Luận án tiến sĩ y học: Nghiên cứu bệnh sâu răng và đánh giá hiệu quả điều trị sâu răng sớm bằng Véc ni fluor của trẻ 3 tuổi ở Thành phố Hà Nội.

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

BỘ Y TẾ

TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y HÀ NỘI

LƯU VĂN TƯỜNG

Nghiên cứu bệnh sâu răng và đánh giá
hiệu quả điều trị sâu răng sớm bằng

Véc-ni fluor của trẻ 3 tuổi ở Thành
phố Hà Nội

LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC

HÀ NỘI – 2020


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

BỘ Y TẾ

TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y HÀ NỘI
===========

LƯU VĂN TƯỜNG

NGHIÊN CỨU BỆNH SÂU RĂNG VÀ ĐÁNH

GIÁ HIỆU QUẢ ĐIỀU TRỊ SÂU RĂNG SỚM

BẰNG VÉC-NI FLUOR CỦA TRẺ 3 TUỔI Ở
THÀNH PHỐ HÀ NỘI
Chuyên ngành : Răng Hàm Mặt
Mã số

: 62720601

LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC
Người hướng dẫn khoa học

1. PGS.TS. Đào Thị Dung
2. PGS.TS. Nguyễn Thị Thu Phương

HÀ NỘI – 2020


LỜI CẢM ƠN
Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu, Phòng QLĐT Sau đại học,
Trường Đại học Y Hà Nội; Ban lãnh đạo, Phòng Đào tạo & QLKH, Bộ môn
Nha khoa Cộng đồng, Viện Đào tạo Răng Hàm Mặt đã giúp đỡ và tạo điều kiện
cho tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu để tôi có thể hoàn thành luận án này.
Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Lãnh đạo Khoa Hình thái, Viện 69 Bộ Tư
lệnh Lăng; Ban Giám đốc Sở Y tế và Sở Giáo dục và Đào tạo, các trường
Mầm non trên địa bàn thành phố Hà Nội đã tạo điều kiện cho tôi trong quá
trình thực hiện luận án.
Tôi xin trân trọng cảm ơn PGS.TS. Đào Thị Dung, PGS.TS. Nguyễn Thị
Thu Phương, những người Thầy đã hướng dẫn và giúp đỡ tôi trong quá trình
học tập và hoàn thành luận án.
Tôi xin trân trọng cảm ơn PGS.TS. Ngô Văn Toàn, PGS.TS. Tống Minh

Sơn, PGS.TS. Vũ Mạnh Tuấn đã đóng góp cho tôi những ý kiến quý báu để
tôi có thể hoàn thành luận án này.
Tôi xin chân thành cảm ơn PGS.TS. Đoàn Quốc Hưng – Phó hiệu trưởng
và các anh chị Phòng QLĐT Sau đại học - Trường Đại học Y Hà nội đã nhiệt
tình giúp đỡ tôi trong quá trình học tập.
Tôi xin chân thành cảm ơn các anh chị em đồng nghiệp và bạn bè đã
quan tâm động viên, giúp đỡ tôi trong những năm qua.
Cuối cùng tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến bố mẹ kính yêu,
vợ con và những người thân trong gia đình đã thông cảm, động viên và ở bên
tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu.
Xin trân trọng cảm ơn!
Nghiên cứu sinh

Lưu Văn Tường


LỜI CAM ĐOAN
Tôi là Lưu Văn Tường, nghiên cứu sinh khóa 34 Trường Đại học Y Hà Nội,
chuyên ngành Răng Hàm Mặt, xin cam đoan:
1. Đây là luận án do bản thân tôi trực tiếp thực hiện dưới sự hướng dẫn của
PGS.TS. Đào Thị Dung và PGS.TS. Nguyễn Thị Thu Phương.
2. Công trình này không trùng lặp với bất kỳ nghiên cứu nào khác đã
được công bố tại Việt Nam.
3. Các số liệu và thông tin trong nghiên cứu là hoàn toàn chính xác, trung
thực và khách quan, đã dược xác nhận và chấp thuận của cơ sở nơi
nghiên cứu.
Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm trước pháp luật về những cam kết này
Hà Nội, ngày

tháng

năm 2020

Người viết cam đoan

Lưu Văn Tường


DANH MỤC CHỮ, KÝ HIỆU VIẾT TẮT

TT

Phần viết tắt

1

AAPD

Phần viết đầy đủ
(American Academy of Pediatric Dentistry)
Viện Hàn lâm Nha khoa trẻ em Hoa Kỳ

2

ADA

(American of Dental Associantion) Hiệp hội nha khoa Mỹ

3

CLSM

(Confocal laser scanning microscopy) Kính hiển vi điện
tử quét laser

4

DD

5

DIFOTI

(Digital Imaging Fiber – Optic Transillummination) Thiết
bị ghi nhận sâu răng kỹ thuật số qua ánh sáng xuyên sợi

6

dmfs

(Decayed, Missing, Filled, Surface) Chỉ số ghi nhận tổng
số mặt răng sữa sâu, mặt răng mất, mặt răng trám

7

dmft

(Decayed, Missing, Filled, Teeth)

(Diagnodent) Máy laser huỳnh quang Diagnodent

Chỉ số ghi nhận tổng số răng sữa sâu, răng mất, răng trám
(Electric Caries Monitor) Máy kiểm tra sâu răng điện tử

8

ECM

9

ICDAS

10

LHQ

Liên Hợp Quốc

11

ppm

(Parts per million) Một phần triệu

12

QLF

(Quantitative Light Fluorescence) Định lượng ánh sáng
huỳnh quang

13

WHO

(World Health Organization) Tổ chức Y tế thế giới

(International Caries Detection and Assessment System)
Hệ thống đánh giá và phát hiện sâu răng quốc tế


MỤC LỤC
ĐẶT VẤN ĐỀ .................................................................................................. 1
Chương 1: TỔNG QUAN ............................................................................... 4
1.1. Đặc điểm hàm răng sữa và tâm lý điều trị răng miệng trẻ em ............... 4
1.1.1. Đặc điểm hàm răng sữa ................................................................... 4
1.1.2. Đặc điểm tâm lý điều trị răng miệng trẻ em ................................... 7
1.2. Bệnh sâu răng ......................................................................................... 8
1.2.1. Định nghĩa sâu răng và sâu răng sớm ............................................. 8
1.2.2. Bệnh căn sâu răng ........................................................................... 9
1.2.3. Sinh lý bệnh quá trình sâu răng....................................................... 9
1.2.4. Tiến triển của tổn thương sâu răng ............................................... 11
1.2.5. Phân loại sâu răng ......................................................................... 12
1.2.6. Chẩn đoán sâu răng ....................................................................... 14
1.2.7. Điều trị và dự phòng sâu răng ....................................................... 19
1.2.8. Dịch tễ học sâu răng sớm .............................................................. 23
1.3. Vai trò của véc-ni fluor trong phòng và điều trị sâu răng .................... 26
1.3.1. Chỉ định và chống chỉ định sử dụng véc-ni fluor.......................... 26
1.3.2. Liều lượng ..................................................................................... 26
1.3.3. Kỹ thuật dự phòng, điều trị bằng véc-ni fluor .............................. 26

1.3.4. Tác dụng phòng sâu răng của véc-ni fluor .................................... 27
1.3.5. Nhiễm độc fluor ............................................................................ 27
1.3.6. Thành phần của véc-ni fluor ......................................................... 29
1.3.7. Một số nghiên cứu về sử dụng véc-ni fluor phòng sâu răng......... 29
Chương 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............. 34
2.1. Nghiên cứu thực nghiệm ...................................................................... 34
2.1.1. Đối tượng nghiên cứu thực nghiệm .............................................. 34
2.1.2. Địa điểm nghiên cứu ..................................................................... 34


2.1.3. Phương pháp nghiên cứu............................................................... 34
2.1.4. Quy trình tiến hành nghiên cứu..................................................... 35
2.2. Nghiên cứu mô tả cắt ngang ................................................................ 39
2.2.1. Địa điểm và thời gian nghiên cứu ................................................. 39
2.2.2. Đối tượng nghiên cứu ................................................................... 39
2.2.3. Phương pháp nghiên cứu............................................................... 39
2.2.4. Cách chọn mẫu .............................................................................. 40
2.2.5. Tiến hành nghiên cứu .................................................................... 41
2.2.6. Các chỉ số và biến số sử dụng trong nghiên cứu cắt ngang .......... 42
2.3. Nghiên cứu can thiệp ........................................................................... 44
2.3.1. Địa điểm và thời gian nghiên cứu ................................................. 44
2.3.2. Đối tượng nghiên cứu ................................................................... 44
2.3.3. Phương pháp nghiên cứu............................................................... 45
2.3.4. Cách chọn mẫu .............................................................................. 46
2.3.5. Tiến hành nghiên cứu .................................................................... 46
2.3.6. Các biến số và chỉ số sử dụng trong nghiên cứu can thiệp ........... 50
2.4. Một số tiêu chuẩn đánh giá trong nghiên cứu cắt ngang và can thiệp... 51
2.4.1. Các tiêu chuẩn sử dụng trong đánh giá tổn thương sâu răng ........ 51
2.4.2. Nhận định kết quả ......................................................................... 57
2.5. Xử lý và phân tích số liệu .................................................................... 57

2.6. Sai số và hạn chế sai số trong nghiên cứu ........................................... 58
2.6.1. Sai số ............................................................................................. 58
2.6.2. Biện pháp hạn chế sai số ............................................................... 58
2.7. Đạo đức trong nghiên cứu .................................................................... 59
2.7.1. Nghiên cứu thực nghiệm ............................................................... 59
2.7.2. Nghiên cứu mô tả cắt ngang ......................................................... 59
2.7.3. Nghiên cứu can thiệp .................................................................... 59


Chương 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ........................................................ 61
3.1. Kết quả quá trình khoáng hóa của fluor vào men răng sữa ................. 61
3.1.1. Một số hình ảnh hiển vi điện tử thân răng sữa bình thường và
sau khử khoáng ............................................................................. 62
3.1.2. Một số hình ảnh hiển vi điện tử thân răng sữa sau tái khoáng ..... 63
3.2. Tình trạng sâu răng sữa sớm và một số yếu tố liên quan ở trẻ 03 tuổi ... 65
3.2.1. Đặc điểm đối tượng nghiên cứu .................................................... 65
3.2.2. Tình trạng sâu răng sữa ................................................................. 66
3.2.3. Một số yếu tố nguy cơ sâu răng .................................................... 72
3.3. Hiệu quả can thiệp bằng véc-ni fluor (NaF 5%) trong điều trị và
dự phòng sâu răng sữa sớm................................................................. 76
3.3.1. Thông tin chung về đối tượng nghiên cứu .................................... 76
3.3.2. Hiệu quả can thiệp qua sự thay đổi tỷ lệ sâu răng ........................ 76
3.3.3. Hiệu quả can thiệp qua sự thay đổi trung bình số răng sữa sâu .... 83
3.3.4. Hiệu quả can thiệp qua sự thay đổi trung bình số mặt răng sữa sâu .. 88
Chương 4: BÀN LUẬN ................................................................................. 94
4.1. Quá trình tái khoáng hóa của fluor vào men và ngà răng .................... 94
4.1.1. Hình ảnh thân răng sữa bình thường và sau khử khoáng.............. 96
4.1.2. Hiệu quả của Véc-ni fluor 5% đối với tổn thương mất khoáng.... 98
4.2. Thực trạng bệnh sâu răng và một số yếu tố liên quan ở trẻ 03 tuổi 3
tuổi qua nghiên cứu mô tả cắt ngang ................................................ 101

4.2.1. Đặc điểm của mẫu nghiên cứu .................................................... 101
4.2.2. Thực trạng sâu răng sớm của trẻ 3 tuổi tại Thành phố Hà Nội ... 102
4.2.3. Mối liên quan giữa bệnh sâu răng sớm với một số yếu tố của trẻ
3 tuổi ........................................................................................... 111
4.3. Hiệu quả can thiệp bằng Véc-ni fluor 5% trong điều trị và dự phòng
sâu răng sữa sớm qua nghiên cứu can thiệp ..................................... 114


4.3.1. Một số thông tin chung của nhóm nghiên cứu ............................ 115
4.3.2. Hiệu quả điều trị và dự phòng sâu răng sữa của véc-ni fluor 5%.... 116
4.4. Phương pháp nghiên cứu.................................................................... 125
4.4.1. Thiết kế và chọn mẫu nghiên cứu ............................................... 125
4.4.2. Phương tiện, kỹ thuật và vật liệu sử dụng trong nghiên cứu ...... 129
4.4.3. Thu thập, phân tích và xử lý số liệu ............................................ 130
4.5. Điểm mới, tính giá trị và khả năng áp dụng của luận án ................... 131
KẾT LUẬN .................................................................................................. 132
KIẾN NGHỊ ................................................................................................. 134
MỘT SỐ CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC


DANH MỤC BẢNG
Bảng 1.1.

Phân loại “site and size” ............................................................. 12

Bảng 1.2.

Tiêu chuẩn phát hiện sâu thân răng nguyên phát theo ICDAS... 14

Bảng 1.3.

Thang phân loại sâu răng của thiết bị DIAGNOdent 2190 ........ 16

Bảng 1.4.

Kiểm soát lượng ion Fluoride được hấp thu ............................... 28

Bảng 3.1.

Chỉ số Diagnodent của nhóm răng trước, sau khử khoáng và
sau khi can thiêp trên thực nghiệm ............................................. 61

Bảng 3.2.

Phân bố trẻ theo giới và khu vực ................................................ 65

Bảng 3.3.

Tỷ lệ sâu răng sữa sớm theo mức độ tổn thương theo khu vực .. 68

Bảng 3.4.

Tỷ lệ sâu răng sữa sớm theo mức độ tổn thương theo giới ........ 68

Bảng 3.5.

Tỷ lệ sâu răng sữa theo ngưỡng chẩn đoán của tổn thương được
phát hiện theo khu vực ................................................................ 69

Bảng 3.6.

Tỷ lệ sâu răng sữa theo ngưỡng chẩn đoán của tổn thương được
phát hiện theo giới ...................................................................... 69

Bảng 3.7.

Chỉ số dmft theo khu vực ............................................................ 70

Bảng 3.8.

Chỉ số dmft theo giới .................................................................. 70

Bảng 3.9.

Chỉ số dmfs theo khu vực ........................................................... 71

Bảng 3.10. Chỉ số dmfs theo giới .................................................................. 72
Bảng 3.11. Mối liên quan giữa một số yếu tố chỉ thị và tình trạng sâu răng ... 72
Bảng 3.12. Mối liên quan giữa một số yếu tố nguy cơ và tình trạng sâu răng .. 73
Bảng 3.13. Mối liên quan giữa một số yếu tố bảo vệ và tình trạng sâu răng ... 74
Bảng 3.14. Một số yếu tố liên quan với tình trạng sâu răng sữa qua phân tích
hồi qui đa biến............................................................................. 75
Bảng 3.15. Phân bố trẻ theo giới và khu vực ................................................ 76
Bảng 3.16. Tỷ lệ sâu răng sữa và hiệu quả can thiệp theo khu vực, giới ...... 76
Bảng 3.17. Tỷ lệ sâu răng sữa sớm và hiệu quả can thiệp theo khu vực, giới ... 77


Bảng 3.18. Tỷ lệ sâu răng sữa giai đoạn sớm mức độ d1 và hiệu quả

can thiệp theo khu vực, giới ........................................................ 78
Bảng 3.19. Tỷ lệ sâu răng sữa giai đoạn sớm mức độ d2 và hiệu quả
can thiệp theo khu vực, giới ........................................................ 80
Bảng 3.20. Tỷ lệ sâu răng sữa giai đoạn muộn mức độ d3 và hiệu quả
can thiệp theo khu vực, giới ........................................................ 81
Bảng 3.21. Hiệu quả can thiệp trên trung bình số răng sữa sâu theo khu vực,
giới sau 6, 12 và 18 tháng ........................................................... 83
Bảng 3.22. Hiệu quả can thiệp trên trung bình số răng sữa sâu sớm mức độ
d1 theo khu vực, giới sau 6, 12 và 18 tháng ............................... 84
Bảng 3.23. Hiệu quả can thiệp trên trung bình số răng sữa sâu sớm mức độ
d2 theo khu vực, giới sau 6, 12 và 18 tháng ............................... 85
Bảng 3.24. Hiệu quả can thiệp trên trung bình số răng sữa sâu muộn mức độ
d3 theo khu vực, giới sau 6, 12 và 18 tháng ............................... 87
Bảng 3.25. Hiệu quả can thiệp trên trung bình số mặt răng sữa sâu theo
khu vực, giới sau 6, 12 và 18 tháng ............................................ 88
Bảng 3.26. Hiệu quả can thiệp trên trung bình số mặt răng sữa sâu sớm
mức độ d1 theo khu vực, giới sau 6, 12 và 18 tháng .................. 89
Bảng 3.27. Hiệu quả can thiệp trên trung bình số mặt răng sữa sâu sớm
mức độ d2 theo khu vực, giới sau 6, 12 và 18 tháng .................. 91
Bảng 3.28. Hiệu quả can thiệp trên trung bình số mặt răng sữa muộn mức độ
d3 theo khu vực, giới sau 6, 12 và 18 tháng ............................... 92


DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 3.1.

Tỷ lệ sâu răng sữa ở trẻ theo khu vực ..................................... 66

Biểu đồ 3.2.

Tỷ lệ sâu răng sữa ở trẻ theo giới ........................................... 67


DANH MỤC HÌNH
Hình 1.1.

Hình ảnh hiển vi điện tử của men răng vùng rìa cắn ..................... 6

Hình 1.2.

Sự hủy khoáng ............................................................................. 10

Hình 1.3.

Sự tái khoáng ............................................................................... 11

Hình 1.4.

Sơ đồ phân loại của Pitts .............................................................. 13

Hình 1.5.

Tổn thương sâu men chưa hình thành lỗ sâu ............................... 15

Hình 1.6.

Sơ đồ hoạt động của thiết bị Diagnodent pen 2190 ..................... 16

Hình 1.7.

Thiết bị DIFOTI ........................................................................... 18

Hình 1.8.

Thiết bị chẩn đoán sâu răng QLF ................................................ 19

Hình 1.9.

Kỹ thuật bôi lên răng ................................................................... 27

Hình 2.1.

Kính hiển vi điện tử quét JSM - 5410LV .................................... 35

Hình 2.2.

Răng sau khi được bôi véc-ni và chải kem .................................. 37

Hình 2.3.

Răng sau khi được mạ phủ gắn trên đế mang mẫu ...................... 38

Hình 2.4.

Định chuẩn thiết bị Diagnodent ................................................... 47

Hình 2.5.

Gương có chiếu đèn ..................................................................... 47

Hình 2.6.

Hình ảnh thiết bị Diagnodent pen 2190 ....................................... 48

Hình 2.7.

Tuýp véc-ni fluor ......................................................................... 48

Hình 2.8.

Hình ảnh răng lành mạnh ............................................................. 52

Hình 2.9.

Hình ảnh đốm trắng đục sau thổi khô .......................................... 52

Hình 2.10. Hình ảnh đốm trắng đục khi răng ướt .......................................... 53
Hình 2.11. Hình ảnh đốm trắng đục, nâu ....................................................... 53
Hình 2.12. Hình ảnh sâu ngà .......................................................................... 54
Hình 2.13. Hình ảnh sâu ngà xoang nhỏ ........................................................ 54
Hình 2.14. Hình ảnh sâu ngà xoang to ........................................................... 55
Hình 3.1.

Hình ảnh bề mặt thân răng sữa bình thường ................................ 62

Hình 3.2.

Hình ảnh cắt dọc bề mặt thân răng sữa bình thường ................... 62

Hình 3.3.

Hình ảnh bề mặt thân răng sữa bình thường và mất khoáng ....... 63

Hình 3.4.

Hình ảnh bề mặt thân răng sữa sau chải kem P/S trẻ em (x2000)
vùng mũi tên chỉ........................................................................... 63

Hình 3.5.

Hình ảnh cắt dọc và chụp nghiêng bề mặt thân răng sữa sau chải
kem P/S trẻ em (x2000). Vùng mũi tên chỉ. ................................ 64

Hình 3.6.

Hình ảnh bề mặt thân răng sữa sau bôi véc-ni fluor 5% (x1000) ... 64

Hình 3.7.

Hình ảnh cắt dọc bề mặt thân răng sữa sau bôi véc-ni fluor
5% (x2000) ................................................................................. 65


1

ĐẶT VẤN ĐỀ
Tại kỳ họp lần thứ 9- Quốc hội khóa VIII, Luật bảo vệ, chăm sóc, giáo
dục trẻ em đã được thông qua. Đảng và Nhà nước ta đã sớm cam kết với cộng
đồng Quốc tế thực hiện công ước LHQ về quyền trẻ em. Chính vì vậy, dù

trong hoàn cảnh nào trẻ em chúng ta vẫn được hưởng sự phát triển về giáo
dục, chăm sóc y tế, sự quan tâm cải thiện đời sống, vật chất, tinh thần. Tại
Việt Nam, tính tới cuối năm 2019, số lượng trẻ dưới 05 tuổi đã chiếm 8% dân
số, đặt ra nhiều thách thức với ngành y tế về xây dựng chính sách chăm sóc
sức khỏe cho trẻ ở độ tuổi này trong đó có chăm sóc sức khỏe răng miệng, đặc
biệt là bệnh sâu răng.
Khi tổng kết về tình trạng sâu răng toàn cầu năm 2004, Tổ chức Sức
khỏe Thế giới đã đưa ra kết luận: sâu răng vẫn còn là một bệnh phổ biến trong
hầu hết các bệnh truyền nhiễm, quá trình bệnh đã bị chậm lại, fluor và kiểm soát
chế độ ăn uống là những yếu tố quan trọng... [1]. Theo nghiên cứu của
Mahejabeen R và cộng sự - năm 2006 trên 1500 trẻ từ 3 – 5 tuổi ở thành phố
Hubli – Dharwad, Ấn Độ cho thấy: trẻ 3 tuổi có tỷ lệ sâu răng sữa là 42,6% dmft là 2,31; trẻ 4 tuổi tỷ lệ sâu răng là 50,7% - dmft là 2,56; trẻ 5 tuổi có tỷ lệ
sâu răng là 60,9% - dmft là 2,69 [2]. Ở Việt Nam, theo kết quả điều tra sức khoẻ
răng miệng toàn quốc lần thứ 2 năm 2001 cho thấy 84,9% trẻ em 6-8 tuổi sâu
răng sữa [3]. Năm 2010, Trương Mạnh Dũng và cộng sự – Viện Đào tạo Răng
Hàm Mặt, Trường Đại học Y Hà Nội điều tra tại 5 tỉnh thành trong cả nước cho
thấy: tỷ lệ sâu răng sữa của trẻ 4 – 8 tuổi là 81,6%, chỉ số dmft là 4,7 [4]. Nghiên
cứu của Vũ Mạnh Tuấn và cộng sự năm 2014 trên trẻ 3 tuổi tại trường mầm non
Trà Giang – Kiến Xương – Thái Bình cho thấy tỷ lệ sâu răng sữa sớm (chẩn
đoán bằng laser huỳnh quang) là 79,7%, chỉ số dmft 7,06 [5]. Một số kết quả
nghiên cứu đơn lẻ khác tại Việt Nam cũng đều cho thấy thực trạng sâu răng sữa
sớm ở trẻ em tại các vùng miền của Việt Nam đang ở mức cao.


2

Sâu răng ở trẻ nhỏ có thể làm tăng nguy cơ phát triển lệch lạc về cấu trúc
xương hàm, sự định hình về khớp cắn, cũng như sự phát triển bộ răng vĩnh
viễn sau này, việc điều trị sâu răng trên lâm sàng cho trẻ em ở độ tuổi này rất
khó khăn và tốn kém. Do vậy việc giữ được sự toàn vẹn bộ răng sữa cho trẻ

về mặt chức năng và thẩm mỹ trong suốt thời gian dài chờ sự thay thế bởi bộ
răng vĩnh viễn, đóng vai trò quan trọng đối với sự phát triển toàn vẹn ở trẻ
em, đây là công việc hết sức khó khăn của nghành răng hàm mặt, đòi hỏi cần
sự phát hiện sớm, can thiệp và dự phòng sớm ngay từ giai đoạn mà bộ răng
sữa bắt đầu mọc cho đến khi mọc hoàn chỉnh trong khoang miệng.
Trước đây, chẩn đoán bệnh sâu răng chỉ sử dụng gương, thám châm, có
thể hỗ trợ bằng X.quang. Ngày nay nhờ tìm ra được nguyên nhân, cơ chế
bệnh sinh của bệnh sâu răng, việc áp dụng các thiết bị tiên tiến (laser) và
phương pháp chẩn đoán, tiêu chuẩn chẩn đoán mới đã cho phép chẩn đoán
sớm sâu răng (ngay từ giai đoạn tổn thương ban đầu khi chưa hình thành lỗ
sâu), người ta cũng chứng minh được fluor có hiệu quả tốt trong dự phòng và
điều trị sâu răng sớm [6].
Vai trò của fluor nói chung, véc-ni fluor nói riêng trong dự phòng và
điều trị sâu răng ngày càng được hiểu rõ và khẳng định những đóng góp của
fluor, trong việc làm hạ thấp tỷ lệ và mức độ trầm trọng của sâu răng trên toàn
cầu. Nghiên cứu của Marinho VC và cộng sự (2002), qua phân tích tổng hợp
các nghiên cứu can thiệp bằng véc-ni fluor thấy véc-ni fluor làm giảm sâu
răng là 33% (95%CI, 19% - 46%) [7]. Nhiều nghiên cứu khác đã được thực
hiện với sự nỗ lực sử dụng fluor một cách đa dạng để đạt hiệu quả tốt nhất, cả
đường toàn thân và tại chỗ. Véc-ni fluor là một liệu pháp tại chỗ với nhiều ưu
điểm: làm giảm nguy cơ ngộ độc do nuốt phải fluor dư thừa, kéo dài thời gian
tiếp xúc của fluor với bề mặt men răng, giải phóng fluor kéo dài, sử dụng vécni fluor nhanh chóng, ít gây khó chịu và nhận được sự đồng thuận rộng rãi


3

của bệnh nhân. Chính vì những ưu điểm này mà véc-ni fluor đã và đang trở
nên phổ biến ở các nước phát triển như Châu Âu và Canada. Trong đó tại Việt
Nam, việc sử dụng liệu pháp véc-ni fluor còn ít, chưa phối hợp được với các
phương pháp khác một cách có hệ thống, vì thế chưa thu được hiệu quả tối

ưu. Điều này một phần do thiếu những nghiên cứu chuyên sâu để tạo nền tảng
cho việc áp dụng véc-ni fluor vào thực tế lâm sàng.
Xuất phát từ các vấn đề trên chúng tôi tiến hành thực hiện đề tài
“Nghiên cứu bệnh sâu răng và đánh giá hiệu quả điều trị sâu răng sớm
bằng Véc-ni fluor của trẻ 3 tuổi ở Thành phố Hà Nội” với mục tiêu:
1)

Mô tả quá trình khoáng hóa của Fluor vào men răng sữa trên thực nghiệm.

2)

Mô tả thực trạng bệnh sâu răng và một số yếu tố liên quan ở học sinh
mầm non 3 tuổi tại Hà Nội năm 2016.

3)

Đánh giá hiệu quả can thiệp bằng véc-ni fluor (NaF 5%) trong điều trị
và dự phòng sâu răng sữa sớm từ năm 2016 đến 2018.


4

Chương 1
TỔNG QUAN
1.1. Đặc điểm hàm răng sữa và tâm lý điều trị răng miệng trẻ em
1.1.1. Đặc điểm hàm răng sữa
1.1.1.1. Đặc điểm sinh lý hàm răng sữa
Răng sữa còn có các tên gọi khác là: răng tạm thời, răng tiên phát…
Răng sữa có các vai trò chính là:
- Ăn nhai

- Giữ kích thước dọc của xương hàm
- Phát âm
- Thẩm mỹ
- Giữ chỗ và hướng dẫn răng mọc
- Kích thích sự phát triển của xương hàm
Khi so sánh với răng vĩnh viễn tương ứng, răng sữa nhỏ hơn ở mọi kích
thước. Chúng có gờ cổ rõ hơn, vùng cổ răng hẹp hơn, màu sáng hơn, và các
chân răng mở rộng hơn, thêm vào đó, đường kính ngoài trong của răng hàm
sữa nhỏ hơn răng vĩnh viễn.
Các răng sữa được khoáng hóa từ tuần thứ 13-16 trong bào thai, trước
khi sinh 18-20 tuần tất cả các răng sữa đã được khoáng hóa. Răng sữa bắt đầu
xuất hiện từ lúc 6 tháng tuổi (răng cửa giữa hàm dưới), đầy đủ lúc 2,5 tuổi và
mất hết vào lúc khoảng 11-12 tuổi khi răng hàm sữa thứ hai rụng hết.
Mỗi cung hàm có 5 răng: hai răng cửa, một răng nanh và hai răng hàm,
tổng cộng 4 cung hàm có 20 răng [8].


5

1.1.1.2. Cấu trúc mô học của men răng
Men răng nói chung (bao gồm men răng sữa và men răng vĩnh viễn) có
nguồn gốc biểu mô, tạo ra một lớp bao quanh bên ngoài thân răng, bảo vệ cho
thân răng. Là tổ chức cứng nhất của cơ thể, chứa khoảng 95% muối vô cơ [9].
Quan sát dưới kính hiển vi điện tử, trên tiêu bản cắt ngang thân răng thấy
những đường chạy song song với nhau và song song với đường viền ngoài
của men cũng như song song với đường ranh giới men ngà ở phía trong.
Chúng cách nhau bởi những khoảng cách không đều, đó là đường Rezius. Ở
độ phóng đại lớn, có thể quan sát thấy trụ men là đơn vị cơ bản của lớp men,
mỗi một răng lớp men có hàng triệu trụ men. Nó là một trụ dài, chạy suốt theo
chiều dài của men răng và nói chung là vuông góc với ranh giới ngoài và

trong của lớp men. Cắt ngang trụ men chúng ta thấy tiết diện của nó rất thay
đổi và có thể là hình lăng trụ hay hình bầu dục [10].
Theo Koenigswald (2000) và Goin (2007): Cấu trúc men răng gồm các
lớp men sắp xếp theo lớp riêng biệt với những đường ranh giới rõ ràng. Trong
từng lớp men, các trụ men có sự tương đồng về hình thái học, hướng sắp xếp
và trật tự. Các loại men khác nhau bao gồm: men răng trung tâm (radial
enamel), men răng trung tâm loại biến đổi (modified radial enamel), men răng
tiếp tuyến (tagential enamel), dải men Hunter-Schreger dọc (vertical) và
ngang (horizontal), men răng bất qui tắc (irregular enamel), men răng 3 chiều
(3D enamel). Các nghiên cứu trên người cho thấy men răng vĩnh viễn gồm có
men răng trung tâm, men răng có dải và men răng bất qui tắc, sự phân bố của
các loại men này thay đổi phụ thuộc vào chức năng nhai và đặc điểm khớp
cắn của bộ răng [11],[12].
Theo Tanevitch A. M và cộng sự (2013): ở răng sữa, men dạng dải
Hunter schreger chiếm khoảng 238,84 µm của bề dày men răng lớp trong và
men răng trung tâm được phát hiện ở lớp ngoài. Hình ảnh trên ESEM x352


6

chỉ ra men răng dạng Hunter Schreger chiếm 444,51 µm của men răng lớp
trong và men răng trung tâm được thấy ở lớp ngoài.
Ở men răng trung tâm (radial enamel) trục dọc của các trụ men song
song với nhau, bắt đầu từ ranh giới men ngà chạy hướng ra bề mặt thân răng,
trong khi men răng dạng Hunter schreger có các dải trụ men bắt chéo nhau.
Trụ men của các dải Hunter schreger kế cận nhau cho thấy hướng di chuyển
đối ngược nhau (để tạo các điểm bắt chéo) [13]

Hình 1.1. Hình ảnh hiển vi điện tử của men răng vùng rìa cắn [13]
1.1.1.3. Đặc điểm bệnh lý hàm răng sữa

- Sâu răng: sâu răng sữa giai đoạn sớm và giai đoạn muộn.
- Bệnh vùng quanh răng: bao gồm nhóm các bệnh ảnh hưởng đến cấu
trúc nâng đỡ của răng: lợi tự do, lợi bám dính, dây chằng quanh răng, cement
và xương ổ răng. Các bệnh vùng quanh răng được chia làm 2 nhóm bệnh
chính: viêm lợi và viêm quanh răng
+ Viêm lợi: viêm lợi cấp, viêm lợi mạn, phì đại lợi do dùng thuốc,
viêm lợi do sang chấn.
+ Viêm quanh răng mạn tính ít gặp ở trẻ em, nếu có gặp các tổn
thương phá hủy quanh răng ở trẻ em thường liên quan đến một vài sai lệch về
đáp ứng của vật chủ như hội chứng Down, bệnh đái tháo đường ở người trẻ...


7

- Một số bệnh tủy răng sữa: Chẩn đoán bệnh lý tủy răng sữa rất phức
tạp do nhiều yếu tố khách quan và chủ quan khác nhau. Để chẩn đoán xác
định cần phải có sự đối chiếu chặt chẽ giữa lâm sàng và cận lâm sàng để
chẩn đoán tình trạng bệnh lý, giai đoạn sinh lý của răng, tình trạng mầm
răng bên dưới.
+ Viêm tủy
+ Hoại tử tủy không có bệnh quanh chóp: đây là bệnh lý hay gặp nhất
trong bệnh lý tủy răng trẻ em
+ Hoại tử tủy có biến chứng vùng quanh chóp
+ Hội chứng vách
+ Hội chứng chẽ răng
Tóm lại: đặc điểm sinh lý răng miệng nổi bật của trẻ em là quá trình phát
triển qua từng giai đoạn, từng độ tuổi khác nhau thấy ở tất cả các vùng răng,
miệng – hàm mặt. Các bệnh lý răng miệng đặc trưng ở trẻ em có liên quan
chặt chẽ với chế độ ăn uống, hướng dẫn vệ sinh răng miệng và phương pháp
dự phòng răng miệng. Trong phạm vi nghiên cứu, chúng tôi xin phân tích sâu

hơn về bệnh sâu răng, các yếu tố liên quan và dự phòng bệnh sâu răng sữa
sớm ở trẻ em [8].
1.1.2. Đặc điểm tâm lý điều trị răng miệng trẻ em
Sự khác nhau cơ bản giữa điều trị cho trẻ em và điều trị cho người lớn là
ở mối quan hệ trong quá trình điều trị. Nếu như điều trị cho người lớn, mối
quan hệ giữa nha sỹ và bệnh nhân là một đối một, thì mối quan hệ này ở điều
trị cho trẻ em là một người với nhiều người. Do vậy mà trong quá trình điều
trị nha sỹ không chỉ tập trung vào một mình trẻ mà cũng cần phải có liên hệ
với bố mẹ của trẻ. Điều này được minh họa bằng tam giác điều trị trong răng
trẻ em của Wright. Trẻ được đặt ở đỉnh của tam giác và là tâm điểm chý ý của
cả nha sỹ và bố mẹ trẻ. Có mối tương tác giữa cả ba đối tượng, gần đây yếu tố


8

xã hội cũng được đưa vào sơ đồ. Các tác động của môi trường xung quanh
đến trẻ cũng cần được xem xét khi lên chọn phương thức điều trị.
- Trẻ có những sợ hãi vô cớ.
- Trẻ không biết giải thích.
- Cách kiểm soát hành vi đối với trẻ có độ tuổi và hiểu biết khác nhau
cần được thay đổi khác nhau.
- Trẻ có sự tập trung trong thời gian ngắn. Do đó, thời gian cho một buổi
điều trị tuyệt đối không nên kéo dài quá 20 – 30 phút.
- Thời điểm cho các buổi thăm khám nên vào buổi sáng hoặc tránh giờ
nghỉ của trẻ.
- Bệnh nhân người lớn thường đến điều trị theo nhu cầu của chính bản
thân mình trong khi trẻ phải đi khám nha sỹ theo mong muốn của bố mẹ [14].
1.2. Bệnh sâu răng
1.2.1. Định nghĩa sâu răng và sâu răng sớm
1.2.1.1. Định nghĩa sâu răng

Tại hội nghị quốc tế về sâu răng lần thứ 50 năm 2003, các tác giả đều
thống nhất: sâu răng là một bệnh nhiễm khuẩn tổ chức canxi hóa, được đặc
trưng bởi sự hủy khoáng của thành phần vô cơ và sự phá hủy thành phần hữu
cơ của mô cứng. Tổn thương là quá trình phức tạp bao gồm các phản ứng hóa
lý liên quan đến sự di chuyển các ion bề mặt giữa răng và môi trường miệng
đồng thời là quá trình sinh học giữa các vi khuẩn có trong mảng bám với cơ
chế bảo vệ của vật chủ. Quá trình này diễn tiến liên tục, nhưng giai đoạn sớm
có thể hoàn nguyên và giai đoạn muộn không thể hoàn nguyên [15],[16].
1.2.1.2. Sâu răng sớm ở trẻ em
Theo định nghĩa của Viện Hàn lâm Nha khoa trẻ em Hoa Kỳ (AAPD),
sâu răng sớm ở trẻ em là tình trạng xuất hiện một hoặc nhiều tổn thương
sâu (có thể đã hình thành lỗ sâu hoặc chưa), mất răng (do sâu răng), các


9

mặt răng sâu đã được trám trên bất kỳ răng sữa nào ở trẻ 71 tháng tuổi
hoặc nhỏ hơn [8].
1.2.2. Bệnh căn sâu răng
Sâu răng là bệnh do nhiều yếu tố gây nên. Về cơ chế bệnh sinh, trong
sơ đồ Keyes (1960), đã được Fejerskov và Manji bổ sung năm 1990 cho
thấy mối liên quan giữa yếu tố bệnh căn – lớp lắng vi khuẩn và các yếu tố
sinh học quan trọng ảnh hưởng tới sự hình thành sang thương bề mặt
răng, ngoài ra còn có ảnh hưởng của các yếu tố thuộc về hành vi và kinh
tế - xã hội [17],[18].

Sơ đồ 1.1. Cơ chế bệnh sinh sâu răng
Nguồn: Fejerskov và Manji [18]
1.2.3. Sinh lý bệnh quá trình sâu răng
Sinh lý bệnh quá trình sâu răng là sự mất cân bằng giữa 2 quá trình huỷ

khoáng và tái khoáng. Khi đó các yếu tố gây mất ổn định mạnh hơn các yếu
tố bảo vệ cho mô răng [19],[20].


10

- Sự huỷ khoáng (Demineralization)
Sự chuyển muối khoáng quá nhiều từ men ra dịch miệng trong thời gian
dài sẽ gây tổn thương tổ chức cứng của răng. Trên lâm sàng và thực nghiệm
đã chứng minh rằng ở giai đoạn này, khi các matrix protein chưa bị huỷ thì
thương tổn có khả năng hồi phục nếu muối khoáng từ dịch miệng và cơ thể
lắng đọng trở lại. Khi các matrix protein đã bị huỷ thì sâu răng không thể hồi
phục được.
Các thành phần tinh thể men răng có khả năng đề kháng lại mức giảm
pH khác nhau: ở mức pH <5,5, Cacbonat, Hydroxyapatite [Ca 10 (PO 4 ) 6 (OH) 2 ]
cùng CaF 2 và các muối kim loại khác bị hòa tan, Fluorapatite bền vững hơn
chỉ tan khi pH giảm tới mức <4,5. Do sự mất khoáng không đồng đều này
khung protein và tinh thể Fluorapatit bền vững hơn còn lại chưa bị tan trở
thành khung đỡ cho sự tái khoáng trở lại.
Sự giảm độ pH dẫn tới sự hủy khoáng men răng gây tăng khoảng cách
giữa các tinh thể Hydroxyapatite và hư hỏng các tinh thể này, mất khoáng bắt
đầu ở dưới bề mặt men, tổn thương lâm sàng được coi là sâu răng giai đoạn
sớm khi lượng khoáng chất mất >10% [20],[21].

Hình 1.2. Sự hủy khoáng [21]
- Sự tái khoáng (Remineralization)
Quá trình tái khoáng ngược với quá trình hủy khoáng, xảy ra khi pH
trung tính, có đủ ion F1-, Ca2+ và PO 4 3- trong môi trường nước bọtsau các bữa

11

ăn, vi khuẩn (chủ yếu là Streptococcus mutans, Lactobacille và Antinomyces
viscosus) lên men các loại Cacbonhydrat, làm tích tụ acid ở mảng bám răng và
gây nên sự mất muối khoáng của men răng. Song song với hiện tượng hủy
khoáng, cơ thể cũng tạo ra cơ chế bảo vệ của nước bọt [21].
Các chất đệm, các chất kháng khuẩn, Calcium, Phosphat và fluor làm
ngưng sự tấn công của acid và sửa chữa các tổn thương, đó là sự tái khoáng [22].

Hình 1.3. Sự tái khoáng [21]
1.2.4. Tiến triển của tổn thương sâu răng
- Sâu răng là một quá trình động và mạn tính. Sâu răng xảy ra do sự
phóng thích acid hình thành trong màng bám phủ lên bề mặt răng nhạy cảm.
Các vi khuẩn sinh acid trong màng bám lên men Carbohydrate có sẵn và sản
xuất acid. Acid khuếch tán vào men, ngà làm hòa tan hoặc hòa tan một phần
Carbonate, Hydroxyapatite, Fluorapatite. Nếu việc hủy khoáng không dừng
lại, sang thương sớm dưới bề mặt sẽ chuyển thành lỗ sâu [23].
- Thời gian cho một tổn thương tiến triển từ sâu răng giai đoạn sớm
(tương ứng với chỉ số ICDAS là 1 hoặc 2) cho tới lúc hình thành lỗ sâu trên
lâm sàng có thể thay đổi từ một vài tháng cho tới trên 2 năm, tùy thuộc vào sự
cân bằng của hai quá trình hủy khoáng và tái khoáng [23].