Tổng quan về thuế - Chương 5: Thuế thu nhập doanh nghiệp

CH

NG 5

THU THU NH P DOANH NGHI P
M c tiêu c n đ t đ
Sau khi h c xong ch

ng này ng

c:

i h c c n:

-N mđ

c đ c tr ng c b n c a thu thu nh p doanh nghi p.

-N mđ

c c n c và ph

ng pháp tính thu thu nh p doanh nghi p

- Bi t v quy đ nh liên quan đ n khai thu , n p thu GTGT.
N i dung chính c a ch

ng:

- Khái ni m, đ c đi m c a thu thu nh p doanh nghi p.
- N i dung c b n c a thu thu nh p doanh nghi p hi n hành

Ph m vi áp d ng; các c n c tính thu và ph

Vi t Nam nh :

ng pháp tính thu TNDN, các n i

dung và hình th c u đãi thu TNDN, các quy đ nh c th v kê khai thu , n p
thu và quy t toán thu TNDN.
5.1. KHÁI NI M VÀ

C I M

Thu TNDN là s c thu tính trên thu nh p t ho t đ ng s n xu t, kinh doanh
và thu nh p khác c a doanh nghi p ho c t ch c kinh t trong k tính thu .
Trên th gi i, tu theo quan ni m ho c quy đ nh pháp lu t c a m i n

c mà

s c thu này có nh ng tên g i khác nhau, ch ng h n nh : thu thu nh p công ty
(corporate income tax), thu l i t c (profit tax), thu l i t c công ty (corporate
profit tax) ho c th m chí ch đ n gi n g i là thu công ty (corporation tax). M c
dù v y, xét v b n ch t, thu TNDN đánh vào l i nhu n t ho t đ ng s n xu t,
kinh doanh và các thu nh p khác liên quan tr c ti p đ n ho t đ ng s n xu t, kinh
doanh c a doanh nghi p trong k tính thu .
V i khái ni m và n i hàm c a khái ni m trên, thu TNDN có các đ c đi m
ch y u sau:

1

Th nh t, thu TNDN là thu tr c thu, đi u ti t tr c ti p vào thu nh p c a
doanh nghi p, t ch c kinh t , các nhà đ u t .
Th hai, thu TNDN th

ng s d ng m t m c thu su t ph thông và m t

s m c thu su t khác m c thu su t ph thông. M c thu su t khác nhau có th
đ

c áp d ng đ i v i các nhóm đ i t

ng ho c m t s lo i thu nh p khác nhau

vì m c tiêu các m c tiêu kinh t - xư h i nh t đ nh. M t s qu c gia áp d ng m c
thu su t th p h n thu su t ph thông cho nh ng l nh v c u đưi đ u t và cho
các doanh nghi p nh và v a.
Th ba, thu TNDN đánh vào thu nh p c a m i t ch c kinh t và th

ng

đ

c coi nh là m t s c thu đánh vào v n, b i l v n c a m t t ch c kinh t

đ

c hình thành t s đóng góp c a các t ch c, cá nhân s h u nó. Trên giác đ

kinh t , thu

TNDN đ

c xem nh

m t lo i thu

“kh u tr

tr

c” ho c

“thu g p” c a thu thu nh p cá nhân. Theo đó, m t s qu c gia sau khi đư thu
thu TNDN thì không thu thu TNDN đ i v i các nhà đ u t khi đ

c chia l i

t c góp v n, c t c… M t s qu c gia thu thu TNCN đ i v i thu nh p t l i
t c góp v n, c t c

m c thu su t th p h n so v i các kho n thu nh p khác

c a cá nhân.
Th t , thu TNDN ph thu c vào k t qu kinh doanh c a ng

i n p thu

do b n ch t thu TNDN là thu đánh vào l i nhu n c a ho t đ ng kinh doanh và
các kho n thu nh p khác c a ho t đ ng s n xu t, kinh doanh.
5.2. N I DUNG C

HI N HÀNH

B N C A THU THU NH P DOANH NGHI P

VI T NAM

Hình th c đ u tiên v thu TNDN

Vi t Nam là ch đ trích n p l i nhu n

đ i v i khu v c kinh t qu c doanh và thu l i t c doanh nghi p áp d ng đ i v i
khu v c kinh t ngoài qu c doanh trong giai đo n t n m 1953 đ n tr
1/1/1990.

2

c ngày


T ngày 1/1/1990 đ n tr

c ngày 1/1/1999, thu l i t c đ

c áp d ng th ng

nh t cho m i thành ph n kinh t thay cho ch đ trích n p l i nhu n đ i v i khu
v c kinh t qu c doanh và thu l i t c doanh nghi p áp d ng đ i v i khu v c
kinh t ngoài qu c doanh. Trong giai đo n này, có s phân bi t v thu TNDN
gi a doanh nghi p trong n
nghi p có v n đ u t n

c và doanh nghi p có v n đ u t n

c ngoài. Doanh

c ngoài áp d ng thu l i t c theo Lu t

ut n

c

ngoài t i Vi t Nam v i m c thu su t ph thông th p h n doanh nghi p trong
n

c. N m 1997, Qu c h i khóa IX thông qua Lu t thu TNDN s 57-L/CTN áp

d ng chung cho m i doanh nghi p. Tuy v y, trên c s th c hi n quan đi m
nh n m nh thu hút v n đ u t tr c ti p n
su t gi a doanh nghi p trong n

c và doanh nghi p có v n đ u t n

Theo đó, doanh nghi p có v n đ u t n
25%, còn doanh nghi p trong n
th

c ngoài, Lu t này v n phân bi t thu
c ngoài.

c ngoài áp d ng thu su t ph thông

c áp d ng thu su t ph thông 32%. T i k h p

3, Qu c h i khóa XI đư thông qua Lu t thu

TNDN (s a đ i) s

09/2003/QH11 có hi u l c t ngày 1/1/2004. Theo lu t này, doanh nghi p trong
n

c và doanh nghi p có v n đ u t n

c ngoài áp d ng chung m c thu su t

ph thông 28%. Sau 5 n m th c hi n, Qu c h i đư ban hành Lu t thu TNDN
(s a đ i) s 14/2008/QH12 có hi u l c thi hành t ngày 1/1/2009. V i ch
tr

ng, t o môi tr

ng đ u t công b ng, không phân bi t đ i x gi a các hình

th c s h u và lo i hình doanh nghi p, theo Lu t này, doanh nghi p trong n
và doanh nghi p có v n đ u t n

c

c ngoài áp d ng chung m c thu su t ph

thông 25%. Ngoài ra, còn nhi u thay đ i khác v c n c tính thu và u đưi thu

TNDN so v i Lu t thu

TNDN n m 2003. Sau đó, Lu t thu

TNDN s

14/2008/QH12 ti p t c đ

c Qu c h i s a đ i, b sung hai l n vào các n m

2013 và 2014 b i các lu t s 32/2013/QH13 ngày 19/6/2013 và 71/2014/QH13
ngày 26/11/2014. Trên c s đó, Chính ph và B Tài chính đư ban hành các v n
b n quy đ nh chi ti t và h

ng d n thi hành Lu t thu TNDN và các lu t s a đ i,
3


b sung Lu t thu TNDN. Ph n ti p theo c a ch

ng này s h th ng hóa và

gi i thi u các n i dung c b n c a các v n b n pháp lu t v thu TNDN nói trên.
5.2.1. Ng

i n p thu

Quy đ nh pháp lu t v ng

i n p thu TNDN c a Vi t Nam đ

c xây d ng

d a trên vi c k t h p hai nguyên t c c b n v đánh thu thu nh p trên th gi i,
đó là:

ánh thu theo c s th

ng trú và đánh thu theo ngu n phát sinh. C

th nh sau:
(1) Ng

i n p thu TNDN là t ch c ho t đ ng s n xu t, kinh doanh hàng

hóa, d ch v có thu nh p ch u thu (g i t t là doanh nghi p), bao g m:
- Doanh nghi p đ

c thành l p theo quy đ nh c a pháp lu t Vi t Nam.

- Doanh nghi p đ

c thành l p theo quy đ nh c a pháp lu t n

đây g i là doanh nghi p n
th

c ngoài) có c s th

c ngoài (sau

ng trú ho c không có c s

ng trú t i Vi t Nam.
- T ch c đ
-

c thành l p theo Lu t h p tác xư.

n v s nghi p đ

c thành l p theo quy đ nh c a pháp lu t Vi t Nam.

- T ch c khác có ho t đ ng s n xu t, kinh doanh có thu nh p.
(2) Doanh nghi p có thu nh p ch u thu c a Lu t thu TNDN ph i n p thu
TNDN nh sau:
- Doanh nghi p đ

c thành l p theo quy đ nh c a pháp lu t Vi t Nam n p

thu đ i v i thu nh p ch u thu phát sinh t i Vi t Nam và thu nh p ch u thu
phát sinh ngoài Vi t Nam.
- Doanh nghi p n

c ngoài có c s th

ng trú t i Vi t Nam n p thu đ i

v i thu nh p ch u thu phát sinh t i Vi t Nam và thu nh p ch u thu phát sinh
ngoài Vi t Nam liên quan đ n ho t đ ng c a c s th

- Doanh nghi p n

c ngoài có c s th

ng trú đó.

ng trú t i Vi t Nam n p thu đ i

v i thu nh p ch u thu phát sinh t i Vi t Nam mà kho n thu nh p này không liên
quan đ n ho t đ ng c a c s th

ng trú.
4


- Doanh nghi p n

c ngoài không có c s th

ng trú t i Vi t Nam n p

thu đ i v i thu nh p ch u thu phát sinh t i Vi t Nam.
(3) C s th

ng trú c a doanh nghi p n

c ngoài là c s s n xu t, kinh

doanh mà thông qua c s này, doanh nghi p n

c ngoài ti n hành m t ph n

ho c toàn b ho t đ ng s n xu t, kinh doanh t i Vi t Nam, bao g m:
- Chi nhánh, v n phòng đi u hành, nhà máy, công x

ng, ph

ng ti n v n

t i, m d u, m khí, m ho c đ a đi m khai thác tài nguyên thiên nhiên khác t i
Vi t Nam.
-

a đi m xây d ng, công trình xây d ng, l p đ t, l p ráp.

- C s cung c p d ch v , bao g m c d ch v t v n thông qua ng

i làm

công ho c t ch c, cá nhân khác.
-

i lỦ cho doanh nghi p n

c ngoài.

-

i di n t i Vi t Nam trong tr

h p đ ng đ ng tên doanh nghi p n

ng h p là đ i di n có th m quy n kỦ k t
c ngoài ho c đ i di n không có th m quy n

kỦ k t h p đ ng đ ng tên doanh nghi p n

c ngoài nh ng th

ng xuyên th c

hi n vi c giao hàng hóa ho c cung ng d ch v t i Vi t Nam.
5.2.2. Ph

ng pháp tính thu

5.2.2.1. Công th c chung tính thu thu nh p doanh nghi p
Thu TNDN ph i n p c a doanh nghi p đ
thu nhân thu su t thu TNDN. Tr

c xác đ nh b ng thu nh p tính

ng h p doanh nghi p có trích l p Qu phát

tri n khoa h c và công ngh thì s thu TNDN ph i n p đ

c xác đ nh theo

công th c sau:
Thu TNDN

ph i n p

=

Thu nh p
tính thu

Ph n trích l p qu
-

phát tri n khoa h c
và công ngh (n u có)

5

x

Thu su t
thu TNDN


Cách xác đ nh thu nh p tính thu TNDN, cách trích l p Qu phát tri n khoa
h c và công ngh , quy đ nh v thu su t thu TNDN đ
các m c 5.2.3.1, 5.3.2.5 và 5.3.2.6 d
5.2.2.2. Ph

Doanh nghi p Vi t Nam đ u t

n

đư n p thu thu nh p doanh nghi p

n

c ngoài

c ngoài chuy n ph n thu nh p sau khi
c ngoài c a doanh nghi p v Vi t Nam

c đư kỦ Hi p đ nh tránh đánh thu hai l n thì th c hi n theo quy

đ nh c a Hi p đ nh; đ i v i các n
thì tr

ng ng

i đây.

ng pháp tính thu đ i v i thu nh p t n

đ i v i các n

c trình bày t

c ch a kỦ Hi p đ nh tránh đánh thu hai l n

ng h p thu thu nh p doanh nghi p

các n

c mà doanh nghi p đ u t

chuy n v có m c thu su t thu thu nh p doanh nghi p th p h n thì thu ph n
chênh l ch so v i s thu thu nh p doanh nghi p tính theo Lu t thu thu nh p
doanh nghi p c a Vi t Nam.
Doanh nghi p Vi t Nam đ u t ra n
xu t, kinh doanh t i n

c ngoài có thu nh p t ho t đ ng s n

c ngoài, th c hi n kê khai và n p thu thu nh p doanh

nghi p theo quy đ nh c a Lu t Thu thu nh p doanh nghi p hi n hành c a Vi t
Nam, k c tr

ng h p doanh nghi p đang đ

thu nh p theo quy đ nh c a n

ch

ng u đưi mi n, gi m thu

c doanh nghi p đ u t . M c thu su t thu thu

nh p doanh nghi p đ tính và kê khai thu đ i v i các kho n thu nh p t n

c

ngoài là thu su t ph thông. Không áp d ng m c thu su t u đưi đ i v i ph n

thu nh p t ho t đ ng đ u t ra n
Tr

c ngoài.

ng h p kho n thu nh p t d án đ u t t i n

c ngoài đư ch u thu thu

nh p doanh nghi p (ho c m t lo i thu có b n ch t t

ng t nh thu thu nh p

doanh nghi p)

n

c ngoài, khi tính thu thu nh p doanh nghi p ph i n p t i

Vi t Nam, doanh nghi p Vi t Nam đ u t ra n
n

c ngoài ho c đư đ

c đ i tác n

c ngoài đ

c tr s thu đư n p

c ti p nh n đ u t tr thay (k c thu đ i

v i ti n lãi c ph n), nh ng s thu đ

c tr không v

t quá s thu thu nh p

tính theo quy đ nh c a Lu t thu thu nh p doanh nghi p c a Vi t Nam. S thu
6


thu nh p doanh nghi p Vi t Nam đ u t ra n
ph n l i nhu n đ
n

ch

c ngoài đ

ng t d án đ u t

c doanh nghi p đ u t c ng đ

n

c mi n, gi m đ i v i

c ngoài theo lu t pháp c a

c tr khi xác đ nh s thu thu nh p doanh

nghi p ph i n p t i Vi t Nam.
Kho n thu nh p t d án đ u t t i n

c ngoài đ

c kê khai vào quy t toán

thu thu nh p doanh nghi p c a n m có chuy n ph n thu nh p v n
đ nh c a pháp lu t v đ u t tr c ti p ra n
l phát sinh t d án đ u t
(lưi) phát sinh trong n

n

c theo quy

c ngoài. Kho n thu nh p (lãi), kho n

c ngoài không đ

c tr vào s l , s thu nh p

c c a doanh nghi p khi tính thu thu nh p doanh nghi p.

Ví d 5.1: Công ty TNHH ABC th c hi n đ u t t i đ a bàn kinh t - xã h i
đ c bi t khó kh n thu c di n đ
tính thu nh n đ

c áp d ng thu su t thu TNDN 10% trong n m

c kho n thu nh p t ho t đ ng đ u t n

c ngoài (n

c này

ch a kỦ hi p đ nh tránh đánh thu hai l n v i Vi t Nam) sau khi đư n p thu cho
n

c đó v i thu su t 15% là 5.100 tri u đ ng. S thu TNDN đư n p

n

c

ngoài là 900 tri u đ ng. M c thu su t thu TNDN ph thông c a Vi t Nam là
20%. S thu TNDN ph i n p cho Vi t Nam đ

c xác đ nh nh sau:

+ Thu nh p tính thu đ i v i thu nh p t n

c ngoài: 5.100 + 900 = 6.000

tri u đ ng.
+ Thu TNDN ph i n p đ i v i ph n thu nh p t n

c ngoài: 6.000 x 20% -

900 = 300 tri u đ ng.
Ví d 5.2: Công ty TNHH BCD trong n m tính thu nh n đ
nh p t ho t đ ng đ u t n

c ngoài (n

c này ch a kỦ hi p đ nh tránh đánh

thu hai l n v i Vi t Nam) sau khi đư n p thu cho n
7.500 tri u đ ng. S thu TNDN đư n p

c kho n thu

n

c đó v i thu su t 25% là

c ngoài là 2.500 tri u đ ng. M c

thu su t thu TNDN ph thông c a Vi t Nam là 20%. S thu TNDN ph i n p
cho Vi t Nam đ

c xác đ nh nh sau:

7


+ Thu nh p tính thu đ i v i thu nh p t n

c ngoài: 7.500 + 2.500 =

10.000 tri u đ ng.
+ Thu TNDN ph i n p đ i v i ph n thu nh p t n

c ngoài: 10.000 x 20%

- 10.000 x 20% = 0 đ ng.
5.2.2.3. K tính thu
K tính thu TNDN xác đ nh theo n m d
nghi p áp d ng n m tài chính khác v i n m d

ng l ch. Tr

ng h p doanh

ng l ch thì k tính thu xác đ nh

theo n m tài chính áp d ng. K tính thu đ u tiên đ i v i doanh nghi p m i
thành l p và k tính thu cu i cùng đ i v i doanh nghi p chuy n đ i lo i hình
doanh nghi p, chuy n đ i hình th c s h u, sáp nh p, chia, tách, gi i th , phá
s nđ

c xác đ nh phù h p v i k k toán theo quy đ nh c a pháp lu t v k

toán.
K tính thu thu nh p doanh nghi p theo t ng l n phát sinh thu nh p áp
d ng đ i v i doanh nghi p n

c ngoài trong hai tr

nghi p n

ng trú t i Vi t Nam có thu nh p ch u thu phát

c ngoài có c s th

ng h p sau: (i) Doanh

sinh t i Vi t Nam mà kho n thu nh p này không liên quan đ n ho t đ ng c a c
s th

ng trú; và (ii) Doanh nghi p n

c ngoài không có c s th

ng trú t i

Vi t Nam.
5.2.3. C n c tính thu
5.2.3.1. Thu nh p tính thu
Thu nh p tính thu TNDN c a doanh nghi p trong m t k tính thu đ

c

xác đ nh b ng thu nh p ch u thu tr thu nh p mi n thu và l k t chuy n t các
k tính thu tr

c theo quy đ nh c a pháp lu t. T c là, thu nh p tính thu TNDN

trong k tính thu đ
Thu nh p
tính thu

=

c xác đ nh theo công th c sau:
Thu nh p
ch u thu

-

Thu nh p
đ

8

c mi n

-

Các kho n l
đ

c k t chuy n


thu

theo quy đ nh

Các kho n thu nh p mi n thu TNDN và k t chuy n l đ
các m c 5.2.3.3 và 5.3.2.4 d

c trình bày t i

i đây.

Ví d 5.3: M t doanh nghi p trong n m tính thu 20XX có thu nh p ch u
thu là 20 t đ ng, trong đó, ph n thu nh p t s n xu t s n ph m th nghi m
trong th i gian đ

c mi n thu theo quy đ nh c a pháp lu t là 3 t đ ng. L n m

20XX-1là 2 t đ ng. Khi đó, thu nh p tính thu c a doanh nghi p này là: 20 – 3
– 2 = 15 t đ ng.
5.2.3.2. Thu nh p ch u thu
Thu nh p ch u thu trong k tính thu xác đ nh theo công th c sau:
Thu nh p
ch u thu

=

Doanh thu tính thu
nh p ch u thu

-

Chi phí
đ

c tr

+

Các kho n
thu nh p khác

Công th c trên cho th y, xét m t cách t ng quát, thu nh p ch u thu c a
doanh nghi p có hai ph n c b n là thu nh p t ho t đ ng s n xu t, kinh doanh
hàng hóa, d ch v và thu nh p khác.
Thu nh p t ho t đ ng s n xu t kinh doanh hàng hóa, d ch v b ng doanh
thu c a ho t đ ng s n xu t kinh doanh hàng hóa, d ch v tr chi phí đ

c tr c a

ho t đ ng s n xu t kinh doanh hàng hóa, d ch v đó. Doanh nghi p có nhi u
ho t đ ng s n xu t kinh doanh áp d ng nhi u m c thu su t khác nhau thì doanh
nghi p ph i tính riêng thu nh p c a t ng ho t đ ng nhân v i thu su t t

ng

ng.
Tr

ng h p trong cùng k tính thu , doanh nghi p có phát sinh ho t đ ng

kinh doanh đ
h

ch

ng u đưi thu b l , ho t đ ng kinh doanh không đ

c

ng u đưi thu , thu nh p khác c a các ho t đ ng kinh doanh thì doanh nghi p

bù tr vào thu nh p ch u thu c a các ho t đ ng có thu nh p do doanh nghi p l a
ch n. Ph n thu nh p còn l i sau khi bù tr áp d ng m c thu su t thu thu nh p
doanh nghi p theo m c thu su t c a ho t đ ng còn thu nh p. Pháp lu t v thu
9


TNDN c a Vi t Nam quy đ nh m t s tr

ng h p không đ

c bù tr lưi, l v i

nhau tùy theo đi u ki n kinh t - xư h i trong t ng giai đo n l ch s và quan
đi m s d ng thu đ đi u ti t v mô n n kinh t c a Nhà n
Các y u t đ xác đ nh thu nh p ch u thu đ
5.2.3.2.1, 5.2.3.2.2 và 5.2.3.2.3 d

c.

c trình bày t i các m c

i đây.

Ví d 5.4: Công ty c ph n BBC trong n m tính thu 20XX có s li u kê
khai tính thu TNDN nh sau: T ng doanh thu tính thu nh p ch u thu 200 t
đ ng; t ng chi phí đ

c tr theo đúng quy đ nh pháp lu t thu TNDN 180 t

đ ng; thu nh p ch u thu khác g m: thu nh p t thu ph t vi ph m h p đ ng kinh
t 1 t đ ng và thu nh p t thanh lỦ tài s n 2 t đ ng. Khi đó, t ng thu nh p ch u
thu khác c a công ty này là 1 + 2 = 3 t đ ng; thu nh p ch u thu c a công ty
này là: 200 – 180 + 3 = 23 t đ ng.
5.2.3.2.1. Doanh thu tính thu nh p ch u thu
(1) Nguyên t c chung xác đ nh doanh thu tính thu nh p ch u thu
M c dù vi c xác đ nh doanh thu tính thu TNDN c n c vào báo cáo tài
chính c a doanh nghi p, t c là c n c vào s li u h ch toán k toán. Tuy v y, do
m c đích tính thu TNDN không hoàn toàn trùng v i m c đích h ch toán k toán
nên nguyên t c xác đ nh doanh thu tính thu TNDN không hoàn toàn t

ng đ ng

v i doanh thu k toán. Theo quy đ nh pháp lu t hi n hành c a Vi t Nam, v
nguyên t c, doanh thu đ tính thu nh p ch u thu (g i t t là doanh thu tính thu )
là toàn b ti n bán hàng hóa, ti n gia công, ti n cung c p d ch v bao g m c
kho n tr giá, ph thu, ph tr i mà doanh nghi p đ
đư thu đ

c ti n hay ch a thu đ

ch

ng không phân bi t

c ti n.

Theo thông l qu c t , khi xác đ nh doanh thu tính thu TNDN, các kho n
thu gián thu (n u có th xác đ nh riêng) thì đ
“n p thay” cho ng

c coi là kho n ng

i n p thu

i mua hàng hóa, d ch v nên không tính trong doanh thu

10


tính thu TNDN. Quy đ nh pháp lu t hi n hành c a Vi t Nam có m t chút khác
bi t so v i thông l qu c t . C th nh sau:
-

i v i doanh nghi p n p thu giá tr gia t ng theo ph

ng pháp kh u tr

thu , doanh thu tính thu là doanh thu ch a bao g m thu giá tr gia t ng.
Ví d 5.5: Doanh nghi p ABC là đ i t
ph

ng n p thu giá tr gia t ng theo

ng pháp kh u tr thu . Hóa đ n giá tr gia t ng g m các ch tiêu nh sau:
Giá bán:
Thu GTGT (10%):
Giá thanh toán:

200.000 đ ng.
20.000 đ ng.
220.000 đ ng.

Doanh thu đ tính thu là 200.000 đ ng.
-

i v i doanh nghi p n p thu giá tr gia t ng theo ph

ng pháp tr c ti p

trên giá tr gia t ng, doanh thu tính thu là doanh thu bao g m c thu giá tr gia
t ng.
Ví d 5.6: Doanh nghi p BCD là đ i t
ph

ng n p thu giá tr gia t ng theo

ng pháp tr c ti p trên giá tr gia t ng. Hóa đ n bán hàng ch ghi giá bán là

440.000 đ ng (giá đư có thu GTGT). Trong tr

ng h p này, doanh thu đ tính

thu là 440.000 đ ng.
Quy đ nh pháp lu t hi n hành c a Vi t Nam không đ c p đ n vi c xác đ nh
doanh thu tính thu đ i v i c s kinh doanh hàng hóa, d ch v ch u thu TT B
và c s kinh doanh có hàng hóa xu t kh u. Tuy v y, do quy đ nh doanh thu tính
thu đ i v i c s kinh doanh n p thu giá tr gia t ng theo ph

ng pháp kh u

tr là doanh thu không bao g m thu giá tr gia t ng mà doanh thu này l i là
doanh thu đư có thu TT B nên có th hi u doanh thu tính thu là doanh thu đư
bao g m thu TT B. Vi c có tr hay không tr thu TT B kh i doanh thu tính
thu TNDN, xét m t cách t ng th , không nh h

ng đ n ngh a v thu c a

doanh nghi p, b i l , khi không tr thu TT B kh i doanh thu tính thu TNDN

11


thì thu TT B đ

c coi là m t kho n chi phí đ

c tr khi xác đ nh thu nh p

ch u thu .
- Tr
tr ti n tr

ng h p doanh nghi p có ho t đ ng kinh doanh d ch v mà khách hàng
c cho nhi u n m thì doanh thu đ tính thu nh p ch u thu đ

b cho s n m tr ti n tr
Tr

c ho c đ

c xác đ nh theo doanh thu tr ti n m t l n.

ng h p doanh nghi p đang trong th i gian h

s thu đ

c phân

ng u đưi thu vi c xác đ nh

c u đưi ph i c n c vào t ng s thu thu nh p doanh nghi p ph i

n p c a s n m thu ti n tr

c chia cho s n m thu ti n tr

c.

(2) Th i đi m xác đ nh doanh thu đ tính thu nh p ch u thu
Nh trên đư trình bày, do s khác bi t gi a m c đích tính thu TNDN v i
m c đích h ch toán k toán c a doanh nghi p nên th i đi m xác đ nh doanh thu
tính thu TNDN c ng có nh ng đi m khác bi t v i th i đi m xác đ nh doanh thu

theo chu n m c k toán. Chính s khác bi t này đư d n đ n chênh l ch t m th i
v doanh thu tính thu , t đó, d n đ n chênh l ch t m th i gi a thu nh p ch u
thu v i k t qu kinh doanh ghi nh n trên báo cáo tài chính c a ng
Th i đi m xác đ nh doanh thu đ tính thu nh p ch u thu đ

i n p thu .
c xác đ nh tùy

thu c đó là ho t đ ng bán hàng hóa hay cung ng d ch v , c th nh sau: (i)
i v i ho t đ ng bán hàng hóa là th i đi m chuy n giao quy n s h u, quy n
s d ng hàng hóa cho ng

i mua; (ii)

i v i ho t đ ng cung ng d ch v là

th i đi m hoàn thành vi c cung ng d ch v ho c hoàn thành t ng ph n vi c
cung ng d ch v cho ng

i mua, tr m t s tr

ng h p đ c bi t theo quy đ nh

c a pháp lu t.
(3) Doanh thu đ tính thu nh p ch u thu trong m t s tr

ng h p c th

Do nh ng đ c đi m c th khác nhau v cách th c cung ng, giao nh n
hàng hóa, d ch v và cách th c thanh toán nên đ đ m b o vi c th c hi n nh t

quán gi a các c s kinh doanh và đúng v i b n ch t c a thu TNDN thì pháp
lu t ph i quy đ nh rõ cách xác đ nh doanh thu và th i đi m xác đ nh doanh thu
12


c a nh ng tr

ng h p đ c thù đó. Ch ng h n nh , đ i v i tr

hóa tr góp, tính đ c thù th hi n
quy n s d ng nh ng ti n hàng đ

hai đi m: (i) Hàng đư đ

ng h p bán hàng
c chuy n giao

c tr nhi u l n sau khi giao hàng; (ii) Khách

hàng ph i tr c ti n g c và ti n lưi tr góp

m i l n tr ti n. Khi đó, v n đ đ t

ra là doanh thu có bao g m lưi tr góp không và doanh thu đ

c xác đ nh

th i

đi m nào. Quy đ nh v cách xác đ nh doanh thu tính thu đ i v i hàng hóa bán

tr góp t i đi m a d

i đây xu t phát t quan đi m cho r ng: v b n ch t, bán

hàng tr góp chính là vi c ng

i bán hàng cho ng

hàng hóa c a mình nên doanh thu tính thu đ
l n không bao g m lưi tr góp. Các tr

i mua hàng vay ti n đ mua

c tính theo giá bán tr ti n m t

ng h p c th c b n nh t v doanh thu

tính thu TNDN nh sau:
(a)

i v i hàng hóa, d ch v bán theo ph

ng th c tr góp, tr ch m,

doanh thu tính thu là ti n bán hàng hóa, d ch v tr ti n m t l n, không bao
g m ti n lưi tr góp, ti n lưi tr ch m.
(b)

i v i hàng hóa, d ch v dùng đ trao đ i; tiêu dùng n i b (không bao

g m hàng hóa, d ch v s d ng đ ti p t c quá trình s n xu t, kinh doanh c a
doanh nghi p) doanh thu tính thu đ
hàng hóa, d ch v cùng lo i ho c t

c xác đ nh theo giá bán c a s n ph m,

ng đ

ng trên th tr

ng t i th i đi m trao

đ i; tiêu dùng n i b .
(c)

i v i ho t đ ng gia công hàng hóa doanh thu tính thu là ti n thu v

ho t đ ng gia công bao g m c ti n công, chi phí v nhiên li u, đ ng l c, v t
li u ph và chi phí khác ph c v cho vi c gia công hàng hóa.
(d)

i v i hàng hóa c a các đ n v giao đ i lỦ, kỦ g i và nh n đ i lỦ, kỦ

g i theo h p đ ng đ i lỦ, kỦ g i bán đúng giá h

ng hoa h ng đ

c xác đ nh

nh sau:

- Doanh nghi p giao hàng hóa cho các đ i lỦ (k c đ i lỦ bán hàng đa c p),
kỦ g i, doanh thu tính thu là t ng s ti n bán hàng hóa.
13


- Doanh nghi p nh n làm đ i lỦ, kỦ g i bán hàng đúng giá quy đ nh c a
doanh nghi p giao đ i lỦ, kỦ g i, doanh thu tính thu là ti n hoa h ng đ
h

c

ng theo h p đ ng đ i lỦ, kỦ g i hàng hóa.
(e)

i v i ho t đ ng cho thuê tài s n, doanh thu tính thu là s ti n bên

thuê tr t ng k theo h p đ ng thuê. Tr

ng h p bên thuê tr ti n tr

nhi u n m thì doanh thu đ tính thu nh p ch u thu đ
ti n tr

c ho c đ

c cho

c phân b cho s n m tr

c xác đ nh theo doanh thu tr ti n m t l n. Doanh nghi p c n

c đi u ki n th c hi n ch đ k toán, hóa đ n ch ng t th c t và vi c xác đ nh
chi phí, có th l a ch n m t trong hai ph

ng pháp xác đ nh doanh thu đ tính

thu nh p ch u thu nh sau: (i) Là s ti n cho thuê tài s n c a t ng n m đ
đ nh b ng s ti n tr tr

c chia cho s n m tr ti n tr

cho thuê tài s n c a s n m tr ti n tr
Tr

c; (ii) Là toàn b s ti n

c.

ng h p doanh nghi p đang trong th i gian h

doanh nghi p l a ch n ph

c xác

ng u đưi thu thu nh p

ng pháp xác đ nh doanh thu đ tính thu nh p ch u

thu là toàn b s ti n thuê bên thuê tr tr

c cho nhi u n m thì vi c xác đ nh s

thu thu nh p doanh nghi p t ng u đưi thu c n c vào t ng s thu thu nh p
doanh nghi p c a s n m tr ti n tr
(g)

c chia cho s n m bên thuê tr ti n tr

c.

i v i ho t đ ng kinh doanh sân gôn, doanh thu tính thu là ti n bán

th h i viên, bán vé ch i gôn và các kho n thu khác trong k tính thu đ

c xác

đ nh nh sau:
-

i v i hình th c bán vé, bán th ch i gôn theo ngày, doanh thu kinh

doanh sân gôn làm c n c xác đ nh thu nh p tính thu thu nh p doanh nghi p,
doanh thu tính thu là s ti n thu đ

c t bán vé, bán th và các kho n thu khác

phát sinh trong k tính thu .
-

i v i hình th c bán vé, bán th h i viên lo i th tr tr

c cho nhi u

n m, doanh thu làm c n c xác đ nh thu nh p tính thu thu nh p doanh nghi p

14


c a t ng n m là s ti n bán th và các kho n thu khác th c thu đ

c chia cho s

n m s d ng th ho c xác đ nh theo doanh thu tr ti n m t l n.
(h)
n

i v i ho t đ ng tín d ng c a t ch c tín d ng, chi nhánh ngân hàng

c ngoài, doanh thu tính thu là thu t lãi ti n g i, thu t lưi ti n cho vay,

doanh thu v cho thuê tài chính ph i thu phát sinh trong k tính thu đ

c h ch

toán vào doanh thu theo quy đ nh hi n hành v c ch tài chính c a t ch c tín
d ng, chi nhánh ngân hàng n
(i)

c ngoài.

i v i ho t đ ng v n t i, doanh thu tính thu là toàn b doanh thu v n

chuy n hành khách, hàng hóa, hành lỦ phát sinh trong k tính thu .
(k)

i v i ho t đ ng cung c p đi n, n

ti n cung c p đi n, n

c s ch, doanh thu tính thu là s

c s ch ghi trên hóa đ n giá tr gia t ng. Th i đi m xác

đ nh doanh thu đ tính thu nh p ch u thu là ngày xác nh n ch s công t đi n
và đ

c ghi trên hóa đ n tính ti n đi n, ti n n

c s ch.

Ví d 5.7: Hóa đ n ti n đi n ghi ch s công t t ngày 7/12/N đ n ngày
6/1/N+1. Doanh thu c a hóa đ n này đ
(l)
ti n thu đ

c tính vào tháng 1/N+1.

i v i l nh v c kinh doanh b o hi m, doanh thu tính thu là toàn b s
c do cung ng d ch v b o hi m và hàng hóa, d ch v khác, k c

ph thu và phí thu thêm mà doanh nghi p b o hi m đ

ch

ng ch a có thu giá

tr gia t ng, bao g m c doanh thu t ho t đ ng kinh doanh b o hi m và doanh
thu ho t đ ng môi gi i b o hi m.
(m)

i v i ho t đ ng xây d ng, l p đ t, doanh thu tính thu là giá tr công

trình, giá tr h ng m c công trình ho c giá tr kh i l

ng công trình xây d ng,

l p đ t nghi m thu. C th nh sau:
- Tr

ng h p xây d ng, l p đ t có bao th u nguyên v t li u, máy móc, thi t

b , doanh thu tính thu là s ti n t ho t đ ng xây d ng, l p đ t bao g m c giá
tr nguyên v t li u, máy móc, thi t b .

15


- Tr

ng h p xây d ng, l p đ t không bao th u nguyên v t li u, máy móc,

thi t b , doanh thu tính thu là s ti n t ho t đ ng xây d ng, l p đ t không bao
g m giá tr nguyên v t li u, máy móc, thi t b .
(n)

i v i ho t đ ng kinh doanh d

doanh, doanh thu tính thu đ

i hình th c h p đ ng h p tác kinh

c xác đ nh tùy theo ph

ng th c phân chia k t

qu kinh doanh. C th nh sau:
- Tr

ng h p các bên tham gia h p đ ng h p tác kinh doanh phân chia k t

qu kinh doanh b ng doanh thu bán hàng hóa, d ch v thì doanh thu tính thu là
doanh thu c a t ng bên đ
- Tr

c chia theo h p đ ng.

ng h p các bên tham gia h p đ ng h p tác kinh doanh phân chia k t

qu kinh doanh b ng s n ph m thì doanh thu tính thu là doanh thu c a s n
ph m đ

- Tr

c chia cho t ng bên theo h p đ ng.
ng h p các bên tham gia h p đ ng h p tác kinh doanh phân chia k t

qu kinh doanh b ng l i nhu n tr
đ xác đ nh thu nh p tr

c thu thu nh p doanh nghi p thì doanh thu

c thu là s ti n bán hàng hóa, d ch v theo h p đ ng.

Các bên tham gia h p đ ng h p tác kinh doanh ph i c ra m t bên làm đ i di n
có trách nhi m xu t hóa đ n, ghi nh n doanh thu, chi phí, xác đ nh l i nhu n
tr

c thu thu nh p doanh nghi p chia cho t ng bên tham gia h p đ ng h p tác

kinh doanh. M i bên tham gia h p đ ng h p tác kinh doanh t th c hi n ngh a
v thu thu nh p doanh nghi p c a mình theo quy đ nh hi n hành.
- Tr

ng h p các bên tham gia h p đ ng h p tác kinh doanh phân chia k t

qu kinh doanh b ng l i nhu n sau thu thu nh p doanh nghi p thì doanh thu đ
xác đ nh thu nh p ch u thu là s ti n bán hàng hóa, d ch v theo h p đ ng. Các
bên tham gia h p đ ng h p tác kinh doanh ph i c ra m t bên làm đ i di n có
trách nhi m xu t hóa đ n, ghi nh n doanh thu, chi phí và kê khai n p thu thu
nh p doanh nghi p thay cho các bên còn l i tham gia h p đ ng h p tác kinh
doanh.

16


(o)
t có th

i v i ho t đ ng kinh doanh trò ch i có th
ng, kinh doanh có đ t c

ng (casino, trò ch i đi n

c), doanh thu tính thu là s ti n thu t ho t

đ ng này bao g m c thu tiêu th đ c bi t tr s ti n đư tr th
(p)

ng cho khách.

i v i ho t đ ng kinh doanh ch ng khoán, doanh thu tính thu là các

kho n thu t d ch v môi gi i, t doanh ch ng khoán, b o lưnh phát hành ch ng
khoán, qu n lỦ danh m c đ u t , t v n tài chính và đ u t ch ng khoán, qu n lỦ
qu đ u t , phát hành ch ng ch qu , d ch v t ch c th tr

ng và các d ch v

ch ng khoán khác theo quy đ nh c a pháp lu t.
(q)

i v i d ch v tài chính phái sinh, doanh thu tính thu là s ti n thu t

vi c cung ng các d ch v tài chính phái sinh th c hi n trong k tính thu .
5.2.3.2.2. Chi phí đ

c tr

Trong ho t đ ng kinh doanh c a doanh nghi p, l i nhu n k toán đ

c xác

đ nh d a trên doanh thu, chi phí th c t phát sinh và thu nh p khác c a doanh
nghi p. V b n ch t, thu TNDN tính trên l i nhu n t ho t đ ng kinh doanh c a
doanh nghi p và thu nh p khác c a doanh nghi p. Trong đi u ki n các y u t
khác không đ i, khi chi phí đ

c tr khi xác đ nh thu nh p ch u thu t ng t c là

thu TNDN ph i n p c a doanh nghi p gi m. Do v y, vi c ki m soát chi phí cho
m c đích tính thu TNDN là c n thi t nh m ng n ng a gian l n thu . Pháp lu t
v thu TNDN c a h u h t các qu c gia đ u quy đ nh nh ng nguyên t c ho c
đi u ki n xác đ nh chi phí đ
v i nh ng tr

ng h p các tr

c tr cho m c đích tính thu TNDN. Ngoài ra, đ i
ng h p ngo i l c ng đ

c đ c p rõ ràng nh m

đ m b o tính nh t quán trong th c thi pháp lu t và ng n ng a tránh thu ho c
tr n thu .
Theo quy đ nh pháp lu t hi n hành c a Vi t Nam, chi phí đ
chi đáp ng đ y đ các đi u ki n v chi phí đ
m c các kho n chi không đ

c tr và không n m trong danh

c tr theo quy đ nh c a pháp lu t.

a) Các đi u ki n xác đ nh chi phí đ
17

c tr

c tr là kho n


Tr nh ng tr

ng h p đ c bi t đ

c quy đ nh riêng, kho n chi đ

c tr

ph i th a mưn đ ng th i 3 đi u ki n sau đây:
i u ki n th nh t: Kho n chi th c t phát sinh liên quan đ n ho t đ ng
s n xu t, kinh doanh c a doanh nghi p.
i u ki n th nh t này ph n ánh hai yêu c u: (i) Th c t phát sinh; (ii) Liên

quan đ n ho t đ ng s n xu t, kinh doanh c a doanh nghi p. Trong ph n l n các
tr

ng h p vi c xác đ nh kho n chi có liên quan đ n ho t đ ng s n xu t, kinh

doanh c a doanh nghi p không là khá rõ ràng. Tuy nhiên, trong m t s tr

ng

h p, vi c xác đ nh m t kho n chi có liên quan đ n ho t đ ng s n xu t, kinh
doanh c a doanh nghi p hay không l i gây khá nhi u tranh cưi. Trong nh ng
tr

ng h p nh v y, đ đ m b o th c hi n nh t quán, tránh nh ng tranh ch p

gi a c quan thu và ng
đ

i n p thu , pháp lu t ph i quy đ nh nh ng kho n đó có

c tr hay không. Nh ng tr

nh ng tr

ng h p này có th coi là nh ng ngo i l hay

ng h p đ c bi t khi áp d ng đi u ki n th nh t này.

M t s kho n chi không th c s rõ v tính liên quan đ n ho t đ ng s n xu t,
kinh doanh c a doanh nghi p ho c có tr

ng h p đ

c xem là không liên quan

đ n ho t đ ng s n xu t, kinh doanh c a doanh nghi p nh ng đ
đ nh rõ là kho n chi đ

c pháp lu t quy

c tr nh sau:

+ Kho n chi cho th c hi n nhi m v giáo d c qu c phòng và an ninh, hu n
luy n, ho t đ ng c a l c l

ng dân quân t v và ph c v các nhi m v qu c

phòng, an ninh khác theo quy đ nh c a pháp lu t.
+ Kho n chi h tr ph c v cho ho t đ ng c a t ch c đ ng, t ch c chính
tr - xư h i trong doanh nghi p.
+ Chi phòng ch ng HIV/AIDS n i làm vi c c a doanh nghi p.
+ Chi phí kh u hao trích đúng ch đ quy đ nh đ i v i tài s n c đ nh ph c
v cho ng

i lao đ ng làm vi c t i doanh nghi p nh : nhà ngh gi a ca, nhà n

gi a ca, nhà thay qu n áo, nhà v sinh, phòng ho c tr m y t đ khám ch a b nh,
18

c s đào t o, d y ngh , th vi n, nhà tr , khu th thao và các thi t b , n i th t đ
đi u ki n là tài s n c đ nh l p đ t trong các công trình nêu trên; b ch a n
s ch, nhà đ xe; xe đ a đón ng

i lao đ ng, nhà

tr c ti p cho ng

c

i lao đ ng;

chi phí xây d ng c s v t ch t, chi phí mua s m máy, thi t b là tài s n c đ nh
dùng đ t ch c ho t đ ng giáo d c ngh nghi p.
+ M t s kho n chi tài tr , t thi n (tài tr cho giáo d c, y t ; tài tr kh c
ph c h u qu thiên tai; tài tr xây nhà tình ngh a cho ng
k t, nhà cho đ i t
ch

i nghèo, nhà đ i đoàn

ng chính sách; tài tr cho nghiên c u khoa h c; tài tr theo

ng trình c a nhà n

c đ i v i đ a ph

ng thu c đ a bàn kinh t - xư h i đ c

bi t khó kh n) v i đi u ki n các kho n chi này đúng đ i t

ng và đ h s theo

quy đ nh c a pháp lu t.
ng

+ M t s kho n chi phúc l i tr c ti p cho ng

i lao đ ng và thân nhân

i lao đ ng (b kh ng ch t i đa nh s trình bày

m cbd

i đây).

+ Ph n giá tr t n th t do thiên tai, d ch b nh, h a ho n và tr
kh kháng khác không đ
b nh, h a ho n và tr

c b i th

ng h p b t

ng (Ph n giá tr t n th t do thiên tai, d ch

ng h p b t kh kháng khác không đ

c b i th

ng đ

c

xác đ nh b ng t ng giá tr t n th t tr (-) ph n giá tr doanh nghi p b o hi m
ho c t ch c, cá nhân khác ph i b i th

ng theo quy đ nh c a pháp lu t).

M t khác, có nh ng kho n chi không th c s rõ v tính liên quan đ n ho t
đ ng s n xu t, kinh doanh c a doanh nghi p nh ng đ
là kho n chi không đ

c pháp lu t quy đ nh rõ

c tr , ch ng h n nh chi phí mua th h i viên sân gôn,

chi phí ch i gôn.
yêu c u c u th nh t c a đi u ki n này c ng có nh ng ngo i l đ
đ nh c th b i các v n b n h

c quy

ng d n thi hành lu t. Theo đó, có nh ng kho n

chi ch a phát sinh trong th c t nh ng v n đ

c xác đ nh là chi phí đ

c tr .

Quy đ nh nh v y, nh m gi m b t s chênh l ch gi a k toán và thu , đ ng th i,

19


c ng t o thu n l i cho ho t đ ng kinh doanh c a ng

i n p thu , ch ng h n nh

vi c trích l p m t s kho n d phòng theo quy đ nh c a pháp lu t k toán.
i u ki n th hai: Kho n chi có đ hoá đ n, ch ng t h p pháp theo quy
đ nh c a pháp lu t. Tính h p pháp c a hóa đ n, ch ng t đ

c quy đ nh c th

b i quy đ nh pháp lu t v k toán và qu n lỦ hóa đ n.
i u ki n th ba: Kho n chi n u có hoá đ n mua hàng hoá, d ch v t ng
l n có giá tr t 20 tri u đ ng tr lên (giá đư bao g m thu GTGT) khi thanh toán
ph i có ch ng t thanh toán không dùng ti n m t.
Ch ng t thanh toán không dùng ti n m t th c hi n theo quy đ nh c a các
v n b n pháp lu t v thu giá tr gia t ng.
Tr

ng h p mua hàng hóa, d ch v t ng l n có giá tr t hai m

i tri u đ ng

tr lên ghi trên hóa đ n mà đ n th i đi m ghi nh n chi phí, doanh nghi p ch a
thanh toán thì doanh nghi p đ

ch u thu . Tr

c tính vào chi phí đ

c tr khi xác đ nh thu nh p

ng h p khi thanh toán doanh nghi p không có ch ng t thanh

toán không dùng ti n m t thì doanh nghi p ph i kê khai, đi u ch nh gi m chi phí
đ i v i ph n giá tr hàng hóa, d ch v không có ch ng t thanh toán không dùng
ti n m t vào k tính thu phát sinh vi c thanh toán b ng ti n m t (k c trong
tr

ng h p c quan thu và các c quan ch c n ng đư có quy t đ nh thanh tra,

ki m tra k tính thu có phát sinh kho n chi phí này).
i u ki n th ba này c ng có m t s ngo i l (không yêu c u v thanh toán
không dùng ti n m t nh trên) áp d ng đ i v i các kho n chi th c hi n nhi m v
qu c phòng, an ninh; chi cho ho t đ ng phòng, ch ng HIV/AIDS n i làm vi c;
chi h tr ph c v cho ho t đ ng c a t ch c đ ng, t ch c chính tr - xư h i
trong doanh nghi p.
Nh ng đi u ki n trên v xác đ nh chi phí đ

c tr ch a ph n ánh m t

nguyên t c quan tr ng c a k toán, t đó, xác đ nh đúng đ n l i nhu n c a doanh
nghi p, đó là nguyên t c phù h p. Theo quy đ nh pháp lu t hi n hành c a Vi t
20

Nam, nguyên t c này th hi n
là: chi phí không t

m t trong các kho n chi phí không đ

c tr , đó

ng ng v i doanh thu tính thu .

b) Các kho n chi không đ

c tr

Do s khác bi t v m c đích ghi nh n chi phí k toán v i m c đích ghi nh n
chi phí tính thu TNDN. Thêm vào đó, m t s kho n chi phí có th đ
d ng nh m tránh thu ho c tr n thu . Trong nh ng tr
thông l qu c t , pháp lu t thu các n
kho n chi phí không đ

c th

cv n

ng h p nh v y, theo

ng quy đ nh m t danh m c các

c tr v i m c đích xác đ nh ngh a v thu TNDN. i u

này có ngh a là m t s kho n chi dù có đáp ng đ 3 đi u ki n v chi phí đ

tr c ng không đ

c

c tr . Tùy theo đi u ki n kinh t - xư h i và yêu c u qu n lỦ

thu mà danh m c các kho n chi phí không đ

c tr có th đ

c đi u ch nh theo

th i gian. M c dù v y, c n c vào m c tiêu c a quy đ nh và nh ng tính ch t c
th , có th phân chia các kho n chi không đ
Các kho n chi v

c tr thành các nhóm c b n là:

t m c kh ng ch t i đa theo quy đ nh c a pháp lu t; các

kho n chi không th a mưn quy đ nh c th c a c quan nhà n
các kho n chi đư đ

c có th m quy n;

c chi tr b ng ngu n kinh phí khác; các kho n chi c n quy

đ nh rõ đ đ m b o tính nh t quán trong cách hi u và áp d ng. C th nh sau:
 Các kho n chi v

t m c kh ng ch t i đa theo quy đ nh c a pháp lu t

Theo thông l qu c t , các kho n chi thu c nhóm này có th có m t trong
các tính ch t sau: (i) Liên quan đ n l i ích c a ng

i góp v n vào doanh nghi p;

(ii) Liên quan đ ng th i đ n xác đ nh ngh a v thu TNDN và thu TNCN nên
có c h i th c hi n hành vi tránh thu n u không kh ng ch t i đa; (iii) Khó xác
đ nh tính h p lỦ c a m c chi nên d d n đ n l i d ng tránh thu ho c tr n thu .
Theo quy đ nh pháp lu t Vi t Nam hi n hành, các kho n chi sau b kh ng ch
m c chi tr t i đa (m c kh ng ch c th đ
chi ti t thi hành Lu t thu TNDN):

21

c quy đ nh t i các v n b n quy đ nh


- Chi phí kh u hao tài s n c đ nh: Vi c kh ng ch m c t i đa th hi n
ph

ng pháp kh u hao, th i gian kh u hao và t l kh u hao nhanh khi áp d ng

ph

ng pháp đ

ng th ng áp d ng đ i v i m t s tr

ng h p c th .

- Chi phí kh u hao tài s n c đ nh đ i v i xe ô tô ch ng
xu ng tr tr

i t 9 ch tr

ng h p ô tô dùng cho kinh doanh v n t i hành khách, kinh doanh

du l ch, khách s n; ô tô dùng đ làm m u và lái th cho kinh doanh ô tô.
- Ph n chi v
l

t đ nh m c tiêu hao nguyên li u, v t li u, nhiên li u, n ng

ng, hàng hoá đ i v i m t s nguyên li u, v t li u, nhiên li u, n ng l

hàng hóa đư đ

c Nhà n

ng,

c ban hành đ nh m c.

- Ph n chi phí tr lưi ti n vay v n s n xu t kinh doanh c a đ i t

ng không

ph i là t ch c tín d ng ho c t ch c kinh t .

- Chi trang ph c b ng ti n cho ng
- Chi phúc l i tr c ti p cho ng
- Trích l p ti n l
l

ng ng

i lao đ ng.

i lao đ ng và thân nhân ng

ng d phòng trong tr

i lao đ ng.

ng h p doanh nghi p còn n

i lao đ ng khi h t th i h n n p h s quy t toán thu n m.

- Trích n p qu h u trí t nguy n, mua b o hi m h u trí t nguy n, b o
hi m nhân th cho ng

i lao đ ng.

- Ph n chi phí liên quan đ n vi c thuê qu n lỦ đ i v i ho t đ ng kinh doanh
trò ch i đi n t có th

ng, kinh doanh casino.

 Các kho n chi không th a mãn quy đ nh c th c a c quan nhà n

c

có th m quy n
ây là các kho n chi chi m ph n l n trong s các kho n chi không đ
theo quy đ nh pháp lu t hi n hành c a Vi t Nam. Thông th
tr

c tr

ng đây là nh ng

ng h p r t đ c thù, đòi h i ph i gi i thích k v b n ch t kho n chi, nh ng

đi u ki n c th ho c nh ng h s , ch ng t c th mà các quy đ nh pháp lu t
chung v k toán và v qu n lỦ hóa đ n không th quy đ nh chi ti t. Vì tính ch t
nh v y, nên khi trình bày v các kho n chi không đ
22

c tr , các v n b n pháp


lu t th

ng ph i gi i thích k v nh ng đi u ki n, h s , th t c đ m t kho n

chi c th nào đó đ

c tr . Nh ng n i dung c th này có th đ

trong v n b n quy đ nh chi ti t và h
quy đ nh t i các v n b n riêng. D
không đ

c quy đ nh

ng d n thi hành thu TNDN, có th đ

c

i đây là n i dung ch y u v các kho n chi

c tr thu c nhóm này:

- Chi kh u hao đ i v i tài s n c đ nh không s d ng cho ho t đ ng s n
xu t, kinh doanh hàng hóa, d ch v .
- Chi kh u hao đ i v i tài s n c đ nh không có gi y t ch ng minh thu c
quy n s h u c a doanh nghi p (tr tài s n c đ nh thuê mua tài chính).
- Chi kh u hao đ i v i tài s n c đ nh không đ

c qu n lỦ, theo dõi, h ch

toán trong s sách k toán c a doanh nghi p theo ch đ qu n lỦ tài s n c đ nh
và h ch toán k toán hi n hành.
- Ph n trích kh u hao đ i v i tài s n c đ nh là tàu bay dân d ng, du thuy n
không s d ng kinh doanh v n chuy n hàng hóa, hành khách, kinh doanh du
l ch, khách s n. Tàu bay dân d ng và du thuy n không s d ng cho m c đích
kinh doanh v n chuy n hàng hoá, hành khách, khách du l ch là tàu bay dân d ng,
du thuy n c a các doanh nghi p đ ng kỦ và h ch toán trích kh u hao tài s n c
đ nh nh ng trong Gi y ch ng nh n đ ng kỦ kinh doanh ho c Gi y ch ng nh n

đ ng kỦ doanh nghi p c a doanh nghi p không đ ng kỦ ngành ngh v n t i hàng
hoá, v n t i hành khách, kinh doanh du l ch, khách s n.
- Ph n trích kh u hao v

t m c quy đ nh hi n hành c a B Tài chính v ch

đ qu n lỦ, s d ng và trích kh u hao tài s n c đ nh. Ch đ qu n lỦ và trích
kh u hao tài s n c đ nh th c hi n theo v n b n riêng.

i v i m t s tr

ng h p

c th th c hi n nh sau:
+ Doanh nghi p th c hi n thông báo ph

ng pháp trích kh u hao tài s n c

đ nh mà doanh nghi p l a ch n áp d ng v i c quan thu tr c ti p qu n lỦ tr

c

khi th c hi n trích kh u hao (Ch ng h n nh : thông báo l a ch n th c hi n
23


ph

ng pháp kh u hao đ

ng th ng...). Hàng n m, doanh nghi p trích kh u hao

tài s n c đ nh theo quy đ nh hi n hành c a B Tài chính v ch đ qu n lỦ, s
d ng và trích kh u hao tài s n c đ nh k c tr

ng h p kh u hao nhanh (n u

đáp ng đi u ki n).
+ Tài s n c đ nh góp v n, tài s n c đ nh đi u chuy n khi chia, tách, h p
nh t, sáp nh p, chuy n đ i lo i hình có đánh giá l i theo quy đ nh thì doanh
nghi p nh n tài s n c đ nh này đ
nguyên giá đánh giá l i.

c tính kh u hao vào chi phí đ

c tr theo

i v i lo i tài s n khác không đ tiêu chu n là tài s n

c đ nh có góp v n, đi u chuy n khi chia, tách, h p nh t, sáp nh p, chuy n đ i
lo i hình và tài s n này có đánh giá l i theo quy đ nh thì doanh nghi p nh n tài
s n này đ

c tính vào chi phí ho c phân b d n vào chi phí đ

c tr theo giá

đánh giá l i.
+

i v i tài s n là công c , d ng c , bao bì luân chuy n,... không đáp ng

đ đi u ki n xác đ nh là tài s n c đ nh theo quy đ nh thì chi phí mua tài s n nêu
trên đ

c phân b d n vào chi phí ho t đ ng s n xu t kinh doanh trong k nh ng

t i đa không quá 3 n m.
+ Kh u hao đ i v i công trình trên đ t v a s d ng cho s n xu t kinh doanh
v a s d ng cho m c đích khác thì không đ
tr đ i v i giá tr công trình trên đ t t

c tính kh u hao vào chi phí đ

c

ng ng ph n di n tích không s d ng

vào ho t đ ng s n xu t kinh doanh.
+ Quy n s d ng đ t lâu dài không đ
phí đ

c trích kh u hao và phân b vào chi

c tr khi xác đ nh thu nh p ch u thu . Quy n s d ng đ t có th i h n n u

có đ y đ hóa đ n ch ng t và th c hi n đúng các th t c theo quy đ nh c a
pháp lu t, có tham gia vào ho t đ ng s n xu t kinh doanh thì đ
vào chi phí đ

c tr theo th i h n đ

c phân b d n

c phép s d ng đ t ghi trong gi y ch ng

nh n quy n s d ng đ t (bao g m c tr
đ u t xây d ng m i).
24

ng h p d ng ho t đ ng đ s a ch a,


- Chi ti n thuê tài s n c a cá nhân không có đ y đ h s , ch ng t d

i

đây:
+ Tr
chi phí đ
+ Tr

ng h p doanh nghi p thuê tài s n c a cá nhân thì h s đ xác đ nh
c tr là h p đ ng thuê tài s n và ch ng t tr ti n thuê tài s n.
ng h p doanh nghi p thuê tài s n c a cá nhân mà t i h p đ ng thuê

tài s n có tho thu n doanh nghi p n p thu thay cho cá nhân thì h s đ xác
đ nh chi phí đ

c tr là h p đ ng thuê tài s n, ch ng t tr ti n thuê tài s n và

ch ng t n p thu thay cho cá nhân.
+ Tr

ng h p doanh nghi p thuê tài s n c a cá nhân mà t i h p đ ng thuê

tài s n có th a thu n ti n thuê tài s n ch a bao g m thu (thu giá tr gia t ng,
thu thu nh p cá nhân) và doanh nghi p n p thu thay cho cá nhân thì doanh
nghi p đ

c tính vào chí phí đ

c tr t ng s ti n thuê tài s n bao g m c ph n

thu n p thay cho cá nhân.
- Chi ti n l
các tr

ng cho ng

ng, ti n công, ti n th

i lao đ ng thu c m t trong

ng h p sau:

+ Chi ti n l

ng, ti n công và các kho n ph i tr khác cho ng

doanh nghi p đư h ch toán vào chi phí s n xu t kinh doanh trong k

i lao đ ng
nh ng th c

t không chi tr ho c không có ch ng t thanh toán theo quy đ nh c a pháp lu t.
+ Các kho n ti n l
th đi u ki n đ

ch

đ ng lao đ ng; Tho

ng, ti n th
ng và m c đ

ng cho ng
ch

i lao đ ng không đ

c ghi c

ng t i m t trong các h s sau: H p

c lao đ ng t p th ; Quy ch tài chính c a Công ty, T ng

công ty, T p đoàn; Quy ch th

ng do Ch t ch H i đ ng qu n tr , T ng giám

đ c, Giám đ c quy đ nh theo quy ch tài chính c a Công ty, T ng công ty.
Tr

ng h p doanh nghi p kỦ h p đ ng lao đ ng v i ng

đó có ghi kho n chi v ti n h c cho con c a ng

in

theo b c h c t m m non đ n trung h c ph thông đ

25

in

c ngoài trong

c ngoài h c t i Vi t Nam
c doanh nghi p tr có tính