Tieu luan cao học, PHAN TICH TAC PHAM BAO CHI, vai trò của chi tiết trong tác phẩm báo chí

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Chi tiết là thuật ngữ dùng để chỉ các yếu tố thành phần phản ánh sự vật
trong thế giới khách quan được chọn lựa, sắp xếp, liên kết lẫn nhau một cách
khoa học, hợp lý, là chất liệu tạo thành dòng tin, đoạn tin, bức ảnh, thước phim
trong tác phẩm báo chí.
Một tác phẩm báo chí được “dệt” bởi nhiều chi tiết. Có nhiều góc độ tiếp
cận về chi tiết. Theo phương pháp thể hiện, chi tiết gồm: chi tiết tả; chi tiết kể;
chi tiết bình – bàn; chi tiết “cái tôi cảm xúc của nhà báo” trước hiện thực khách
quan (hoặc theo cách gọi văn chương là chi tiết trữ tình ngoại đề).
Theo các yếu tố nội dung, chi tiết gồm: chi tiết bối cảnh; chi tiết hoàn
cảnh; chi tiết tình huống; chi tiết về quá trình diễn biến; chi tiết về thời gian; chi
tiết về không gian; chi tiết là hồ sơ nhân chứng; chi tiết về hình dáng, nội tâm,
tính cách, hành vi, hành động, lời nói của con người.
Theo PGS. TS Đỗ Chí Nghĩa – Trưởng khoa Quan hệ công chúng – Học
viện báo chí và tuyên truyền, 1 chi tiết nhỏ hoặc 1 số liệu, được đặt đúng chỗ sẽ
làm nên một tác phẩm và ngược lại. Ví dụ: khi báo chí đưa tin về không khí hân
hoan của cuộc bầu cử, nhưng nếu để lọt chi tiết, 1 cử tri tay cầm vài lá phiếu và
bỏ phiếu thì sẽ làm ảnh hưởng cả cuộc bầu cử. Theo PGS.TS Đỗ Chí Nghĩa, 1
chi tiết hay, biểu đạt trọn vẹn 1 ý nghĩa nào đó, phù hợp với chủ đề nội dung tác
phẩm, và quan trọng là phải đặt đúng chỗ, đúng thời điểm, đúng bối cảnh, gợi
lên sự liên tưởng, suy ngẫm sâu hơn về nội dung được đề cập.
Từ lý do trên, tác giả quyết định chọn đề tài: “ Vai trò của chi tiết
trong tác phẩm báo chí” làm đối tượng nghiên cứu.
2. Tình hình nghiên cứu
Theo PGS. TS Đỗ Chí Nghĩa – Trưởng khoa Quan hệ công chúng – Học
viện báo chí và tuyên truyền, 1 chi tiết nhỏ hoặc 1 số liệu, được đặt đúng chỗ sẽ
làm nên một tác phẩm và ngược lại. Ví dụ: khi báo chí đưa tin về không khí hân
1

hoan của cuộc bầu cử, nhưng nếu để lọt chi tiết, 1 cử tri tay cầm vài lá phiếu và
bỏ phiếu thì sẽ làm ảnh hưởng cả cuộc bầu cử. Theo PGS.TS Đỗ Chí Nghĩa, 1
chi tiết hay, biểu đạt trọn vẹn 1 ý nghĩa nào đó, phù hợp với chủ đề nội dung tác
phẩm, và quan trọng là phải đặt đúng chỗ, đúng thời điểm, đúng bối cảnh, gợi
lên sự liên tưởng, suy ngẫm sâu hơn về nội dung được đề cập.
Tác giả nhận thấy, nhiều nhà nghiên cứu báo chí trong và ngoài nước
đều có chung một thái độ trong việc đề cao vai trò và tầm quan trọng của
chi tiết trong tác phẩm báo chí. Có thể tìm thấy quan điểm nói trên trong
nhiều công trình và bài báo.
Theo Tiến sỹ Hà Huy Phượng – Phó trưởng khoa báo chí – Học viện báo
chí và tuyên truyền, chi tiết là phần rất nhỏ, điểm nhỏ trong nội dung sự việc
hoặc hiện tượng. Trong tác phẩm báo chí, mọi chi tiết đều có vị trí quan trọng.
Các chi tiết kết nối với nhau thành tác phẩm hoàn chỉnh. Chi tiết là bằng chứng
hiển nhiên, cơ sở khách quan đầu tiên để đánh giá xác thực của sự kiện. Chi tiết
làm rõ diễn biến và bản chất của sự kiện. Chi tiết tạo sự lôi cuốn, nhớ lâu đối với
công chúng về tác phẩm báo chí. Một chi tiết đắt làm nên một tác phẩm hay, một
chi tiết trong tác phẩm báo chí có thể làm nên sự nổi tiếng của nhà báo.
Theo Giáo sư, Tiến sỹ Tạ Ngọc Tấn – Giám đốc Học viện hành chính
quốc gia Hồ Chí Minh, chi tiết là "Những bộ phận nhỏ nhất của sự kiện. Chi tiết
có thể là một hành vi, một lời nói, một cử chỉ của con người, một sự vật hay một
trạng thái cụ thể của hoàn cảnh diễn ra sự kiện.
Theo Tiến sỹ Nguyễn Thị Thoa, Nguyễn Thị Hằng Thu – tác giả cuốn:
Giáo trình tác phẩm báo chí đại cương, bàn về khai niệm của chi tiết như sau:
Theo từ điển tiếng Việt giải nghĩa: chi tiết là một phần rất nhỏ, điểm nhỏ trong
nội dung sự việc hoặc hiện tượng. Thành phần riêng lẻ hoặc tổ hợp đơn giản
nhất của chúng, có thể tháo lắp được, như đinh ốc, trục bánh xe. Dựa vào ý
nghĩa thứ nhất trong từ điển tiếng Việt và xem xét dưới góc độ báo chí, chi tiết là
một bộ phận nhỏ nhất; là một trạng thái cụ thể của diễn biến sự kiện; là hành vi,
cử chỉ, lời nói, trạng thái tâm lý của con người; là sự tham gia của con người
2

trong sự kiện. Chi tiết trả lời các câu hỏi: Ai ?, Cái gì ?, Ở đâu ?, Khi nào ?, Như
thế nào ?, Tại sao ?.
Tác giả Đức Dũng với cuốn Viết báo như thế nào?, tác giả Hữu Thọ với
cuốn Công việc của người viết báo, nhà nghiên cứu báo chí người Nga A.A.
Chertưchơnưi với cuốn Các thể loại báo chí, cùng nhiều nhà nghiên cứu báo chí
khác như E.P. Prôkhôrốp, Karen Storơkan v.v… Ở bình diện thực tiễn, qua khảo
sát ở các cơ sở đào tạo báo chí trên toàn quốc, tác giả thấy: vấn đề chi tiết vẫn
chưa trở thành một đối tượng được quan tâm nghiên cứu tương xứng với vai trò
của nó. Hiện ở thư viện của Học viện Báo chí và Tuyên truyền mới chỉ có hai
công trình nghiên cứu dưới dạng luận văn về chi tiết với tư cách là đối tượng
khảo sát chuyên biệt, tuy nhiên cũng chỉ mới dừng lại ở bước khám phá ban
đầu. Cụ thể là: luận văn tốt nghiệp cử nhân Báo chí “Chi tiết trong tác
phẩm phóng sự báo chí”(năm 1995), của Vũ Thu Thuỷ và luận văn Thạc sĩ
báo chí của chính tác giả luận án với nhan đề:“Chi tiết trong phóng sự báo chí”
(năm 2000). Từ các ý kiến, quan điểm của các tác giả qua những tác phẩm và
công trình trên, tác giả bước đầu có một số nhận xét như sau:
Thứ nhất, trong các giáo trình về báo chí ở nước ta, số trang dành cho
việc nghiên cứu về chi tiết còn chưa nhiều. Cho đến nay, cả ở trong và
ngoài nước chưa có một công trình nào nghiên cứu chi tiết với tư cách là
một đối tượng độc lập và chuyên biệt. Thứ hai, các công trình khoa học có đề
cập đến chi tiết hiện mới chỉ dừng lại ở những đánh giá khái quát. Nhiều vấn đề
về chi tiết trên cả hai bình diện lý thuyết và thực tiễn - theo tác giả đang cần
được trực tiếp tìm hiểu và đào sâu hơn.
Vì vậy, trên cơ sở kế thừa những thành quả khoa học của các nhà nghiên
cứu, thiết nghĩ cần có một công trình nghiên cứu chuyên biệt về chi tiết trong tác
phẩm báo chí, nhằm tiếp cận nó trên những góc độ mới, cả về chiều rộng lẫn bề
sâu, với hy vọng có một cái nhìn toàn diện, sâu sắc hơn.
3. Mục đích và nhiệm vụ

3.1. Mục đích
3


Từ thao tác khảo sát thực tiễn sử dụng chi tiết của các nhà báo qua một
số tác phẩm báo chí trên Báo Tuổi trẻ TP HCM, 2008; Báo đời sống và pháp
luật, 2014; Lao đông Thủ đô cuối tuần, 2004; Tuổi trẻ online, 2014; (Loạt phóng
sự trong chương trình thời sự Đài PTTH Phú Thọ phát sóng tháng 6, tháng 7
năm 2014).
Tiểu luận cung cấp một cái nhìn tương đối có hệ thống về vấn đề chi tiết
trong tác phẩm báo chí đồng thời đưa ra những khuyến nghị để có thể tìm tòi,
chọn lựa và sử dụng chi tiết có chất lượng và hiệu quả hơn.
3.2. Nhiệm vụ
Để đạt được mục đích trên, Tiểu luận thực hiện các nhiệm vụ sau đây:
- Xác lập cơ sở lý thuyết về đối tượng nghiên cứu
- Tìm hiểu thực tiễn việc sử dụng chi tiết của các tác giả qua một số
tác phẩm báo chí thuộc các thể loại tin, bình luận, phóng sự; rút ra những nhận
xét về thành công, hạn chế và nguyên nhân thực trạng của việc sử dụng chi tiết.
- Nêu lên những yêu cầu và đề xuất một số giải pháp chủ yếu để nâng cao
chất lượng và hiệu quả của việc sử dụng chi tiết trong tác phẩm báo chí.
4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của Tiểu luận là các tư liệu, tài liệu liên quan đến
chi tiết trong tác phẩm báo chí nói chung; trong các thể loại tin, bình luận, phóng
sự thuộc loại hình báo in nói riêng.
Phạm vi khảo sát là các tác phẩm (báo in) Báo Tuổi trẻ TP HCM, 2008;
Báo đời sống và pháp luật, 2014; Lao đông Thủ đô cuối tuần, 2004; Tuổi trẻ
online, 2014; (Loạt phóng sự trong chương trình thời sự Đài PTTH Phú Thọ
phát sóng tháng 6, tháng 7 năm 2014).

4

NỘI DUNG

Chương 1
Bàn về chi tiết trong tác phẩm báo chí
1.1 Khái quát về chi tiết
Chi tiết là một trong những yếu tố thuộc nội dung của tác phẩm báo chí
(gồm sự kiện, chi tiết, chính kiến, vấn đề, đề tài, tư tưởng). Chi tiết đóng vai trò
rất quan trọng trong việc khẳng định, làm rõ tư tưởng, chủ đề của tác phẩm báo
chí; là bằng chứng để công chúng tiếp nhận đặt niềm tin vào báo chí, đồng thời
ghi dấu sự thành công của tác giả.
Theo Từ điển tiếng Việt, "Chi tiết là phần rất nhỏ, điểm nhỏ trong nội
dung sự việc hoặc hiện tượng". Còn trong lĩnh vực báo chí, theo tác giả Tạ Ngọc
Tấn, chi tiết là "Những bộ phận nhỏ nhất của sự kiện. Chi tiết có thể là một hành
vi, một lời nói, một cử chỉ của con người, một sự vật hay một trạng thái cụ thể
của hoàn cảnh diễn ra sự kiện". Từ các khái niệm và định nghĩa trên, có thể thấy,
chi tiết có hai đối tượng cơ bản là sự việc và con người, đây là những căn cứ để
phân biệt các loại chi tiết. Còn trong thực tiễn báo chí, có thể dựa trên các tiêu
chí để phân loại chi tiết. Chẳng hạn, theo tiêu chí về nội dung sẽ có các kiểu chi
tiết; tiêu chí theo cách lựa chọn sẽ có chi tiết điển hình, không điển hình; chi tiết
theo đối tượng phản ánh sẽ có hệ chi tiết sự vật (gồm các chi tiết miêu tả: tả đồ
vật, tả cảnh…); hệ chi tiết sự việc gồm chi tiết hoàn cảnh (cảnh sống của nhân
vật hoặc hoàn cảnh tác động vào sự kiện); chi tiết tình huống, chi tiết con số;
và hệ chi tiết về con người, có chi tiết ngoại hình và nội tâm nhân vật (vóc dáng,
cử chỉ, nét mặt, lời nói, tâm tư…); chi tiết hành động của nhân vật (hành vi,
động tác, hoạt động…). Ở dạng chi tiết có quan hệ ở chủ đề, sẽ có các hệ chi tiết
chủ đạo, bổ trợ v.v…Tần số xuất hiện của chi tiết (nhiều - ít, dày - thưa) lại phục
thuộc vào thể loại, chủ đề, chủ đích của tác giả. Người đọc thường dễ dàng bắt
gặp chi tiết con số trong thể loại tin, chi tiết lời nói nhân vật trong ký chân dung,

5


chi tiết miêu tả trong các thể loại ghi chép, tường thuật; chi tiết bình (cái tôi của
tác giả) trong thể loại phóng sự; còn trong bình luận, chi tiết chính là các luận
chứng, luận cứ, luận điểm…Xét theo bố cục, chi tiết có thể nằm ở mở đầu, thân
bài hay kết luận, thậm chí chúng nằm ngay trong tiêu đề hay trong sappô
(chepeau) của tác phẩm. Nói tóm lại, chi tiết hết sức linh hoạt và có sự biến hoá
không cùng. Đến nỗi, trong một số trường hợp, khó có thể chỉ ra được ranh giới
giữa các hệ, kiểu và dạng chi tiết. Chi tiết có mặt trong mọi loại hình báo chí
(báo viết, báo nói, báo hình, báo ảnh, báo điện tử); có mặt trong mọi thể loại báo
chí, từ bản tin ngắn, bài phản ánh, đến những bài bình luận hay phóng sự, điều
tra dài kỳ… Nói cách khác, mọi tác phẩm báo chí, dù thuộc thể loại nào đều
không thể không bắt đầu và bằng vào các sự kiện, mà thực chất là các chi tiết, vì
chi tiết chính là "những bộ phận nhỏ nhất của sự kiện".
1.2 Bàn về chi tiết và vai trò của chi tiết trong tác phẩm báo chí
Xung quanh yếu tố chi tiết, có rất nhiều khía cạnh cần được đào sâu
nghiên cứu để hướng đến một khung lý thuyết về nó ngày càng hoàn chỉnh. Vì
vậy, cần tập trung nghiên cứu chi tiết ở các góc độ sau đây.
Trước hết, trên giác độ lý thuyết phải làm rõ để khẳng định vị trí, vai trò,
giá trị của chi tiết trong tác phẩm báo chí thuộc tất cả các loại hình báo chí. Về
vai trò của chi tiết, có ý kiến cho rằng: Chi tiết là "điểm tựa" của sự kiện, là "linh
hồn" của tác phẩm báo chí, có khả năng gây "bão tố" trong lòng người đọc.
Bằng vào các chi tiết được chọn lựa và sắp đặt có chủ đích, nhà báo gửi gắm vào
tác phẩm những ý đồ, tư tưởng, xúc cảm… của mình. Theo đó, chi tiết chính là
những "nhịp cầu" để người đọc "bước vào" thực tiễn đời sống với cảm giác
"tươi nguyên" vốn có của nó. Quả vậy, không có thứ "tế bào"nào trên một "sinh
thể báo chí" mạnh bằng các chi tiết trong việc kích thích vào huyệt thần kinh
nhạy bén nhất của người đọc trong quá trình tiếp nhận thông tin. Bởi vì, chi tiết chính là "những hình ảnh" vô cùng cần thiết cho quá trình "trực quan sinh động"
(Lê-nin) của con người trên con đường nhận thức thế giới.

6


Chi tiết rất phong phú, đa dạng về kiểu, dạng và có khả năng biến hoá hết
sức linh hoạt. Mỗi sự kiện bao gồm nhiều chi tiết. Trong mỗi chi tiết lại có hàng
loạt các chi tiết nhỏ; thậm chí có những chi tiết rất đặc biệt, chúng đạt đến các
phẩm chất quan trọng như độ sắc, độ đậm, độ sâu, độ tinh,… đó chính là những
tình tiết; hay ví như chi tiết là những "người đẹp", những "hoa khôi", thì tình tiết
phải là những "hoa hậu", "á hậu". Trong chi tiết có thể có tình tiết, nhưng có khi
có tình tiết nhưng chưa hẳn đã có chi tiết v.v…
Các chi tiết và tình tiết kết nối nhau, được "xâu chuỗi" bởi những sự kiện.
Bằng tài năng chọn lựa và nghệ thuật sắp đặt của tác giả, chúng cùng hướng về
cái đích chung là làm bật chủ đề, đề tài, góp phần khẳng định các chức năng của
thông tin báo chí.
Trong chi tiết có vấn đề số lượng và chất lượng. Một tác phẩm có thể có
nhiều chi tiết, nhưng có những tác phẩm tuy ít chi tiết, nhưng thực sự cuốn hút
người đọc, bởi đó là những "chi tiết vàng". Nói một cách hình ảnh, nó như
"đóng đinh" một cách tự nhiên trong lòng người đọc, nhờ đó mà người đọc gần
như nhớ được trọn vẹn những nội dung cốt lõi của tác phẩm. Nhưng bên cạnh
những chi tiết "đắt giá", trong các tác phẩm báo chí vẫn có những chi tiết làm
kém chất lượng bài báo bởi các chi tiết thừa, chi tiết nhạt, thậm chí là chi tiết vô
bổ, nên tác phẩm báo chí đó thay vì góp phần nâng cao dân trí, "quan trí" thì đã
làm ngược lại, vô tình hạ thấp thị hiếu công chúng. Nguyên nhân cơ bản đều
xuất phát từ tài năng nghiệp vụ và tâm huyết của nhà báo quy định.
Cùng một sự kiện hay chi tiết nhưng mỗi nhà báo lại có cách chọn lựa và sử
dụng chi tiết hoàn toàn khác nhau. Với một sự kiện cụ thể, nhà báo này chọn chi
tiết con số là chính, nhà báo khác dùng các chi tiết tả, bình làm chủ đạo. Thói quen
mang tính "kĩ thuật" này phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố, nhưng chủ yếu là do vốn
sống văn hoá, lý lịch đời tư và tiểu sử tâm hồn của người viết quy định. Từ cái mới,
cái lạ của đời sống hiện thực, nhà báo tìm kiếm, chắt lọc các chi tiết và biến chúng

thành cái mới, cái lạ mang dấu ấn cá nhân mình trong tác phẩm.
7


Để có được chi tiết tốt, góp phần nâng cao hiệu quả của tác phẩm báo chí,
đòi hỏi nhà báo phải có rất nhiều phẩm chất quan trọng. Trước hết, trong việc
lựa chọn chi tiết, họ phải bỏ thô lấy tinh, "săm soi" kỹ càng đến từng chi tiết,
thậm chí bỏ cái tinh ít để lấy cái tinh nhiều. Mặt khác, đòi hỏi nhà báo phải có
vốn sống phong phú, vốn kinh nghiệm thực tiễn - nghề nghiệp dày dặn; phải
công phu trong việc sắp đặt để bảo đảm sự "đắc địa" của từng chi tiết. Cuối cùng
là phải bằng một ngôn ngữ phù hợp, chuẩn xác để chuyển tải các chi tiết vào tác
phẩm.
Những "cây bút chuyên nghiệp" luôn có những tiết độc đáo, mới lạ, hấp
dẫn, thực sự tạo nên những "vụ nổ dây chuyền" trong ý thức của người đọc. Đây
chính là khát vọng của những người làm báo thuộc mọi thế hệ. Để hiện thực hoá
khát vọng đó, nó đòi hỏi ở nhà báo sự học hỏi, đúc rút kinh nghiệm không ngơi
nghỉ; sự mẫn cảm nghề nghiệp và một trái tim yêu nghề, sẵn sàng dấn thân, say
mê trong việc săn lùng chi tiết. Đó thật sự là cuộc "đãi cát tìm vàng"; là tiếp cận
những sự việc điển hình, chắt lọc được các chi tiết điển hình. Điều này chỉ có thể
có được ở các nhà báo có sự hiểu biết bao quát mọi bình diện của đời sống; có
sự quan sát tinh tế đến từng mặt, từng bộ phận của sự việc, sự kiện; có sự đào
sâu suy nghĩ để "gạn đục khơi trong"; có sự công phu tìm hiểu để đoán định cho
tới "ngọn nguồn lạch sông" của sự kiện. Nói cách khác, cả trong tiếp cận hiện
thực, cả trong lựa chọn và sử dụng các chi tiết cho tác phẩm báo chí, đòi hỏi nhà
báo phải có kinh nghiệm và có trực cảm. Và chỉ khi tài năng song hành với tâm
huyết mới có thể tạo ra được những tác phẩm báo chí đủ sức lưu dấu trong lòng
công chúng.
Là một yếu tố quan trọng thuộc nội dung của tác phẩm báo chí, chi tiết
đang cần được tìm hiểu ngày càng sâu hơn với tư cách là một đối tượng quan
trọng cả đối với những người nghiên cứu khoa học về báo chí, cũng như với

công tác đào tạo và hoạt động sáng tạo của các nhà báo

8


Chương 2
2.1 Các chi tiết trong tác phẩm Tin, Bình luận, Phóng sự
Giáp trình Tác phẩm báo chí đại cương – Nhà xuất xuất bản giáo dục Việt
Nam nêu các thuật ngữ về các chi tiết.
Chi tiết tả: Từ điển tiếng Việt giải nghĩa: “tả có nghĩa là diễn đạt bằng
ngôn ngữ cho người khác có thể hình dung ra được một cách rõ nét”. Trong tác
phẩm báo chí, chi tiết tả nhằm làm rõ không gian, thời gian, hiện trạng sự việc,
hình dáng, nội tâm, tính cách, cử chỉ của con người.
Có nhiều người cho rằng, thể loại tin không cần sử dụng chi tiết tả. Điều
đó không đúng. Bất cứ tác phẩm báo chí nào (dù là tin hay phóng sự) thì cũng
phải dùng chi tiết tả để trình bày về một cảnh, một trạng thái của sự vật, về một
nhân vật nào đó trong sự kiện, chỉ có cấp độ mô tả nông – sâu khác nhau mà
thôi. Tất nhiên, chi tiết tả được sử dụng trong tin rất khắt khe, còn trong phóng
sự hay các thể loại khác, chi tiết tả được dùng khá nhiều và linh hoạt.
Một tác phẩm báo chí được “dệt” bởi nhiều chi tiết. Có nhiều góc độ tiếp
cận về chi tiết.
Theo phương pháp thể hiện, chi tiết gồm: chi tiết tả; chi tiết kể; chi tiết
bình – bàn; chi tiết “cái tôi cảm xúc của nhà báo” trước hiện thực khách quan
(hoặc theo cách gọi văn chương là chi tiết trữ tình ngoại đề).
Theo các yếu tố nội dung, chi tiết gồm: chi tiết bối cảnh; chi tiết hoàn
cảnh; chi tiết tình huống; chi tiết về quá trình diễn biến; chi tiết về thời gian; chi
tiết về không gian; chi tiết là hồ sơ nhân chứng; chi tiết về hình dáng, nội tâm,
tính cách, hành vi, hành động, lời nói của con người.
Ví dụ: Tin “Tăm xỉa răng chui vô dạ dày”.
TP Hồ Chí Minh – sáng 26/3, anh L.M.C (30 tuổi, huyện Củ Tri, TP Hồ

Chí Minh) phải vào bệnh viên Trưng Vương (TP.HCM) cấp cứu vì đau vùng
bụng trên rốn không thể chịu nổi. Các bác sỹ đã nội soi và gắp ra một cây tăm

9


hai đầu nhọn, dài khoảng 5 cm đã cắm sâu vô 2/3 thành dạ dày. (L.TH.H, Tuổi
trẻ TP HCM, ngày 27/3/2008).
Phóng sự: “Ngọn nguồn bi kịch đau lòng chỉ vì tức nhau lời chào hỏi buổi
sáng”. Hai người đàn ông nhập viện trong tình trạng đa chấn thương. Một người
bị đánh bầm dập mặt mày, miệng nói chẳng ra hơi, người kia bị đâm xuyên
mông, thấu xương chậu phải nằm cố định một chỗ, muốn cựa cuậy cũng chẳng
xong. Một căn nhà trong thôn cũng vì liên quan đến chuyện này mà bị thiêu rụi
hoàn toàn. Thế nhưng khi tìm hiểu ngọn ngành, người dân mới tá hỏa khi phát
hiện ra đầu đuôi chỉ vì ông L chưa kịp chào buổi sáng một đứa đáng tuổi con
cháu trong thôn. Vụ hy hữu chấn động miền sơn cước huyện Nông Sơn, tỉnh
Quảng Nam. (Báo đời sống và pháp luật 14/8/2014.)
Chi tiết kể: nhằm tái hiện rõ nét diễn biến của sự kiện theo lô gich mà nhà
báo muốn công chúng báo chí nhận thức (thời gian, không gian, bối cảnh tự
nhiên và xã hội, các mối quan hệ xã hội, diễn biến câu chuyện, nguyên nhân sâu
xa, hành vi, cử động, cử chỉ, trạng thái tâm lý của con người với đủ hỷ, nộ, ái, ố,
với đủ tham, sân, si). Mỗi nhà báo có một lối kể riêng của mình nhưng vẫn phải
phụ thuộc vào mục đích mà tác phẩm báo chí cần đạt được. Mục đích đó là do
chất liệu hiện thực khách quan quy định và nhiệm vụ chính trị mà tòa báo hướng
tới. Cách kể thường dựa vào ngôi thứ của chủ thể phát ngôn: Sự việc “tự kể”,
nhân chứng kể, nhà báo kể.
Ví dụ: Tháng 6/2004, cảnh sát vùng Tây Nam Trung Quốc phát hiện thấy
28 bé gái được “đóng gói” trong những chiếc túi nhựa và được xếp gọn ở khu để
hành lý phía đuôi xe buýt, khi chiếc xe này đang trên đường vào thủ phủ
Binyang, tỉnh Quangxi. Khi những túi hành lý được mở ra thì các bé gái từ vài

ngày tuổi đến 3 tháng tuổi đều đang chìm trong giấc ngủ. Má của một số bé hằn
những vết tím vì lạnh. Một bé trong số đó đã chết. Để có thể vận chuyển chót lọt
những đứa bé sơ sinh này, những người phụ nữ trung niên đã “nhét” 2 – 3 đứa
vào một túi ni lông có lỗ thông hơi và sử dụng thuốc ngủ để chúng không khóc.
Theo lời khai của những người phụ nữ mang thứ hành lý đặc biệt này thì chiếc
10


xe đã khởi hành trước đó được 4 – 5 tiếng (con người hay là vật vô tri, Lao động
Thủ đô cuối tuần, ngày 21/10/2004)
Chi tiết bình – bàn: Loại chi tiết này chủ yếu thông qua lời nhân chứng
trong sự việc hoặc lời tác giả, phân tích, bày tỏ quan điểm của mình trước hiện
thực khách quan.
Ví dụ:
Bài bình luận “Muốn quên thì phải nhớ”.
Phiên tòa xử bác sĩ thẩm mỹ viện Cát Tường đã kết thúc. Ngành y tế có
thể hi vọng vì một vết nhơ có thể sẽ nhòe đi với thời gian.
Thế nhưng, ai dám chắc những sai lầm muốn quên hôm nay không lặp lại
ở tương lai?
Ai dám khẳng định những “bác sĩ Cát Tường” làm hoen ố hình ảnh người
thầy thuốc sẽ không còn xuất hiện?
Khi bài học chưa được khắc sâu, khi hành vi xấu xa chưa được chính
ngành y mổ xẻ kỹ lưỡng để thành ý thức thường trực cảnh giác và tránh xa thì
ám ảnh về sự vô đạo đức (tôi không dám nói đến y đức vì nó quá cao siêu) sẽ
còn là nỗi lo lắng của bất kỳ bệnh nhân và người nhà nào khi có việc phải bước
chân vào bệnh viện.
Nghề y là nghề của quyền lực. Giữa tiền bạc, chức vị và mạng sống,
không ai dám vì ham hố tiền bạc, chức vị mà bỏ qua cái cuối cùng. Vì thế,
quyền lực cao nhất là nắm sinh mạng người khác trong tay.
Dù là khám trong giờ hành chính hay ngoài giờ, dù khám trong bệnh viện

hay phòng khám tư, thậm chí đến gõ cửa nhà bác sĩ lúc nửa đêm, người bệnh
vẫn phải đặt trọn niềm hi vọng vào người cứu chữa cho mình.
Chậm một phút hay chỉ một thao tác sai, mọi chuyện có thể không bao giờ
cứu vãn được.
11


Trong rất nhiều sự kiện liên quan đến tai biến y khoa, nỗi bức xúc của
người nhà bệnh nhân chính là họ đã không được giải thích thấu đáo, cặn kẽ về
những gì đã xảy ra với người thân của mình. Có sai thì có sửa, có nhận ra khuyết
điểm thì mới có cơ hội sửa chữa.
Nhưng căn bệnh lớn ở nhiều nơi và không chỉ với ngành y là thói quen
bao biện, bao che, sự lấp liếm, chối quanh, né tránh trách nhiệm đã trở thành cố
hữu.
Với một ngành chuyên môn sâu như ngành y, nếu muốn che giấu sai sót
thì “hàng rào kỹ thuật” dựng lên có thể khiến mọi mong muốn làm rõ sự thật của
người bệnh trở nên khó khăn và bất lực.
Thế nhưng, sinh mạng con người không phải chuyện đùa. Nếu che giấu,
không dám nhìn thẳng vào sự thật thì từ sai sót nhỏ thành chuyện lớn tày đình
không thể cứu chữa là điều dễ xảy ra mà hành vi “phi tang xác bệnh nhân” của
bác sĩ Nguyễn Mạnh Tường là bài học nhãn tiền.
Rõ ràng, trách nhiệm của Bộ Y tế không phải là nhanh chóng làm cho dư
luận quên đi vụ Cát Tường mà phải cam kết không để những “Cát Tường” xảy
ra trong tương lai.
GS.TSKH Phạm Mạnh Hùng, nguyên thứ trưởng thường trực Bộ Y tế, đã
rất chí lý khi khẳng định ngành y cần đưa vụ Nguyễn Mạnh Tường ra mổ xẻ
thảo luận ở mọi cơ sở y tế để rút ra những bài học thấm thía cho tương lai.
Xã hội chỉ có thể quên đi vụ Cát Tường nếu những Cát Tường mới không
còn ám ảnh họ. Cơ hội thay đổi đang nằm trong tay những người lãnh đạo ngành
y tế.

Nỗi “ô nhục của ngành y”, như lời một quan chức của bộ, chỉ có thể được
gột rửa khi mỗi nhân viên y tế, từ người chuyên môn cao nhất đến người phục
vụ thấp nhất đều ý thức sâu sắc bài học đau xót và thấm thía sau khi đã mổ xẻ kỹ
12


lưỡng các khía cạnh chuyên môn và y đức của những vụ việc kiểu như thẩm mỹ
viện Cát Tường thay vì nhờ thời gian để nó trôi vào im lặng. (Báo tuổi trẻ online
9/12/2014)
Ví dụ:
Nhìn từ vụ nam sinh viên tự thiêu vì trượt đại học tại Quảng Ngãi, Báo
đời sống và pháp luật có bài: Bệnh thành tích, đẩy học sinh đến bước đường
cùng?. Tác giả bài báo cho biết: Thông tin về những vụ học sinh nhập viện tâm
thần vì áp lực thi tốt nghiệp, quyên sinh vì thi trượt đại học gần đây khiến các
bậc phụ huynh hoang mang. Bệnh thành tích, bệnh háo danh của nhà trường, cha
mẹ vô tình đẩy con em đến bờ vực, trở thành áp lực sợ học, sợ thi, thậm chí là
sợ…sống? Theo tìm hiểu của PV Báo đời sống và pháp luật, sau khi nam thanh
niên, con trai của một chủ tiệm vàng ở huyện Mộ Đức, tỉnh Quảng Ngãi tự
thiêu, có rất nhiều lời đồn đoán về nguyên nhân dẫn đến cái chết đau lòng này.
Có người bào cậu ấy thi rớt đại học nên buồn chán, người lại bảo do chịu nhiều
sáp lực từ gia đình nên tìm đến cái chết để giải thoát. Cũng theo mẹ của nạn
nhân, nguyên nhân khiến con bà tự thiêu có thể là do quẫn bách vì biết mình
không đậu đại học.
Ví dụ: 6 tháng đầu năm 2014, tại huyện Đoan Hùng tỉnh Phú Thọ liên tiếp
xảy ra 3 vụ “tiêu cực phí trong lĩnh vực điện”. HTX dịch vụ điện năng Ngọc
Quan đã thu tiền điện trái quy định của nhà nước đối với người dân xã Ngọc
Quan. Không chỉ các hộ mở xưởng chế biến gỗ, ngay cả hộ gia đình làm dịch vụ
xay sát muốn có điện 3 pha cũng phải nộp tiêu cực phí 5 triệu đồng, ngoài ra
mỗi hộ còn phải nộp thêm 10% tiền điện ngoài hóa đơn cho HTX dịch vụ điện
năng Ngọc Quan.

Hiên tại, xã Ngọc Quan có trên 1 nghìn 600 hộ sử dụng điện, trong đó có
117 hộ sử dụng điện sản xuất. Bình quân mỗi tháng, HTX tiêu thụ gần 40 nghìn
Kw điện. Như vậy, số tiền thu thêm 10% trái quy định trong nhiều năm qua là

13


rất lớn. Nhưng mãi đến năm 2014, khi người dân kiến nghị, chính quyền địa
phương mới biết sự việc này.
Ngay sau khi báo chí phản ánh về vụ việc thu tiền điện trái quy định tại xã
Ngọc Quan, huyện Đoan Hùng, cơ quan điều tra đã vào cuộc, làm rõ những sai
phạm và quyết định khởi tố vụ án, khởi tố bị can đối với Chủ nhiệm HXT dich
vụ điện năng La Văn Tâm về tội lạm dụng chức vụ, quyền hạn, chiếm đoạt tài
sản. Trong tổng số 363 triệu đồng La Văn Tâm chiếm đoạt của nhân dân, cơ
quan CSĐT công an huyện Đoan Hùng đã thu hồi được 347 triệu đồng. Ngày
17/7/2014, Công an huyện Đoan Hùng đã tổ chức trả lại số tiền trên cho hơn 80
hộ dân trong xã. Cơ quan chức năng của tỉnh cũng đang thanh kiểm tra hoạt
động của 51 HTX dịch vụ điện năng trong toàn tỉnh nhằm phát hiện và ngăn
chặn kịp thời những sai phạm tương tự, đảm bảo quyền lợi cho người dân.
(Loạt phóng sự trong chương trình thời sự Đài PTTH Phú Thọ phát sóng
tháng 6, tháng 7 năm 2014).
Chi tiết cái tôi cảm xúc của nhà báo: là trạng thái tâm lý, cảm xúc, lý lẽ
phân tích, giải thích, đánh giá, bình – bàn của nhà báo trước hiện thực khách
quan (cái tôi của tác giả trong tác phẩm báo chí), được đan cài khéo léo vào các
chi tiết diễn biến của hiện thực khách quan. Loại chi tiết này thường chỉ xuất
hiện ở các tác phẩm phóng sự, ghi nhanh, bài phản ánh, bình luận. Còn tác phẩm
tin, điều tra thường ít sử dụng loại chi tiết này.
Ví dụ: Chuyện chưa kể về cuộc sống cha con “người rừng” sau một năm
trở về gia đình. (Báo đời sống và pháp luật 14/8/2014).
Cách đây hơn 1 năm, dư luận người dân cả nước xôn xao trước thông tin

chính quyền địa phương huyện miền núi Tây Trà, tỉnh Quảng Ngãi giải cứu
thành công hai cho con “người rừng” Hồ Văn Thanh 82 tuổi và con ruột Hồ Văn
Lang 41 tuổi. Suốt nhiều ngày liền, câu chuyện 40 năm sống biệt lập với cộng
đồng trong rừng sâu của cha con “người rừng” thu hút sự chú ý của dư luận. Giờ

14


đây, chúng tôi có mặt tại ngôi nhà của cha con “người rừng” để ghi nhận thông
tin cuộc sống sau hơn 1 năm về với gia đình, cộng đồng.
2.2 Mối quan hệ giữa chi tiết và nhà báo:
Trong quá trình sáng tạo tác phẩm báo chí, nhà báo là người lựa chọn chi
tiết để sử dụng trong tác phẩm của mình. Chi tiết tồn tại khách quan nhưng nhà
báo lại hoàn toàn chủ động lựa chọn và sắp xếp chi tiết một cách chủ quan trong
tác phẩm bình luận để tạo ra dấu ấn riêng của mình. Chi tiết xuất hiện trong tác
phẩm báo chí như thế nào và được sử dụng ra sao, có phát huy được hiệu quả và
vai trò của mình phụ thuộc rất nhiều vào cá nhân chủ thể sáng tạo tác phẩm là
nhà báo.
2.3 Mối quan hệ giữa chi tiết và chi tiết trong tác phẩm báo chí:
Trong một tác phẩm báo chí sử dụng rất nhiều chi tiết. Chúng có mối quan
hệ đa dạng, phức tạp với nhau. Chi tiết có thể xuất hiện ở nhiều vị trí trong tác
phẩm báo chí mà ở mỗi vị trí đó thì vai trò, chức năng của nó cũng có sự thay
đổi linh hoạt, khác nhau. Chúng có thể đóng vai trò là bắc cầu, đòn bẩy hoặc bổ
trợ cho nhau. Tuy nhiên, ở bất cứ quan hệ nào thì các chi tiết trong một tác phẩm
báo chí đều có chung một mối quan hệ mang tính nhất quán đó là tính tương hỗ
để đảm bảo trật tự logic, chặt chẽ, thống nhất, phát huy sức mạnh biểu đạt và
nâng cao hiệu quả tác động của tác phẩm báo chí.
2.4 Tính chuẩn xác của chi tiết hành động trên báo chí
Chi tiết là thuật ngữ dùng để chỉ các yếu tố thành phần phản ánh sự vật
trong thế giới khách quan được chọn lựa, sắp xếp, liên kết lẫn nhau một cách

khoa học, hợp lý, là chất liệu tạo thành dòng tin, đoạn tin, bức ảnh, thước phim
trong tác phẩm báo chí. Trong tác phẩm báo chí mọi chi tiết đều có vị trí quan
trọng, chi tiết này quan hệ chặt chẽ với chi tiết kia, tạo nên một chỉnh thể thống
nhất, không tách rời nhau. Một tác phẩm báo chí nếu thiếu chi tiết sẽ trở nên
nhạt nhẽo, nghèo nàn về nội dung và không có sức thuyết phục.

15


Trong hệ thống các chi tiết, chi tiết hành động là chi tiết chỉ các trạng thái
biểu hiện tâm lý, tình cảm như lời nói, cử chỉ, hành vi, việc làm, quan hệ…(gọi
chung là hành vi) của đối tượng được phản ánh, xét về phương diện ngữ nghĩa,
là các động từ được sử dụng trong câu văn, đoạn văn. Chi tiết hành động trong
báo chí khác hẳn chi tiết hành động trong văn học. Nếu như chi tiết hành động
trong văn học là chất liệu được thể hiện bằng ngôn ngữ hình tượng, thì chi tiết
hành động trong báo chí là chất liệu được thể hiện bằng ngôn ngữ phản ánh,
trong đó mọi câu chữ, lời nói, hình ảnh đều chứa đựng một nội dung thời sự, là
cái có thật, tồn tại trong thế giới khách quan được ghi chép, sao chụp thông qua
hoạt động công tác phóng viên. Một chi tiết hành động trong văn học chỉ có thể
cảm thụ được chứ không thể thấy được ở ngoài đời. Một chi tiết hành động
trong báo chí vừa có thể cảm thụ được, vừa thấy được ở ngoài đời. Yêu cầu số
một của chi tiết hành động trong báo chí là phải chuẩn xác, đặt đúng vị trí, hợp
ngữ cảnh, nếu không sẽ xảy ra tác dụng ngược lại. Các chi tiết hành động được
đặt trong mối quan hệ biện chứng giữa chủ thể (đối tượng gây ra hành vi với hậu
quả của hành vi). Người có hành vi tốt sẽ gây ra hậu quả tốt. Người có hành vi
xấu sẽ gây ra hậu quả xấu. Để thực hiện các hành vi, bao giờ con người cũng
xuất phát từ một động cơ chủ yếu, sau đó mới nảy sinh ý đồ, tìm ra các biện
pháp, phương pháp tiến hành nhằm thực hiện động cơ đó.

16

Chương 3
Giải pháp nâng cao chất lượng của chi tiết
trong tác phẩm báo chí
3.1 Những yêu cầu đặt ra đối với việc sử dụng chi tiết trong tác phẩm
báo chí.
3.1.1 Cần một ý thức mới trong sử dụng chi tiết
Một ý thức được coi là mới về chi tiết, theo chúng tôi, cần hội đủ các bình
diện sau đây: Một là, phải mang một tinh thần mới của thời đại trong
cái nhìn về chi tiết; hai là, bên cạnh sự táo bạo và bản lĩnh, người làm báo
phải rèn cho mình một nhãn quan sắc bén để có thể phát hiện ra những giá
trị tiềm ẩn của chi tiết mà người khác không nhìn thấy, và ba là, một ý thức
mới về chi tiết phải luôn luôn được duy trì thường trực và phải được chi phối bởi
hai thứ ánh sáng: cái tài và cái tâm của người làm báo.
3.1.2 Cần có một tầm nhìn mới về chi tiết
Tầm nhìn mới về chi tiết được bộc lộ ở khả năng nhìn thấy, phát
hiện và khám phá vai trò và các công năng thực sự của chi tiết. Tầm nhìn đó phụ
thuộc vào vốn văn hóa, sự từng trải, chiều sâu nhân văn, bên cạnh một ý thức
công dân tích cực của người làm báo. Tầm nhìn đó còn đòi hỏi phải được nâng
lên mang tầm phổ quát của nhân loại. Một tầm nhìn mới về chi tiết bao giờ cũng
đem đến cho tác phẩm báo chí một giá trị mới.
3.1.3. Cần có một phương pháp tiếp cận mới về chi tiết
Về mặt lý thuyết, để các nguyên tắc vừa nêu trên phát huy hiệu quả trong
thực tế, theo chúng tôi, trong quá trình sáng tạo tác phẩm, riêng trong phương
pháp tiếp cận chi tiết, người làm báo cần hướng tới các tiêu chí cơ bản sau đây:
một là, chi tiết phải mới lạ và có ý nghĩa; hai là, chi tiết phải chân thực, chính
xác, khách quan ; ba là, chi tiết phải tiêu biểu, đặc sắc, phù hợp với hoàn cảnh,
sự kiện, sự việc.

17


3.2.1 Một số giải pháp nâng cao chất lượng và hiệu quả của chi
tiết trong tác phẩm báo chí
Yêu cầu phải thay đổi tư duy cho phù hợp với môi trường truyền
thông hiện đại đang là một vấn đề được các cơ quan quản lý truyền thông đặt lên
hàng đầu.
Xuất phát từ ý tưởng này và soi rọi vào vấn đề đang nghiên cứu,
chúng tôi xin đề xuất một số giải pháp cơ bản như sau:
3.2.2. Giải pháp về khai thác chi tiết
Việc tìm kiếm, phát hiện các chi tiết là một công đoạn rất quan trọng trong
tác nghiệp của nhà báo, quyết định mức độ thành công của tác phẩm báo
chí. Theo chúng tôi, để có thể khai thác chi tiết bảo đảm các yêu cầu cơ
bản là trúng, đúng và sâu cho một tác phẩm báo chí, cần hội đủ các tiêu chí
sau đây: Một là, chi tiết phải mang tính thời sự; hai là, chi tiết phải mang
tầm cao văn hóa; ba là, chi tiết phải mang chiều sâu tâm linh và bốn là, chi tiết
phải có giá trị triết học.
3.2.3. Giải pháp về chọn lựa chi tiết
Đây là khâu quan trọng tiếp theo ngay sau việc khai thác chi tiết, công
việc này gần như thể một sự “tự biên tập” của nhà báo đối với tác phẩm của
mình ở cấp độ chi tiết. Theo chúng tôi, trong lựa chọn chi tiết, người làm báo
cần tuân thủ một số nguyên tắc sau: Một là, phải chọn lựa chi tiết theo tinh thần
thời đại; hai là, phải chọn lựa chi tiết theo bản sắc dân tộc; ba là, phải chọn lựa
chi tiết theo yêu cầu chủ đề và đề tài; bốn là, phải chọn lựa chi tiết theo yêu
cầu của thể loại.
3.2.4 Giải pháp về sử dụng chi tiết
Tác giả luận án cho rằng, sử dụng chi tiết là một vấn đề thuộc các phạm
trù bao gồm: kỹ năng, tài nghệ, tư tưởng - đạo đức, cùng với phong cách ngôn
ngữ của cá nhân người làm báo. Từ đó, tác giả mạnh dạn đề

xuất một số yêu cầu cơ bản: một là, sử dụng chi tiết phải có kỹ năng; hai là, sử
dụng chi tiết phải có tài nghệ; ba là, sử dụng chi tiết phải thể hiện tư tưởng, đạo
18


đức của người làm báo; bốn là, sử dụng chi tiết phải có một phong cách ngôn
ngữ phù hợp.
Trên cơ sở của những dẫn liệu đã khảo sát và những suy ngẫm về vấn
đề nghiên cứu, chúng tôi muốn đề xuất một số giải pháp cơ bản, bao gồm
các giải pháp: khai thác, lựa chọn và sử dụng chi tiết nhằm phát huy vai
trò, tầm quan trọng của nó trong việc nâng cao chất lượng và hiệu quả của tác
phẩm báo chí trước yêu cầu đổi mới và hội nhập của nền báo chí Việt Nam.

19


KẾT LUẬN
Chi tiết trong tác phẩm báo chí là một trong những thành tố cơ bản
không chỉ góp phần tạo nên cấu trúc của tác phẩm, tăng hiệu quả thông tin,
tác động mạnh mẽ và sâu sắc đến nhận thức của người đọc mà còn có sức
tương tác với các yếu tố khác để tạo nên hiệu ứng thẩm mỹ và nhân văn, làm
tăng sức hấp dẫn và lôi cuốn của tác phẩm báo chí đối với công chúng.
Trong tác phẩm báo chí, mọi chi tiết đều có vị trí quan trọng. Các chi tiết
kết nối với nhau thành tác phẩm hoàn chỉnh. Chi tiết là bằng chứng hiển nhiên,
cơ sở khách quan đầu tiên để đánh giá xác thực của sự kiện. Chi tiết làm rõ diễn
biến và bản chất của sự kiện. Chi tiết tạo sự lôi cuốn, nhớ lâu đối với công
chúng về tác phẩm báo chí. Một chi tiết đắt làm nên một tác phẩm hay, một chi
tiết hay trong tác phẩm báo chí có thể làm nên sự nổi tiếng của nhà báo.
Khi khai thác một chi tiết, cần phải đặt chi tiết đó trong mối quan hệ với
các chi tiết khác cả trước và sau, có căn cứ, chứng cứ rõ ràng mới được dùng

làm tư liệu cho bài viết. Viết phóng sự điều tra về vụ án, không thể chỉ căn cứ
vào lời cung, mà phải đi tìm chứng cứ, khi đã đủ chứng cứ mới viết, viết rồi phải
kiểm tra lại, khi đã thấy đủ mức độ tin cậy thì mới yên tâm. Theo PGS.TS Đỗ
Chí Nghĩa, 1 chi tiết hay, biểu đạt trọn vẹn 1 ý nghĩa nào đó, phù hợp với chủ đề
nội dung tác phẩm, và quan trọng là phải đặt đúng chỗ, đúng thời điểm, đúng bối
cảnh, gợi lên sự liên tưởng, suy ngẫm sâu hơn về nội dung được đề cập. 1 chi
tiết nhỏ được đặt đúng chỗ sẽ làm nên 1 tác phẩm. Nhà báo Hữu Thọ đã viết:
“Người làm báo chỉ nói rõ sự thật khi nó đã được đánh giá đúng”.

20