Phân tích chuỗi giá trị Cá tra ở tỉnh An Giang

B GIÁO D C VÀ ÀO T O
TR

NG

I H C C U LONG
-----------------

NGUY N TH KIM NG C

PHÂN TÍCH CHU I GIÁ TR CÁ TRA
T NH AN GIANG

LU N V N TH C S KINH T
CHUYÊN NGÀNH: QU N TR KINH DOANH
MÃ NGÀNH: 60340102

V nh Long, n m 2016


B GIÁO D C VÀ ÀO T O
TR

NG

I H C C U LONG
-----------------

NGUY N TH KIM NG C

PHÂN TÍCH CHU I GIÁ TR CÁ TRA

T NH AN GIANG

LU N V N TH C S KINH T
CHUYÊN NGÀNH: QU N TR KINH DOANH
MÃ NGÀNH: 60340102

NG

IH

NG D N KHOA H C

PGS.TS NGUY N PHÚ SON

V nh Long, n m 2016


L I CAM OAN
Tôi xin cam đoan Lu n v n “Phân tích chu i giá tr Cá tra

t nh An Giang”

hoàn toàn là do tôi nghiên c u c a b n thân tôi, k t qu này ch a t ng đ
b trong b t k công trình khoa h c nào c a ng

c công

i khác.

Tôi xin ch u trách nhi m v tính trung th c c a n i dung nghiên c u và k t

qu nghiên c u c a lu n v n này.
V nh Long, ngày 30 tháng 11 n m 2016
Tác gi lu n v n

Nguy n Th Kim Ng c


L IC M

N

B ng tình c m chân thành và lòng bi t n sâu s c, cho phép tôi g i l i c m
n đ n PGS.TS Nguy n Phú Son, ng
v n “Phân tích chu i giá tr Cá tra

ih

ng d n khoa h c cho tôi th c hi n Lu n

t nh An Giang”.

Xin c m n quý Th y, Cô lãnh đ o Tr

ng

i H c C u Long, Khoa Qu n

tr kinh doanh và Phòng Qu n ký khoa h c, sau đ i h c và h p tác qu c t đã t o
đi u ki n cho tôi đ

c h c t p và nghiên c u.

Xin chân thành c m n quý Th y, Cô gi ng viên d y l p Cao h c Qu n tr
kinh doanh Khóa 2 (đ t 2) – Tr
chuyên môn c ng nh đ nh h

ng

i H c C u Long đã giúp đ tôi trong

ng nghiên c u cho tôi trong quá trình nghiên c u.

Xin c m n Ban lãnh đ o c quan và các anh ch đ ng nghi p đã t o đi u
ki n cho tôi đ

c h c t p và hoàn thành khóa h c này.

Xin c m n các Cô, Chú, Bác là nh ng h nuôi Cá Tra c ng nh ng

i cung

c p gi ng, th c n, thu c,…đã chia s thông tin c ng nh kinh nghi m c a mình
giúp tôi hoàn thành vi c kh o sát ph c v cho nghiên c u này.
c bi t tôi g i l i c m n đ n gia đình tôi đã chia s , h tr , đ ng viên tôi
hoàn thành khóa h c này.
Xin chân thành c m n!
V nh Long, ngày 30 tháng 11 n m 2016
Tác gi lu n v n

Nguy n Th Kim Ng c

i

M CL C
Trang
M

U ................................................................................................................ 1

1. Tính c p thi t c a đ tài .................................................................................... 1
2. M c tiêu và câu h i nghiên c u ........................................................................ 2
2.1. M c tiêu nghiên c u .....................................................................................2
2.1.1. M c tiêu t ng quát.................................................................................2
2.1.2. M c tiêu c th ......................................................................................3
2.2. Câu h i nghiên c u .......................................................................................3
3.

it

ng và ph m vi nghiên c u ..................................................................... 3

3. 1.

it

ng nghiên c u ..................................................................................3

3.2. Ph m vi nghiên c u ......................................................................................4
4. Ý ngh a khoa h c và th c ti n c a đ tài.......................................................... 4

5. T ng quan l nh v c nghiên c u ........................................................................ 4
CH

NG 1: PH

NG PHÁP LU N VÀ PH

NG PHÁP NGHIÊN C U 10

1.1. Khái quát v chu i giá tr ............................................................................ 10
1.1.1. Khái ni m v chu i giá tr ................................................................... 10
1.1.2. Chu i giá tr theo ValueLinks GTZ Eschborn...................................... 13
1.1.3. N i dung chu i giá tr .......................................................................... 14
1.1.4. Các b

c ti n hành phân tích chu i giá tr ........................................... 14

1.1.4.1. L p s đ chu i............................................................................. 15
1.1.4.2.

nh l

ng và mô t s đ ............................................................. 16

1.1.4.3.Phân tích hi u qu kinh t ............................................................. 16
1.1.5. Chi n l

c nâng c p chu i .................................................................. 17

1.2. Ti n trình nghiên c u.................................................................................. 19

1.3. Ph

CH

ng pháp nghiên c u............................................................................. 19

1.3.1. Ph

ng pháp ch n vùng nghiên c u .................................................... 19

1.3.2. Ph

ng pháp thu th p s li u............................................................... 20

1.3.3. Ph

ng pháp phân tích ........................................................................ 21

NG 2: PHÂN TÍCH CHU I GIÁ TR CÁ TRA

T NH AN GIANG 23


ii

2.1. T ng quan v đ a bàn nghiên c u – Th c tr ng s n xu t, ch bi n, tiêu th
Cá tra t nh An Giang.............................................................................................. 23
2.1.1. T ng quan v đ a bàn nghiên c u ........................................................ 23
2.1.1.1. i u ki n t nhiên c a t nh An Giang........................................... 23
2.1.1.2.

c đi m kinh t xã h i c a t nh An Giang .................................. 25

2.1.2. Th c tr ng s n xu t, ch bi n, tiêu th Cá tra t nh An Giang ............... 27
2.1.2.1. Th c tr ng s n xu t Cá tra t nh An Giang.................................... 27
2.1.2.2. Tình hình ch bi n Cá tra t nh An Giang ...................................... 34
2.1.2.3. Th tr

ng tiêu th ....................................................................... 35

2.1.2.4. An toàn v sinh th c ph m ........................................................... 39
2.1.2.5. Tình hình qu n lý môi tr

ng d ch b nh....................................... 39

2.1.2.6. Tình hình th c hi n chu i liên k t................................................. 40
2.1.2.7. Tình hình áp d ng chu n ch t l

ng ............................................ 41

2.2. Phân tích chu i giá tr Cá tra c a t nh An Giang ......................................... 43
2.2.1. S đ chu i chu i giá tr Cá tra ........................................................... 43
2.2.2. Mô t chu i giá tr Cá tra..................................................................... 44
2.2.2.1. Các ch c n ng tham gia chu i giá tr ........................................... 44
2.2.2.2. Tác nhân tham gia chu i giá tr .................................................... 44
2.2.2.3. Các nhà h tr và thúc đ y chu i giá tr ...................................... 45
2.2.3. Kênh th tr

ng chu i giá tr Cá tra ..................................................... 45

2.2.4. Phân tích quá trình nuôi và tiêu th Cá tra ........................................... 47
2.2.4.1. Phân tích tác nhân cung c p cá tra gi ng..................................... 47
2.2.4.2. Phân tích tác nhân nuôi cá tra th
2.2.4.3. Phân tích tác nhân th

ng ph m................................ 50

ng lái thu mua......................................... 55

2.2.4.4. Phân tích tác nhân Công ty ch bi n ............................................ 57
2.3. Phân tích kinh t chu i................................................................................ 64
2.3.1. Phân tích kinh t toàn chu i giá tr Cá tra ............................................ 64
2.3.2. Giá tr gia t ng..................................................................................... 65
2.3.3. L i nhu n ............................................................................................ 67
2.4. Phân tích ma tr n SWOT ............................................................................ 69


iii

2.4.1. Phân tích SWOT v tình hình nuôi, ch bi n và tiêu th Cá tra............ 69
2.4.2. L a ch n chi n l
CH
TRA

NG 3: M T S

c đ phát tri n ngành hàng Cá tra .......................... 72

GI I PHÁP PHÁT TRI N CHU I GIÁ TR CÁ

T NH AN GIANG .................................................................................. 74

3.1. Chi n l

c nâng c p chu i giá tr ................................................................ 74

3.1.1. Xác đ nh t m nhìn ............................................................................... 74
3.1.2. Ch n chi n l

c nâng c p chu i.......................................................... 75

3.2. Các gi i pháp phát tri n chu i giá tr Cá tra
3.2.1.

i v i ng

3.2.1.1.

t nh An Giang ...................... 76

i nuôi Cá tra gi ng .......................................................... 76

ng d ng khoa h c công ngh ..................................................... 76

3.2.1.2. Qu n lý ch t l

ng Cá tra gi ng.................................................. 76

3.2.1.3. Khuy n khích đ u t s n xu t Cá tra gi ng .................................. 76
3.2.1.4. Tham gia liên k t s n xu t............................................................ 76

3.2.2.

i v i ng

3.2.2.1.

i nuôi Cá tra th

ng ph m .............................................. 77

ng d ng khoa h c k thu t......................................................... 77

3.2.2.2. Ch t l

ng s n ph m ................................................................... 77

3.2.2.3. H tr v n.................................................................................... 77
3.2.2.4. Môi tr

ng................................................................................... 77

3.2.2.5. Liên k t s n xu t .......................................................................... 77
3.2.2.6. Nâng cao nh n th c ..................................................................... 78
3.2.3.

i v i công ty ch bi n...................................................................... 78

3.2.3.1.

u t công ngh ......................................................................... 78

3.2.3.2. Liên k t s n xu t .......................................................................... 78
3.2.3.3. Phát tri n th tr

ng..................................................................... 79

K T LU N VÀ KI N NGH ............................................................................. 83
1. K t lu n ......................................................................................................... 83
2. Ki n ngh ....................................................................................................... 85
TÀI LI U THAM KH O
PH L C


iv

DANH M C CÁC T

VI T T T

AFIEX: Công ty xu t nh p kh u Nông s n th c ph m An Giang
AGIFISH: Công ty c ph n xu t nh p kh u th y s n An Giang
ASEAN: Association of Southeast Asian Nations – Hi p h i các Qu c gia

ông

Nam Á
ATVSTP: An toàn v sinh th c ph m
BSCL:

ng b ng sông C u Long

EU: Liên Minh Châu Âu (European Union)
GlobalGAP: Global Good Agricultural Practices – Th c hành nông ghi p t t toàn
c u
CGT: Chu i giá tr
HACCP: Phân tích m i nguy và ki m soát t i h n – Tiêu chu n qu c t v ch t
l

ng an toàn th c ph m (Hazard Analysis and Critical Control Points)

KHKT: Khoa h c k thu t
GTGT: Giá tr gia t ng
HTX: H p tác xã
LN: L i nhu n
NNPTNT: Nông nghi p và Phát tri n Nông thôn
SQF: Tiêu chu n an toàn th c ph m (Safe Quality Food)
SWOT: Strength ( i m m nh), Weakness ( i m y u), Opportunity (C
Threat (Thách th c)
TCVN: Tiêu chu n Vi t Nam
WTO: T ch c th

ng m i th gi i

XNK: Xu t nh p kh u

h i),


v

LN: L i nhu n
TP: Thành ph
KS HCSD: Kháng sinh h n ch

s

d ng Enrofloxxacin, Ciprofloxacin, chì,

Trimethoprim.
KS CSD: Kháng sinh c m s d ng Trifluralin
UBND: y ban nhân dân
VIETGAP: Vietnamese Good Aquaculture Practices - Quy ph m th c hành Nuôi
tr ng th y s n t t t i Vi t Nam


vi

DANH M C B NG BI U
Trang
B ng 1.1 Di n tích nuôi Cá tra, Cá basa c a t nh An Giang ................................... 19
B ng 1.2 M u quan sát và ph

ng pháp ph ng v n ............................................... 21

B ng 2.1 Tình hình nuôi th y s n c a t nh An Giang t n m 2011 - 2015 ............. 27
B ng 2.2 Tình hình nuôi Cá tra c a t nh An Giang t n m 2011 - 2015................. 28
B ng 2.3 Th ng kê tình hình s n xu t gi ng t n m 2011-2015 ............................ 29
B ng 2.4 Th ng kê tình hình nuôi Cá tra th

ng ph m t n m 2011-2015 ............ 32

B ng 2.5 Th ng kê di n tích nuôi và s n l

ng Cá tra c a các doanh nghi p có

vùng nuôi

An Giang ........................................................................................... 32

B ng 2.6 Th ng kê tình hình xu t kh u cá tra t n m 2011 - 2015
B ng 2.7 Th ng kê tình hình ki m soát d l
B ng 2.8 Quy c và th i gian

An Giang ..... 38

ng cá tra t n m 2011 - 2015.......... 39

ng cá b t ............................................................. 47

B ng 2.9 Chi phí nuôi cá tra gi ng trên di n tích 1ha............................................. 48
B ng 2.10 Doanh thu, l i nhu n 1ha c a ng
B ng 2.11 Chi phí nuôi cá tra th

i nuôi cá gi ng ............................... 49

ng ph m trên di n tích 1ha............................... 51

B ng 2.12 Doanh thu, l i nhu n trung bình 1ha c a ng
B ng 2.13 Chi phí, doanh thu và l i nhu n c a th

i nuôi cá tra ................... 52

ng lái trên 1 t n cá................. 56

B ng 2.14 Th ng kê di n tích các vùng nuôi c a doanh nghi p ch bi n ............... 58
B ng 2.15

nh m c hao h t trong ch bi n cá tra fillet ........................................ 59

B ng 2.16 Chi phí ch bi n c a 1 kg cá tra fillet.................................................... 59
B ng 2.17 Th tr

ng xu t kh u n m 2015 c a Công ty ch bi n .......................... 60

B ng 2.18 Doanh thu c a các doanh nghi p n m 2014 và 2015............................. 61
B ng 2.19 Doanh thu, chi phí và l i nhu n c a các công ty ch bi n ..................... 61
B ng 2.20 Chi phí, l i nhu n c a tác nhân tham gia tính trên 1kg cá tra fillet ........ 64
B ng 2.21 Giá tr gia t ng chu i giá tr Cá tra theo kênh phân ph i 1 .................... 66
B ng 2.22 Giá tr gia t ng chu i giá tr Cá tra theo kênh phân ph i 2 .................... 66
B ng 2.23 Giá tr gia t ng chu i giá tr Cá tra theo kênh phân ph i 3 .................... 67


vii

B ng 2.24 Chi phí t ng thêm và l i nhu n c a chu i giá tr Cá tra......................... 68
B ng 2.25 Phân tích đi m m nh, đi m y u bên trong ............................................ 70
B ng 2.26 Phân tích c h i, thánh th c bên ngoài.................................................. 71
B ng 2.27 Các nhóm chi n l

c ............................................................................ 72

viii

DANH M C HÌNH V
Trang
Hình 1.1 S đ chu i giá tr c b n ....................................................................... 15
Hình 1.2 Liên k t kinh doanh theo chi u ngang ..................................................... 18
Hình 1.3 Liên k t kinh doanh theo chi u d c......................................................... 18
Hình 1.4 S đ ti n trình nghiên c u ..................................................................... 19
Hình 2.1 Th tr

ng xu t kh u Cá tra n m 2015 c a An Giang.............................. 36

Hình 2.2 S đ chu i giá tr Cá tra t nh An Giang ................................................. 43
Hình 2.3 Quy trình s n xu t cá tra fillet đông l nh................................................. 58
Hình 2.4 Kênh th tr
Hình 3.1 Chi n l

ng c a toàn chu i ............................................................... 64

c nâng c p chu i giá tr cá tra .................................................. 75


ix

TÓM T T
Cá tra là m t trong nh ng loài cá nuôi quan tr ng

An Giang đ

c s n xu t

và tiêu dùng n i đ a và ch bi n xu t kh u. Th i gian qua phát tri n nhanh nh ng
đang v p ph i nh ng khó kh n và thách th c vi c phát tri n ngành hàng này có d u
hi u thi u b n v ng.
nhân tham gia th tr

tài nghiên c u nh m: Phân tích xác đ nh l i ích các tác
ng và đ xu t gi i pháp, chi n l

c nâng c p chu i đ phát

tri n b n v ng ngành hàng Cá tra t nh An Giang
tài “Phân tích chu i giá tr Cá tra

t nh An Giang” đ

c th c hi n thông

qua ph ng v n tr c ti p 60 đáp viên, các tác nhân trong chu i bao g m tr i cá gi ng
5, nông dân nuôi cá 42, th

ng lái 5, công ty ch bi n 4, Nhà thúc đ y/h tr 4 t i

các huy n Tho i S n, Châu Thành, Phú Tân, Châu Phú, Ch M i và TP Long
Xuyên

t nh An Giang.
K t qu nghiên c u cho th y:

1. Hi n t i trong toàn chu i thì ng

th

i s n xu t cá gi ng và ng

i nuôi Cá tra

ng ph m đ i m t v i r t nhi u r i ro, thua l .
2. L i nhu n và thu nh p chu i phân b ch a h p lý gi a các tác nhân trong

chu i, ch y u t p trung cho các công ty ch bi n.
3. An Giang có đ
b ng,..), v con ng

c l i th v tài nguyên thiên nhiên (sông ngòi, đ ng

i, chi phí s n xu t th p, ti m n ng phát tri n ngành hàng cá tra

còn r t l n. Tuy nhiên, tình tr ng ô nhi m môi tr
th

ng hi u, th tr

ng, s c nh tranh quy t li t v

ng tiêu th và lu t l buôn bán c a các n

c v n còn ph c t p,

đó là nh ng thách th c không nh .
4.

phát tri n b n v ng và t ng l i nhu n chu i c ng nh t ng s c c nh

tranh s n ph m Cá tra trên th tr
gi m chi phí và c i ti n ch t l

ng, c n có chi n l
ng”.

c nâng c p chu i “Chi n l

c


1

M

U

H n 20 n m qua, ngành th y s n Vi t Nam đã có nh ng b

c phát tri n v

t

b c, toàn di n, c v khai thác, nuôi tr ng và ch bi n xu t kh u, liên t c t ng
tr

ng v i t c đ cao. Th y s n đã tr thành m t trong nh ng ngành kinh t m i

nh n c a đ t n

c, h i nh p sâu, r ng và đ t đ

c nh ng thành công khá n t

ng

v i n n kinh t th gi i, đ a Vi t Nam tr thành m t trong nh ng qu c gia m nh v
th y s n.
Nh nh ng u ái mà thiên nhiên ban t ng, các t nh thu c đ ng b ng sông C u
Long đã phát tri n m nh m ngh nuôi Cá tra. Ngh nuôi phát tri n kéo theo các
nhà máy ch bi n c ng m c lên ngày m t nhi u. Kim ng ch xu t kh u m t hàng Cá
tra c a Vi t Nam vào các th tr

ng nh M và m t s các n

c thu c kh i EU

c ng ngày m t t ng, đ n m c Hi p h i ch tr i nuôi Cá da tr n M (CFA) ph i lên
ti ng v vi c Cá tra gia t ng th ph n đáng k và có nguy c đe d a ngành Cá da
tr n (Catfish) c a M . Không ch d ng l i
Ban Hi p th

đó, Hi p h i này còn đ đ n lên

ng Qu c t M (ITC) và B th

y

ng m i M (DOC) ki n m t s

doanh nghi p Vi t Nam ch ng bán phá giá m t hàng Cá tra, Cá basa vào M .
1. Tính c p thi t c a đ tài
Theo Hi p h i Cá tra Vi t Nam, đ n ngày 31-12-2014, l y k di n tích nuôi th
m i Cá tra là 3.516 ha, di n tích thu ho ch là 3.779 ha v i s n l

ng đ t trên 1,047

tri u t n (gi m 7,34% so v i cùng k n m 2013). Nh ng tháng đ u n m 2015, di n
tích th nuôi và s n l

ng cá tra thu ho ch đ u t ng so cùng k .

th y ho t đ ng nuôi cá tra ph c v xu t kh u, ch y u là
trì t t.

i u này đã cho

BSCL đang đ

c duy

n tháng 12 n m 2015, l y k di n tích th nuôi Cá tra là 5.623 ha, t ng

1,46% so v i cùng k 2014. Các đ a ph

ng có di n tích và s n l

ng cao, nh :

ng Tháp (2.071 ha), An Giang (1.233 ha), C n Th (837 ha) và B n Tre (730 ha)
chi m kho ng 86,63% t ng di n tích và s n l
Lâu nay m i ng
có nhi u ng

ng c a BSCL.

i đ u ngh r ng, xu t kh u Cá tra là ngh siêu l i nhu n, nên đã

i nh y vào. K c nhi u doanh nghi p kinh doanh b t đ ng s n, lúa


2

g o, du l ch... không có chuyên môn ngh cá c ng đ u t xây d ng nhà máy. Còn
nông dân ch a t ng nuôi cá, không n m k thu t và quy trình nuôi c ng phá b
ru ng v

n đào ao, h m nuôi cá. D n đ n vi c có quá nhi u ng

i nuôi, nhi u

doanh nghi p ch bi n ra đ i nên t o ra tình tr ng c nh tranh không lành m nh, h
giá bán đ giành khách hàng, h giá mua nguyên li u c a nông dân nên h l y là
hàng lo t doanh nghi p đóng c a, nông dân treo ao vì càng nuôi càng l ....
Cá tra là m t trong nh ng loài cá nuôi truy n th ng c a ng

i dân An Giang.

Ng dân đã b t đ u áp d ng quy trình nuôi cá s ch theo nh ng tiêu chu n ch t
l

ng đ

c các doanh nghi p ch bi n và xu t kh u đ a ra, s n l

Cá tra c ng đ
tr

c s n xu t nhi u h n so v i Cá basa. C u trúc và ho t đ ng th

ng Cá tra đã thay đ i theo h

Trong th tr

ng nguyên li u

ng làm d ch v , môi gi i h n là th

ng m i.

ng n i đ a đã xu t hi n m t s nhà hàng, đ i lý chuyên phân ph i các

m t hàng giá tr gia t ng t Cá tra. Cùng v i s phát tri n nhanh ngành th y s n nói
chung và Cá tra nói riêng trong th i gian qua đang v p ph i nh ng khó kh n và
thách th c l n làm nh h

ng đ n giá tr gia t ng c a ngành hàng này

An Giang,

nh t là phân ph i l i ích và chi phí gi a các tác nhân tham gia chu i.
phân tích l i ích các tác nhân tham gia th tr
cho vi c phát tri n b n v ng c a môi tr

ng và đ xu t nh ng gi i pháp

ng sinh thái, ngu n l i t nhiên, s

đ nh c a các v n đ kinh t - xã h i và c nh tranh gay g t trên th tr
th y s n

n

ng xu t kh u

t nh An Giang, vi c nghiên c u “Phân tích chu i giá tr Cá tra

t nh An

Giang” hi n nay là r t c n thi t.
2. M c tiêu và câu h i nghiên c u
2.1. M c tiêu nghiên c u
2.1.1. M c tiêu t ng quát
Phân tích l i ích các tác nhân tham gia th tr

ng và đ xu t gi i pháp nâng

c p chu i đ phát tri n b n v ng ngành hàng cá tra t nh An Giang.


3

2.1.2. M c tiêu c th
th c hi n đ

c m c tiêu chung đã đ ra, đ tài t p trung gi i quy t các m c

tiêu c th sau:
(1) Xác đ nh th c tr ng s n xu t, mua bán và tiêu th c a các tác nhân chính
trong chu i ngành hàng Cá tra

t nh An Giang.

(2) Phân tích chu i giá tr Cá tra

t nh An Giang: L p s đ chu i giá tr ,

phân tích kinh t xác đ nh l i ích các tác nhân tham gia chu i theo kênh th tr

ng

tiêu dùng n i đ a và xu t kh u.
(3) Xác đ nh nh ng l i th và c h i; nh ng c n tr và nguy c thách th c
c a các khâu trong chu i giá tr .
(4)

tra

xu t các gi i pháp đ th c hi n chi n l

c nâng c p chu i giá tr Cá

t nh An Giang.
2.2. Câu h i nghiên c u
- Vi c s n xu t và tiêu th Cá tra

t nh An Giang nh th nào?

- Phân ph i l i ích gi a các tác nhân trong chu i có h p lý ch a?
- Nh ng c n tr ph i đ i m t c ng nh nh ng c h i có th đ phát tri n
ngành hàng c a các tác nhân tham gia là gì?
- C n có nh ng gi i pháp nào nh m nâng c p chu i đ phát tri n b n v ng
ngành hàng Cá tra
3.

it

t nh An Giang?

ng và ph m vi nghiên c u

3. 1.

it

ng nghiên c u

tài t p trung vào vi c phân tích các ho t đ ng s n xu t, mua bán, tiêu dùng,
kênh th tr

ng và hi u qu tài chính c a các tác nhân tham gia trong chu i giá tr

nh : tr i s n xu t cung c p cá gi ng; ng
ng

i tiêu dùng.

i nuôi cá; th

ng lái; công ty ch bi n và

ng th i, đ tài c ng xem xét các y u t kinh t , xã h i có tác

đ ng đ n hi u qu kinh t c a các h nuôi.


4

3.2. Ph m vi nghiên c u
- V th i gian:

tài s d ng s li u s c p đ

c ph ng v n t các nông h

có nuôi Cá tra t i t nh An Giang t tháng 12 n m 2015 đ n tháng 6 n m 2016.

Thông tin đ

c thu th p cho phân tích là s li u các n m t 2011 – 2015 đ

c thu

th p ph c v cho phân tích đ tài.
- V không gian:

tài đ

c th c hi n trong ph m vi t nh An Giang, do h n

ch v th i gian nghiên c u nên đ tài ch t p trung nghiên c u

các Huy n c a

T nh nh Huy n Ch M i, Châu Phú, Châu Thành, Tho i S n, Phú Tân, TP. Long
Xuyên là các Huy n, Thành có s n l

ng, di n tích nuôi l n nh t t nh An Giang t i

th i đi m nghiên c u.
4. Ý ngh a khoa h c và th c ti n c a đ tài
Bi t đ

c hi n tr ng th tr

tham gia chu i theo kênh th tr

ng Cá tra, xác đ nh đ

c nh ng l i ích các tác nhân

ng tiêu th n i đ a và xu t kh u. Tìm ra nh ng c n

tr và c h i chính cho s phát tri n ngành hàng, t đó có nh ng đ xu t cho đ nh
h

ng phát tri n ngành hàng Cá tra c a t nh An Giang.

5. T ng quan l nh v c nghiên c u
Theo Võ Th Thanh L c (2008) cho th y có s m t cân đ i thu nh p t o ra trong
chu i giá tr cá tra

BSCL. C th , l i nhu n và thu nh p chu i phân b ch a h p

lý gi a các tác nhân trong chu i, ch y u t p trung cho công ty ch bi n và ng
nuôi. Trong ho t đ ng chu i, m c dù ng

i

i nuôi có t tr ng l i nhu n/kg, t ng l i

nhu n và t ng thu nh p chu i không khác nhi u so v i công ty ch bi n nh ng t ng
l i nhu n trung bình trên 1 h nuôi (184 tri u đ ng/n m) và trên 1 công ty ch bi n
(29,5 t đ ng/n m) thì r t khác bi t và ch y u t p trung vào công ty ch bi n, đi u
này cho th y tính kém b n v ng trong chu i.
Theo Christian Schoen (2006) các v n đ và thi u sót trong chu i giá tr Cá tra
BSCL:

-

Th

ng hi u cá tra ch a đ

-

Thi u h p tác gi a các t nh

c xây d ng


5

-

Thi u s h p tác ch t ch gi a các y u t trong chu i giá tr

-

V n đ truy nguyên ngu n g c s n ph m ch a đ

-

Ít quan tâm b o v môi tr

-

Hi u qu h tr c a các đ nh ch còn th p

-

Thông tin liên quan ít đ

-

Không có thói quen s d ng d ch v t v n

c gi i thi u

ng
c c p nh t.

Theo m t nghiên c u c a Nguy n Phú Son (2003) cho th y xu h
tra, nh t là Cá tra có chi u h

ng t ng, nên n ng l c ch bi n c ng nh l

kh u c ng gia t ng. Tuy nhiên, giá xu t kh u có khuynh h
xu t kh u ch y u là th tr

ng nuôi Cá
ng xu t

ng gi m; Th tr

ng

ng M và s n ph m cá nuôi đáp ng cho th tr

ng

xu t kh u (72% - 86%), k đó là nhà hàng (11-22%), và th

ng lái (12%). Ngoài ra,

c ng theo k t qu nghiên c u c a Nguy n Phú Son, các y u t

nh h

ng đ n k t

qu s n xu t, kinh doanh bao g m: (i) giá xu t kh u không n đ nh đã làm gi m thu
nh p c a các tác nhân; giá tr đ ng đôla t ng so v i giá tr đ ng Vi t Nam đã làm
t ng l

ng xu t kh u; (ii) ch t l

c a ng

i nuôi; nông dân là ng

ng con gi ng nh h

ng r t đáng k đ n thu nh p

i có hành vi ch ng r i ro cao nh t – s n lòng bán

s n ph m ngay khi th y có d u hi u giá s t gi m ; (iii) màu s c m c a cá nguyên

li u là tiêu chu n quan tr ng đ đánh giá ch t l

ng cá nguyên li u; (iv) s d ng

ngu n th c n đ a ph

c t t là nh ng thu n l i c b n

c a ng

ng và đi u ki n ngu n n

i nuôi; (v) các công ty ch bi n có nh ng thu n l i v ngu n lao đ ng d i

dào và giá thuê m

n r . Thêm vào đó, nh ng chính sách m i đây c a nhà n

c đã

t o đi u ki n thu n l i cho các công ty ho t đ ng. Tuy nhiên, nh ng th thách cho
công ty không ph i là ít, đ c bi t là nh ng rào c n k thu t và th tr
n

ng t các

c nh p kh u.
C ng theo m t nghiên c u khác c a Nguy n Phú Son (2007) đ c p đ n 4 nhóm

gi i pháp phát tri n ngành hàng Cá tra bao g m: rà soát và đánh giá các chính sách

hi n hành c a nhà n

c có liên quan đ n vi c phát tri n ngành hàng Cá tra, gi m

giá thành s n xu t trong khâu nuôi, n i k t ng
m nh các ho t đ ng xúc ti n th

ng m i.

i nuôi v i doanh nghi p và đ y


6

Trong m t nghiên c u Hu nh Tr

ng Huy và ctv đã mô t th c tr ng nuôi Cá tra

t phát c a 110 h t i 3 t nh An Giang,

ng tháp và C n Th . K t qu phân tích

cho th y ph n l n h nuôi t phát đã chuy n đ i đ t v

n, ru ng sang đào ao nuôi

cá v i qui mô bình quân 1,3 ha/h . Nguyên nhân d n đ n tình tr ng nuôi cá t phát
do hi u qu s n xu t cao, t n d ng đ t c a gia đình. Các v n đ
qu nuôi cá đó là ch t l

ng cá gi ng, ngu n n

tình tr ng nuôi cá t phát di n ra khá ph bi n
h nuôi cá đ

nh h

c, thông tin th tr

ng đ n hi u
ng. H n n a,

các t nh kh o sát, b i vì h n 70%

c h i s n sàng ch u ph t đ ti p t c nuôi. Các tác gi s d ng công c

phân tích th ng kê mô t , t n s đ làm rõ đ c đi m các ch tiêu đ

c l a ch n phân

tích nh m mô t th c tr ng nuôi cá t phát c a nông dân t i 3 t nh nói trên và s
d ng công c x p h ng theo thang đo t ng d n t 1 đ n 5 đ đánh giá m c đ d n
đ n vi c m r ng di n tích nuôi t phát c a các h nuôi cá t i đ a bàn nghiên c u.
K t qu c a nghiên c u này nh sau:
+ Phong trào nuôi Cá tra t phát phát tri n m nh t nh ng tháng đ u n m
2007 khi mà giá Cá tra t ng lên đ n 17.000 đ ng/kg. B i vì, giá cá t ng làm cho l i
nhu n c a ng

i nuôi cá t ng lên đáng k v i qui mô vài tr m t n.

đ u t thúc đ y ng
110 ng

iđ

ây là y u t

i dân m r ng di n tích đ u t nuôi cá (chi m 81% trong s

c h i).

+ M c dù nuôi t phát, nh ng t l thành công c a h khá cao; b i vì, có đ n
87% trong s 110 ng

iđ

c h i cho r ng h thành công khi nuôi cá. Ch có 13%

là th t b i do nh ng các nguyên nhân sau: thi u v n đ u t th c n, th tr
kh u b ch m l i do v n đ d l

ng xu t

ng kháng sinh, th i ti t…

+ Nhìn chung, chính quy n các đ a ph
ch th c tr ng nuôi cá t phát c a ng

ng có các ch th can thi p nh m h n

i dân. Tuy nhiên, qua kh o sát cho th y,

m c đ ti p c n thông tin v chính sách c a Nhà n

c liên quan đ n vi c nuôi cá

còn h n ch . Cho nên, có đ n 71% trong s 110 ng

i nuôi cá đ

c h i ch p nh n

ch u ph t đ ti p t c nuôi b i vì l i ích kinh t l n h n r t nhi u l n.
+ M t s đ xu t t ng

i nuôi cá t i vùng nghiên c u và nh n đ nh c a các

c quan ban ngành cho th y đ góp ph n h n ch t n th t do phong trào nuôi cá t


7

phát, c n t p trung vào m t s v n đ sau: quy ho ch vùng nuôi theo t ng đ a
ph

ng d a trên nh c u th c t , qu n lý và thông tin cá gi ng, h

hi n quy trình nuôi cá theo tiêu chu n SQF 1000, x lý n

ng d n th c

c th i ra môi tr

ng và

s d ng kháng sinh trong quá trình nuôi cá.
K t qu c a nghiên c u này cho tác gi m t s nh n đ nh v th c tr ng nuôi Cá
tra tr

c đây (n m 2007). Chính s nuôi Cá tra thi u quy ho ch, t phát đã d n đ n

tình tr ng cung, c u không cân b ng và gây thi t h i cho ng

i nuôi nh ng n m v

sau. Vì v y, c n ph i phân tích chu i giá tr c a ngành hàng này đ đ a ra gi i pháp
quy ho ch vùng nuôi và phân b l i l i nhu n cho ng
L u Thanh
da tr n t ng

i nuôi Cá tra.

c H i và ctv đã mô t c u trúc th tr
i s n xu t đ n ng

ng c a kênh phân ph i Cá

i tiêu th đ phân tích các nhân t

nh h

ng

kênh phân ph i và đ ra m t s ki n ngh cho các nghiên c u ti p sau.
N i dung nghiên c u c a đ tài bao g m: mô t c u trúc th tr
Cá da tr n

ng n i đ a c a

ng B ng Sông C u Long, phân tích kênh phân ph i và các ho t đ ng

gi a các tác nhân tham gia trong kênh th tr

ng, đánh giá hi u qu kênh phân ph i,

và đ ra m t s ki n ngh đ c i thi n hi u qu kênh phân ph i Cá da tr n

ng

B ng Sông C u Long.
Theo nghiên c u c a Bùi Lê Thái H nh (2009) đã s d ng ph
tích bao s li u (DEA) đ

cl

ng pháp phân

ng hi u qu s n xu t c a các h nuôi Cá tra

Giang đ xác đ nh hi u qu k thu t đ t đ

An

c c a các h nuôi trong n m 2008. Và

k t qu nghiên c u cho th y hi u qu k thu t d

i gi i thuy t thu nh p qui mô

không đ i là 0,595, v i gi thuy t thu nh p qui mô thay đ i thì hi u qu k thu t là
1, và hi u qu qui mô là 0,58. K t qu nghiên c u c ng cho th y r ng kinh nghi m
s n xu t và m c đ đ u t có nh h
Ngày nay, do nhu c u c a ng

ng tích c c đ n hi u qu k thu t.

i tiêu dùng ngày càng cao và đòi h i ch t l

ng

ngày càng cao, m c đ an toàn v th c ph m, quan tâm đ n s c kh e. Vì v y, s có
nhi u h nuôi th y s n đã chuy n sang h

ng s n xu t theo tiêu chu n s ch nhi u

h n, áp d ng r ng rãi nh t trong l nh v c nông nghi p, trong đó th y s n nói chung
và Cá tra c ng không ngo i l . Theo m t nghiên c u c a Tr n Hoàng Tuân (2013)


8

k t qu cho th y, c gi ng đ
h n so v i nuôi bình th

c th nuôi theo các tiêu chu n s ch là 37,5 g/con, l n

ng 32,7 g/con. M t đ th cá c a bình th

con/m2 cao h n TCCN G.GAP và ASC l n l

ng là 52,1

t là 40 và 39,5 con/m2. H s tiêu t n

th c n (FCR) n đ nh t 1,59 – 1,6. N ng su t nuôi theo ki u bình th
n ng su t c a các mô hình nuôi theo tiêu chu n s ch (bình th

ng cao h n

ng là 415 t n/ha/v ;

G.GAP là 345 t n/ha/v và ASC là 338 t n/ha/v . Nuôi theo bình th

ng thì chi phí

đ u t r t cao h n nuôi theo tiêu chu n và có r t nhi u r i ro thua l , ch t l
ph m kém và các h nuôi th

ng s n

ng b ép giá. Do đó hình th c liên k t s n xu t theo

chu i khép kín s h n ch r i ro cho ng

i nuôi c ng nh đ m b o đ i s ng cho các

h nuôi nh l .
Hi n nay, tình hình nuôi treo ao r t nhi u, nguyên nhân là do h nuôi thua l
kéo dài, giá th tr

ng b p bênh ng

i nuôi ch giá cao đ bán và h nuôi thì v n

không đ s n xu t đa ph n ch y u là vay ngân hàng. Tuy nhiên c ng có nh ng h
s n xu t theo h

ng liên k t v i doanh nghi p đ chia s r i ro và đ m b o đ u ra.

Vì th mà theo nghiên c u c a hai tác gi Ph m Th Kim Oanh và Tr

ng Hoàng

minh (2011) đã th c hi n đ tài nghiên c u th c trang nuôi Cá tra (Pangasianodon
Hypophthalmus Sauvage, 1878) có liên k t và không liên k t

BSCL. Nghiên

c u cho th y các hình th c liên k t có nh ng đi m gi ng nhau nh : di n tích ao
(0,46 ha/ao), đ sâu m c n

s ng (75,7%), kích c

c ao (4,0m), th i gian nuôi (7 tháng), FCR (1,6), t l

cá thu ho ch (0,94 kg/con), giá thành s n xu t (15.758

đ ng/kg cá), t su t l i nhu n (3,7%). Tuy nhiên, hình th c riêng l là kém b n
v ng, hình th c liên k t d c mang l i nhi u u đi m, ít r i ro và giúp nông dân n
đ nh s n xu t h n do giá bán cao h n, t l s h b thua l th p nh t (16%), n ng
su t đ t (345 t n/ha/v ). Th ng kê mô t , ki m đ nh các giá tr trung bình
và m i t

ng quan h i qui đa bi n b ng ph n

Khi đ c p đ n nh ng khó kh n c a ng

i nuôi Cá tra g p ph i, trong m t

(ANOVA), v i m c ý ngh a
m m SPSS.

nghiên c u c a Võ Th Thanh L c và các đ ng nghi p n m 2007 v phân tích chu i
giá tr Cá tra

An Giang đã cho th y ng

i nuôi Cá tra có nh ng khó kh n nh :


9

thi u v n s n xu t, giá thành s n xu t cao do t ng giá c nguyên li u đ u vào, thi u
kinh nghi m trong s n xu t, không ch đ ng đ
Cùng v i tên đ tài nghiên c u tác gi

c con gi ng.

oàn V n H (2009) c ng đã nêu đ

c

các gi i pháp cho các h nuôi là c n t p trung gi i quy t các v n đ t khâu s n xu t
cá gi ng, cá nguyên li u cho đ n khâu ch bi n là ph i chú tr ng đ n ch t l

ng s n

ph m nh m gi m chi phí, nâng cao thu nh p cho h nuôi c ng nh t o th c nh
tranh b n v ng cho ngành Cá tra r t quan tr ng này c a BSCL.

Tóm t t ph n m đ u
n i dung m đ u, tác gi đã đ a ra nh ng c s đ th y r ng s c n thi t c a
vi c nghiên c u đ tài “Phân tích chu i giá tr Cá tra

t nh An Giang”, m c tiêu, ý

ngh a c a đ tài, n i dung nghiên c u, gi i h n và ph m vi nghiên c u… đ ng th i
tác gi c ng đ a ra các n i dung nghiên c u đ làm c s nghiên c u các n i dung
khác

các ch

ng ti p theo.


10

CH

NG 1: PH

NG PHÁP LU N VÀ PH

NG PHÁP

NGHIÊN C U
1.1. Khái quát v chu i giá tr
1.1.1. Khái ni m v chu i giá tr
Theo ngh a h p, m t chu i giá tr (CGT) g m m t lo t các ho t đ ng th c
hi n trong m t công ty đ s n xu t ra m t s n ph m nh t đ nh. Các ho t đ ng này
có th g m giai đo n xây d ng khái ni m và thi t k , quá trình mua v t t đ u vào,
s n xu t, ti p th và phân ph i, th c hi n các d ch v h u mãi đ n ng

i tiêu th s n

ph m cu i cùng v.v... T t c nh ng ho t đ ng này tr thành m t chu i k t n i
ng

i s n xu t v i ng

i tiêu dùng. Nói cách khác, CGT theo ngh a h p là các ho t

đ ng l i b sung giá tr cho thành ph m cu i cùng. (M4P, 2008)
Theo ngh a r ng, chu i giá tr là m t t p h p nh ng ho t đ ng do nhi u
ng

i tham gia khác nhau th c hi n (ng

nhân, ng
đ

i s n xu t s c p, ng

i ch bi n, th

ng

i cung c p d ch v ,…) đ bi n m t nguyên li u thô thành thành ph m

c bán l . B t đ u t h th ng s n xu t nguyên li u thô và chuy n d ch theo

nh ng m i liên k t v i các doanh nghi p khác trong kinh doanh, l p ráp, ch
bi n,…Cách ti p c n này xem xét c các m i liên k t ng
nguyên li u thô đ

c s n xu t, đ

c k t n i v i ng

c và xuôi cho đ n khi

i tiêu dùng cu i cùng. (M4P,

2008)
M t cách khái quát, “Chu i giá tr ” có ngh a là
- M t chu i các quá trình s n xu t (các ch c n ng) t cung c p các đ u vào
cho m t s n ph m c th t i s n xu t s b , ch bi n, marketing và tiêu th cu i
cùng.
- S s p x p có t ch c, k t n i và đi u ph i ng

i s n xu t, nhóm s n

xu t, doanh nghi p và nhà phân ph i liên quan đ n m t s n ph m c th
- M t mô hình kinh t trong đó k t n i vi c l a ch n s n ph m và công
ngh thích h p v i cách th c t ch c các tác nhân liên quan đ ti p c n th tr

ng.


11

Theo phân lo i v khái ni m c a M4P (2008), có ba lu ng nghiên c u chính
trong các tài li u v chu i giá tr : (i) ph
Porter l p ra (1985) và (iii) ph

ng pháp filière, (ii) khung khái ni m do

ng pháp toàn c u do Kaplinsky đ xu t (1999),

Gereffi (1994, 1999, 2003), Gereffi và Korzeniewicz (2004)
Ph

t

ng pháp chu i giá tr ch y u là m t công c mô t đ xem xét các

ng tác gi a nh ng ng

i tham gia khác nhau. Là m t công c có tính mô t , nó

có nh ng l i th khác nhau

ch nó bu c ng

i phân tích ph i xem xét c các khía

c nh vi mô và v mô trong các ho t đ ng s n xu t và trao đ i. Phân tích trên các c
s các hàng hóa có th cho bi t nhi u h n v c c u t ch c và chi n l
nh ng ng

cc a

i tham gia khác nhau.

+ Khung phân tích c a Porter
Porter (1985) đã dùng khung phân tích chu i giá tr đ đánh giá xem m t
công ty nên t đ nh v mình nh th nào trên th tr

ng và trong m i quan h v i

các nhà cung c p, khách hàng và các đ i th c nh tranh khác. Trong đó, ý t
l i th c nh tranh c a m t doanh nghi p có th đ

ng v

c tóm t t nh sau: M t công ty

có th cung c p cho khách hàng m t m t hàng (ho c d ch v ) có giá tr t
v i đ i th c nh tranh c a mình nh ng v i chi phí th p h n (chi n l

ng đ

ng

c gi m chi

phí). Ho c làm th nào đ m t doanh nghi p có th s n xu t m t m t hàng mà
khách hàng ch p nh n mua v i giá cao h n (chi n l

c t o s khác bi t).

Trong b i c nh này, khái ni m chu i giá tr đ

c s d ng nh m t khung

khái ni m mà các doanh nghi p có th dùng đ tìm ra các ngu n l i th c nh tranh
(th c t và ti m tàng) c a mình.

c bi t, Porter l p lu n r ng các ngu n l i th

c nh tranh không th tìm ra n u nhìn vào công ty nh m t t ng th . M t công ty c n
đ

c phân tích thành m t lo t các ho t đ ng và có th tìm th y l i th c nh tranh

trong m t (ho c nhi u h n)

ho t đ ng đó. Porter phân bi t gi a các ho t đ ng s

c p, tr c ti p góp ph n t ng thêm giá tr cho s n xu t hàng hóa (d ch v ) và các ho t
đ ng h tr có nh h

ng gián ti p đ n giá tr cu i cùng c a s n ph m. Trong

khung phân tích c a Porter, khái ni m chu i giá tr không trùng v i ý t
chuy n đ i v t ch t. Porter gi i thi u ý t

ng v

ng theo đó tính c nh tranh c a m t công


12

ty không ch liên quan đ n qui trình s n xu t. Tính c nh tranh c a doanh nghi p có
th phân tích b ng cách xem chu i giá tr bao g m thi t k s n ph m, mua v t t
đ u vào, h u c n (bên trong và bên ngoài), ti p th , bán hàng, các d ch v h u mãi
và d ch v h tr nh l p k ho ch chi n l

c, qu n lý ngu n nhân l c, ho t đ ng

nghiên c u v.v…Do v y, trong khung phân tích c a Porter, khái ni m chu i giá tr

ch áp d ng trong kinh doanh. K t qu là phân tích chu i giá tr ch y u nh m h
tr các ho t đ ng qu n lý, đi u hành đ a ra các quy t đ nh mang tính chi n l
+ Ph

c.

ng pháp ti p c n toàn c u

G n đây nh t, khái ni m các chu i giá tr đ

c áp d ng đ phân tích toàn

c u hóa (Gereffi and Korzeniewicz 1994, Kaplinsky 1999, Kaplinsky và Morris
(2001)). Tài li u này dùng khung phân tích chu i giá tr đ tìm hi u các cách th c
mà các công ty và các qu c gia h i nh p toàn c u quan sát đ
trình toàn c u hóa kho ng cách thu nh p trong và gi a các n
Trong khuôn kh chu i giá tr , các m i quan h th
coi là m t ph n c a các m ng l
đó tri th c và quan h đ

c phát tri n đ ti p c n đ

i tham gia th tr

ti p c n các m ng l

c t ng lên.
ng m i qu c t đ

c

i nh ng nhà s n xu t, xu t kh u và bán l , trong
c các th tr

cung c p. Trong b i c nh này, s thành công c a các n
nh ng ng

c r ng trong quá

ng

các n

ng và các nhà

c đang phát tri n và c a

c đang phát tri n ph thu c vào kh n ng

i này.

Kaplinsky và Morris (2001) nh n m nh r ng không có cách nào “đúng” đ
phân tích chu i giá tr , mà ph

ng pháp đ

c ch n ch y u d a vào câu h i nghiên

c u đang tìm câu tr l i. Dù sao, b n khía c nh phân tích trong chu i giá tr nh
đ

c áp d ng trong nông nghi p c ng r t đáng l u ý.
Th nh t,

m c đ c b n nh t, m t phân tích chu i giá tr l p s đ m t

cách h th ng các bên tham gia vào s n xu t, phân ph i, ti p th và bán m t ho c
nhi u s n ph m c th . Vi c l p s đ này đánh giá các đ c đi m c a nh ng ng

i

tham gia, c c u lãi và chi phí, dòng hàng hóa trong chu i, đ c đi m vi c làm, kh i
l

ng và đi m đ n c a hàng hóa đ

c bán trong n

c và n

c ngoài (Kaplinsky và