẻ măng, ra ngoài
doạ dẫm.
- Dò xem nhà nào có chậu
hoa, cây cảnh, chim tốt
biên vào hai chữ phụng th-
ủ.
- Đêmsai lính đến lấy
buộc tội giấu vật cung
phụngdoạ lấy tiền.
- Hòn đá, cây lớnphá nhà,
huỷ tờng khiêng ra.
-Lợi dụng uy quyền
của chúa để vơ vét
->Của cái mất,tinh
thần căng thẳng

H: Thủ đoạn này đã gây tai
hoạ nào cho dân lành?Em còn
nhận ra sự thật nào trong chốn
phủ chúa?
- Phát hiện.
-Vua nào tôi ấy,tham lam
lộng hành
H: Tác giả kết thúc tuỳ bút
bằng câu ghi lại một sự việc
có thực từng xảy ra trong nhà
mình nhằm mục đích gì ?
* Suy nghĩ.
-> Tăng tính thuyết phục
cho những chi tiết chân thực
-> thái độ phê phán chế độ
PK.
H: Trong đoạn văn này tác giả
đã sử dụng những biện pháp
* Suy nghĩ, đánh giá.
- Hình ảnh đối lập, phơng
-> Tố cáo bọn quan
lại hầu cận ỷ thế nhà
NV 9 Kì 1 Lê Thị Duy Thanh- THCS Thanh Lơng- Văn Chấn- Yên Bái
nghệ thuật nào? Tác dụng ? pháp so sánh, liết kê chúa mà hoành hành,
vơ vét để ních đầy túi
tham.
Hoạt động 4
H: Em có nhận xét gì về thái
độ của tác giả qua cách ghi lại
sự việc này ?

* Đánh giá.
- Thái độ phê phán, lên án
chế độ phong kiến bất công,
vô lí.
III/Tổng kết
H: Học Chuyện cũ trong phủ
chúa Trịnh em hiểu thêm sự
thật nào về đời sống vua chúa,
quan lại phong kiến thời vua
Lê chúa Trịnh suy tàn ?
- Tổng kết lại kiến thức.
- Phê phán thói ăn chơi xa xỉ
của bọn vua chúa đơng thời.
- Thể hiện lòng thơng cảm
với nhân dân.
-Phê phán tệ nhũng nhiễu
nhân dân của lũ quan lại.
H: Nêu những nghệ thuật nổi
bật của văn bản ?
- HS nhắc lại.
- HS rút ra ghi nhớ.
- Đọc ghi nhớ.
* Ghi nhớ/sgk.
Hoạt động 5 4/ Củng cố:
-GV đọc thêm cho hs nghe đoạn trích Vào Trịnh phủcủa Lê Hữu Trác
H: Theo em thể tuỳ bút trong bài có gì khác so với thể truyện mà các em đã đợc học ở bài tr-
ớc?
Truyện Tuỳ bút
+ Hiện thực của cuộc sống đợc phản ánh
thông qua số phận con ngời cụ thể nên có

cốt truyện, nhân vậtcó thể h cấu.
+ Ghi chép về những con ngời, sự việc cụ
thể, có thực, qua đó bộc lộ sự đánh giá
của mình về con ngời và cuộc sống.
5/Dặn dò:
Hớng dẫn HS học và làm bài tập ở nhà.
- Hãy viết đoạn văn ngắn trình bày những điều em nhận thức đợc về tình trạng đất nớc ta vào
thời vua Lê chúa Trịnh cuối thế kỉ 18.
- Học ghi nhớ, nắm đợc nội dung, nghệ thuật của văn bản.
- Chuẩn bị: Hoàng Lê nhất thống chí.
+ Tóm tắt ý chính.
+ Trả lời các câu hỏi phần Đọc hiểu văn bản.

********************************************************

Ngày soạn : Ngày giảng :
Tiết 23, 24 - Văn bản :
(Ngô Gia Văn Phái)