Xây dựng chương trình và nội dung các bài thí nghiệm vật lý huấn luyện học sinh giỏi THPT ( thi quốc gia và quốc tế )

DAI HOC QUÒC GIÀ HA NÓI
TRirÒNG DAI HOC KHOA HOC TU NHIÈN

TÈN DE TAI:

XAY DUNG CHl/ONG TRÌNH VA NOI DUNG
•

•

CÀC BÀI THI NGHIÈM VAT LY
HUAN LUYEN HOC SINH GIOÌ THPT
(THI QUÓC GIÀ VA QUÓC TE)
MA SO: QG.05.45

V

A^

CHU TRI DE TAI:
TS. DANG DÌNH TÒI
CkC CÀN BÒ THAM GIÀ:
GS. DÀM TRUNG DON.
PGS. TS. LE THANH HOACH

HA NOI - 2006


BÀO CÀO TOM T A I
a) Tén de tài:
X A Y DUNG CHUONG TRÌNH VA NOI DUNG CAC BÀI THI NGHIÈM VAT LY

HUAN LUYEN HOC SINH GIOÌ THPT (THI QUÒC GIÀ VA QUÓC TE)
MA SO: QG.05.45
b) Chù tri de tài:
TS. DANG DÌNH TÒI
e) Càc càn bò tham già:
GS. DÀM TRUNG DON.
PGS. TS. LE THANH HOACH.
d) Muc tiéu va nói dung nghién culi.
Bién soan mot tài lieu tuang dói day dù dàu tién tu truóc dén nay ò nuac ta dùng ch(
viéc huàn luyen hoc sinh nàng khiéu vat ly ve thirc nghiem, theo yen càu cita chuang trini
càc ky thi Vài ly quóc te. So vói càc tài liéu giàng day bac dai hoc, tài liéu này co nhiéi
diém khàc biet:
I)

Phàn tich ky dàc thìi thi nghiem cho hoc sinh nàng khiéu vat ly va viec càn thié
phài giàng day thuc hành cho hoc sinh nhàt là hoc sinh nàng khiéu vat ly.

II)

Trình bay càc nguyén nhàn dàn dén sai so cùa phép do, càch loai tm hot sai so nhi
càch chpn dung cu va tòi uru hóa viec bó tri thi nghiem, qua do hình thành tu du;
thiét ké phuong àn thi nghiem cùa hoc sinh nàng khiéu ngay a bac trung hoc.

Ili) Néu rò tàm quan trong va càc lai ich cùa do thi trong thirc nghiem vat ly. Cà^
chuàn mire cùa viec trình bay do thi trong bào cào thi nghiem va càch rùt ra ké
luan tu do thi.
IV)

Bicn soan mot he thóng 30 bài thi nghiem dùng de huàn luyén dòi tuyén tham d
Olympic Quoc té va khu vuc, trong do mot so bài duac nàng lén nhu càc iV

nghiem nghién curu nhirng phù bop vói yéu càu cùa chuang trình phò thón


chuyén Vàt ly. Càc bài thi nghiem này khòng chi don giàn là cung cà'p kién thùc
cho hoc sinh mot càch thu dòng ma chù yéu nhàm rèn luyén càm nhan vat ly che
hoc sinh. Huong dàn càch dung càc bài thi nghiem ày bang càc dung cu thònj
thuóng de kiém va khòng dóng bó de giào vién va hoc sinh co the tir dirng lày
Nhò do co the khàc phuc tình trang day chay mòn Vat ly ò càc truòng phó thòng
Dù dung cu thi nghiem don giàn nhung hoc sinh vàn co the rùt ra dugc càc ké
qua tuong doi tinh vi va dành già dùng dirgc dò tin cay cùa càc két qua do.
Két qua cùa de tài co the trién khai ùng dung ngay va càc truòmg chuyén Vat ly lì
dia bàn thich bop nhàt. Tuy nhién nhung két qua thu dirgfc cùa de tài néu àp dung tot ch(
càc truòng chuyén Vat ly thi cung co the àp dung cho truóc hét là càc truòng trong dién
cùa dia phuong rói dén càc truòng khàc.
e) Càc két qua dat duac.
Day là mot de tài ly thuyét. Nhung két qua qua chinh dat dugc cùa de tài là:
1. Két qua khoa hoc:
Két qua chinh cùa de tài là tap bàn thào cùa tài liéu ''Giàng day Val ly thUi
nghiem cho hoc sinh nàng khiéu Vat lf\ Day là tài liéu tuong dòi day dù dàu tién (
nuóc ta ma co the su dung de giàng day hoc sinh nàng khiéu Vat ly a bac pho thòng. Cà(
giào vién giàng day vat ly ò bac dai hoc ciing co the su dung nhu mot tài liéu tham khà(
bó ich.
2. Két qua ùng dung:
Dà bién soan 30 de bài thi nghiem dàp ùng yéu càu Olympic Vat ly quoc té de già(
vién hoac hoc sinh co the tu dung lày thi nghiem tu càc thiét bi khòng dóng bò hoac thié
bi tu tao. Qua dò de tài co the góp phàn day manh phong trào hoc Vat ly chuàn bi ch(
IPh039 sé dugc tó choc tai Viet nam nàm 2008.
3. Két qua duo tao:
+ Dóng góp cho Olympic Vat ly sinh vién toàn quoc làn thù IX to chùc tai Truòn,
DHKHTN - DHQGHN vào thàng 11 nàm 2005.

+ Giàng day tai Khóa boi duòng nghiep vu chuyén mòn cho giào vién chuyén ly t
chùc tai truòng DHKHTN - DHQGHN vào thàng 7 va thàng 8 trong càc nàm 2005 v
2006.


+ Trong 2 nàm 2005 va 2006, mot phàn càc két nghién cùru cùa de tài dà dugc s
dung de giàng day dói tuyén Khói Chuyén Vat ly DHQG va huàn luyén dòi tuyén Quo
già tham du Olympic Vàt ly Quoc té dat két qua cao.
4. Két qua ve tàng cuùng tiém lue cho don vi:
Góp phàn nàng cao khà nàng giàng day thuc nghiem cho càn bò Khói THF
chuyén Vat ly.
f) Tình hình kinh phi cùa de tài:
Nói dung

TT

So tién chi

1

Xày dung de cuong chi tiét

1.000.000 d

2

Thu thàp va viét tóng quan tài liéu

4.000.000 d

3

Diéu tra, khào sàt, thi nghiem, thu thàp so héu, nghién cuu...

4

Viét bào cào khoa hoc, nghiem thu

6.000.000 d

5

Chi khàc

4.000.000 d

45.000.000 d

long kinh phi: 60.000.000 d
KHOA VAT LY

/Vju^xè

Tté:'/^^^

CHU TRI DE TAI

TS. DANG DINH TOI

TRUÒNG DAI HOC KHOA HOC TU NHIÈN

^HO HItLi TRUÒNG

6S.T3.T^/<*f^ Jl^^h*


SUMMARY REPORT
a. Project title:
Compilation of the syllabus and content of the physics experiment
lessons for training the high school talented students (for National and
International Competitions)
Code No: QG.05.45
b. The presiding person of the project: Dr. DANG DINH TOI
e. Project participants:
Prof. DAM TRUNG DON
Assoc. Prof. LE THANH HOACH
d. Objective and content of the study:
To compile the document for training the students, who bave an aptitude for
physics, in experiment according to the requirement of the syllabuses of the International
Physics Competitions. In comparison with the documents teached at university level, this
document has numerous distinguished points as foUows:
I)

Carefully analyzing the particular experiments for the students who bave an aptitude
for physics and the necessity to teach experiment for students, especially the
students who bave an aptitude for physics.

II)

Indicating the causes leading to measurement errors, the methods to reduce errors by
choosing appropriate instruments and optimizing the arrangement of experiment, by

which making the students, who bave an aptitude for physics, form the thought oi
design of experiment as from high school level.

Ili) Specifying the importance and benefit of the graph in physics experiment, methodjof presenting graph in experiment report and methods of withdrawing conclusior
from the graph.


IV) Compiling a system of 30 experiment lessons for training a select team to participate
the International and Regional Olympic Competitions, in which some lessons can be
upgraded to the research experiments corresponding to the requirement of high
school syllabus specialized on physics. These lessons of physics experiment do not
only simply supply the students with knowledge, but mainly train them in the sense
of physics. Guiding methods of establishment of these experiment lessons based on
the instruments that are popular and easy to be found so that student and teacher can
be make by themselves. As a result, the status of the sole theoretical teaching can be
overcome. In spite of simple experiment instrument, the students stili can extract the
good and fine results and evaluate the reliability of the experiment.
The result of the project can be deployed and applied immediately and appropriately
in the school specialized on physics. However, if the results of the project are well applied
in the school specialized on physics, they can be applied in main school of the locai area
and then in other school.
e. Obtaìned results:
This is a theoretical project. The main results that bave been obtained are as
folio WS :
1. Scientific results:
The main result of the project is the completion of the final draft copy of the
document entitled "Teaching experimental physics for students who bave an aptitude foi
physics". This is the first complete document in our country for teaching the students whc
bave an aptitude for physics at high school level.
2. Application results:

30 problems of experiment meeting the requirement of International Olympic
Competition bave been complied so that the teachers or students can established th(
experiment by themselves from non-synchronic instruments or home-made instruments
Thanks to this, the project can contribute to promotion of the physics study movemen
preparing for Iph039 to be organized in Vietnam in 2008.


3. Training results:
- Contribution to the 9th Nation-wide Physics Olympic organized at the Hano
University of Science - Vietnam National University, Hanoi in November 2005.
- Teaching the professional training course for the teacher specialized on physics
which was organized at the Hanoi University of Science - Vietnam National University
Hanoi in July and August in the years of 2005 and 2006.
- During the years of 2005 and 2006, a part of the study results of the project haj
been used to teach the select team of physics specializing of Vietnam National University
Hanoi and to train the National select team participating the International Physicj
Olympic Competition and achieving high results.
4. Results on strengthenìng potentìal of the teaching unìt
Contribution to enhancing the ability of experiment teaching of the teacher o:
physics specializing.


MUC LUC
Trang
MÒDAU
PHAN I: N H C N G

6
KIÈN

THtTC VÉ VAT L t THlJC NGHIEM MA

HOC SINH NÀNG KHIÈU CAN BIET

10

CHl/dNG 1. THI NGHIEM CHO HOC SINH NÀNG KHiÉU VAT LY VA
DÀC THÙ CÙA NO

11

I. Chuang trình thi thuc hành cùa càc ky thi Vat ly quoc té

11

II. Mot so bài thi thuc hành Vàt ly òcàc ky thi Vat ly quóc té

\2

III. Nhurng diéu rùt ra tu chuang trình cùa vòng thi thuc hành trong
càc ky Olympic Vàt ly Quóc té
IV. Tàng cuòng viec giàng day thuc hành vàt ly cho hoc sinh, nhàt là
hoc sinh nàng kbiéu Vat ly

15

CHUONG 2: LY THUYÉT SAI SO. DO THI TRONG BÀO CÀO
THI NGHIEM
I. Do luòng va Sai so

19
19

1. Dai luong Vat ly va dai lugfng phi Vàt ly

19

2. Thénào là do mot dai luong

20

3. Dung cu do

21

4. Thòng sò'dac trung cùa dung cu do

23

5. Sai so

24

IL Do thi

35

1. Biéu dién két qua quan sàt Vat ly bang do thi

35

2. Làm tran do thi

39

3. Khóp càc diém thuc nghiem vai duòng cong dang cho truóc

40

4. Lai ich cùa do thi trong thuc nghiem vat ly

45

5. Do thi trong bài bào cào thi nghiem

49


CHUONG 3: BO SUNG KIÉN THÙC VE KY THUÀT DIÉN TU.

51

I. Transito luong cuc

^1

II. Transito truòmg

^^

III. May dém

57

IV. Mach tich phàn va mach vi phàn (lày dao barn)

61

V. Mach Logic

64

VI. Bò khuyéch dai thuat toàn

66

VII. Bò chuyén dói tuong t u - s ó

68

Vili. Dóng bó van nàng chi thj so

70

CHUONG 4: BO SUNG KIÉN THÙC VE CÀC LOÀI CAM BIÉN
THÓNG THUÒNG

72

I. Càm bién ufng suàt co

72

IL Càm bién Nhiet

73

1. Càp nhiet dién

73

2. Do nhiet do bang cap nhiet dién

75

3. Càm bién nhiet dien tra

^6

4. Thermistor

^^

5. Càm bién do nhiet do dùng lap chuyén P/N

81

III. Càm bién quang

^^

1. Pin quang dien

^^

2. Quang dien tra

86

IV. Càm bién tu
CHUONG 5: MOT SO THI NGHIEM VAT LY NOI TIÉNG

88
90

L Thi nghiem Perin do so Avogadro

90

IL Thi nghiem Millikan do dién tich nguyén tó

94

III. Thi nghiem Michelson - Morley

98

IV. Bién nhumg viéc tuong khòng the làm duac thành bién thuc va su
phàt minh ra bién vi dàu dò

PHAN II: MOT SO BÀI THI NGHIÈM HUÀN LUYÉN DÒI TUYÉN
OLYMPIC VAT L t QUÓC TÉ

107

Bài so 1: Do ty trong cùa chà't long (khòng dùng càn)

108

Bài so 2: Con truat co tir tinh
Bài so' 3: hat nhò hình càu rai trong mòi truòng nhat

109
112

Bài so 4: Phuong phàp boat nghiem

11^

Bài só5: Hien tugng cong huong co

117

Bài so 6: Xàc dinh nhiet dung riéng cùa dàu boa

j20

Bài so' 7: Xàc dinh nhiet do cùa day toc dèn

122

Bài so 8: Hieu suàt phàt xa cùa mot dèn nóng dò

125

Bài so 9: Do bang so Stefan- Boltzmann

12'

Bài so 10: Tinh chat nhiet cùa diòt bàn dàn va nhiet kédien tu

129

Bài so 11: Nghién curu hieu ùng Hall

133

Bài so 12: Nghién cùu hieu ùng tu dien tra cùa bàn dàn

135

Bài so 13: Mach tu va su che chàn tu do dòng dién Fuco

138

Bài so 14: Tu truòng va mòmen tu

1^^

Bài so 15: La bàn tan

143

Bài so 16: Mach dien chùa càc linh kién thu dòng (R, L, C)

145

Bài so 17: May do bién so

148

Bài so 18: Xàc dinh ty so e/kg bang phuong phàp dién phàn

1^0

Bài so 19: Dàp ùng tan so va hàng so thòi gian cùa quang tra

153

Bài so 20: Hiéu suàt tài cùa dòng co dién mot chiéu

156

Bài so 21: Do truc tiép còng suàt dién

158

Bài so 22: Transito luòng cuc NPN va bò khuéch dai RC bang transito luòng
cucNPN

161

Bài so 23: Nghién cùu càch tùnhiéu xa

1^4

Bài so 24: Quang phó ké dùng dia CD
Bài so 25: Nghién cùu laser bàn dàn

168

Bài so 26: Nghién cùu diòt phàt quang

171

Bài so 27: Do he so phàn xa va chiét suàt cùa silic

173


Bài so'28: Nghién cùu càc thòng so co bàn cùa pin màt trai

175

Bài so'29: Nghién cùu pin quang dien bang ành sàng phàn cuc

lyg

Bài so 30: Do nóng do cùa mot dung dich co màu bang quang ké

IgO

KÉT LUAN

183

TÀI LIÉU THAM KHÀO CHINH

185

Phu lue A: Bào cào khoa hoc tai Hòi nghi Vat ly Toàn quóc làn thù VI (2005)...

186

Phu lue B: Càc bài thi nghiem Olympic Vat ly sinh vién làn thù IX

193

Phu lue C: The Syllabus

201


MODAU
Vàt ly co bàn là mot khoa hoc thuc nghiem nén thuc hành là mot khàu khòng the
thiéu trong dào tao hoc sinh, nhà't là dói vói hoc sinh nàng khiéu. Ngay viéc thi hoc
sinh giòi Vàt ly quóc té bién nay cQng co nhiéu dang khàc nhau. Nói bat nhàt là 3 kiéu
thi:
1- International Physics Olympiad: là kiéu thi Vat ly quóc té ma nuóc ta co tham già,

trong dò co hai vòng : vòng ly thuyét (30 diém) va vòng thuc hành (20 diém).
Trong ky thi này, hoc sinh phài làm càc bài thi nghiem dà co it nhiéu tinh nghién
cùu.
2- International competition "First step to the Nobel Prize in Physics" - thi quóc té ve
còng trình nghién cùu "Buòc dàu dén giài Nobel ve Vat ly". Hoc sinh tién hành
nghién cùu a nuóc mình va gùi còng trình du thi. Còng trình duac giài co chat
luong nhu mot bài bào khoa hoc va dugfc dang trén tap chi khoa hoc cùa Vién Hàn
làm khoa hoc Ba lan. Ò nuóc ta co mot vài em dà gùi bài du thi va co bài duac giài
khuyé'n khich.
3- International Young Physicst' Tournament - cuoc thi dàu loai quóc té truc tiép giùa
càc nhà Vat ly tré. Ban giàm khào quóc té hàng nàm dua ra 20 vàn de, hoc sinh cùa
càc nuóc tham già chuàn bi truóc cà ve ly thuyét làn thuc nghiem va dén bòi nghi
trình bay phàn chuan bi cùa mình dóng thòi tham già chàm phàn chuàn bi cùa càc
dòi ban. Viét Nam chua tham già hình thùc thi này.
Loai thi 2, 3 gàn rat màt thiét vói nghién cùu Vat ly thuc nghiem va dugc nhiéu hoc
sinh nhàt là hoc sinh a càc nuóc phàt trién tham già. Nhu vay, co thè thày thuc nghiem
vat ly a truòng phò thòng rat dugc coi trong va mùc do tinh thòng ve thuc nghiem cùa
hoc sinh giòi vat ly a càc nuóc phàt trién ngày càng cao.
0 nuóc ta, tình trang xem nhe thuc nghiem Vat ly va hoc "chay" a càc truòng
phó thòng dà dugc bào dòng tu rat nhiéu nàm nay. Nguòi ta thuòng néu nhung ly do
khàch quan nhu thiéu thiét bi de tu bào chùa vi sao tình trang do kéo dai mài ma khòng
khàc phuc dugc. Do co phài là nguyén nhàn chinh khòng, diéu này càn dugc làm sàng
tò. Thuc té nhung nàm gàn day nhà nuóc dà dàu tu khòng it tién cùa vào viéc trang bi


dò dùng day hoc cho càc truòng phó thòng, nhung viéc dàu tu dò hiéu qua chua cao.
Nguyén nhàn co thè rà't nhiéu va khàc nhau: co nhiéu nguyén nhàn thuòc ve quàn ly, tó
chùc nhu khòng co giào vién thuc hành, khòng xem trong kbòi kién thùc thuc hành,
khòng thi thuc hành. Noi chua dugc dàu tu thi kéu là khòng co thiét bi; noi dugc dàu tu
it nhiéu thi phàn nàn thiét bi khòng dóng bó, khòng phù hgp... Néu cu tiép tue dàu tu

ma khòng dua thém mot y tuòng chù dao mói thi co thè sé làng phi hàng chuc ty dóng.
Mot nguyén nhàn quan trong khàc là giào vién chua rò phài day thuc hành nhu
thè nào va muón tìm hiéu thi khòng co tài liéu. Co mot thuc té là, mac dù phong trào
thi HSG Vàt ly PTTH ò nuóc ta dà co tu hàng chuc nàm nay (tu nàm hoc 1981 - 1982),
va càc lóp chuyén vàt ly dà dugc tó chùc tu làu, nhung dén nay vàn chua co mot tài liéu
nào dugc bién soan mot càch tuong dói hoàn chinh de giàng day thuc nghiem vàt ly
cho hoc sinh nàng khiéu ngoài mot cuón càc bài thuc nghiem thi HSG dugc dich tu
tiéng Nga in nàm 1986, trong khi tài liéu ly thuyét dà co dén hàng chuc cuón cùa nhiéu
tàc già khàc nhau. Diéu này cho thày rò "cài khó" cùa viéc viét sàch giàng day thuc
nghiem cho hoc sinh giòi Vàt ly, cung là chò yéu cùa giào vién va hoc sinh Viét nam
nói chung. De giàng day thuc nghiem cho hoc sinh a càc lóp chuyén ly, giào vién
thuòng su dung sàch thuc hành vat ly dai cuong dùng cho sinh vién càc truòng Dai hoc,
Cao dàng. Day cung là mot ly do thòi thùc chùng tòi lua chgn va thuc hién de tài
nghién cùu dàc biet này boi qua hon 10 nàm truc tiép huàn luyen dòi tuyén hoc sinh
giòi Khói chuyén Vat ly du thi Olympic Vat ly quóc té va khu vuc, càc càn bó tham già
de tài cùng co it nhiéu co kinh nghiem trong llnh vuc này. Ngoài muc dich nhàm cung
càp cho giào vién càc truòng chuyén Vat ly mot tài liéu de co thè giàng day cho hoc
sinh theo yéu càu cùa trình dò thi IPhO, càc càn bò tham già de tài con hy vgng tài liéu
co thè dóng góp vào viéc day manh phong trào hoc Vat ly chuan bi cho IPh039 se tò
chùc tai Ha Noi vào nàm 2008.
Muc tiéu cùa de tài là:
•

Bién soan mot tài liéu dùng cho viéc huàn luyén hoc sinh ve thuc nghiem vàt ly,
theo yéu càu cùa chuang trình càc ky thi Vàt ly quóc té.

•

Bién soan mot he thóng de bài thi nghiem co thè dùng de huàn luyén dói tuyén
tham du Olympic Vat ly Quóc té va khu vuc. Huóng dàn càch dung càc bài thi

nghiem à'y bang càc dung cu thòng thuòng de kiém va khòng dóng bò de giào vién
co thè tu xày dung lai.
•

Muc tiéu cuòi cùng cùa de tài là qua càc tài liéu trén co thè giài dàp dugc buóc dàu
mot phàn cùa càu bòi vi sao tình trang day chay a càc truòng phó thòng là tran lan
va kéo dai, dóng thòi néu lén mot giài phàp de khàc phuc tình trang này.

Noi dung nghién cùu cùa de tài là bién soan tài liéu nói trén. Tài liéu này khòng gióng
nhu càc tài liéu giàng day bac dai hoc a nhiéu diém :
i. Phàn tich ky 3 khói thi nghiem a truòng THPT bién nay, néu dàc thù thi
nghiem cho hoc sinh nàng khiéu vàt ly va viéc càn thiét phài giàng day thuc
hành cho hoc sinh nhàt là hoc sinh nàng khiéu vat ly.
ii. Trình bay càc nguyén nhàn dàn dén sai so cùa phép do, càch loai trù bót sai
so nhò càch chgn dung cu va tói uu hóa viéc bó tri thi nghiem, qua dò hình
thành tu duy thiét ké phuong àn thi nghiem cùa hoc sinh ngay a bac trung
hoc.
iii. Trình bay phuong phàp su ly so liéu thuc nghiem, càc Igi ich cùa dò thi
trong thuc nghiem vat ly. Càc chuàn muc cùa viéc trình bay dò thi trong bào
cào thi nghiem va càch rùt ra càc két luan tu dò thi.
iv. Càc bài thi nghiem dugc bién soan khòng chi cung càp kién thùc cho hoc
sinh mot càch thu dòng ma chù yéu nhàm rèn luyén càm nhàn Vàt ly cho
hoc sinh.
v. Càc bài thi nghiem này khòng su dung càc thiét bi càu ky, dóng bò, ma
dùng càc thiét bi rè tién, de kiém nhung yéu càu hoc sinh phài rùt ra dugc
càc két qua tuong dói tinh vi va dành già dùng dugc dò tin cay cùa càc két
luan dò.
vi. Mot so bài dugc nàng lén nhu càc thi nghiem nghién cùu nhung phù hgp vói

yéu càu cùa chuang trình phó thòng chuyén Vàt ly.
Ngoài phàn ma dàu va két luan, bào cào két qua cùa de tài dugc trình bay trong
2 phàn. Phàn I bó sung càc kién thùc ve Vat ly thuc nghiem ma hoc sinh nàng khiéu
Vàt ly càn biét theo yéu càu cùa hòi dóng Olympiad Vat ly quóc té. Phàn I góm 5


chuang. Chuang 1 nói ve thi nghiem cho hoc sinh nàng khiéu va mot so net dàc thù
cùa nò. Chuang 2 bó sung ly thuyét ve sai so, phuong phàp xù ly so liéu thuc nghiem,
biéu dién dò thi va tàm quan trong cùa nò trong trình bay két qua thi nghiem. Chuang
3 cung càp mot so kién thùc co bàn ve ky thuat dién tu de hgc sinh biét dugc nguyén ly
cùa càc loai thiét bi va linh kién dien tu. Chuang 4 dugc dành de trình bay ve càc loai
càm bién thòng thuòng. Két thùc phàn I là chuang 5, lua chgn va phàn tich ky mot so
thi nghiem vàt ly nói tiéng vói muc dich khòng don giàn là de hgc sinh òn lai ma con
de càc em co thè hgc tàp va nghién ngàm ve càch suy nghi cùa càc nhà vàt ly tài ba
thuc hién càc thi nghiem à'y. Phàn II là nói dung 30 bài thi nghiem dùng de huàn luyén
cho hgc sinh dòi tuyén Olympic Vat ly Quóc té. Càc bài thi nghiem dugc chia thành
càc phàn Co hgc (5 bài), Nhiet hgc (5 bài) , Dien hgc (7 bài) , Tu hgc (5 bài), Quang
hgc (8 bài). Trong mói phàn thi càc bài dugc sàp xép theo mùc do tu de dén khó. Trong
mòi bài déu trình bay rò nói dung thi nghiem, phuong àn thi nghiem, càch bò tri va tién
hành thi nghiem. Phàn lón càc dung cu va thiét bi su dung de dung càc bài thi nghiem
này déu de kiém va co thè tu tao. Sau phàn bào cào chinh là 3 phu lue, bao góm co 01
bào cào khoa hgc dà dugc trình bay tai Hòi nghi Vat ly Toàn quóc làn thù VI (2005),
noi dung cùa 02 bài thi chinh thùc cho ky thi Olympic sinh vién làn thù IX (tó chùc
vào thàng 11 nàm 2005 tai Truòng Dai hgc Khoa hgc Tu nhién) va cuòi cùng là chuang
trình thi (The Syllabus) cùa càc ky Olympic Vat ly Quóc té.


PHÀNI

NHITNG KIÉN THlTC VÉ VAT LY THl/C NGHIEM

MA HOC SINH NÀNG KHIÉU CAN BIÉT
So vói chuang trình mòn vat ly dang thuc hién tu 2001 - 2002 dén nay ò càc
truòng THPT chuyén thi chuang trình thi Olympic Vat ly Quóc té dugc chàp nhàn tu
nàm 1986, dòi hòi khà cao su hiéu biét cùa thi sinh cà ve phàn ly thuyét làn thuc hành.
Chinh vi thè giai doan huàn luyén truóc khi du thi nhàm trang bi va bó sung thém kién
thùc dàp ùng yéu càu cùa chuang trình thi là rat càn thiét. Qua tìm hiéu chùng tòi thày
mot thuc té là, tu nàm 2003 tra lai day, trong ky thi chgn dòi tuyén Olympic Quóc già Bó
Giào due va Dào tao dà quyé't dinh bò buoi thi thuc hành trén càc dung cu, chi giiJ lai
buoi thi Phuong àn thi nghiem, diéu này làm ành huòng dàng ké dén khà nàng thuc hành
cùa hgc sinh, boi vi càc don vi tham già du thi dà coi nhe va tham chi khòng con day cho
hgc sinh phàn thuc hành nùa. Do dà truc tiép tham già huàn luyén cho dòi tuyén Quóc
già nén chùng tói biét dugc co khà nhiéu càc em hgc sinh dà dugc chgn vào dòi tuyén
nhung càc kién thùc ve thuc hành ma càc em co dugc là rat ban che. Diéu này mot phàn
cOng là do giào vién cùa nhiéu dia phuong khòng co diéu kién dugc càp nhàt vói càc kién
thùc va trang thiét bi mói, chàng ban giào trình ky thuat dién tu va ky thuat xung - so a
bac dai hgc truóc day chua dugc giàng day day dù a mot so truòng Su pham. Chinh vi vay
nói dung chinh trong phàn I này chùng tòi dành de bó sung nhùng kién thùc dàc thù phù
hgp vói chuang trình thi Olympic Vat ly Quóc té. Trong thòi gian de tài dang dugc thuc
hién thi chùng tòi dugc biét NXB Su pham dà cho xuàt bàn mot giào trình [1] trong dò
néu khà chi tiét va day dù ve nguyén ly va càch su dung càc loai thiét bi va linh kién
thòng thuòng. Vi vay de kbòi trùng làp chùng tòi khòng trình bay càc nói dung dò trong
bào cào de tài này. Thay thè vào dò chùng tòi dà nò lue de nàng so lugng bài thi nghiem
trong phàn II cùa de tài lén gap dòi so vói du kién ban dàu (30 bài), vói mong muòn càc
em hgc sinh nàng khiéu dugc som va thuòng xuyén tiép xùc vói thi nghiem mang tinh
nghién cùu, qua dò rèn luyén càm nhàn vat ly cho càc em.

10


CMUONGI

THI NGHIÈM CHO HOC SINH NÀNG KHIÉU VAT LY
VA DÀC

THD

CÙA NÒ

1. CHUONG TRlNH THI THLfC HÀNH CÙA CÀC KV THI VÀT L? QUÓC TÉ
Trong càc ky thi hgc sinh giòi vat ly quóc té (IPhO) hoac khu vuc chàu À (APhO), ty
le diém giùa ly thuyét va thuc hành là 3/2. Ty le à'y phàn ành su dành già chung cùa càc
nhà vàt ly ve tàm quan trgng cùa khói kién thùc thuc hành dói vói tóng kién thùc ma mot
hgc sinh giòi vàt ly càn co. Yéu càu cu thè cùa càc bài thi thuc hành dugc néu rò trong
chuang trình cùa càc ky thi, dà dugc chàp nhàn tu nhiéu nàm nay [2, 3]. Trong chuang
trình ghi rò:
" ...B. Phàn thuc hành:
Phàn chuang trình ly thuyét là ca sa cho moi bài toàn thuc hành cùa ky thi. Trong
bài thi thuc hành nhàt thiét phài co càc phép do.
Càc yéu càu bo sung: Thi sinh phài biét:
1. Anh huòng cùa cong cu do dén phép do.
2. Càc ky thuat ca ban de do càc dai lugng vat ly dà néu trong phàn ly thuyét.
3. Càch sii dung càc dung cu va linh kién thóng thuòng trong phòng thi nghiem nhu
thuac kep, nhiet ké, vón ké] ampe ké, óm kédan giàn, dién théké, diot, transito, va càc
linh kién quang dan gian.
4. Càch su dung (khi co bàn huang dàn cu the) càc dung cu tinh vi han nhu dao
dòng ky hai chùm tia, mày dém, mày do toc dò, mày phàt tin hiéu chuan, bó chuyén dèi
tuang tu- soghép vài mày tinh, mày khuéch dai, bó tich phàn, vi phàn, nguón nuói, dóng
ho van nàng A-V-0 mét chi kim va chi thi so.
5. Dành già dùng càc nguyén nhàn gay ra sai so, va uàc tinh ành huòng cùa chùng
dén két qua cùa phép do.

11


6. Sai sótuyet dói va sai so tuang dói; dò chinh xàc cùa dung cu do; sai so cùa mot
phép do dan le, sai so cùa mot chuòi phép do va sai so cùa mot dai lugng dugc tinh theo
càc dai lugng do dugc.
7. Chuyén mot quan he tuy y thành quan he tuyén tinh bang càch chpn bién thich
hgp, va khap càc diém thuc nghiem vào mot duòng thàng.
8. Sic dung giày vedo thi chia do càc kiéu (gìay ve theo tog dò cUc, theo thang log).
9. Làm tran két qua, va viét két qua cuòi cùng kèm theo sai so vai so chU so co
nghia thich hgp.
10. Càc kién thùc cabdn ve an toàn lao dòng trong phòng thi nghiem. (Néu thày bó
tri thi nghiem co diém nào chua an toàn, phài viét vào trong bài làm). "

11. MOT SO BÀI THI THL/C HÀNH VÀT L? Ò CÀC KY THI VÀT LY QUÓC TÉ
De co thè hình dung cu thè càch van dung chuang trình trén, ta bay xem noi dung
cùa mot vài bài thi thuc hành trong càc ky IPhO truóc day.
•IPh023 - Phàn Lan: Nghién cùru hién tirgng dành thùng (dién) cùa khòng khi
( VQJ phu thuòc vào kboàng càch giifa càc dién cuc). Nguón cao thè tao ra bang càch cho
mot vàt trugt trén mot màng nghiéng va dàp vào mot miéng góm àp dién. Do khoàng
càch nhò bang mot dinh oc co buóc ràng là 0,5mm. Phàt hién hién tugng dành thùng
bang càch nhìn tia dién.
•IPh024 - Hgp chùng quóc Hoa Ky:
i) Do nhiet hoà boi cùa Nito long de trong mot phich khòng hoàn toàn càch nhiét,
dùng nhiet toà ra tu mot khói nhòm. Do khói lugng bang càn, do thòi gian bang dóng ho.
ii) Do mòmen tu cùa mot nam chàm va tu truòng dgc theo truc cùa nam chàm ày.
Dung cu dugc càp là 2 nam chàm (co thè treo bang day khòng xoàn), 1 dòng ho va 1 cài
thuóc, càc già treo...
•IPh025 - Trung Quóc:
i) Do he so phàn xa ành sàng phàn circ trén mot bàn dien mói phàng va do chiét

suàt cùa bàn dien mòi dò. Dung cu góm 1 laser, 2 kinh phàn cuc, 2 dàu thu quang dién, 1

12


miéng kinh de trich lày mot phàn ành sàng, 1 thuóc do góc... Càc chi tiét dugc gà làp trén
mot bó dò cboi cùa tré em.
ii) Xàc dinh càc tham so cùa bop den dien chùa R, L, C bang mày phàt tin hiéu
chuàn va dao dòng ky bai chùm tia.
•IPh031-Anh:
i) Nghién cùu hién tirgng ma sàt khi mot con trugt co tu tinh trugt trén mot màng
nhòm. Thòi gian do bang dién àp ò hai dàu mot tu dién dugc nap dién bang dòng khòng
dói. Thòi diém dóng, ngàt mach nap dien dugc diéu khièn bang 2 càm bién Hall dat a hai
vi tri co dinh trén màng trugt. Dién àp do bang dóng ho van nàng chi thi so.
ii) Nghién cùu dò nhay phó cùa quang tra CdS. Day là mot bài thi rat bay nén ta
tìm hiéu chi tiét hon mot cbùt. Trong vòng 2,5 giò hgc sinh phài ve dàc trung phó cùa
mot quang tra, tue là dò thi biéu dién su thay dói dò dàn dién AG cùa nò khi co mot
don vi nàng lugng sàng Ae a buóc song X rgi dén, theo buóc song X. Muón théta phài:
- Lày mot vat den tuyét dói dot nóng dén nhiét dò T làm nguón phàt ành sàng tràng;
- Cho ành sàng tràng di qua mot mày don sàc de co dugc chùm sàng don sàc buóc
song thay dói dugc;
- Dùng còng thùc Plank (hoac dò thi biéu dién hàm Plank a càc nhiét dò khàc nhau)
tinh màt dò nàng lugng ành sàng phàt ra theo timg buóc song As (X). Do bién thién dien
tra cùa quang tra khi cho ành sàng don sàc rgi vào. Tu dò suy ra AG va AG/Ae (X).
Thiét bi dugc su dung lai hét sue don giàn, nén dòi hòi hgc sinh phài thành thao trong
càc phép do vat ly va sàng tao:
- Nguón ành sàng tràng là mot dèn nóng dò còng suàt lón 12V - 50W de trong mot
vò bop sua. Hgc sinh phài chùng tò bang thuc nghiem ràng co thè xem day toc dèn nhu
vat den tuyét dói, ngbla là bue xa phàt ra ty le vói nhiét dò T^.
- Nhiét dò cùa day toc dèn dugc xàc dinh dua vào mot dù kién cho truóc là do thi

biéu dién dién tra suàt cùa vonfram theo nhiét dò. Néu biét dién tra cùa day toc a mot
nhiét dò cho truóc (vi du nhiét dò phòng), ta co thè suy ra nhiét dò khi dèn nóng dò bang
càch do dién tra cùa nò, (R = V/I).

13


- Dèn còng suàt lón (12V - 50W) co dién tra day toc khà nhò, néu do bang òm ké thi
khòng dàm bào chinh xàc. Vi thè hgc sinh dugc càp thém mot bòng dèn còng suàt nhò
(12V - 0,5W), co dien tra ò nhiét dò phòng khoàng vài chuc òm, dùng làm vàt chuàn
trung gian de do nhiet dò cùa day toc dèn còng suàt lón. Viéc chuàn nhiét dò dua theo
nguyén ly cùa hoà ké quang hgc, tue là so màu cùa day toc cùa hai bòng dèn.
- Khòng co mày don sàc, hgc sinh dugc phàt mot manh dia CD dàn trén mot miéng
nhua uón cong dugc va su dung nò nhu mot càch tu tru de tao ra quang phó cùa ành sàng
tràng. Tu góc nhiéu xa sé suy ra dugc buóc song cùa ành sàng. Viéc do dién tra cùa
quang tra theo buóc song dugc tién hành bang càch dat nò a càc vi tri khàc nhau cùa
quang phó. Tàt nhién sai so màc phài trong truòng hgp này lón, nhung khòng he làm
giàm y nghla khoa hgc cùa thi nghiem, néu hgc sinh uóc lugng dugc dùng dò chinh xàc
phép do cùa mình.
III. NHOfNG OIÉU RÙT RA TC/ CHUONG TRÌNH CÙA VÒNG THI THL/C HÀNH
TRONG CÀC KV THI VÀT L? QUÓC TÉ
Qua chuang trình thi thuc hành cùa IPhO va càc bài thi dà ra trong thòi gian qua [3]
co thè rùt ra mot so nhan xét:
a. Nói dung cùa vòng thi thuc hành trong càc ky thi Vàt ly quóc té rat phong
phù va da dang
Chùng ta déu biét chuang trình cùa vòng thi ly thuyét trong càc ky thi Vat ly quóc té
rat phong phù, va co thè xem nhu toàn bò chuang trình Vat ly dai cuong a bac Dai hgc.
Dùng noi dung cùa vòng thi này làm co sa, ta co thè thày ngay là nói dung cùa vòng thi
thuc hành cung phong phù khòng kém.
b. Tién hành càc phép do cu thè là yéu càu bat buóc

Rò ràng là thuc hành vat ly là phài tién hành càc phép do cu thè. Co thè co nhàm làn
khi ngò nhan thuc hành vat ly co bàn là khéo tay va thào vàt. Khòng phài nhu vay. Khéo
tay va thào vàt là rat quan trgng nhung khòng phài là co bàn dói vói thuc hành vat ly.
e. Càm nhàn vàt ly là khà nàng quan trong hàng dàu ma hoc sinh giòi vat ly

phài co

14


Khi nói ve hién tugng dành thùng dién trong chat khi (nhu trong bài thi a APh023) ó
bàc phó thóng, ta thuòng chi lién he dén su hình thành tia set khi trai mua gióng, ma it
nghi dén su tao ra tia dién nhò vàt liéu àp dién nhu ò bat lùa hoac bép ga. Néu co nói dén
thi cùng khòng thè de càp dén co che cùng nhu mó hình tao ra dién àp cao ò càc vài liéu
này, cùng nhu tìm quan he giùa xung lue va dàp va dién thè àp dién. Chi nhùng hgc sinh
co càm nhan vat ly tòt mói làm dugc diéu dò. Vói bài thi a APh024 cùng vay. Khòng
nhay càm vói càc hién tugng vat ly sé rat khó de xuàt ra ba phép do co hgc khàc nhau de
tìm ra ba phuong trình lién he giùa mòmen tu m,, m2 cùa 2 nam chàm va thành phàn
ngang BH cùa tu truòng dàt de co thè suy ra dugc mòmen tu càn xàc dinh.
d. Thi nghiem vàt li cho hoc sinh nàng khiéu vàt ly co bàn khòng dùng thiét b|
hién dai va dóng bo. Hoc sinh phài phàt huy cao do tinh thàn sàng tao, làm thi
nghiem ò trình dò khoa hoc cao vói nhurng gì co trong tay
Bài thi thuc hành ò IPh031 là mot minh chùng rò rét. Nò thuc chat là mot bài thi
nghiem chuyén de cùa nàm cuòi cùa bac dai hgc nhung hgc sinh phài tu tao ra còng cu
thi nghiem. Hgc sinh nào làm dugc day dù bài này, chàc chàn phài co nàng khiéu rò rét
ve vat ly va rat sàng tao.
IV. TÀNG Cl/ÒNG VIÉC GIÀNG DAY THLfC HÀNH VÀT L? CHO HOC SINH, NHÀT
LÀ HOC SINH NÀNG KHIÉU VÀT L?
Vat ly là mot khoa hgc thuc nghiem dà phàt trién dén mùc dò cao. Càc quy luat Val
ly dà dàn dàn dugc thòng nhàt lai trong mot vài ly thuyét tóng quàt, va tu dò dùng phép

suy dién toàn hgc co thè tién doàn càc quy luat mói ma ta chua biét. Tuy nhién, chi khi
nào dugc kiém tra bang thuc nghiem ta mói co thè khàng dinh càc két luan dò là co that
hay chi mot dir doàn toàn hgc thuàn tuy. Khòng nhùng the, hgc Vat ly \àra nhàm muc
dich nàng cao tàm hiéu biét ve càc quy luat cùa tu nhién, vùa de bòi duòng nàng lue giài
quyé't càc yéu càu thuc té, cho nén khi giàng day Vat ly cho hgc sinh , nhàt là hgc sinh
nàng khiéu vat ly, phài rat xem trgng kién thùc thuc hành.
Ngành Giào due a nuóc ta dà dàu tu khòng it tién cùa cho viéc này, nhung hiéu qua
con chua dugc nhu mong muón. Nguyén nhàn co thè rat nhiéu va khàc nhau: co nhiéu
nguyén nhàn thuòc ve quàn ly, tó chùc nhu khòng co giào vién thuc hành, khòng xem

15


trgng khói kién thùc thuc hành, khòng thi thuc hành, trang bi cho càc truòng khòng dóng
bó, v.v... Mot nguyén nhàn quan trgng khàc là giào vién chua rò phài day thuc hành nhu
thè nào va muón tìm hiéu thi khòng co tài liéu.
Co thè tam phàn thuc nghiem vat ly a nhà truòng thành 3 khói:
a. Khói thi nghiem chùng minh de minh boa bài giàng. Càc thi nghiem này mang
nàng tinh giào khoa va phài theo sàt sàch giào khoa. Thòng thuòng, càc trang bi cho
truòng phó thòng nhàm de thuc hién càc thi nghiem thuòc khói này. Nò dành cho giào
vién làm trén lóp là chinh va thuòng dòi hòi su dóng bò theo dùng nhu mò tà trong sàch
giào khoa.
b. Càc thi nghiem thuc hành nhàm day cho hgc sinh càc phép do co bàn, càch su
dung càc còng cu do thóng thuòng. Loai bài thi nghiem này thuòng thày ò càc phòng thi
nghiem thuc hành a càc truòng cao dàng va a nàm dàu cùa càc truòng dai hgc [4]. Dàc
diém cùa càc bài loai này là su dung dùng nhùng thiét bi do chuyén dung cùa mòi loai
phép do de hgc sinh làm quen vói chùng. Do dò, nò cùng khié'n cho nguòi làm thi nghiem
de ngò nhàn là phài co thiét bi nhu thè mói làm dugc càc phép do ày. Nói khàc di, néu
khòng làm dugc thi nghiem nguòi ta de do lói cho tai thiét bi khòng dóng bò.
e. Càc thi nghiem it nhiéu mang tinh nghién cùu, trong dò hgc sinh phài tu mình

chgn phuong àn, thiét ké va làp ràp he do trong khà nàng cho phép, tién hành do dac de
rùt ra càc két qua càn tìm. Càc bài thi thi nghiem trong càc ky thi vat ly quóc té IPhO
thuòng thuòc kbòi này. Nhùng tình huòng thuòng dat ra trong càc bài thi này là:
•

Càn do mot dai lugng co bàn nào dò nhung khòng co dung cu chuyén dùng. Vi

du: càn do thòi gian nhung khòng co dóng bó, càn do chiéu dai nhung khòng co thuóc,
càn do khói lugng nhung khòng co càn, v.v...
•

Dung cu do dugc càp khòng chuàn hoac chia dò theo mot don vi tuy tién. Hgc

sinh phài tu mình chuàn lai càc dung cu truóc khi thi nghiem.
•

Muón do dugc dai lugng theo yéu càu, hgc sinh phài tu de xuàt, xày dung va tién

hành nhiéu phép do trung gian. Vi du: trong bài thi thuc hành ò IPh031, muón do dàc
trung phó cùa quang tra CdS hgc sinh phài tién hành 4, 5 phép do trung gian.

16


• Tién hành thi nghiem trong diéu kién ngoai cành khòng òn dinh. Vi du: do nhiét
lugng cung càp cho mot vat trong khi nò lién tue toà nhiet ra ben ngoài, do he so phàn xa
ành sàng trén mot màt phàng khi khòng dàm bào cuòng dò cùa ành sàng rgi tói là òn
dinh...
•

Càn tién hành thi nghiem de két luan mot già thuyét phù hgp vói thuc té dén mùc

dò nào, hoac de tìm mot hién tugng vàt ly dién ra theo quy luat nào?
•

v.v...
De làm dugc nhùng bài thi nghiem loai này hgc sinh phài co càm nhàn vàt ly

(truc giàc vàt ly) tòt, nàm vùng kién thùc ly thuyét, thành thao càc ky thuat do luòng va
thiét bi do luòng co bàn, biét càch xày dung phuong àn thi nghiem khà thi va tó chùc thi
nghiem. Nói càch khàc, hgc sinh buóc dàu phài co càc phàm chat cùa mot càn bò nghién
cùu khoa hgc thuc su. Muón co dugc càc phàm chat à'y càn phài co mot qua trình tu dào
tao làu dai, do dò càn tao diéu kién cho hgc sinh som va thuòng xuyén dugc tiép xùc vói
thuc nghiem. Thuc té diéu này gap mot càn tra lón, dò là y thùc va kién thùc cùa chinh
nhùng nguòi day. Va xa hon nùa là cà ò dòi ngù nhùng nguòi quàn ly va ngay trong giói
Vàt ly 0 nuóc ta hién nay, vói quan niém dang luu hành: Làm ly thuyét càn dàu oc, làm
thuc nghiem càn chàn tay! Chinh vi vay ma phòng thi nghiem a càc truòng thuòng dugc
giao cho càc thày co giào it khà nàng hon phu tràch. So dàu diém cùa thuc hành chi là 01
diém he so 1, trén tóng so 7 dàu diém. So tiét thuc hành chiém khoàng 6%. Càc thi
nghiem càn thuc hién trong giò giàng nhàm minh hga ly thuyét déu dugc giào vién linh
dòng "bò qua". Dói vói càc truòng chuyén, màc dù theo huóng dàn thuc hién chuang
trình hgc càc mòn chuyén cùa Bó GD & DT àp dung tu nàm 2001 thi tóng so tiét dugc
tàng cuòng cho mòn Vat ly là 150 tiét, trong dò thuc hành là 40 tiét, nhung theo tìm hiéu
cùa chùng tòi thi bau hét càc truòng déu khòng thuc hién, lày ly do là thiéu thiét bi va
khòng dóng bò. Ben canh dò, truóc day ky thi chgn dòi tuyén Olympic tham du AphO va
IphO déu co mot buoi thi thuc hành trén dung cu, nhung tu nàm 2003, khòng hiéu vi ly
do gì ma bài thi này dugc "manh dan" bò di. Viéc này làm cho càc truòng càng co ly do
de thày va trò khòng day va hgc thuc hành. Két qua là co nhùng hgc sinh dà dugc chgn
vào dòi tuyén ma nhiéu kién thuc va nhùng dung cu thuc hành thóng thuòng cùng khòng

17
u A i HO(2 Q u O C G Ì A hA r^Cj, !

'DT/ CZO


biét, do do dà xày ra truòng hgp hgc sinh dat giài nhàt trong ky thi Quóc già, nhung khi
dugc chgn tham du AphO chi dugc 3,0/20,0 diém cùa bài thi thuc hành nàm dò.
Hàng nàm, dòi tuyén IphO dugc tap trung huàn luyén vào cuòi thàng Nàm. Càc ky
IphO thuòng dugc tó chùc vào dàu thàng Bay. Nhu vay thòi gian huàn luyén là khoàng
40 ngày, Bò GD & DT cùng chua co mot vàn bàn chinh thùc nào ve chuang trình huàn
luyén. Càc thày co giào dugc giao nhiém vu dàn doàn dira vào chuang trình thi chung de
bó tri thòi gian hgc ly thuyét va thuc hành (thuòng mòi phàn mot nùa thòi lugng). Dói vói
phàn ly thuyét là bó sung nhùng kién thùc ngoài chuang trình cùa ta cho phù hgp vói yéu
càu cùa Hòi dóng thi Olympic Quóc té. Con phàn thuc hành thi co thè nói là phài làm tu
dàu, tue là tu nhùng bài thuc hành don giàn nhàm hgc sinh làm quen vói dung cu va thiét
bj thòng thuòng, dóng thòi bó sung nhùng kién thùc ve phép do va sai so. Nhùng màng
kién thùc này le ra dà phài dugc trang bi ngay khi hgc a càc truòng, con thòi gian huàn
luyén dành de bó sung nhùng kién thùc sàu hon, là nhùng kién thùc dugc de càp dén
trong de tài này.
Vi chua co mot chuang trình chinh thùc, nén dua vào kinh nghiem giàng day trong
nhùng nàm qua chùng tòi de xuàt su phàn bó thòi gian de bó sung nhùng kién thùc thuc
hành cho dòi tuyén AphO va IPhO nhu sau:
Nói dung giàng day

STT

Thòi gian

1

Do luòng va sai so

4 tiét

2

Su dung dò thi trong bào cào thi nghiem

4 tiét

3

Bó sung kién thùc ve ky thuat dién tu

8 tiét

4

Bò sung kién thùc ve càc loai càm bién thòng thuòng

6 tiét

5

Giói thiéu mot so thi nghiem vat ly nói tiéng

4 tiét

Vói càc bài thuc hành thi tùy vào thòi gian cho phép ma bó tri làm dugc nhiéu thi

càng tòt, tòi thiéu là 10 bài (mòi phàn 2 bài), thòi gian làm mòi bài góm cà càc thao tàc
làp ràp càc dung cu cho san, do dac va viét bào cào thi nghiem là 2,5 h.

18


CHl/ONG II

LY THUYÉT SAI SO. DÒ THI TRONG BÀO CAO THI NGHIÈM
I. 0 0 LUÒNG VA SAI SO
Vat ly là mot khoa hgc thuc nghiem. Mgi du doàn càc hién tugng va quy luat vàt ly
bang tinh toàn ly thuyét chi dugc còng nhan chùng nào nò dugc kièm chùng bang thirc
nghiem. Vi the do luòng co y nghia rat quan trgng trong vat ly.
1 . Dai li/dng Vat ly va dai liTdng phi Vat ly
Con nguòi nhò giàc quan ma co thè nhan biét dugc truc tiép hoac giàn tiép càc thuòc
tinh cùa su vat xung quanh. Vi du: nhìn bang màt co thè co y niém ve dai - ngàn, to - nhò;
so bang tay co thè biét càm giàc nóng - lanh, cùng - mém; ném, ngùi co thè biét là thom ,
ngon... Mot so thuóc tinh cùa dòi tugng vat chat co thè dinh lugng hóa mot càch khàch
quan, dugc xem là càc dai lugng Vat ly. Hòi nghi càn do quóc té nàm 1971 dà chon ra 7
dai lugng vat ly co bàn ggi là dai lugng co bàn cùa he do luòng quóc té SI. Dò là: dò dèi,
khói luùngy thòi giariy cuùng do dòng dien, nhiet do, lugng chat va cuòng dò sàng. Càc
dai lugng vat ly co bàn dugc dinh ngbla mot càch dgc doàn. Vi du:
- Do dai là mot dai lugng ca bàn cùa he don vi SI.
- Dan vi do do dai là mét, ky hiéu bang m
- I mét là khoàng càch giua hai vqch manh khàc trén thòi bqch kim pha Iridi, dea a
bào tàng càn dong quóc téò gàn Paris.
Mot so dai lugng co thè suy tu càc dai lugng vat ly co bàn bang mot he thùc nào dò,
dugc ggi là dai lugng vat ly dàn xuàt. Vi du: toc do chuyén dòng là mot dai lugng vàt ly
dàn xuàt, dugc do bang ty so cùa quang duòng di dugc va thòi gian di.
Càc thuòc tinh cùa vàt chat khòng co tinh khàch quan, khòng thè dinh lugng hóa dugc

thi khòng phài là dai lugng vat ly. Vi du: xàu, dep, tham, ngon khòng phài dai lugng vat ly

19