BÀI DỤE THI 1000 NĂM THĂNG LONG HÀ NỘI

Kú Nieọm 1000 Naờm Thaờng Long Haứ Noọi
Cõu 1: Di tớch thnh C Loa gn vi nhng s kin lch s no ca dõn tc
trong thi kỡ dng nc? Cú hỡnh nh, t liu minh ha.
H Ch Tch ó cú li dy: Dõn
ta phi bit s ta / Cho tng gc
tớch nc nh Vit Nam. K n
nhng di tớch lch s c nht ca
Vit Nam t thi kỡ dng nc v
gi nc n nay, khụng th
khụng nhc n Loa Thnh. õy
l tũa thnh c bc nht Vit Nam.
Nhc n C Loa, ngi ta ngh
ngay n nhng cõu chuyn v
nhõn vt lch s ó c huyn
thoi húa v n sõu vo tim thc
ca mi ngi dõn. ú l truyn thuyt v An Dng Vng c thn Kim
Quy by cho cỏch xõy thnh, v chic n thn cú ny lm t múng rựa thn
v mi tỡnh bi thng M Chõu Trng Thy. ng sau nhng cõu chuyn
thiờn v tõm linh y, th h con chỏu i sau di cỏi nhỡn khoa hc cũn
khỏm phỏ ra c nhng giỏ tr v vn húa xó hi cng nh quõn s mang ý
ngha kho c to ln ca C Loa.
1
Kó Niệm 1000 Năm Thăng Long – Hà Nội
Khu di tích cổ Loa cách trung Tâm Hà Nội 17 km có diện tích bảo tồn
gần 500ha được coi là địa chỉ văn hóa đặc biệt của Thủ đơ và cả nước. Cổ
Loa có hàng loạt di chỉ khảo cổ học đã được phát hiện, phản ánh q trình
phát triển liên tục của dân tộc ta từ sơ khai qua các thời kì đồ đồng, đồ đá và
đổ sắt mà đỉnh cao là văn hóa Đơng Sơn, vẫn được coi là nền “Văn minh
sơng Hồng” thời kì tiền sử của dân tộc Việt Nam. Cổ Loa từng là kinh đơ
của nhà nước Âu Lạc thời kỳ An Dương Vương (thế kỷ III TCN) và của
nước Đại Việt thời Ngơ Quyền (thế kỉ X) mà thành Cổ Loa là một chứng

tích còn lại cho đến ngày nay. Thành Cổ Loa được các nhà khảo cổ học đánh
giá là “Tòa thành cổ nhất, quy mơ lớn vào bậc nhất, cấu trúc cũng thuộc loại
độc đáo nhất trong lịch sử xây dựng thành lũy của người Việt cổ”
Sở dĩ thành được gọi là Cổ Loa là do kiến trúc xây của thành. Theo
tương truyền thành gồm 9 vòng xốy trơn ốc, nhưng căn cứ trên dấu tích
hiện còn, các nhà khoa học nhận thấy thành có 3 vòng, trong đó vòng thành
nội rất có thể được làm về sau, dưới thời Ngơ Quyền. Chu vi ngồi 8 km,
2
Kú Nieọm 1000 Naờm Thaờng Long Haứ Noọi
vũng gia 6,5 km, vũng trong 1,6 km, din tớch trung tõm lờn ti 2 km.
Thnh c xõy theo phng phỏp o t n õu, khoột ho n ú, thnh
p n õu, ly xõy n ú.
n khu di tớch Loa Thnh, du khỏch cm nhn c cnh quan thiờn
nhiờn khoỏng t ca lng quờ Vit vi ho nc, sụng ngũi, gũ ng. Khu
vc Thnh ni cú nhiu di tớch lch s kin trỳc ngh thut nh khu n
Thng th An Dng Vng, Khu ỡnh Ng Triu Di Quy, Am Th M
Chõu v chựa Bo Sn.
ụi rng ỏ trc ca n An Dng Vng
n th An Dng vng cũn gi l n Thng ng trờn mt qu
i xa cú cung tht ca vua. Ngay trc n th l mt h hỡnh bỏn nguyt,
gia cú cỏi Ging Ngc. Truyn thuyt cho rng ú chớnh l cỏi ging m
Trng Thy ó t t. Nc ny khi em ra ngc trai (vn c coi l nc
mt ca M Chõu) thỡ ngc trai sỏng p l thng. Mu nc trong Ging
Ngc quan sỏt t xa thy mu hi ngu, ni bt gia mu nc h trong
xanh v cõy ci mỏt m. Quanh h cú rt nhiu gh ỏ ngi ngh chõn di
cỏc tỏn cõy ln tn hng khụng gian mỏt m trong lnh. Ngay ca n
3
Kú Nieọm 1000 Naờm Thaờng Long Haứ Noọi
cú mt cp rng ỏ un khỳc sinh ng vi ngh thut iờu khc thi Lờ.
Bờn trong cnh vt im ng, cõy ci vn phớa sau xanh tt. Nh bia nh vi

vũm mỏi cong cong, n di nhng tỏn a. õy cú ba bia ỏ c khc nm
1606. n th An Dng Vng gm nhiu ca, i vo khu vc chớnh l
in th vua, nm phớa trong hai bờn l th hong hu v th Mu.
Dinh Ng Triu Di Quy c xõy dng trờn nn in thit triu c,
nm 1907 thi Nguyn. Dỏng vúc vng chói, b th, mỏi ao vỳt cong. Ti
õy cú trng by nhiu di tớch kho c cú giỏ tr quan trng.
n C Loa, cú mt ni m du khỏch khụng th b qua ú l Am th
M Chõu. ú ch l mt am nh nm khiờm tn di gc a vi v u tch
nh mun gi v cõu chuyn tỡnh ngang trỏi cỏnh õy hng ngn nm. Trong
cn phũng trong cựng cú tng b chỳa M Chõu. õy l mt hũn ỏ t
nhiờn cú hỡnh dỏng ngi ct u cng ỏo gm khn hoa m linh hn oan
khut, gi lờn trong lũng nhng thng cm. Truyn thuyt k rng sau khi
M Chõu húa thnh hũn ỏ to trụi dt v bói ng Cm, phớa ụng thnh
C Loa. Dõn trong thnh em vừng ra cỏng v n gc a thỡ t vừng, hũn
ỏ ri xung, bốn lp am th ngay ti ch. Ngay trc ca am gn mt bia
ỏ nh khc my cõu th:
ng c quanh quanh ti C Thnh
Cõy a thiờn c dỏng cũn thanh
Hng hng m ngc. Ngi õu vng
Lnh lnh gm thn. ỏ vn xanh
K Vit ngi Tn khụn vn ngha
Khi tỡnh ch hiu khú ton danh
4
Kú Nieọm 1000 Naờm Thaờng Long Haứ Noọi
ễi ! Hn ngc tnh gi lai lỏng
Lm khỏch ang yờu bc chng nh.
T Am M Chõu i sõu vo phớa trong cũn cú chựa Bo Sn vi
nhiu tng pht ht sc sinh ng vi cỏc t th, v mt khỏc nhau.
Tng Pht trong chựa Bo Sn
Khu di tớch c Loa l bng chng lch s quan trng cho thy k thut

xõy thnh ca ngi Vit t bui s khai dng nc v chin thut quõn s
trong vic ỏnh gic ngoi xõm gi nc. Cú th thy khi xõy thnh, ngi
Vit c ó bit li dng ti a v khộo lộo cỏc a hỡnh t nhiờn. H tn
dng chiu cao ca cỏc i, gũ, p thờm t cho cao hn xõy nờn hai
bc tng thnh phớa ngoi, vỡ th hai bc tng thnh ny cú ng nột
5
Kú Nieọm 1000 Naờm Thaờng Long Haứ Noọi
un ln theo a hỡnh ch khụng bng theo ng thng nh bc tng
thnh trung tõm.
Ngi xa li xõy thnh bờn cnh con sụng Hong dựng sụng ny
va lm ho bo v thnh va l ngun cung cp nc cho ton b h thng
ho va l ng thy quan trng. Chic m C rng ln nm phớa ụng
cng c tn dng bin thnh bn cng lm ni t hp cho n c hng
trm thuyn. Cht liu ch yu dựng xõy thnh l t, sau ú l ỏ v gm
v. ỏ c dựng kố cho chõn thnh c vng chc. Cỏc on thnh
ven sụng, ven m c kố nhiu ỏ hn cỏc on khỏc.
ỏ kố l loi ỏ tng ln v ỏ cui c ch ti t cỏc min khỏc.
Xen gia ỏm t ỏ l nhng lp gm c ri dy mng khỏc nhau, nhiu
nht l chõn thnh v rỡa thnh chng st l. Cỏc cuc khai qut kho
c hc ó tỡm thy mt s lng gm khng l gm ngúi ng, ngúi bn, u
ngúi, inh ngúi. Ngúi cú nhiu loi vi nung khỏc nhau. Ngúi c trang
trớ nhiu loi hoa vn mt mt hay hai mt. Vi cỏc bc thnh kiờn c, vi
ho sõu rng cựng cỏc , ly, C Loa l mt cn c phũng th vng chc
bo v nh vua, triu ỡnh v kinh ụ. ng thi l mt cn c kt hp hi
hũa thy binh cựng b binh. Nh ba vũng ho thụng nhau d dng, thy binh
cú th phi hp cựng b binh vn ng trờn b cng nh trờn nc khi
tỏc chin.
Bờn cnh ú, thnh C Loa cũn cú giỏ tr to ln v vn húa. Loa
Thnh l di sn vn húa, l bng chng v s sỏng to v trỡnh ca ngi
Vit lỳc by gi. i vi ngi dõn ni õy, ngy nay C Loa vn gi vai

trũ quan trng trong i sng tinh thn v sinh hot vn húa. Hng nm, vo
ngy 6 thỏng Giờng õm lch, c dõn C Loa t chc mt l trang trng th
6
Kú Nieọm 1000 Naờm Thaờng Long Haứ Noọi
tng nh n nhng ngi xa ó cú cụng xõy thnh v nht l ghi n
An Dng Vng. ễng Li Duy Vinh ngi c nhõn dõn tớn nhim bu
ra trụng coi n Thng cho bit Nhõn dõn ni õy t ho v mnh t
ny, mt min t thnh vỡ ó c hai i vua úng ụ.
Hng ti nm 2010 k nim 1000 nm Thng Long H Ni, C Loa
ang tng bc c tụn to, tu b xng ỏng vi Th ụ ngn nm vn
hin.
Ai v thm huyn ụng Anh
Ghộ xem phong cnh Loa Thnh Thc Vng
C Loa thnh c khỏc thng
Tri bao nm thỏng no ng cũn õy.
(Ca dao)
Cõu 2: Trn ng a Thng Long ngy mng 5 Tt K Du (30/01/1789)
l mt chin cụng v i vo bc nht trong lch s chng ngoi xõm ca dõn
tc ta ó kt thỳc thng li hon ton cuc khỏng chin chng quõn Thanh
xõm lc. Hóy nờu din bin ca trn quyt chin chin lc ny. Cú hỡnh
nh, t liu minh ha.
Trn Ngc Hi - Khng Thng (hay Chin thng K Du) l
tờn gi do cỏc nh s hc Vit Nam dnh cho lot trn ỏnh chng ngoi
xõm thng li ca nc i Vit thi Tõy Sn do vua Quang Trung lónh o
vo u nm K Du 1789, ỏnh tan hng vn quõn Món Thanh do Tụn S
Ngh ch huy - kộo sang do s cu vin ca vua Chiờu Thng nh Hu Lờ.
Trn Ngc Hi - Khng Thng khng nh s tn ti ca nc i
Vit trc ho xõm lc, chm dt s tn ti ca nh Hu Lờ. Chin thng
7
Kú Nieọm 1000 Naờm Thaờng Long Haứ Noọi

ny cũn ỏnh du vic nh Tõy Sn chớnh thc thay nh Hu Lờ trong vic
cai qun t Bc H v trong quan h vi nh Thanh.
Nc i Vit cui th k 18 rt ri ren v phõn lit nhiu hn sau
hn 200 nm chia ct ng Trong v ng Ngoi. Vua nh Hu Lờ ch tn
ti trờn danh ngha Thng Long ni quyn hnh trong tay cỏc chỳa
Trnh; cũn t sụng Gianh tr vo nam, t ai do chỳa Nguyn cai qun,
cng ly danh ngha "phự Lờ".

S Din bin trn ng a
Quang Trung chia quõn lm 5 o: tin, hu, t, hu v trung quõn.
ễng phõn quõn c cho cỏc tng cũn t mỡnh ch huy s quõn mi tuyn
nhng ngi lớnh mi yờn tõm chin u. Cỏc giỏo s phng Tõy khi nhỡn
thy o quõn Tõy Sn ny ó mụ t h tn t nh nhng bnh nhõn do cuc
hnh quõn gp gỏp (dự h cha phi chin u trn no).
8
Kú Nieọm 1000 Naờm Thaờng Long Haứ Noọi
Ngy 30 thỏng chp, Quang Trung cho quõn n tt trc ri h lnh
tin quõn. ễng hn vi ba quõn mng 7 thỏng giờng õm lch s vo n tt
Thng Long.
ờm tr tch (30 tt), quõn Tõy Sn xut phỏt. o quõn do Quang
Trung ch huy vt sụng Giỏn Thu ỏnh n Giỏn Khu ca quõn cn
vng nh Lờ. Quõn Lờ tan v, Hong Phựng T b chy.
Quõn Quang Trung thn tc tin lờn bt gn ỏm quõn Thanh do thỏm
v tiờu dit cỏc n bc sụng Nguyt Quyt v n Nht To (Duy Tiờn). Do
o quõn Tõy Sn hnh quõn nhanh v cỏc ỏm quõn do thỏm b bt, quõn
Thanh t H Hi ti Thng Long khụng bit gỡ v c ng ca quõn Tõy
Sn.
Quang Trung cho quõn võy cht n ri sai bc loa kờu gi quõn
Thanh u hng. Quõn Thanh b bt ng trc s ỏp sỏt quỏ nhanh ca quõn
Tõy Sn, khụng kp khỏng c, u ra hng.

Ngy 4 thỏng giờng, Quang Trung tin n n Ngc Hi. Ha Th
Hanh õy nghe tin n H Hi b dit vi bỏo v Thng Long. Tụn S
Ngh vi iu Thang Hựng Nghip mang quõn ra tng vin, li c sai 20 k
binh phi thay nhau chy i chy li bỏo cỏo tỡnh hỡnh.
Nhng khi tin quõn ti Ngc Hi, Quang Trung khụng ỏnh ngay. Quõn
Thanh b ng cng khụng dỏm giao tranh trc nhng cng khụng bit b
ỏnh khi no. C ngy mựng 4, Quang Trung ch cho quõn h trng thanh
th uy hip tinh thn quõn Thanh v gõy s chỳ ý ca quõn Thanh ti o
quõn do ụng ch huy vo mt trn Ngc Hi to iu kin cho yu t bt
ng ca cỏc o quõn ụ c Long v ụ c Bo. Chớnh Tụn S Ngh nghe
9
Kú Nieọm 1000 Naờm Thaờng Long Haứ Noọi
bỏo cỏo ca k binh cng b hỳt vo n Ngc Hi m khụng nhn ra nguy
c t cỏnh quõn ca ụ c Long. Ngy 3 thỏng giờng, quõn Tõy Sn tin
n H Hi cỏch Thng Long khong 20 km.
Khi Quang Trung diu vừ ngoi n Ngc Hi, ụ c Long ang trờn
ng bc tin hng n Sn Tõy ni cú o quõn Võn Quý ca ễ i
Kinh thỡ bt thn r sang lng Nhõn Mc nay thuc xó Nhõn Chớnh v
Khng ỡnh v na ờm bt ng tp kớch n Khng Thng ca Sm
Nghi ng.
Cỏc i voi ca Tõy Sn u cú i bỏc trờn lng nó vo n. Quõn
Thanh b ỏnh bt ng trong ờm ti, cht rt nhiu, tan v b chy. Sm
Nghi ng thy khụng th gi c n bốn t sỏt trờn i ch huy Loa
Sn (Khu vc ph chựa Bc H Ni hin nay). Nh th ng thi Ngụ
Ngc Du ó lm bi th Loa Sn iu c cú cõu:
Thỏnh Nam thp nh kỡnh nghờ quỏn
Chin iu anh hựng i vừ cụng
Khu vc Khng Thng v xung quanh, do xỏc quõn Thanh cht
quỏ nhiu, sau cht thnh 12 gũ cao, cú a mc um tựm gi l Gũ ng a.
Trn dit n Khng Thng cng cũn gi l trn ng a.

H xong n Khng Thng, ngay trong ờm mựng 4, ụ c Long
tin vo bn phỏ n Nam ng phớa tõy thnh Thng Long. Khi Tụn S
Ngh nhn c tin bỏo vic n Khng Thng tht th thỡ ụ c Long
ó dit xong n Nam ng v tin vo ỏnh bn doanh ca Ngh Thng
Long.
10
Kú Nieọm 1000 Naờm Thaờng Long Haứ Noọi
Tụn S Ngh vi vng thỏo chy. Cỏc ti liu c u mụ t cnh hn
lon ca quõn Thanh. Hong Lờ nht thng chớ vit:
Ngh lờn nga khụng kp úng yờn, quõn s cỏc doanh nghe tin u
hong ht tan tỏc b chy, tranh nhau qua cu sang sụng, xụ nhau ri
xung nc m cht... Lỏt sau cu li t, quõn lớnh b ri xung
nc, sụng Nh H b tc khụng chy c...
i Nam chớnh biờn lit truyn vit:
Tụn S Ngh úng trờn bói cỏt, c tin bi trn vi vng ci nga
mt mỡnh chy v bc. Tng s thy vy tranh nhau qua cu m chy,
cu t, ln c xung sụng, cht n vi vn ngi, lm cho nc sụng
khụng chy c.
Lờ Duy K c tin S Ngh ó b chy, vi dt gia quyn chy theo,
ra n b sụng thỡ cu ó góy, phi men theo b sụng phớa Nghi Tm, ly
c chic thuyn ỏnh cỏ chốo sang c bờn kia sụng Hng. Em Duy K
l Duy Chi c sai gi ca ụ Yờn Hoa (Tc Yờn Ph ngy nay) thy Duy
K ó chy, cng b chy lờn Tuyờn Quang.
Sỏng mng 5 tt, khi ụ c Long tin vo Thng Long, Tụn S Ngh
ó b chy, Quang Trung h lnh ỏnh n Ngc Hi. Theo i Nam chớnh
biờn lit truyn, n ny c S Ngh quan tõm phũng th nht, cú phú
tng Ha Th Hanh ớch thõn ra ch huy. n cú ha lc mnh, xung
quanh cú a lụi v chụng st. phỏ ha lc ch, Quang Trung lm sn 20
tm mc n cú tm rm t dn i trc.
11

Kú Nieọm 1000 Naờm Thaờng Long Haứ Noọi
M sỏng mựng 5, 100 voi chin Tõy Sn tin lờn. Nga quõn Thanh
s voi lui li, gim lờn nhau, lựi v n. Quõn Thanh khụng dỏm ra na, c
th trong n bn ra. Quang Trung chia tng binh lm hai cỏnh, mt cỏnh
vũng qua sau n Ngc Hi, úng phớa ụng ờ Yờn Duyờn chn ng
ch rỳt; cỏnh kia dựng mc tm rm t tin lờn hóm n. i bỏc quõn
Thanh b vụ hiu lc. Quõn Tõy Sn tin vo n hn chin. Quõn Thanh
khụng chng ni chy tn ra t phớa, li gim phi a lụi chớnh mỡnh t t
trc nờn b cht rt nhiu. n Ngc Hi b quõn Tõy Sn thiờu chỏy.
Quõn Thanh t n Ngc Hi chy ti ờ Yờn Duyờn, trụng thy phc
binh Tõy Sn chn ỏnh, phi chy theo ng Vnh Kiu trn v Thng
Long. Nhng chy ti na ng thỡ gp cỏnh quõn ụ c Bo ỏnh ti t
lng i ng. Quõn Thanh phi chy lờn lng Qunh ụ nh trn vo m
Mc. Quõn ụ c Bo tin vo m Mc tiờu dit ton b quõn Thanh cũn
li chy t Ngc Hi v õy.
Gũ ng a tra mng 5 Tt K Du
12
Kó Niệm 1000 Năm Thăng Long – Hà Nội
Như vậy tồn bộ hệ thống đồn do Tơn Sĩ Nghị thiết lập để phòng thủ
ở nam Thăng Long đều bị qn Tây Sơn tiêu diệt. Các tướng Hứa Thế Hanh,
Trương Triều Long, Thượng Duy Thăng đều tử trận.
Cũng theo Thánh vũ ký, đạo qn Vân Nam – Q châu đóng ở Sơn
Tây được tin các đồn thất thủ, tướng Ơ Đại Kinh khơng giao chiến trận nào
đã bỏ chạy, nhờ tướng người Việt là Hồng Văn Đồng dẫn đường chạy về
Trung Quốc.
Chiều mồng 5 tết, Quang Trung và đơ đốc Bảo tiến vào Thăng Long
trong sự chào đón của nhân dân, đơ đốc Long ra đón rước vào thành. Áo bào
của Quang Trung sạm màu khói súng.
Trên đường tháo chạy, Tơn Sĩ Nghị bị hai cánh qn Tây Sơn của đơ
đốc Tuyết và đơ đốc Lộc chặn đánh ở Hải Dương và Phượng Nhãn, tơi tả

chạy về, bỏ lại cả qn ấn, kỳ bài, sắc thư. Trần Ngun Nhiếp là bí thư dưới
quyền Nghị sau này mơ tả: Sĩ Nghị cùng Ngun Nhiếp đi lạc lối, quanh co
nhiều chỗ, bị đói khát 7 ngày đêm mới tới ải Nam Quan. Qn Thanh kịp
theo Nghị qua bên kia biên giới chỉ có khoảng 50 người.
Lê Duy Kỳ vội chạy theo Nghị thốt sang bên kia biên giới. Qn Tây
Sơn đuổi theo và rao lên rằng sẽ đuổi qua biên giới đến khi bắt được Nghị và
Duy Kỳ mới thơi. Bởi thế dân Trung Quốc ở biên giới dắt nhau chạy làm
cho suốt vài chục dặm khơng có người.
Như vậy sớm hơn dự kiến, chỉ trong vòng 6 ngày, qn Tây Sơn đã
đánh tan qn Thanh. Cánh qn Điền châu gần như bị diệt hồn tồn, cánh
qn Lưỡng Quảng chủ lực bị thương vong nặng và tan rã gần hết, riêng
qn Vân Nam – Q châu khơng giao chiến mà rút êm về nước. Quang
13