Luận án tiến sĩ văn học nhân vật trong truyện kỳ ảo trung đại việt nam và hàn quốc dưới góc nhìn so sánh

VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

KIM KIHYUN
(Kim Kỳ Hiền)

NHÂN VẬT TRONG TRUYỆN KỲ ẢO TRUNG ĐẠI
VIỆT NAM VÀ HÀN QUỐC DƯỚI GÓC NHÌN SO SÁNH

LUẬN ÁN TIẾN SĨ VĂN HỌC

HÀ NỘI - 2019


VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

KIM KIHYUN
(Kim Kỳ Hiền)

NHÂN VẬT TRONG TRUYỆN KỲ ẢO TRUNG ĐẠI
VIỆT NAM VÀ HÀN QUỐC DƯỚI GÓC NHÌN SO SÁNH

NGÀNH: VĂN HỌC VIỆT NAM
MÃ SỐ: 9 22 01 21

LUẬN ÁN TIẾN SĨ VĂN HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

1) PGS. TS Lê Văn Tấn
2) PGS. TS Vũ Thanh

HÀ NỘI - 2019


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự
hướng dẫn khoa học của PGS. TS. Lê Văn Tấn và PGS. TS. Vũ Thanh. Các số
liệu, kết quả nghiên cứu trong Luận án này là trung thực và chưa được công bố
trong bất kỳ công trình nào trước đó. Bản dịch 03 tập truyện kỳ ảo trung đại của
Hàn Quốc sang tiếng Việt là do tôi tạm dịch từ bản tiếng Hàn Quốc (đính kèm ở
Phụ lục 3 của Luận án) và những tập truyện này chưa từng được dịch ở Việt
Nam. Các trích dẫn ý kiến của các nhà khoa học và nguồn tài liệu được thực hiện
nghiêm chỉnh theo đúng quy định chung. Nếu vi phạm, tôi xin hoàn toàn chịu
trách nhiệm.

Tác giả luận án

Kim KiHyun


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 1
Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI ................... 9
1.1. Những nghiên cứu về thể loại truyện kỳ ảo trung đại Việt Nam và Hàn
Quốc ....................................................................................................................... 9
1.1.1. Những nghiên cứu về thể loại truyện kỳ ảo trung đại Việt Nam ................. 9
1.1.2. Những nghiên cứu về thể loại truyện kỳ ảo trung đại Hàn Quốc trong
tương quan so sánh với truyện kỳ ảo Việt Nam ...................................................17

1.2. Những nghiên cứu về nhân vật trong thể loại truyện kỳ ảo trung đại Việt
Nam và Hàn Quốc ................................................................................................20
1.2.1. Những nghiên cứu về nhân vật trong truyện kỳ ảo trung đại Việt Nam....20
1.2.2. Những nghiên cứu về nhân vật trong truyện kỳ ảo trung đại Hàn Quốc
trong tương quan so sánh với nhân vật trong truyện kỳ ảo trung đại Việt Nam..23
Chương 2: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ THUYẾT LIÊN QUAN VÀ CƠ SỞ
HÌNH THÀNH THỂ LOẠI TRUYỆN KỲ ẢO TRUNG ĐẠI VIỆT
NAM VÀ HÀN QUỐC.......................................................................................27
2.1. Một số vấn đề lý thuyết liên quan .................................................................27
2.1.1. Cơ sở lý thuyết chung ................................................................................27
2.1.2. Quan niệm về cái kỳ ảo và thể loại truyện kỳ ảo .......................................30
2.2. Cơ sở hình thành thể loại truyện kỳ ảo trung đại Việt Nam và Hàn Quốc ...37
2.2.1. Cơ sở lịch sử, xã hội ...................................................................................37
2.2.2. Cơ sở văn hóa, văn học ..............................................................................42
Chương 3: ĐẶC ĐIỂM MỘT SỐ KIỂU NHÂN VẬT TRONG TRUYỆN
KỲ ẢO TRUNG ĐẠI VIỆT NAM VÀ HÀN QUỐC ......................................59
3.1. Kiểu nhân vật kỳ ảo.......................................................................................60
3.1.1. Kiểu nhân vật kỳ ảo có mối liên hệ ít/ nhiều với trần thế ..........................62
3.1.2. Kiểu nhân vật kỳ ảo hầu như không liên hệ với trần thế ...........................78
3.2. Kiểu nhân vật đời thường ..............................................................................86


3.2.1. Nhân vật đời thường có tiếp xúc với thế giới kỳ ảo...................................88
3.2.2. Nhân vật đời thường không tiếp xúc với thế giới kỳ ảo ..........................100
Chương 4: SỰ THỂ HIỆN CÁC CHIỀU CẠNH VĂN HÓA QUA HÌNH
TƯỢNG NHÂN VẬT TRONG TRUYỆN KỲ ẢO TRUNG ĐẠI VIỆT
NAM VÀ HÀN QUỐC.....................................................................................106
4.1. Nhân vật và các chiều cạnh văn hóa Phật giáo ...........................................106
4.1.1. Nhân vật và quá trình du nhập Phật giáo, các tông phái và tiểu truyện
các thiền sư .........................................................................................................107

4.1.2. Nhân vật với những đóng góp và ảnh hướng tích cực của các thiền sư/
của Phật giáo đối với quốc gia dân tộc...............................................................111
4.2. Nhân vật và các chiều cạnh văn hóa Lão - Trang .......................................115
4.2.1. Nhân vật và việc đề cao sự rèn luyện, dưỡng sinh, bảo tồn tâm tính,
hướng đến cuộc sống ẩn dật ...............................................................................115
4.2.2. Nhân vật mang phép thuật, bùa chú .........................................................120
4.3. Nhân vật và các chiều cạnh văn hóa Nho giáo ...........................................125
4.3.1. Nhân vật và sự đề cao nho sinh, sĩ khí và khoa cử ..................................126
4.3.2. Nhân vật và việc đề cao các đấng minh quân, quan lại có công ..............129
4.3.3. Nhân vật và việc đề cao các gương liệt nữ và mẫu người phụ nữ đoan
chính....................................................................................................................135
4.4. Nhân vật và các chiều cạnh văn hóa bản địa Việt - Hàn.............................139
4.4.1. Nhân vật và văn hóa bản địa trong truyện kỳ ảo trung đại Việt Nam .....140
4.4.2. Nhân vật và văn hóa bản địa trong truyện kỳ ảo trung đại Hàn Quốc .....144
KẾT LUẬN .......................................................................................................147
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN
ĐẾN NỘI DUNG ĐỀ TÀI LUẬN ÁN ............................................................151
TÀI LIỆU THAM KHẢO ...............................................................................152


DANH MỤC VIẾT TẮT TÊN CÁC TRUYỆN/ TẬP TRUYỆN

TT

Tên đầy đủ

Viết tắt

1

Kim Ngao tân thoại

KNTT

2

Lan Trì kiến văn lục

LTKVL

3

Lĩnh Nam chích quái ngữ lục

4

Tang thương ngẫu lục

TTNL

5

Thánh Tông di thảo

TTDT

6

Thiền uyển tập anh ngữ lục

7

Truyền kỳ mạn lục

TKML

8

Truyền kỳ tân phả

TKTP

9

Việt điện u linh

VĐUL

LNCQNL

TUTANL


DANH MỤC BẢNG
Bảng 3.1. Sự xuất hiện của loại hình nhân vật kỳ ảo trong truyện kỳ ảo trung
đại Việt Nam và Hàn Quốc ..........................................................................61
Bảng 3.2. Sự xuất hiện của loại hình nhân vật đời thường trong truyện kỳ ảo
trung đại Việt Nam và Hàn Quốc ................................................................87

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
1.1. Có thể khẳng định rằng, sự hình thành, phát triển cũng như thoái trào
của bất kể một nền văn học nào trên thế giới đều có sự gắn bó mật thiết với các thể
loại. Tư duy về thể loại từ lâu vốn đã trở thành điểm quen thuộc của người sáng tác
cũng như của nhà nghiên cứu, lý luận và phê bình văn học. Lịch sử văn học trung
đại của Việt Nam và Hàn Quốc (ở đây khái niệm Hàn Quốc được chúng tôi sử dụng
để bao hàm cả bán đảo Triều Tiên cũ, khi chưa có sự phân chia thành hai miền như
hiện nay) cũng không nằm ngoài quy luật ấy. Chính vì lẽ đó, đề tài Luận án chuyên
ngành Văn học Việt Nam của chúng tôi: “Nhân vật trong truyện kỳ ảo trung đại
Việt Nam và Hàn Quốc dưới góc nhìn so sánh” (베트남 및 한국의 중세시대

신비로운 문학 작품의 인물) là một sự lựa chọn hướng tiếp cận thể loại văn học
trung đại từ một trong những vấn đề cốt lõi nhất của nó, đó là vấn đề về nhân vật.
1.2. Trong bức tranh thể loại văn học trung đại của Việt Nam và Hàn
Quốc, truyện kỳ ảo giữ một vai trò quan trọng, có nhiều phức tạp song lại dung
chứa ở đó nhiều nội dung tư tưởng cũng như những giá trị, những kinh nghiệm
nghệ thuật đặc sắc. Trong lịch sử văn học trung đại của cả hai quốc gia, thể loại
truyện kỳ ảo manh nha xuất hiện từ rất sớm trong các ghi chép lịch sử, thần tích,
thần phả và cũng rất nhanh chóng, nó phát triển thành một thể loại quan trọng
của loại hình tự sự trung đại. Cũng đồng thời, nhìn vào thể loại truyện kỳ ảo,
chúng ta có thể thấy được ở đó sự hiện diện của những tác giả và tác phẩm đỉnh
cao của cả giai đoạn cũng như của lịch sử văn học Việt - Hàn. Tuy thế, cho đến
hôm nay, việc tìm hiểu, nghiên cứu, duy danh định nghĩa khái niệm thể loại đến
những vấn đề liên quan vẫn còn nhiều điều có thể tiếp tục, nhất là những nghiên
cứu có yếu tố so sánh như đề tài nghiên cứu này của chúng tôi để tìm ra những
điểm tương đồng và khác biệt trong tư duy thể loại, tư duy về việc xây dựng

1

nhân vật của các nhà truyền kỳ hai nước. Đây cũng là một lý do mang tính cấp
thiết khiến cho chúng tôi quyết tâm theo đuổi nghiên cứu đề tài.
1.3. Xét về mặt nguồn gốc, thể loại truyện kỳ ảo trong văn học trung đại
của hai nước Việt - Hàn đều có chung nguồn gốc ngoại lai (Trung Quốc) song khi
được truyền nhập theo các con đường khác nhau, các tác giả hai nước đã có sự
tiếp thu một cách linh hoạt và sáng tạo, đặc biệt trong đó có sự gắn bó chặt chẽ,
mật thiết với hiện thực lịch sử và các phương diện vẻ đẹp con người dân tộc. Diện
mạo và đặc điểm của thể loại truyện kỳ ảo cũng như việc xây dựng nhân vật trong
thể loại này đã luôn có những thay đổi theo chiều hướng càng ngày càng hoàn
thiện đến đỉnh cao, từ phạm vi, tính chất đến đề tài, chủ đề, cảm hứng tư tưởng,
phương thức xây dựng kết cấu, cốt truyện, tư duy nghệ thuật, nghệ thuật sử dụng
yếu tố kỳ/ ảo và yếu tố thực luôn có sự vận động, biến đổi không ngừng, ở từng
giai đoạn phát triển đến từng tập truyện, thậm chí ở từng tác phẩm của từng tác
giả. Sẽ có nhiều điểm tương đồng trong con đường tiếp thu thể loại, tiếp thu nghệ
thuật xây dựng nhân vật của các nhà viết truyện Việt Nam và Hàn Quốc, song
màu sắc dân tộc, phương thức tư duy, vẻ đẹp của đất nước và con người hai quốc
gia qua thể loại, qua sự phản ánh, xây dựng nhân vật lại có nhiều khác biệt lý thú.
Đây là điều còn bỏ ngỏ đối với giới nghiên cứu thể loại truyện kỳ ảo, nhất là
những nghiên cứu có yếu tố so sánh. Vì vậy, thực hiện đề tài nghiên cứu về nhân
vật trong truyện kỳ ảo Việt Nam và Hàn Quốc, chúng tôi mong muốn có thêm
những đánh giá, nhận định rõ hơn, toàn diện hơn sự khác biệt trong những đóng
góp của nhà văn trung đại hai nước đối với sự phát triển thể loại.
1.4. Xét từ phương thức tư duy nghệ thuật trung đại nói chung, phương
thức tổ chức xây dựng thể loại truyện kỳ ảo nói riêng, việc xây dựng nhân vật là
một trong những vấn đề mang ý nghĩa cốt tử. Nhân vật là vấn đề trung tâm, gắn
với cái nhìn, quan niệm nghệ thuật về con người, dân tộc và sự dung chứa các
yếu tố văn hóa truyền thống Việt Nam, Hàn Quốc. Bởi thế, tìm hiểu nhân vật

2

trong truyện kỳ ảo trung đại Việt - Hàn, đề tài của chúng tôi sẽ từ vấn đề nhân
vật để khảo sát, đánh giá, luận giải một cách thấu đáo các vấn đề trên đây.
1.5. Bản thân là một người Hàn Quốc, tôi rất yêu mến đất nước và con
người Việt Nam. Tôi đã có gần 10 năm sinh sống, học tập và làm việc tại Việt
Nam. Thực hiện đề tài nghiên cứu này, tôi hi vọng được đi sâu tìm hiểu về nền
văn học Việt Nam nói chung, về lịch sử văn học trung đại Việt Nam, đặc biệt là về
thể loại truyện kỳ ảo trung đại nói riêng (từ phương diện nhân vật) trong cái nhìn
so sánh với thể loại này tại Hàn Quốc. Những nghiên cứu của chúng tôi, ở một
phương diện nào đó, như một thông điệp, một chiếc cầu nối cho tình hữu nghị bền
vững giữa hai quốc gia trong lịch sử cũng như trong thời kỳ hội nhập, toàn cầu
hóa hiện nay.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu
Thực hiện đề tài này, chúng tôi hướng đến việc làm rõ hơn một số vấn đề
lý thuyết về nhân vật trong truyện kỳ ảo trung đại của hai nước Việt - Hàn, từ đó
có những khảo sát, thống kê, phân loại đặc điểm loại hình một số kiểu nhân vật
trong thể loại truyện kỳ ảo trung đại; mối quan hệ giữa nhân vật và sự thể hiện
các yếu tố văn hóa truyền thống Việt - Hàn.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Đề tài đặt ra các nhiệm vụ nghiên cứu sau đây:
(1) Giới thiệu tổng quan các nghiên cứu về thể loại truyện kỳ ảo nói chung
và về nhân vật trong thể loại này nói riêng trong văn học trung đại của hai nước
Việt Nam và Hàn Quốc;
(2) Khảo sát, thống kê, phân loại và mô tả một số kiểu nhân vật trong
truyện kỳ ảo trung đại Việt Nam và Hàn Quốc;
(3) Phân tích và luận giải những phương diện văn hóa truyền thống Việt
Nam và Hàn Quốc nhìn từ các loại hình nhân vật trong truyện kỳ ảo trung đại.
3

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận án này là nhân vật trong truyện kỳ ảo
trung đại của Việt Nam và Hàn Quốc dưới góc nhìn so sánh.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Trong khuôn khổ của một đề tài luận án tiến sĩ theo quy định, trên cơ sở
giới thuyết về thể loại truyện kỳ ảo trong văn học trung đại Việt Nam và Hàn
Quốc, chúng tôi lựa chọn phạm vi nghiên cứu của luận án là:
* Truyện kỳ ảo trung đại Việt Nam trong các tập truyện sau đây:
(1) Thiền uyển tập anh ngữ lục (khuyết danh), gồm 21 truyện kỳ ảo (viết
tắt là: TUTANL);
(2) Việt điện u linh tập (Lý Tế Xuyên), gồm 40 truyện kỳ ảo (viết tắt là
VĐUL);
(3) Lĩnh Nam chích quái ngữ lục (Vũ Quỳnh và Kiều Phú), gồm 36 truyện
kỳ ảo (viết tắt là LNCQNL);
(4) Thánh Tông di thảo (tương truyền của Lê Thánh Tông), gồm 15 truyện
kỳ ảo (viết tắt là: TTDT);
(5) Truyền kỳ mạn lục (Nguyễn Dữ), gồm 20 truyện kỳ ảo (viết tắt là
TKML);
(6) Lan Trì kiến văn lục (Vũ Trinh), gồm 38 truyện kỳ ảo (viết tắt là
LTKVL);
(7) Truyền kỳ tân phả (Đoàn Thị Điểm), gồm 04 truyện kỳ ảo (viết tắt là
TKTP);
(8) Tang thương ngẫu lục (Phạm Đình Hổ và Nguyễn Án), gồm 41 truyện
(viết tắt là: TTNL);
(9) Thính văn dị lục (khuyết danh), gồm 15 truyện kỳ ảo.

4

Tổng số: 230 truyện kỳ ảo.
* Truyện kỳ ảo trung đại Hàn Quốc trong các tập truyện sau đây:
(1) Tam quốc di sự (Nhất Nhiên), gồm 86 truyện kỳ ảo;
(2) Dung Trai tùng thoại (Thành Hiện), gồm 12 truyện kỳ ảo;
(3) Thù dị truyện (khuyết danh), gồm 27 truyện kỳ ảo;
(4) Kim Ngao tân thoại (Kim Thời Tập), gồm 05 truyện kỳ ảo (viết tắt là:
KNTT);
(5) Xí Trai ký dị (Thân Quang Hán), gồm 04 truyện kỳ ảo;
(6) Tam thuyết ký - hoa sử (khuyết danh) gồm 09 truyện kỳ ảo.
Tổng số: 143 truyện kỳ ảo.
Trên thực tế của bức tranh thể loại truyện kỳ ảo, ở Việt Nam còn có thể kể
đến các truyện trong Tam tổ thực lục (khuyết danh), Nam Ông mộng lục (Hồ
Nguyên Trừng), Công dư tiệp ký (Vũ Phương Đề), Vũ trung tùy bút (Phạm Đình
Hổ), Sơn cư tạp thuật (Đan Sơn biên soạn), Hát Đông thư dị (Nguyễn Thượng
Hiền), Vân nang tiểu sử (Phạm Đình Dục)… song do năng lực cũng như khuôn
khổ của một luận án, chúng tôi không đưa vào đối tượng khảo sát.
4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
Để hoàn thành nghiên cứu này, chúng tôi đã sử dụng phối hợp các phương
pháp nghiên cứu chính sau đây:
(1) Phương pháp loại hình học văn học và tiếp cận văn học theo thể loại:
Loại hình học văn học hướng tới việc xác định và chỉ ra những đặc điểm chung
mang tính loại hình trong thể loại nói chung, trong việc xây dựng nhân vật trong
thể loại truyện kỳ ảo trung đại của Việt Nam và Hàn Quốc. Tuy nhiên, để tránh
sơ lược hóa và khiên cưỡng vấn đề, trong quá trình thực hiện đề tài nghiên cứu,
chúng tôi luôn dành sự quan tâm thỏa đáng đến tính đặc thù dân tộc cũng như sự
khác biệt trong cá tính sáng tạo của từng tác giả truyện và tập truyện kỳ ảo trung

5

đại của hai nước. Bên cạnh đó, chúng tôi cũng luôn tuân thủ những định hướng
mang tính phương pháp của việc nghiên cứu thể loại để có những nhìn nhận về
các vấn đề của nhân vật trong truyện kỳ ảo trung đại Việt - Hàn trong đặc trưng,
nguyên tắc tổ chức của thể loại, có sự giao thoa, tiếp nhận kinh nghiệm nghệ thuật
của các thể loại khác, nhất là những giai đoạn đầu của quá trình hình thành và
phát triển. Phương pháp này đã giúp cho chúng tôi, từ những nghiên cứu sâu về
nhân vật mà chỉ ra được những đặc trưng mang tính lịch sử trong sự phát triển của
thể loại truyện kỳ ảo trong văn học trung đại Việt Nam và Hàn Quốc.
(2) Phương pháp tiếp cận văn học từ góc nhìn văn hóa: Văn học là một
thành tố đặc biệt của văn hóa. Phương pháp tiếp cận văn học từ góc nhìn văn hóa
giúp chúng tôi có cái nhìn mang tính liên ngành, đặt văn học trong văn hóa dân
tộc mỗi quốc gia để luận giải các nội dung nghiên cứu. Nhân vật là sự thể hiện
của con người hay mang ý nghĩa con người nói chung và vì thế, qua con người
chúng ta sẽ thấy những đặc điểm phức hợp của văn hóa. Chúng tôi cho rằng, qua
nhân vật trong truyện ngắn trung đại Việt Nam và Hàn Quốc, các nhà văn đã thể
hiện được nhiều phương diện của văn hóa truyền thống.
(3) Phương pháp so sánh văn học: Đây là một phương pháp được sử dụng
nhằm so sánh việc thể hiện các kiểu nhân vật cũng như sự thể hiện các yếu tố văn
hóa truyền thống hai quốc gia qua việc thể hiện nhân vật, cũng như sự khác biệt
trong một số phương thức nghệ thuật xây dựng nhân vật trong thể loại truyện kỳ
ảo trung đại Việt - Hàn. Phương pháp này cũng giúp cho chúng tôi, ở một số nội
dung nhất định, chỉ ra những kế thừa, cách tân trong việc thể hiện nhân vật giữa
các nhà văn theo tiến trình lịch sử phát triển thể loại ở hai đất nước.
Ngoài ra, trong quá trình thực hiện đề tài nghiên cứu, chúng tôi cũng sử
dụng kết hợp các thao tác khác như: Pháp phân tích tác phẩm văn học Phương
pháp thống kê - phân loại, Phương pháp cấu trúc - hệ thống…

6

5. Đóng góp mới về khoa học của luận án
5.1. Đề xuất khái niệm truyện kỳ ảo trung đại Việt Nam và Hàn Quốc với
những tiêu chí để nhận diện tác phẩm trong bức tranh thể loại văn học trung đại
của hai đất nước.
5.2. Khảo sát, thống kê danh mục 373 truyện kỳ ảo trung đại (Việt Nam:
230 truyện; Hàn Quốc: 143 truyện) từ các tập truyện của Việt Nam và Hàn
Quốc, trong đó có 03 tập truyện kỳ ảo của Hàn Quốc chưa được dịch ra tiếng
Việt và giới thiệu ở Việt Nam (tổng số truyện do chúng tôi dịch là 40 truyện,
những tập truyện này do chúng tôi tạm dịch từ bản tiếng Hàn).
5.3. Luận án là công trình khoa học đầu tiên đặt ra và nghiên cứu một
cách hệ thống về nhân vật trong truyện kỳ ảo trung đại Việt Nam và Hàn Quốc
dưới góc nhìn so sánh. Qua đó, các vấn đề quan niệm về thể loại, các kiểu nhân
vật cơ bản, vấn đề nhân vật và sự thể hiện các yếu tố văn hóa truyền thống hai
quốc gia trong truyện kỳ ảo trung đại Việt Nam và Hàn Quốc đã được luận giải
hệ thống, toàn diện và thỏa đáng.
Ngoài ra, công trình nghiên cứu của chúng tôi hy vọng sẽ là tài liệu tham
khảo hữu ích cho giới nghiên cứu, phê bình văn học, giảng dạy và dịch thuật văn
học trung đại Việt Nam và Hàn Quốc.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án
- Ý nghĩa lý luận: Luận giải một cách tương đối thỏa đáng về thể loại
truyện kỳ ảo trung đại cũng như có những khái quát khá đầy đủ về vấn đề xây
dựng nhân vật trong thể loại này, đặc biệt là mối quan hệ giữa việc thể hiện nhân
vật trong truyện kỳ ảo trung đại với việc phản ánh các chiều cạnh văn hóa truyền
thống của hai quốc gia, ít nhiều ở đó là phương thức tư duy văn học của các tác
giả tiêu biểu trong văn học trung đại Việt Nam và Hàn Quốc.
- Ý nghĩa thực tiễn: Từ quan niệm về thể loại truyện kỳ ảo, đề tài nghiên
cứu của luận án đã có những khảo sát, thống kê, phân tích và luận giải tương đối
7

thấu đáo về vấn đề nhân vật, sự thể hiện các kiểu nhân vật, mối quan hệ của
nhân vật với sự biểu hiện các yếu tố văn hóa truyền thống hai nước Việt Nam và
Hàn Quốc.
7. Cấu trúc của luận án
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục công trình nghiên cứu của tác
giả có liên quan đến đề tài luận án, Tài liệu tham khảo, Phụ lục, nội dung chính
của luận án được triển khai trên 4 chương sau đây:
- Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu đề tài (18 tr, từ trang 9 đến
trang 26);
- Chương 2: Một số vấn đề lý thuyết liên quan và cơ sở hình thành thể loại
truyện kỳ ảo trung đại Việt Nam và Hàn Quốc (33 trang, từ trang 27 đến trang 59);
- Chương 3: Đặc điểm một số kiểu nhân vật trong truyện kỳ ảo trung đại
Việt Nam và Hàn Quốc (47 trang, từ trang 60 đến trang 106);
- Chương 4: Sự thể hiện các chiều cạnh văn hóa qua hình tượng nhân vật
trong truyện kỳ ảo trung đại Việt Nam và Hàn Quốc (40 trang, từ trang 107 đến
trang 146).

8


Chương 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI
Trong phần này, chúng tôi khái thuật những nghiên cứu về thể loại truyện
kỳ ảo trung đại của Việt Nam và Hàn Quốc trên hai nội dung căn bản là những
nghiên cứu về thể loại nói chung và những nghiên cứu đi sâu về vấn đề nhân vật
nói riêng. Do những hạn chế về nguồn tư liệu nên những thành tựu nghiên cứu sẽ
được trình bày chủ yếu trên cơ sở tài liệu đã được xuất bản, dịch thuật ở Việt
Nam là chủ yếu; phía Hàn Quốc, chúng tôi chỉ điểm một số công trình có giá trị

và thực sự tiêu biểu, có những đề cập trực tiếp đến nội dung nghiên cứu của luận
án này. Vì thể loại truyện truyền kỳ là một bộ phận của loại hình truyện kỳ ảo
trung đại nên trong trình bày này, những nghiên cứu về các phương diện của
truyện truyền kỳ cũng sẽ được chúng tôi điểm đến.
1.1. Những nghiên cứu về thể loại truyện kỳ ảo trung đại Việt Nam và
Hàn Quốc
1.1.1. Những nghiên cứu về thể loại truyện kỳ ảo trung đại Việt Nam
Truyện kỳ ảo trung đại Việt Nam là một thể loại độc đáo, có lịch sử hình
thành, vận động và phát triển lâu dài trong lịch sử văn học dân tộc. Vì thế, ngay
từ khi xuất hiện, nó đã thu hút được sự quan tâm nhất định của các học giả
đương thời. Bằng chứng là các lời đề tựa, bạt, bình phẩm… của các nhà nho
ngay và sau khi tác phẩm xuất hiện. Tất nhiên, sự hình dung về truyện kỳ ảo như
một thể loại văn học độc lập còn chưa được quan tâm thỏa đáng như chính sự
đóng góp của nó vào bức tranh lịch sử văn học dân tộc. Một số học giả như Vũ
Quỳnh, Kiều Phú, Hà Thiện Hán, Ngô Thì Hoàng, Nguyễn Hành, Tín Như Thị,
Trần Danh Lưu, Lê Quý Đôn, Phan Huy Chú, Nguyễn Thượng Hiền… vẫn mãi
lưu lại tên tuổi của mình cùng với các tập truyện như Lĩnh Nam chích quái lục,
Thánh Tông di thảo, Truyền kỳ mạn lục, Lan Trì kiến văn lục, Nam Ông mộng
lục, Công dư tiệp ký… Các bài tựa, bạt, giới thiệu của các nhà nho trên thực chất
mới chỉ là những phẩm bình, những ngẫm ngợi mang tính sẻ chia của người
9


đương thời hoặc đời sau khi thấy tác phẩm những thú vị hay những ý nghĩa nhân
sinh, xã hội nào đó mà họ tâm đắc. Dầu vậy, một số gợi dẫn của họ cũng có
những giá trị định hình đầu tiên cho nhà nghiên cứu sau này khi tiếp cận tác
phẩm. Khi khoa nghiên cứu văn học bắt đầu hình thành với tính chất chuyên
nghiệp, các nhà nghiên cứu văn học dân gian và văn học cổ trung đại đã có sự
quan tâm sâu hơn và cũng có những nghiên cứu, nhận định đánh giá bài bản hơn
về một số tập truyện kỳ ảo tiêu biểu như Thánh Tông di thảo, Truyền kỳ mạn lục,

Lan Trì kiến văn lục, Truyền kỳ tân phả… Hầu hết các công trình như Việt Nam
văn học sử yếu [77], Sơ thảo lịch sử văn học Việt Nam [253], [254], [255], Văn
học Việt Nam thế kỷ X - nửa đầu thế kỷ XVIII [123], Văn học trung đại Việt Nam
[167], [169], Tổng tập tiểu thuyết chữ Hán (4 tập) [187], Truyện truyền kỳ Việt
Nam [26], Văn xuôi tự sự Việt Nam thời trung đại [162], Giáo trình văn học
trung đại Việt Nam [279], [280], Văn học trung đại Việt Nam những công trình
nghiên cứu [343], Khảo và luận một số tác gia tác phẩm văn học trung đại Việt
Nam [248], [250]… cho đến các bài viết, các luận văn, luận án, đề tài nghiên cứu
về truyện/ văn xuôi tự sự/ truyện truyền kỳ thì một số vấn đề về thể loại truyện
kỳ ảo trên hai phương diện nội dung và nghệ thuật đã được đề cập, tuy mức độ
nông sâu có khác nhau.
Ở phạm vi xem xét những đặc sắc về nội dung và nghệ thuật của một tác
phẩm và một tập truyện truyền kỳ, chúng ta có thể nhắc tới các bài viết như: “Cấu
trúc phức của thời gian trần thuật trong Truyền kỳ mạn lục” của Nguyễn Kim
Châu [18], “Tìm hiểu khuynh hướng sáng tác trong Truyền kỳ mạn lục của
Nguyễn Dữ” [106] và “Đoán định lại thân thế Nguyễn Dữ và thời điểm sáng tác
Truyền kỳ mạn lục” [109] của Nguyễn Phạm Hùng, “Những vấn đề khác nhau liên
quan đến Truyền kỳ mạn lục” của Kawamoto Kurive [119], “Chuyện người con
gái Nam Xương (Ngữ văn 9, tập 1)” của Nguyễn Đăng Na [165], “Tìm hiểu truyện
Hoa quốc kỳ duyên” [171] và “Cái bóng và những khoảng trống trong văn
chương” [176] của Nguyễn Nam, “Truyền kỳ mạn lục và sự thể hiện tư tưởng ẩn
dật của Nguyễn Dữ” [59] và “Thể nghiệm lối sống ẩn dật của Nguyễn Dữ qua
10


Truyện Từ Thức lấy vợ tiên” [260] của Lê Văn Tấn, “Đoàn Thị Điểm và Truyền kỳ
tân phả” của Bùi Thị Thiên Thai [262]… Nhìn chung trong các nghiên cứu trên
đây, truyện kỳ ảo đã được chú ý, được đánh giá cao từ các tiếp cận đa chiều như
tiếp cận văn bản học, văn hóa học, thi pháp học, tự sự học… nhằm hướng đến
đánh giá giá trị nội dung, nghệ thuật của truyện. Nhà nghiên cứu Đinh Gia Khánh

khẳng định truyện kỳ ảo “đóng góp cho văn học những hình tượng nhân vật đẹp,
những hình thức diễn đạt hay” khi nhắc đến Lĩnh Nam chích quái lục [123,
tr.343]. Bùi Văn Nguyên khi đánh giá về TKML đã khẳng định tập truyện này giữ
vai trò “tác phẩm xuất sắc, dẫn đầu trong loại văn truyền kỳ” [197, 132].
Golưigina K.I đánh giá TKML là “tập sách độc nhất vô nhị trong các truyện ngắn
Việt Nam” [74, tr.20]. Còn Vũ Thanh khi đánh giá về Nam Ông mộng lục cũng
cho rằng nó đã “góp phần tạo ra một cuộc cách tân mới trong sự phát triển nghệ
thuật của truyện kỳ ảo trung đại Việt Nam” [272, tr.70]…
Ở phạm vi so sánh giữa hai tác phẩm trong một tập truyện hoặc so sánh
giữa các tập truyện kỳ ảo với nhau, các nhà nghiên cứu truyện kỳ ảo đã đặt
truyền kỳ Việt Nam trong không gian văn hóa, văn học dân tộc cũng như trong
mối quan hệ với văn hóa, văn học nước ngoài (Trung Hoa). Đó là những nghiên
cứu truyện kỳ ảo trong mối liên hệ với truyện kể dân gian. Nhiều sự tương đồng
về cốt truyện, kết cấu, motip, nhân vật, sự kiện, tình tiết… cho đến thế giới quan,
nhân sinh quan của truyện kể dân gian và truyện kỳ ảo đã được tiến hành so sánh
một cách tương đối công phu. Thành tựu nghiên cứu theo hướng này khá nhiều
và theo khảo sát của chúng tôi trong hầu hết các nghiên cứu trường hợp cũng
như những nghiên cứu tổng quát, các nhà nghiên cứu đều đã đi đến thống nhất
khẳng định rằng: truyện kỳ ảo trung đại Việt Nam có sự gắn bó khăng khít với
văn học dân gian, nhiều yếu tố, nhiều kinh nghiệm nghệ thuật của tác giả dân
gian đã được các nhà truyền kỳ tiếp thu để tạo nên những tác phẩm đặc sắc. Ví
như khi nghiên cứu truyện ngắn trung đại, Nguyễn Đăng Na đã cho rằng truyện
ngắn ở các thế kỷ XV, XVI đã “vươn tới việc dựa vào các motip truyện dân gian
tạo ra những câu chuyện mới, mang ý nghĩa thời sự - xã hội…” [167, tr.35]. Vũ
11


Thanh cũng khẳng định: “… Văn học dân gian sẽ tác động đến suốt quá trình
hình thành và phát triển của thể loại, khiến cho nhà văn trong khi sáng tác khó
mà thoát ra khỏi những tác động mọi mặt của nó (từ kết cấu, ngôn ngữ, hành

động của nhân vật cho đến việc mô tả ngoại hình nhân vật…)” [270, tr.742].
Trong luận án tiến sĩ của mình, Nguyễn Thị Kim Ngân dành công phu khảo sát
thống kê và đưa ra con số: “1/3 trong tổng số các motip của truyền kỳ được tìm
thấy trong bảng danh mục các motip của văn học dân gian” [184]. Ngoài ra cũng
có thể kể ra đây một số nghiên cứu có giá trị khác như: “Mối liên hệ giữa Truyền
kỳ tân phả và lễ hội dân gian” [265], “Cái kỳ ảo từ Truyền kỳ mạn lục đến Lan
Trì kiến văn lục” [209], “Truyện truyền kỳ Việt Nam: Sự kết hợp giữa văn hóa
bác học và truyền thống dân gian” [196]…
Về nghiên cứu so sánh truyện kỳ ảo trung đại Việt Nam với văn hóa, văn
học nước ngoài, chúng tôi điểm ở đây thành tựu của các nghiên cứu so sánh
truyện kỳ ảo Việt Nam với Trung Hoa (với Hàn Quốc chúng tôi sẽ tách riêng để
trình bày thành một tiểu mục khác). Về cơ bản, khi so sánh truyện kỳ ảo/ truyền
kỳ của Việt Nam với Trung Hoa, hầu hết các nhà nghiên cứu đi đến khẳng định
theo hai hướng: Một là, nhiều truyện/ tập truyện của Việt Nam là sự tiếp thu
truyền thống chích quái, truyền kỳ, chí dị của Trung Hoa trên khá nhiều mặt; Hai
là khẳng định những điểm sáng tạo của tác giả truyện kỳ ảo/ truyền kỳ Việt Nam
khi đưa vào đó không gian, thời gian, văn hóa, núi sông, linh vật và các phương
diện đặc điểm lịch sử, xã hội cũng như con người Việt Nam qua các giai đoạn
lịch sử. Thành tựu theo hướng này khá nhiều. Sớm nhất có thể kể đến Hà Thiện
Hán khi viết tựa cho TKML của Nguyễn Dữ đã nêu ra rằng: “… xem văn từ thì
không vượt ra ngoài phên giậu của Tông Cát” [115, tr.204]. Tiếp đó là các
nghiên cứu của K.I.Golưgina trong “Tiễn đăng tân thoại và Truyền kỳ mạn lục”
[138], B.L.Riptin trong “Thử so sánh Tiễn đăng tân thoại của Cù Hựu (Trung
Quốc) với Kim Ngao tân thoại của Kim Thời Tập (Hàn Quốc), Truyền kỳ mạn
lục của Nguyễn Dữ (Việt Nam) và Cà tỳ tử của Asai Rey (Nhật Bản) [12],
Kawamoto Kurive trong “Những vấn đề khác nhau liên quan đến Truyền kỳ mạn
12


lục” [119], Trần Ích Nguyên trong Nghiên cứu tiểu thuyết Hán văn Trung - Việt

[201], Trần Nghĩa trong “Thử so sánh Truyền kỳ mạn lục với Tiễn đăng tân
thoại” [186], “Lược đồ quan hệ tiểu thuyết Hán Nôm Việt Nam và tiểu thuyết cổ
các nước trong khu vực” [188], “Chỗ khác nhau giữa tiểu thuyết Hán Nôm Việt
Nam và tiểu thuyết cổ các nước trong khu vực” [189], Nguyễn Nam trong “Quá
trình truyền nhập và lưu hành Tiễn đăng tân thoại ở Việt Nam” [172], Phiên
dịch học lịch sử - văn hóa, trường hợp “Truyền kỳ mạn lục” [174], Phạm Tú
Châu trong “Về mối quan hệ giữa Tiễn đăng tân thoại và Truyền kỳ mạn lục”
[19], Nguyễn Đăng Na với “Truyền kỳ mạn lục dưới giác độ so sánh” [164]…
Một số nhận định đáng chú ý như: “… Trái lại, chính tác phẩm của Cù Hựu, như
ta đã thấy, là một gợi ý quan trọng về cách chọn đề tài và một kiểu mẫu hấp dẫn
về cách vận dụng thể loại giúp Nguyễn Dữ làm nên kiệt tác của mình” [186],
“Truyện của Cù Hựu là “tài liệu” đặc sắc đối với Nguyễn Dữ, từ đó ông tạo nên
thế giới truyện ngắn huyền diệu của mình… Ông luôn đổi tên nhân vật, thời gian
hành động và không gian địa lý, chuyển địa điểm hành động sang Việt Nam…”
[138], “… Nguyễn Dữ là người Việt Nam đầu tiên dùng thuật ngữ truyền kỳ để
đặt tên cho tác phẩm của mình. Có thể nói, ông là cha đẻ của thể loại truyền kỳ
Việt Nam…” [164]…
Một số công trình nghiên cứu khác thì đặt vấn đề ảnh hưởng nhiều mặt
của văn hóa, văn học, các hệ tư tưởng, các triết thuyết tôn giáo Trung Hoa đến
sáng tác truyện kỳ ảo Việt Nam. Đây là cách mà nhà nghiên cứu đặt truyện kỳ ảo
trong bối cảnh không - thời gian văn hóa, tư tưởng xã hội chung của khu vực
Đông Á. Đường hướng này cũng sẽ có những khai mở thú vị về việc xác định
những phương diện giá trị nội dung cũng như nghệ thuật truyện kỳ ảo trung đại
Việt Nam. Một số nghiên cứu tiêu biểu có thể kể tới như nghiên cứu của Trần
Nghĩa, của Trần Đình Sử, Phạm Tú Châu, Trần Ích Nguyên, Trần Lê Bảo, Lê
Thu Yến… Một số nhận xét đáng chú ý như: “Ảnh hưởng của Đạo giáo đối với
số tiểu thuyết chữ Hán Việt Nam kể trên, nhất là loại tiểu thuyết truyền kỳ, chí
quái chủ yếu thể hiện trên ba mặt: cấu trúc tác phẩm, xây dựng nhân vật, thiết
13

kế môi trường… Đối với sự phát triển của thể loại văn học nước ta, chính Đạo
giáo cũng đã góp phần dẫn dắt tiểu thuyết đi từ bút ký, đến chí quái, truyền kỳ và
một vài thể loại khác nữa như diễm tình, công án… ” [190], “… các nhà văn cỡ
như Nguyễn Dữ, không bao giờ chỉ học ở một người, một tác phẩm, cho dù tác
phẩm ấy có ảnh hưởng to lớn đến đâu, mà còn học ở cả một nền văn hoá. Ta có
thể nói tác phẩm của ông kết tinh từ nền văn học cổ điển chữ Hán rộng lớn”
[242, tr.25]… Rất đáng chú ý theo hướng này là một loạt bài viết của nhà nghiên
cứu Lê Thu Yến cùng các cộng sự trong cụm bài viết sau đây: 1) “Phép thuật,
tướng số, bói toán, phong thủy - niềm tin tâm linh trong văn học trung đại”
[345], 2) “Cầu cúng, khấn vái - niềm tin tâm linh trong văn học trung đại Việt
Nam” [346], 3) “Trời Phật, Thánh Thần - niềm tin tâm linh trong văn học trung
đại Việt Nam” [347]… Trong nhóm bài viết này, các tác giả đã có những phân
tích thú vị về vị trí, ý nghĩa cũng như sự hiện diện của các yếu tố tâm linh, các
hình thức lễ bái, cầu cúng của người Việt trong văn học cổ, trung đại mà trong
nhiều dẫn chứng, tác phẩm truyện kỳ ảo đã được nhắc tới. Những gợi dẫn của Lê
Thu Yến khá thú vị, giúp chúng tôi trong việc khảo sát và luận giải những
phương diện văn hóa, tôn giáo tín ngưỡng trong truyện kỳ ảo trung đại Việt Nam
cũng như Hàn Quốc.
Về phương diện tư duy thể loại, nghĩa là hình dung truyện kỳ ảo như một
thể loại văn học trong thực tiễn của lịch sử văn học trung đại Việt Nam, theo
khảo sát của chúng tôi, các nhà nghiên cứu đi trước đã có những quan niệm về
các vấn đề như gọi tên thể loại, nêu bật những đặc điểm, đặc trưng để nhận diện
thể loại. Nhà nghiên cứu Trần Nghĩa cho rằng, yếu tố kỳ trong truyện kỳ ảo liên
quan đến những câu chuyện “hiếm thấy”, về hình thức thì nó là ‘hư bút” [187,
tập 1, tr.158]. Trần Thị Băng Thanh thì cho rằng cái kỳ là “vượt quá ngưỡng
thông thường của những sự việc bình thường” [263, tr.236-237]. Đoàn Lê Giang
thì viết cái kỳ “… không được hiểu là kỳ ảo, kỳ dị mà phải hiểu như một quan
niệm văn học, một phương pháp sáng tác: vô kỳ bất truyền” [67, tr.43]. Nhà

14


nghiên cứu Nguyễn Đăng Na có những nghiên cứu sâu về loại hình này và cho
rằng: “… truyền kỳ nếu đứng riêng, là một thể tài của truyện ngắn trung đại. Do
các nhân vật, tình tiết, kết cấu… của truyện phần lớn là lạ kỳ đặc biệt, nên người
ta gọi chúng là truyền kỳ” [166, 212]. Đinh Phan Cẩm Vân đưa ra định nghĩa:
“Truyền kỳ là truyền đi một sự kỳ lạ. Vì vậy, hạt nhân cơ bản của loại tiểu thuyết
này là kỳ. Song cái kỳ - lạ - trong truyền kỳ không dừng lại ở việc ghi chép kỳ sự,
kỳ nhân. Ở một trình độ cao hơn, kỳ là một phương thức tư duy nghệ thuật kiểu
phương Đông để tạo nên những kỳ văn” [312, tr.48]. Vũ Thanh là nhà nghiên
cứu có những nghiên cứu bài bản, công phu hơn cả về thể loại truyện kỳ ảo
[266], [267], [268], [269], [270], [271], [272]. Trong các công trình nghiên cứu
đó của mình, nhà nghiên cứu đã có quan niệm khá hoàn chỉnh về thể loại cũng
như nhiều vấn đề liên quan đến đặc trưng thể loại. Về quan niệm thể loại, Vũ
Thanh cho rằng: “Truyện ngắn kỳ ảo là một thể loại văn xuôi độc đáo… phản
ánh hiện thực qua cái kỳ lạ, kết cấu của mỗi truyện kỳ ảo Đông Á thống nhất bởi
hai hạt nhân cơ bản: kỳ và thực. Vai trò của mỗi yếu tố, sự tác động qua lại giữa
chúng biến thiên qua mỗi giai đoạn cụ thể của sự phát triển thể loại…” [270,
tr.737]... Bên cạnh việc duy danh định nghĩa khái niệm, các nhà nghiên cứu cũng
đồng thời chỉ ra những đặc trưng thể loại truyện kỳ ảo. Một số nghiên cứu tiêu
biểu như: Trần Nghĩa với Tổng tập tiểu thuyết chữ Hán Việt Nam (4 tập) với giá
trị sưu tầm, giới thiệu, chú giải và dịch. Công trình của Trần Nghĩa chủ biên có ý
nghĩa cực kỳ quan trọng trong việc hệ thống hóa, phân loại và giới thiệu văn bản.
Đây là một bộ sách được làm công phu với sự cộng tác của nhiều nhà nghiên
cứu, dịch giả có uy tín. Tác giả Phạm Văn Thắm tiến hành nghiên cứu văn bản
và đánh giá thể loại truyện truyền kỳ bằng chữ Hán ở Việt Nam qua luận án tiến
sĩ của mình năm 1996 [274], từ đó đưa ra được danh mục một số truyện ngắn
tiêu biểu. Tác giả Nguyễn Phong Nam với chuyên khảo “Truyện truyền kỳ Việt
Nam đặc điểm hình thái - văn hóa và lịch sử [177] thì lại có tham vọng khảo sát,

luận giải mang tính hệ thống, toàn diện về loại hình truyện truyền kỳ; song nhiều
15


vấn đề đặt ra trong công trình này cũng cần phải có những tranh luận thêm. Đỗ
Thị Mỹ Phương trong luận án tiến sĩ “Truyện truyền kỳ Việt Nam thời trung đại
(nhìn từ phương diện tổ chức cốt truyện và xây dựng nhân vật)” [212] đã có
những đóng góp nhất định trên một số nội dung nghiên cứu là: 1) Đề xuất khái
niệm truyện truyền kỳ trung đại Việt Nam với những tiêu chí cụ thể để khu biệt
truyện truyền kỳ với các thể loại khác và nhận diện tác phẩm truyền kỳ giữa
phức hợp sáng tác của các nhà văn trung đại; 2) Khảo sát, hệ thống hóa danh
mục 205 tác phẩm truyền kỳ từ các tập văn xuôi tự sự Việt Nam thời trung đại,
3) Nghiên cứu một cách hệ thống các phương diện khác nhau trong tổ chức cốt
truyện và xây dựng nhân vật ở truyện truyền kỳ trung đại Việt Nam, làm sáng tỏ
đặc điểm và lý giải sự vận động của thể loại, đồng thời khẳng định đóng góp của
các nhà văn truyền kỳ với việc xây dựng nền văn xuôi dân tộc. Đóng góp cho
bức tranh nghiên cứu thể loại này cần phải ghi nhận những nỗ lực hết sức đáng
trân trọng của nhà nghiên cứu Vũ Thanh. Trong cụm công trình của mình như
“Những biến đổi của yếu tố kỳ và thực trong truyện truyền kỳ Việt Nam” [266],
“Thánh Tông di thảo - Bước đột khởi trong tiến trình phát triển của thể loại truyện
ngắn Việt Nam trung đại” [267], “Dư ba của truyện truyền kỳ, chí dị trong văn học
Việt Nam hiện đại” [268], “Đóng góp của Nguyễn Dữ cho thể loại truyện truyền
kỳ Đông Á” [269], “Thể loại truyện ngắn kỳ ảo Việt Nam trung đại: Quá trình
nảy sinh và phát triển đến đỉnh điểm” [270], “Tiến trình truyện kỳ ảo Việt Nam
những năm cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX” [271], Truyện kỳ ảo trung đại Việt
Nam [272]… nhà nghiên cứu đã đi từ những nghiên cứu trường hợp, những
nghiên cứu một/ một vài đặc điểm phương diện trong cảm hứng tư tưởng hoặc
nghệ thuật đến những nghiên cứu khái quát, tổng kết, đánh giá khá sâu và toàn
diện về thể loại, từ nguồn gốc, nội dung khái niệm thể loại đến đặc trưng phương
thức tư duy nghệ thuật, quá trình vận động và phát triển của thể loại… Những

nghiên cứu của Vũ Thanh là những gợi dẫn, tham chiếu rất quan trọng cho
chúng tôi khi thực hiện nghiên cứu này.
16


1.1.2. Những nghiên cứu về thể loại truyện kỳ ảo trung đại Hàn Quốc
trong tương quan so sánh với truyện kỳ ảo Việt Nam
Khá tương đồng về nhiều mặt với loại hình truyện kỳ ảo trung đại Việt
Nam, loại hình truyện kỳ ảo trung đại Hàn Quốc cũng thu hút được sự quan tâm
đặc biệt của giới nghiên cứu cổ văn hai đất nước.
Trước hết cần nhắc tới vị trí thể loại trong các bộ sách lịch sử văn học
trung đại Hàn Quốc, các tập giáo trình giảng dạy cũng như các sách tổng tập,
tuyển tập văn học Hàn Quốc, thể loại truyện kỳ ảo đều được quan tâm bàn đến.
Trong cuốn Văn học sử Hàn Quốc, các tác giả Komisook, Jungmin, Jung Byung
Sui đã có những đánh giá cao về các tập truyện như Tam quốc di sự của Nhất
Nhiên, Tam quốc sử ký của Kim Phú Thức (phần Liệt truyện): “Liệt truyện trong
Sử ký là cách hành văn sinh động và phong phú đa dạng… Tam quốc sử ký đã
viết được không ít câu chuyện lý thú… Tam quốc sử ký mang tư tưởng Nho giáo,
còn Tam quốc di sự mang tư tưởng Phật giáo. Tam quốc sử ký mang đậm tính
cách lịch sử, còn Tam quốc di sự mang đậm tính cách văn học và truyện cổ. Đặc
điểm nổi bật của Tam quốc di sự là có nhiều chuyện kỳ quái… Vì cách viết
truyện kỳ quái rất khéo léo không phải không có căn cứ tư liệu…” [134, 106].
Đặc biệt khi viết về truyền kỳ của Kim Thời Tập qua tập KNTT, các nhà nghiên
cứu đã có những đánh giá rất cao như: “Kim Ngao tân thoại chiếm vị trí quan
trọng trong lịch sử tiểu thuyết Hàn Quốc…. Kim Ngao tân thoại là tiểu thuyết
mà trước đó chưa có, được sáng tác theo nhận thức của một tác giả đặc biệt…
trước đó đã có truyện cổ, truyện ký… là tác phẩm tiêu biểu đánh dấu mốc lịch sử
của tiểu thuyết Hàn Quốc bước vào thời đại tiểu thuyết một cách chính thức…”
[134, tr.157]. Sau sự xuất hiện đột xuất của KNTT, thể loại truyện kỳ ảo Hàn
Quốc tiếp tục với nhiều tên tuổi khác như Thân Quang Hán với Xí Trai ký dị,

Quyền Tất với Chu Sinh truyện và Vi Kính thiên truyện, Triệu Vi Hàn với Thôi
Trắc truyện và một vài tập truyện ngắn cũng như một số truyện đơn dài hơi hơn
khác như Tương tư động ký hay Động tiên ký. Tuy nhiên, ở hình thức đoản thiên
như KNTT, hầu hết các nhà nghiên cứu đều cho rằng, tập truyện của Kim Thời
17


Tập là đỉnh cao nhất mà không nhà truyền kỳ nào sau ông có thể đạt được. Trong
cuốn Văn học cổ điển Hàn Quốc, nhóm tác giả Woo Han Yong, Park In Gee,
Chung Byung Heon, Choi Byeong Woo và Yoon Bun Hee cũng dành nhiều
trang để viết về KNTT của Kim Thời Tập cũng như tuyển nhiều truyện truyền kỳ
của Hàn Quốc. Khi đánh giá về tác giả tập KNTT, các nhà nghiên cứu viết: “…
Kim Thời Tập, một thiên tài văn học… tác giả đã cho thấy được diện mạo của
một tác phẩm tiểu thuyết ngắn thông qua việc mô tả rõ ràng, kết cấu truyện súc
tích, sự sáng tạo hình ảnh nhân vật mang tính chất Hàn Quốc chứa đựng ý chí
mạnh mẽ và kiên định…” [348, tr.215, 217, 218]. Bên cạnh đó, văn bản của một
loạt các truyền kỳ dài hơn (trường thiên) của Hàn Quốc cũng được tuyển chọn và
giới thiệu trong sách này. Ngoài ra, ở phía các trường đại học của Hàn Quốc, có
thể nói hệ thống các luận văn luận án lựa chọn thể loại truyện truyền kỳ làm đối
tượng nghiên cứu cũng khá phong phú. Tuy thế, hầu hết các nghiên cứu chỉ đi
sâu tập trung lựa chọn một tập truyện hoặc một truyện trong một tập nào đó để
tiến hành nghiên cứu. Trong số này, có thể khẳng định công trình Nghiên cứu so
sánh tiểu thuyết truyền kỳ Hàn Quốc - Trung Quốc - Việt Nam thông qua “Kim
Ngao tân thoại”, “Tiễn đăng tân thoại” và “Truyền kỳ mạn lục” của Toàn Huệ
Khanh [117] là một đóng góp rất đáng kể vào thành tựu nghiên cứu thể loại
truyện kỳ ảo/ truyện truyền kỳ Hàn Quốc tuy rằng nội dung đặt ra và giải quyết
còn ở mức khái quát chứ chưa đi sâu phân tích, mô tả tỉ mỉ…
Ở Việt Nam, các bài viết, các công trình nghiên cứu về văn học cổ điển
Hàn Quốc mà trong đó có đề cập đến những phương diện của thể loại truyện kỳ
ảo khá phong phú. Những công trình nghiên cứu thuần túy về văn học cổ điển

Hàn Quốc xuất phát từ nhu cầu học tập, nghiên cứu và giảng dạy ngôn ngữ, văn
hóa Hàn Quốc tại Việt Nam. Có thể kể ra đây một loạt các cuốn sách có giá trị
của Phan Thị Thu Hiền chủ biên cùng với nhóm cộng sự (Nguyễn Thị Hiền,
Đoàn Lê Giang, Trần Thị Bích Phượng, Vũ Thị Thanh Tâm, Đào Thị Mỹ
Khanh, Nguyễn Thị Bích Hải…): 1) “Hợp tuyển văn học cổ điển Hàn Quốc”
[95], 2) “Văn học cổ điển Hàn Quốc tiến trình và bản sắc” [93], 3) “Dạo bước
18