Phân loại các loại chậm trễ trong thi công xây dựng

Bản tin Khoa học và Công nghệ
Số 1/2019

Newsletter of Science and Technology
No 1/2019

PHÂN LOẠI CÁC LOẠI CHẬM TRỄ TRONG
THI CÔNG XÂY DỰNG
ThS. Phạm Duy Hiếu

Khoa Xây dựng, Trường Đại học Xây dựng Miền Trung
Tóm tắt
Trong thi công xây dựng có rất nhiều sự chậm trễ có thể xảy ra gây ảnh hưởng đến thời
gian thực hiện công trình. Mỗi loại chậm trễ này được gây ra bởi nhiều bên tham gia xây dựng
công trình nên việc xác định nguyên nhân và trách nhiệm của ai là vô cùng cần thiết. Bài viết
trình bày cách phân loại các loại chậm trễ và đưa ra một số tình huống thực tế để làm rõ hơn
trách nhiệm của các bên liên quan.
Từ khóa: chậm trễ, tiến độ, thi công xây dựng
1. Chậm trễ là gì?

- Có diễn ra đồng thời hay không

Có nhiều định nghĩa về sự chậm trễ:

Trong quá trình xác định tác động của

làm một việc gì đó diễn ra trễ hơn mong đợi,

sự chậm trễ tới dự án, việc phân tích phải

là nguyên nhân khiến cho việc gì đó được

xác định liệu sự chậm trễ có cấp bách hay

thực hiện chậm hơn kế hoạch, hoặc không

không. Việc phân tích phải đánh giá các

đúng thời gian. Mỗi định nghĩa này có thể

chậm trễ đồng thời xảy ra, xem thử có chấp

dùng mô tả một sự chậm trễ của một công

nhận được không, có được bồi thường hay

tác trong một tiến độ. Trong các dự án xây

không. Bài này sẽ trình bày định nghĩa của

dựng cũng như trong các dự án khác, tiến độ

các loại chậm trễ này. Hình 1 trình bày sơ

thường được dùng để hoạch định công việc,

bộ cấu trúc các loại chậm trễ thường gặp và

sự chậm trễ không phải hiếm khi xảy ra. Sự

một số nguyên nhân của chậm trễ đó.

chậm trễ được xác định khi một dự án hoặc

2. Chậm trễ găng và không găng

một số mốc thời gian bị hoàn thành trễ.

Trong một số phân tích sự chậm trễ

Trước khi thảo luận về cách phân tích chậm

đến một dự án, điều quan tâm hàng đầu là

trễ, ta cần hiểu rõ hơn về một số dạng chung

nó có tác động đến toàn bộ tiến độ của dự án

của sự chậm trễ. Có 4 cách cơ bản để phân

(thời điểm kết thúc dự án hay các mốc thời

loại:

gian lớn) hay không. Tuy nhiên, nhiều
- Có tác động đến thời gian kết thúc

dự án không

chậm trễ diễn ra nhưng không làm trễ thời
gian kết thúc dự án. Những sự chậm trễ mà

- Có thể cho qua được không

tác động đến thời gian hoàn thành dự án

- Có được bồi thường hay không

được gọi là chậm trễ găng, ngược lại là chậm
3


Bản tin Khoa học và Công nghệ
Số 1/2019

Newsletter of Science and Technology
No 1/2019

trễ không găng. Khái niệm “găng” được lấy

- Chính bản thân của dự án

từ phương pháp đường găng CPM (Critical

- Tiến độ và kế hoạch của nhà thầu thi

Path Method). Khi một công tác găng bị
chậm trễ thì thời gian hoàn thành dự án sẽ
bị ảnh hưởng. Các công tác găng năm trên

công

- Các yêu cầu của hợp đồng cho từng
giai đoạn thi công

đường găng, một dự án có thể có nhiều

- Các ràng buộc cơ bản của dự án

đường găng, việc xác định đường găng trong

(triển khai công việc như thế nào từ tình

phương pháp CPM là rất quan trọng. Để xác

hình thực tế)

định đường găng cần dựa vào:

Hình 1: Cấu trúc các loại chậm trễ thường gặp và một số nguyên nhân của chậm trễ đó.

3. Chậm trễ có thể bỏ qua và chậm trễ
không thể bỏ qua

- Đình công
- Hỏa hoạn

3.1 Chậm trễ có thể bỏ qua

- Lũ lụt

Một sự chậm trễ có thể bỏ qua thường

- Thiên tai

là chậm trễ bắt nguồn từ những sự kiện

- Các thay đổi trực tiếp từ chủ đầu tư

không dự đoán trước được, nằm ngoài khả

- Lỗi hoặc các thiếu sót trong kế hoạch

năng kiểm soát của các nhà thầu thì công.
Thông thường, dựa vào những điều khoản
chung trong tiêu chuẩn đã ban hành, các sự
việc sau đây có thể xem xét bỏ qua:
4

hoặc tiêu chuẩn
- Khác biệt về điều kiện công trường
thực tế với kế hoạch
- Bất lợi về thời tiết


Bản tin Khoa học và Công nghệ
Số 1/2019

Newsletter of Science and Technology
No 1/2019

- Sự can thiệp của các cơ quan bên ngoài

năng của nhà thầu. Tuy nhiên một số hợp

- Sự thiếu sót trong phê duyệt, thẩm

đồng khác lại không chấp nhận điều này.

tra của cơ quan nhà nước
Trước khi tiến hành phân tích các

4. Chậm trễ được bồi thường và
không được bồi thường

chậm trễ, người phân tích cần xem xét kỹ

Một chậm trễ được bồi thường là khi

lưỡng các quy định trong hợp đồng. Mọi

nhà thầu được phép kéo dài thời gian thực

quyết định về chậm trễ đều phải dựa trên

hiện dự án và được bồi thường một khoản

từng hợp đồng cụ thể. Trong hợp đồng cần

tiền liên quan đến việc kéo dài này. Chỉ

quy định rõ những nguyên nhân nào dẫn

những sự chậm trễ có thể bỏ qua mới được

đến sự chậm trễ là không vi phạm. Ví dụ

bồi thường.

như một số hợp đồng không cho phép thời

Còn chậm trễ không được bồi thường

gian thực hiện dự án kéo dài bởi lý do điều

cũng là những chậm trễ có thể bỏ qua được,

kiện thời tiết, bất kể vấn đề nghiêm trọng

nhưng nhà thầu không được trả thêm tiền vì

như thế nào.

sự chậm trễ này.

3.2. Chậm trễ không thể bỏ qua

Một sự chậm trễ có được bồi thường

Những sự chậm trễ không thể bỏ qua

hay không phụ thuộc vào các điều khoản

là các sự kiện nằm trong sự kiểm soát của

trong hợp đồng. Trong hầu hết các trường

nhà thầu hoặc có thể dự đoán được. Một số

hợp, một hợp đồng sẽ ghi chú cụ thể những

loại thường gặp như:

chậm trễ nào không được bồi thường. Khi

- Việc chậm trễ trong thi công của các
thầu phụ
- Cung ứng vật tư không kịp thời
- Lỗi của công nhân của nhà thầu

đó nhà thầu sẽ không được trả thêm tiền
nhưng họ có thể được phép kéo dài thời
gian thi công.
Các hợp đồng theo hướng dẫn của cơ

- Đình công vì nhà thầu không chịu

quan nhà nước thường định nghĩa việc đình

gặp các đại diện của người lao động hay

công, lũ lụt, hỏa hoạn, thiên tai và những

phân chia lao động không đồng đều.

điều kiện thời tiết bất lợi là những chậm trễ

Tương tự như trên, khi phân tích các

có thể bỏ qua nhưng không được bồi

chậm trễ ta cũng phải xem xét kỹ các tài liệu

thường. Một số trường hợp được bồi thường

của dự án để xác định cái nào có thể bỏ qua.

là sự khác biệt về điều kiện công trường,

Ví dụ như một số hợp đồng có thể bỏ qua

thay đổi từ chủ đầu tư, thay đổi về kết cấu…

việc cung ứng trễ vật tư trong trường hợp

dẫn đến sự chậm trễ.

nhà thầu chứng minh được rằng mình đã đề

Một số hợp đồng còn nhiều hạn chế

xuất, nhắc nhở đúng thời gian quy định

trong việc định nghĩa các sự chậm trễ.

nhưng vật tư không được chuyển đến đúng

Không hiếm các trường hợp là do ngôn ngữ

hẹn do hoàn cảnh nào đó nằm ngoài khả

diễn giải liên quan đến sự chậm trễ. Các
5


Bản tin Khoa học và Công nghệ
Số 1/2019

Newsletter of Science and Technology
No 1/2019

bên tham gia dự án cần hiểu thật rõ ràng

thời trên cùng một đường găng thông qua

câu chữ trong hợp đồng về sự chậm trễ và

một số tình huống ví dụ cụ thể.

thời gian kéo dài. Nếu một nhà thầu muốn
kí một hợp đồng còn nhiều chỗ chưa rõ,

5.1. Chậm trễ đồng thời trên các
đường găng khác nhau

cần có sự tư vấn của các đơn vị nắm rõ về

Tình huống đầu tiên là sự chậm trễ

luật cũng như về xây dựng để điều chỉnh

đồng thời diễn ra trên các đường găng khác

cho phù hợp.

nhau. Ví dụ, nhóm công tác triển khai các bản

5. Chậm trễ diễn ra đồng thời

vẽ chi tiết và nhóm công tác đào đất công

Khái niệm chậm trễ diễn ra đồng thời

trình là hai đường găng khác nhau. Cả hai đều

trở nên rất phổ biến, như là một phần của

là các công tác đứng trước của công tác thi

việc phân tích chậm trễ trong xây dựng.

công móng và kết thúc cùng lúc với nhau, khi

Những cuộc tranh luận về nó không chỉ từ

đó, thời điểm bắt đầu của công tác thi công

quan điểm để xác định các chậm trễ trên

móng phụ thuộc bởi cả hai công tác này. Nếu

đường găng của dự án mà còn từ quan điểm

công tác đào đất bị trễ 30 ngày, ví dụ từ ngày

ai chịu trách nhiệm về những thiệt hại liên

1/6 đến ngày 1/7 sẽ kéo việc chuẩn bị thiết bị

quan đến sự chậm trễ này. Chủ đầu tư

và triển khai các bản vẽ chi tiết thi công ván

thường lấy những chậm trễ đồng thời diễn

khuôn cũng bị trễ 30 ngày. Do phải thiết kế

ra này đẩy cho nhà thầu, xem đó như là lý

lại nên dự án bị chậm trễ đồng thời bởi hai

do kéo dài thời gian thực hiện dự án để

công tác đào đất và triển khai bản vẽ.

không phải bồi thường thêm chi phí. Còn

Trường hợp này thì chậm trễ của

nhà thầu lại đẩy cho chủ đầu tư, yêu cầu

công tác đào đất là chậm trễ không thể bỏ

đánh giá và bồi thường thiệt hại. Do đó, các

qua (công tác do nhà thầu thực hiện), còn

hợp đồng phải cung cấp đầy đủ các định

chậm trễ của công tác triển khai bản vẽ chi

nghĩa về “các chậm trễ đồng thời xảy ra”, và

tiết là chậm trễ có thể bỏ qua (do đơn vị

trách nhiệm của nhà thầu trong từng trường

thiết kế - chủ đầu tư thực hiện). Hầu hết

hợp cụ thể là như thế nào.

các hợp đồng đều không xác định cụ thể

Một cách đơn giản có thể hiểu các

loại chậm trễ nào được ưu tiên xét trước

chậm trễ diễn ra đồng thời là các chậm trễ

nếu có nhiều loại. Một trong những cách

riêng biệt của các công tác trên đường găng

giải quyết trường hợp này là kết luận 15 bị

dự án nhưng xảy ra vào cùng một thời điểm.

trễ do công tác đào đất và 15 bị trễ do công

Khi đó, cần phân tích nguyên nhân và dựa

tác triển khai bản vẽ chi tiết. Nhà thầu

vào từng trường hợp cụ thể để đưa ra kết

được phép kéo dài thời gian thực hiện

luận hợp lý, chính xác. Ta xem xét hai

nhưng không được bồi thường.

trường hợp: chậm trễ đồng thời trên các

Tình huống thứ hai là có nhiều chậm

đường găng khác nhau và chậm trễ đồng

trễ cùng diễn ra nhưng có một trong số đó

6


Bản tin Khoa học và Công nghệ
Số 1/2019

Newsletter of Science and Technology
No 1/2019

kết thúc trước những cái còn lại. Quay trở
lại ví dụ trước, giả sử công tác triển khai
bản vẽ chỉ kết thúc trễ 15 ngày, từ ngày
1/6 đến ngày 16/6, còn công tác đào đất
vẫn trễ 30 ngày. Thì lúc này công trình chỉ
có 15 ngày trễ và nguyên nhân là do công
tác đào đất. Nhà thầu dĩ nhiên sẽ phải chịu
trách nhiệm cho 15 ngày bị trễ và không
được bồi thường.

Hình 2

Cả hai đường bắt đầu được 2 ngày thì
đường B ngừng thực hiện vì có sai sót trong

Tình huống thứ ba là khi tiến độ có

thiết kế, đường A vẫn tiến hành theo kế

hai hoặc nhiều đường găng và sự chậm trễ

hoạch. Nhìn vào hai đường vào cuối ngày 5,

trên một đường bắt đầu trước sự chậm trễ

ta thấy như hình 3. Đường A theo kế hoạch

trên các đường khác. Xem xét lại ví dụ

còn lại 35 ngày, dự kiến kết thúc vào ngày

trước: giả sử công tác đào đất không tiến

40, còn đường B còn lại 38 ngày, dự kiến kêt

hành được từ ngày 1/6 đến 1/7 vì đình công.

thúc vào ngày 43. Như vậy, đường B là

Công tác triển khai bản vẽ bị gián đoạn vì

đường dài nhất trong ví dụ này, do đó chỉ có

thay đổi thiết kế từ ngày 10/6 đến 25/6.

nó là đường găng duy nhất. Hai đường găng

Trong trường hợp này, sự chậm trễ của nhà

ban đầu được chuyển thành duy nhất một

thầu trong công tác đào đất diễn ra trước sự

đường găng là B.

chậm trễ của chủ đầu tư ở công tác triển
khai bản vẽ. Mặt khác, công tác đào đất diễn
ra trễ thì công tác triển khai bản vẽ sẽ có
thêm thời gian để thực hiện, vì vậy nó
không còn là đường găng như ban đầu nữa.
Nhà thầu phải chịu trách nhiệm cho 30
ngày chậm trễ và không được bồi thường.

Hình 3

Trong tình huống này, sự chậm trễ của một

Xét trường hợp xa hơn, vào ngày thứ 20,

đường găng dẫn đến việc tạo ra các thời gian

giả sử tiến trình thực hiện của hai đường như

dự trữ cho các đường khác, nhà thầu và chủ

hình 4. Đường A tiếp tục làm tới ngày 20,

đầu tư có thể sử dụng dự trữ này.

đường B sau khi nghỉ 10 ngày (từ ngày 3 đến

Để hiểu rõ hơn điều này, ta cùng xem

ngày 12) thì bắt đầu làm lại tới ngày 20. Như

xét một ví dụ sau. Giả sử có hai đường găng

vậy, theo kế hoạch, đường A dự kiến vẫn

A và B, mỗi đường thực hiện trong 40 ngày.

hoàn thành vào ngày 40, đường B dự kiến

Theo kế hoạch thì cả hai đường bắt đầu

hoàn thành vào ngày 50. Giữa hai lần phân

cùng lúc (Hình 2).

tích vào ngày thứ 5 và ngày thứ 20 ta thấy chỉ
7


Bản tin Khoa học và Công nghệ

Số 1/2019

Newsletter of Science and Technology
No 1/2019

còn một đường găng là B, đường A kể từ ngày

rằng cả hai đường cùng gây ra chậm trễ 10

thứ 3 bắt đầu có thời gian dự trữ, và hiện tại

ngày cho công trình, đáng lẽ kết thúc vào

vào ngày 20, đường A có 10 ngày dự trữ.

ngày 40 nhưng lại kết thúc vào ngày 50. Tuy
nhiên, nếu phân tích sâu hơn ta thấy rõ ràng
như vậy là không đúng. Đường A hoàn toàn
không gây ra chậm trễ nào, 10 ngày chậm
trễ đều là do đường B gây ra. Vì vậy, khi
phân tích các chậm trễ diễn ra trong cùng
một khung thời gian, để có quyết định đúng

Hình 4

đắn cần tiến hành phân tích từng ngày một.

Di chuyển tới ngày 50, đường B tiếp tục
thực hiện và kết thúc như dự kiến vào ngày
50. Còn đường A thì bị gián đoạn 10 ngày từ

ngày 31 đến ngày 40 và kết thúc vào ngày 50
như đường B (Hình 5). Như phân tích trước
đó, đường A có 10 ngày dự trữ nên cho dù bị
trễ 10 ngày thì cũng không ảnh hưởng đến

Hình 5

thời gian thực hiện cuối cùng của công trình.

5.2. Chậm trễ đồng thời diễn ra trên

Đường A chỉ là đường găng vào ngày 1, ngày

cùng một đường găng

2; nhận được dự trữ từ ngày 3 đến ngày 41.

Chậm trễ diễn ra trên một đường găng

Cả hai đường A và B tiếp tục cùng là đường

có thế do nhiều nguyên nhân khác nhau.

găng từ ngày 41 đến 50.

Tùy vào thời điểm bắt đầu, thời điểm kết

Nếu tiến hành phân tích chậm trễ sơ

thúc của các chậm trễ, cũng như những quy

sài, chỉ dựa vào thời điểm bắt đầu và kết

định trong hợp đồng ký kết giữa hai bên mà

thúc của hai đường, có thể sẽ có kết luận

sẽ có cách giải quyết cụ thể.

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Trauner, T., (2009), Construction Delays, Elsevier Inc.
2. Bramble, B., and Leary, C. (1988). ‘‘Project delay: Schedule analysis models and techniques.’’

1988 Annu. Seminar/Symp. Proc. (San Francisco), 63–69. Project Management Institute,
Newton Square Pa.
3. Kutil, P., and Ness, A. (1997). ‘‘Concurrent delay: The contractor’s burden to unravel
competing causes of delay.’’ Hurry Up and Slow Down: Dealing with Delays in Construction on

Projects. American Bar Association, Chicago.
8