Bài 45: Dòng năng lượng trong hệ sinh thái và hiệu suất sinh thái

BÀI 45: DÒNG NĂNG LƯỢNG TRONG HỆ SINH THÁI VÀ HIỆU SUẤT SINH THÁI
I. MỤC TIÊU
1. Kiến thức
- Mô tả được một cách khái quát về dòng năng lượng trong hệ sinh thái và hiệu suất sinh thái.
- Giải thích được sự tiêu hao năng lượng giữa các bậc dinh dưỡng.
2. Kỹ năng
- Rèn luyện kỹ năng quan sát, phân tích, tổng hợp, khái quát hóa.
- Phát triển kỹ năng đọc sách giáo khoa.
3. Thái độ: Nâng cao ý thức bvảo vệ môi trường thiên nhiên và sử dụng hợp lí nguồn tài nguyên.
II. PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC
- Máy tính, máy chiếu đa phương tiện
- Các file ảnh tĩnh
+ Tranh 1: Sơ đồ khái quát năng lượng truyền qua các bậc dinh dưỡng trong hệ sinh thái.
+ Tranh 2: Sơ đồ khái quát về dòng năng lượng trong hệ sinh thái.
+ Tranh 3: Một lưới thức ăn trong hệ sinh thái rừng.
+ Tranh 4: Sơ đồ biểu diễn hiệu suất sinh thái ở một bậc dinh dưỡng.
+ Tranh 5: Sơ đồ mô tả đường đi của dòng năng lượng qua các bậc dinh dưỡng.
+ Tranh 6: Sơ đồ minh họa dòng năng lượng trong một hệ sinh thái đồng cỏ.
+ Tranh 7: Sơ đồ minh họa dòng năng lượng trong một hệ sinh thái đồng cỏ.
III. PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC CHỦ YẾU
- PPTQ kết hợp vấn đáp tìm tòi
- PP tổ chức hoạt động nhóm
IV. HOẠT ĐỘNG DẠY - HỌC
Kiểm tra bài cũ: (Thời gian : 5 phút)
-Trình bày khái quát thế nào là chu trình sinh điạ các chất ?Trong mỗi chu trình, có một phần vật chất trao đổi và tuần hoàn, một
phần khác trở thành nguồn dự trữ hoặc không tuần hoàn trong chu trình. Em hãy phân biệt 2 phần đó và lấy ví dụ ?
-Thế nào là sinh quyển? Hãy sắp xếp các khu sinh học trên cạn theo thứ tự từ phía Bắc xuống phía Nam của trái đất ?
2.Giảng bài mới:
Vật chất được tuần hoàn qua chu trình dinh dưỡng còn năng lượng trong hệ sinh thái được vận chuyển như thế nào?
Hoạt động 1
Tên hoạt động : Tìm hiểu về dòng năng lượng trong hệ sinh thái

Mục tiêu:
- Nêu được vai trò của ánh sáng đối với hệ sinh thái.
- Mô tả dòng năng lượng trong hệ sinh thái.
- Giải thích được vì sao năng lượng truyền lên các các bậc dinh dưỡng càng cao thì càng nhỏ dần.
Thời gian :25 phút
Hoạt động dạy Hoạt động học Nội dung
- Yêu cầu học sinh đọc mục I.1 SGK trả lời
lần lượt các câu hỏi sau:
+ Ánh sáng mặt trời có vai trò như thế nào
đối với hệ sinh thái?
- Nghiên cứu thông tin trong SGK trả lời:
+ Tất cả sinh vật trên trái đất đều sống nhờ vào
năng lượng từ ánh sáng mặt trời. Thực vật thu nhận
trực tiếp năng lượng ánh sáng mặt trời thông qua
quang hợp. Một phần năng lượng tích tụ trong
SVSX được động vật ăn thực vật sử dụng và theo
trình tự năng lượng được chuyển lên các bậc dinh
dưỡng tiếp theo. Như vậy, năng lượng trong hệ
sinh thái được khởi đầu từ năng lượng ánh sáng
mặt trời thông qua quang hợp của cây xanh.
I. Dòng năng lượng trong hệ sinh thái
1. Phân bố năng lượng trên trái đất
- Mặt trời là nguồn cung cấp năng lượng
chủ yếu cho sự sống trên trái đất.
+ Cây xanh có thể được đồng hoá loại ánh
sáng nào và chiếm bao nhiêu %?
- Cho ví dụ về việc điều chỉnh các kỹ thuật
nuôi trồng phù hợp với điều kiện ánh
sáng?
-

- Chiếu tranh 1 và đặt câu hỏi: Giải thích vì
sao năng lượng truyền lên các các bậc dinh
dưỡng càng cao thì càng nhỏ dần?
- Chiếu tranh 2 và đặt câu hỏi: Mô tả khái
quát về dòng năng lượng trong hệ sinh thái?
- Củng cố:
- Chiếu tranh 3. Yêu cầu học sinh trả lời câu
lệnh: Quan sát tranh và cho biết:
+ Các sinh vật sản xuất trong hệ sinh thái
đó?
- Việc điều chỉnh các kỹ thuật nuôi trồng phù hợp
với điều kiện ánh sáng để nâng cao năng suất vật
nuôi và cây trồng : chọn khoảng cách cây trồng
hợp lý, chọn cây trồng đúng thời vụ phù hợp với
thời gian chiếu sáng trong ngày.
- Do một phần năng lượng thất thoát dần qua nhiều
cách ở mỗi bậc dinh dưỡng:
+Mất qua hô hấp, tạo nhiệt ở mỗi bậc dinh dưỡng.
+Mất qua chất thải hoặc qua rơi rụng ( lá, lông, lột
xác…) ở mỗi bậc dinh dưỡng.
- Quan sát tranh kết hợp kiến thức vừa phân tích
ở trên trả lời:
+ Cây xanh ( cây dẻ, cây thông ).
+ Những sinh vật nào đóng vai trò quan trọng trong
- Sinh vật sản xuất chỉ sử dụng được
những tia sáng nhìn thấy (chiếm 50%
tổng lượng bức xạ) cho quang hợp.
- Quang hợp chỉ sử dụng khoảng 0,2-
0,5% tổng lượng bức xạ để tổng hợp chất
hữu cơ

2. Dòng năng lượng trong hệ sinh thái
- Càng lên bậc dinh dưỡng cao hơn thì
năng lượng càng giảm do thất thoát dần
qua hô hấp, chất thải…ở mỗi bậc dinh
dưỡng.
-Trong hệ sinh thái năng lượng được
truyền một chiều từ SVSX qua các bậc
dinh dưỡng tới môi trường, còn vật chất
được trao đổi qua chu trình dinh dưỡng.
+ Những sinh vật nào đóng vai trò quan
trọng trong việc truyền năng lượng từ môi
trường vô sinh vào chu trình dinh dưỡng và
ngược lại từ chu trình dinh dưỡng vào môi
trường vô sinh?
+ Nêu tóm tắt con đường truyền năng lượng
trong hệ sinh thái đó?
việc truyền năng lượng từ môi trường vô sinh vào
chu trình dinh dưỡng : Cây xanh ; và ngược lại từ
chu trình dinh dưỡng vào môi trường vô sinh: Vi
khuẩn, nấm.
+ Tóm tắt con đường truyền năng lượng trong hệ
sinh thái:
SVSX: Cây xanh ( cây dẻ, cây thông
SVTT bậc 1: sóc , xén tóc
SVTT bậc 2: thằn lằn, chim gõ kiến
SVTT bậc 3: quạ, mối, nhím, kiến
SVTT bậc cao nhất: trăn, diều hâu.
SVPG : vi khuẩn, nấm.
Hoạt động 2
Tên hoạt động : Tìm hiểu về hiệu suất sinh thái

Mục tiêu: Trình bày được khái niệm hiệu suất sinh thái ,giải thích được sự tiêu hao năng lượng giữa các bậc dinh dưỡng.
Thời gian :10 phút
Hoạt động dạy Hoạt động học Nội dung
- GV chiếu tranh 4 và cho ví dụ , phân tích ví
dụ: Một hệ sinh thái nhận được năng lượng ánh
sáng là 10
6
kcal/m
2
/ngày. Chỉ có 2,5 % số năng
lượng này được dùng trong quang hợp : Phần
-Quan sát tranh kết hợp nghiên cứu thông tin
mục II SGK trả lời:
- Phần lớn năng lượng truyền trong hệ sinh
II. Hiệu suất sinh thái
lớn năng lượng bị tiêu hao do đâu?Còn bao
nhiêu % năng lượng truyền lên bậc dinh dưỡng
cao hơn?
- Chiếu tranh 5: Các con số 2,5 % ; 0.1%; 10%
được gọi là hiệu suất sinh thái giữa các bậc
dinh dưỡng. Vậy hiệu suất sinh thái là gì?
thái bị tiêu hao qua hô hấp, tạo nhiệt ( 70%),
chất thải, rơi rụng ( 10%) … chỉ có khoảng
10% năng lượng truyền lên bậc dinh dưỡng
cao hơn.
Hiệu suất sinh thái là tỉ lệ % chuyển hoá
năng lượng qua các bậc dinh dưỡng trong hệ
sinh thái.
V.KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ
Thời gian :5 phút

Câu 1: Hãy giải thích vì sao chuỗi thức ăn trong hệ sinh thái không thể kéo dài ( quá 6 mắt xích)?
Trả lời : Chuỗi thức ăn trong hệ sinh thái không thể kéo dài ( quá 6 mắt xích) do:
+ Một phần năng lượng thất thoát nhiều qua mỗi bậc dinh dưỡng.
+ Chuỗi thức ăn ( hoặc bậc dinh dưỡng) càng lên cao năng lượng tích lũy càng ít dần và đến mức nào đó không còn đủ duy trì của một mắt
xích ( của một bậc dinh dưỡng). Khi một mắt xích( thực chất là một loài hoặc nhóm cá thể của một loài) có số lượng quá ít ( nhỏ hơn kích
thước tối thiểu của quần thể) sẽ không tồn tại.
Câu 2: Chiếu tranh 6 và tranh 7: Hãy mô tả dòng năng lượng trong hệ sinh thái ở 2 tranh trên?
Trả lời: