Hướng dẫn đọc CT sọ não cơ bản

HƯỚNGDẪNĐỌCCTSỌCƠBẢN

GIẢIPHẪUCTSỌNÃO

PhầnhướngdẫnnàygiớithiệucáccấutrúcgiảiphẫuquangtrọngcầnphảihiểutrênhìnhảnhCT
scansọ


Địnhhướng

HìnhảnhCTsọnãođượcnhìntừphíadướinên
bênphảicủahìnhảnhvàbêntráicủangườiđọc.
Phầntrướccủađầuởtrênđỉnhcủahình.
















Xươngsọvàcáckhớp

Nãonằmbêntrongvòmsọ(cranialvault),làkhônggianđượctạonênbởihộpsọ(skull)vànền
sọ(skullbase).Mọicấutrúcbêntrongvòmsọlànộisọ(intra-crainal)vàbênngoàilàngoàisọ
(extra-cranial).


Xươngsọ

Cácxươngcủahộpsọvànềnsọ-xtrán(frontalb.),xđỉnh(parientalb.),xchẩm(occipitalb.),x
sàng(ethmoidb.),xbướm(sphenoidb.)vàxtháidương(temporalb.).Cácxươngnàytáchrời
nhauvàdầndầnhànlạivớinhauởcáckhớpsọ(skullsutures).
Hộpsọgồmcóhaibảngxươngđặc:bảngtrong(innertable)vàbảngngoài(outertable)vớixương
xốpởgiữagọilà“tuỷxươngsọ”(“diploe”).

Điểmchính
Cácxươngchínhcủahộpsọ:xtrán,x.đỉnh,xchẩm,xsàng,xbướmvàxtháidương.
Cáckhớpsọchính:khớpvành,dọc,lambda,trai
Chấnthươngvùngtperioncóthểdẫnđếnmáutụngoàimàngcứng(epiduralheamtoma)
dotổnthươngđộngmạchmàngnãogiữa(middlemenigeala.)


CấutrúccủaxươngsọtrênCTsọ(cửasổxương)

CấutrúccủaxươngsọtrênCTscan(cửasổxương)
•

Đặcđiểmđángchúýlàcáckhớpsọnócóhìnhsắcnhọngiốngcàirănglượt–khôngnhầm
lẫnvớigãyxươngthườngthẳng

Cửasổxương
•

•


Xươngcủahộpsọđượcđánhgiátrêncủasổxương
Chúýrằngkhôngcóchitiếtnàocủacấutrúcnãođượcthấytrênchếđộcửasổxương

Cáckhớpsọ(sutures)



CácKhớpsọchínhlàkhớpvành(coronals.),khớpdọc(sagittals.),khớplambda(lambdoids.),và
khớptrai(squamosals.).Khớptrán(metopics.hoặcfrontals.)khácnhauởngườitrưởngthành.

Xươngsọvàcáckhớp(nhìntrên)
Khớpvành(màuxanhdương)
Khớplambda(màuxanhlục)
Khớptrai(màuđỏ)
Khớpdọc(màutím)
Khớptrán(màucam)–thayđổituỳtheo
ngườiởngườitrưởngthành




Xươngsọvàcáckhớp(nhìnbên)
• Khớpvành(màuxanhdương)
• Khớplambda(màuxanhlục)
• Khớptrai(màuđỏ)
• Khớpdọc(màutím)
Cáckhớpkhác(đườngchấmmàuđen)

VùngPterion
•
•

X.trán,đỉnh,tháidương,vàbướmkhớp
vớinhautạothành“vùngpterion”,phần
mỏngnhấtcủaxươngsọ
Đmmàngnãogiữachạytrongrãnhở
bảngtrongcủaxươngsọởvùngnày

Pterion–ýnghĩalâmsàng

• Gãyxươngởvùngpterioncóthểgấybiến

chứnggâytổnthươngđmmàngnãogiữa

vàhìnhthànhmáutụngoàimàngcứng
Khớpvành:khớpgiữaxươngtránvàxươngđỉnh
Khớpdọc:khớpgiữahaixươngđỉnhởgiữa
Khớplambda:khớpgiữaxươngđỉnhvàxươngchẩm
Khớptrai:khớpgiữaphầntraixươngtháixươngvàxươngđỉnh
Khớptrán:(nếucó)khớpgiữahaixươngtrán


Cáchốsọ

Ởnềnsọgồmcócáchốsọgiúpchứavànângđỡnão
CáchốsọtrênCTscan(cửasổxương)

Cácxoang

Hộsọchứacácxoangkhívớihìnhdạngrấtkhácnhautuỳtheotừngngười


CácxoangtrênCT(cửasổxương)
•
•

Xoangbướmvàkhíxoangsàngliêntụcvớiđườngkhícủamũi
Khíxoangchủmliêntụcvớitaigiữa





CácxoangtrántrênCT(cửasổxương)
•
•

Cácxoangtráncóhìnhdạngrấtkhácnhau
Nhiềungườikhôngcóxoangtrán(hìnhdướicùng)






Cácxoangbướmtrên

CT(cửasổxương)
•

Xoangbướmcóthểmột
xoanghoặcchiathành
nhiềuxoangriêngbiệt

Xoangbướm–ýnghĩa
lâmsàng
•







Trongtrườnghợpbị
chấnthương,dịchtrong
xoangbướmcóthểlà
mộtdấuhiệucủavỡnền
sọ






CácxoanghàmtrêntrênCT
(cửasổxương)

• Niêmmạcdàylàdấuhiệuphụ
thườnggặp
•

Bệnhnhânnàybịtriệuchứng
chảymũi(coryzalsympton),
trênCTbìnhthườngsaukhibị
chấnthươngđầu














Cácmàngnão
Cácmàngnãolànhữnglớpmômỏngnằmgiữanãovàbảngtrongxươngsọ.Cácmàngnãobao
gồmmàngcứng(duramater),màngnhện(arachnoidmater)vàmàngnuôi(piamater).Màng
cứngvàmàngnhệnlàmộtđơnvịgiảiphẫu,chỉbịtáchratrongcáctrườnghợpbệnhlý.

Liềmđạinão(falxcerebri)vàlềutiểunão(tentoriumcerebelli)lànhữngnếpdàycủamàngnão
vàđượcthấytrênCT.ỞnhữngvịtríkhácmàngnãokhôngđượcthấytrênCTvìchúngéprấtsát
vớibảngtrongxươngsọ.

Cácmàngnão
•

Màngcứng:lớpdainằmngoàicùng,
ápsátbảngtrongxươngsọ
• Màngnhện:lớpmỏngnằmápsát
màngcứng
• Khoangdướinhện:khoảngkhông
giữamàngnhệvàmàngnuôichứa
cácmôliênkếtmỏngnhưmạng
nhệnvàdịchnãotuỷ(cerebrospinal
fluid(CSF))
• Màngnuôi:rấtmỏngnằmápvàobề
mặtcủanão

Cácmàngnão-ýnghĩalâmsàng
• Nhữnghiểubiếtvềgiảiphẫumàng
nãorấtcầnthiếtđểhiểuđượcbiểu
hiêntrênCTkhibịchảymáunộisọ

Lềutiểunão
•
•
•

Lềutiểunão-lànếpdàycủamàngcứng–tạothànhhìnhgiốngcáilềuvàchia
cáchđạinãovàtiểunão
Lềuđượcneovàoxươngđácủaxươngtháidương


Lềutiểunão
• ỞlátcắtngangtrênCTcủanão,lềuđượcthấymờkhibăngquatiềunão
Lềutiểunão–ýnghĩalâmsàng
• Khixuấthuyếtdướinhện(subarachonoidheamorrhage)hoặcmáutụdưới
màngcứng(subduralhematoma)lềucóthểtăngtỷtrọngvìlớpmáu


Liềmđạinão

•
•
•

Liềmlànếpdàycủamàngnãonónằmởgiữavàchiathànhbáncầunãotráivà
phải
Quátrìnhbệnhlýcoảthểgây“hiệuứngkhối”làmđẩylệchliểmvềmộtphía


LiềmđạinãotrênCTnãoởmặtphẳngtrán
• CTnãomặtphẳngtránchothấylềutiểunãoliêntụcvớiliểmđạinão
Liềmvàlều–ýnghĩalâmsàng
• Umàngnãolàunộisọlànhtínhnócóthểxuấtpháttừbấtkìphầnnàocủa
màngnãokểcảliềmvàlều.



Khoangdịchnãotuỷ(CerebrospinalFluid(CSF))
NãođượcbaoquanhbởiCSFbêntrongcácrãnh(sulci),khe(fissures)vàbềnền(basalcisterns).
CSFcũngđượcthấyởtrungtâmbêntrongcácnãothất(ventricules).Cácrãnh,khe,bểnềnvà
nãothấtcùngtạothành“cáckhoangdịchnãotuỷ”(CSFspaces)vàcũngđượcbiếtnhư“khoang
ngoàitrục”(extraaxialspaces).
CSFcótỷtrọng(density)thấphơnchấtxám(greymatter)vàchấttrắng(whitematter)củanão,
vìthếnócómàutốitrênhìnhảnhCT
Sựbiểuhiệnbìnhthườngcủakhoangdịchnãotuỷgiúpđánhgiáthểtíchcủanão



Cácrãnh(sulci)

Bềmặtnãođượctạothànhbởicácnếpvỏnãođượcgọilànếpcuộnnão(gyri).Giữacácnếp
cuộnnãonàycónếpnhăn(furrow)đượcgọilàsulcichứaCSF

CácrãnhvànếpcuộnnãotrênhìnhảnhCTsọnão

Cácrãnhvànếpcuộnnão
• Gyrus:mộtcuộncủabềmặtnão
(sốnhiều:gyri)
•

Rãnh:nếpnhăngiữacácnếpcuộn
nãochứaDNT(sốnhiều:sulci)


CáckhetrênCTsọ







Cáckhe
•
•

Kheliênbáncầuchianãothànhhaibáncầuđạinão
KheSulvianchiarathuỳtránvàthuỷtháidương

Cácnãothất

CácnãothấtlànhữngkhoangnằmsâutrongnãochứaDNT





Cácnãothấtbên(Lateralventricles)
•
•
•

Mỗinãothấtbênnằmởmỗibêncủanão
Nãothấtbênchứađámrốimạchmạc(choroidplexus)sảnxuấtDNT
Chúý:đámrốimạchmạchầubịvôihoáởngườitrưởngthành

Cácnãothấtba(Thirdventricle)

•
•

Nãothấtbanằmởtrungtâm
Nãothấtbênthôngvớinãothấtbathôngquamộtlỗnhỏ(lỗMoro)

Cácnãothấttư
•
•

Nãothấtbênnằmởhốsọsaugiữathânnãovàtiểunão
NóthôngvớinãothấtbaởtrênquaốngrấthẹpgọilàcốngSylvius)
Bểnền
• CSFởbểnềbaoquanhcáccấutrúccủathânnão


Nhumônãovàcácthuỳ
Nãobaogồmchấtxámvàchấttrắng,nhữngcấutrúcnàykhácnhautrênCTdokhácvềtỷtrọng.
Chấttrắng(whitematter)chứanhiềusợitrụccóbaomyelin.Chấtxám(greymatter)chứatương
đốiítsợitrụcvànhiềuthântếbào.Vìmyelinlàmộtchấtchứanhiềumởnênnócótỷtrọngtương
đốithấpsovớitếbàochấtxám.VìvậychấttrắngcómàutốihơnsovớichấtxámtrênhìnhảnhCT.


ChấtxámvàchấttrắngtrênCTsọ





Chấtxámvàchấttrắng

• Chấttrắngnằmởtrungtâmvàcó

màuđenhơnsovớichấtxámvìtỉ
trọngcủanótươngđốithấp

Ýnghĩalâmsàng

•





















Nhữngtrườnghợpbệnhlýcóthểlà

tănghoặcgiảmsựkhácbiệtvềtỷ
trọnggiữachấttrắngvàchấtxám




Cácthuỳnão
Nãocócácvùnghoặcthuỳ(lobes)giảiphẫuởhaibên,thànhtừngcặp.Nhữngvùngnàykhông
tươngứngchínhxácvớixươngphủlêncủanhữngthuỳcócùngtên.


CácthuỷnãotrênCTsọ













CácthuỳnãotrênCTsọ(látcắtphíatrên)
•
•

Ởcảhaibên,thuỳtránđượcchiacáchvớithuỷđỉnhvớirãnhtrungtâm*đầu

mũitên)
Chúý:thuỳtránlớncònthuỳđỉnhvàchẩmtươngđốinhỏ

CácthuỳnãotrênCTsọ(látcắtphíadưới)
•
•
•

Hầuhếtphầntrướccủathuỳtránnằmởhốsọtrước
Thuỳtháidươngnàmởhốsọgiữa
Tiểunãovàthânnãonằmởhốsọsau


Thuỳvà“vùng”

CTkhôngthểhiệnrõcácbờgiảiphẫucủathuỳnão.Vìnhữngnguyênnhânnàycácbácsĩchẩn
đoánhìnhảnhthườngámchỉnhững“vùng”như“vùngđỉnh”hoặc“vùngtháidương”hơnlàthuỳ
Nếuhơnmộtvùngkếcậncầnđượcmôtathìdấugạchngangcóthểđượcsửdụngđểnnốinhư
“vùngtháidương-đỉnh”hoặc“vùngđỉnhchẩm”.

Thuỳvà“vùng”

•

Thuỳđỉnhđượcbiểuhiệnkhôngrõràngởvùngtháidươngvàđỉnh




Cáccấutrúcchấtxám
CáccấutrúcquantrọngcủachấtxámcóthểthấyđượctrênhìnhảnhCTsọbaogồmvỏnão
(cortex),thuỳđảo(insula),hạchnền(basalganglia)vàđồithị(thalamus).


Vỏnão

Vỏnãolàlớpchấtxámtạonênnếpcuộnnãoởtoànbộbềnmặtcủanão

Vỏnãochấtxám
•
•

Chấtxámcủavỏnãotạothànhcáccuộngợilànếpcuộnnão
Chúýrằngvỏnãobiểuhiệnsánghơn(đặthơn)chấttrắngnàmbêndưới


Thuỳđảo
• ThuỳđảohìnhthànhbềmặtcủavỏnãotrongsâukheSylvian

Thuỳđảo–Ýnghĩalâmsàng

•

Mấtxácđịnhvỏnãothuỳđảocóthểlàdấuhiệusớmcủanhồimáucấpởvùngđmnãogiữa


Hạchnềnvàđồithị
Hạchnềnvàđồithịcácnhữngcấutrúcchấtxámquantrọngnằmsâudướithuỳđảo

Hạchnềnvàđồithị
• ĐồithịvàhạchnềndễdàngxácđịnhtrênhìnhảnhCT
• Hạchnền:nhânđậu(lentiformnucleus)+nhânđuôi(caudatenucleus)


Hạchnền–Ýnghĩalâmsàng

•

Chấnthươnghạchnềncóthểdẫnđếntổnthươngvậnđộng



Đồithị-Ýnghĩalâmsàng

•

Tổnthươngđồithịcóthểdẫnđếnhộichứngđauđồithị


Cáccấutrúcchấttrắng
Chấttrắngcủanằmsâutrongchấtxám.
Baotrong(internalcapsule)làcácbóchấttrắngvàliênkếtvớitiavànhvàchấttrắngcủabáncầu
nãoởtrên,vàvớithânnãobêndưới
Thểchai(corpuscallosum)làmộtbóchấttrắngnằmởđườnggiữa.Nóvòngquanãothấtbênvà
liênkếtvớichấttrắngcủabáncầunãotráivàphải.



Baotrong
• Bao trong là các bó chất trắng hẹp
chứarấtnhiềurợitrụcliênkếtvớicác
tiavànhvàchấttrắngcủabáncầuđại
nãoởphíatrênvàthânnãophíadưới
• Mỗibaotrongcómộtnhánhtrướcvà
mộtnhánhsauliênkếtvớinhauởgối
(genu)(dấusao)

Ýnghĩalâmsàng

•
•
•




Baotrongđượcchiphốibởicácnhánh
xuyêncủađmnãogiữa
Mỗimạchmáunàynhỏnênchúngdễ
bịnhồimáu
Thậm chí một tổn thương nhỏ ở bao
trongcũngcóthểảnhhưởngđếnchức
năngcảmgiácvàvậnđộng










Thểchai

•

Thểchaivàcáctiavành

•
•
•






HìnhCTđứngdọcchothấythểchainhưmộtcấutrúcvòmởgiữatừtrướcluisau

•
•


Phíatrênthểchai,chấttrắngmởrộngravàotrongtiavànhvàsauđóvàotrongchất

trắngcủabáncầunão.

Tiavànhcủamỗibênnốivớinhauquathểchai

Phầntrướccủathểchaiđượcgọilàgối(genu)vàphầnsauđượcgọilàdãi(splenium)

Thểchai-ýnghĩalâmsàng
Nhữngtổnthươngáctínhcủanãocóthểpháttriểntừmộtbáncầunãosangphầncòn
lạithôngquathểchai
Liềmnãohoạtđộngnhưhàngràotươngđốivớixâmnhậptrựctiếp.


Hốsọsau(posteriorfossa)

Hốsọsauchứatiểunãovàthânnão.Phíatrêntiểunãocáchhaibáncầuđạinãovớilềutiểunão.

















Hốsọsau

•

Thânnãovàtiểunãonằmởhốsọsau

Hốsọsau
•
•
•

Phầnmềmhìnhảnhchothấynhữngcấutrúccủanãoởnhữngmặtphẳngkhácnhau

Mặtphẳngđứngdọccóthểgiúpthấygiảiphẫucủathânnãorõhơn
Chúý:MRIcóthểđượcchỉđịnhnếucónhữngchitiếtđặcbiệtliênquanđếnbệnhlýthân
não


Cácvùngmạchmáucủanão
Cácvùngkhácnhaucủanãođượccấpmáubởiđmnãotrước,giữavàsaucóthểdựđoánđược
vùngphânbố.Cáccấutrúccủahốsauđượccấpmáubởiđmsốngnền(vertebrobasilara.)

CácđmcủanãokhôngđượcthấyrõtrênCTkhôngthuốc,nhưngsựhiểubiếtvềcácvùngcủa
nãomànócungcấpgiúpxácđịnhnguồnmạchmáubịtổnthương


Vùng chi phối của mạch máu (phía
trênnãothấtbên)
•
•





Đm não trước (anterior cerebral a.
(ACA))cấpmáuchodãihẹpcủabáocầu
đạinãongaycạnhđườnggiữa
Đmnãogiữa(middlecerebrala.(MCA))
cấpmáuchovùnglớnnhấtcủanão

Vùngchiphốicủamạchmáu(ngangthuỳđảo)

•

Nhiềunhánhxuyênnhỏcủađmnãogiữacấpmáuchovùnghạchnềnvàthuỳđảo




Vùngchiphốicủamạchmáu(ngangtiểunão)


• Đmsốngnền(veterbrobasilara.)cấpmáuchotiểunãovàthânnão




Cáccấutrúcvôihoá
Cónhiềucấutrúcởnãovẫnđượccholàbìnhthườngdùbịvôihoá.Nhữnghiểubiếtvềnhững
cấutrúcnàygiúptránhnhầmlẫn,đặtbiệtkhicóchảymáunộisọ.

Nhữngcấutrúcvôihoáthườnggặpgồmđámrốimạchmạc(chodroidplexus),tuyếntùng(pineal
gland),hạchnền(basalganglia)vàliềmđạinão(falx)

Vôihoáđámrốimạchmạc


•





Ởngườitrưởngthànhđámrốimạchmạccủanãothấtbênhầunhưluônbịvôihoá





Vôihoátuyếntùng
•
•

Tuyếntùngnằmngaysaunãothấtba
Thườngvôihoámộtphầnhoặchoàntoàn





Vôihoáhạchnền
• Sựvôihoáhạchnềnthườnggặpởngườigià

Vôihoáliềmđạinão
•
•
•

Liềmđạinãothườngvôihoáởngườitrưởngthành
Nếuchỉxemtrêncủasổnhumô,sựvôihoáliềmđạinãocóthểbịnhầmlẫnvớimáunội
sọcấptính
Sửdụngcửasổxươngđểthấysựvôihoárõrànghơn


HÌNHẢNHCTSỌCẤPTÍNH


Thôngtinbệnhnhânvàhìnhảnh
TrướckhiphântíchmộtphimCTsọ,nhữngthôngtincủabệnhnhâncầnphảiđượckiểmtra
Ngàyvàthờigianchụpcũngphảiđượckiểmtrađểđảmbảophimmớinhấtđangđượcxem

Thôngtinbệnhnhânvàhìnhảnh
•
•

Luônluônkiểmtratên,ngàysinh,ID
Ngàyvàthờigianphảiđượckiểmtra



Hìnhảnhvàbệnháncũ
Việc xem và so sánh với hình ảnh cũ là một nguyên tắc rất quang trọng trong hình ảnh học.
Thườngnhữnghìnhảnhcủsẽcungcấpnhữngthôngtincóýnghĩalâmsàngnhưhìnhảnhmới.

Quangtrọnghơn,nhữngbệnháncủanhữngđánhgiáhìnhảnhcũtươngứngcũngnênđượcxem
xét.





Phimcũ

• BNlớntuổinàybịrốiloạncấptínhvớimộtvùnglớncótỷtrọngthấpởthuỷnãotránPở

CThiệntại

• PhimCTcũcủabệnhnhânchothấytổnthươngnàykhôngphảimới,màdonhồimáuđã

xuấthiện5thángtrước

• HìnhảnhCThiệntạikhônggâyranhữngrốiloạncấptính(nhiễmtrùngtiếtniệuởcanày)


CửasổtrênCTsọ
MộtphimCTcóthểcungcấp3mặtphẳngdựavàosựkhácbiệtcủatỷtrọngcủacáccấutrúcgiải
phẫu.DữliệuCTnàycóthểđượcbiểuhiệntheonhiềucáckhácnhauđểthấycáccấutrúctrong
giớihạntỷtrọngđặthiệu.“Cửasổnhumô”đượcdùngđểxemgiớihạntỷtrọnggầnvớitỷtrọng
trungbìnhcủanhumônão.“Cửasổxương”đượcdùngđểlàmnổigiớihạntỷtrọngnhỏgầnvới
tỷtrọngcủaxương.

KhixemphimCTsọ,cảhìnhảnhởcửasổxươngvàcửasổnhumôphảiđượcđánhgiáthườngquy

Cửasổnhumôvàxương
•
•
•

Chọnhìnhảnhtrêncủasổxươngtươngứngvớicửasổnhumô
Hìnhảnhcửasổxươngcungcấpthôngtinvềxươngrấthạnchế
Cửasổxươngkhôngchothấynhữnghìnhảnhnhumôhữuích

ChếđộcủasổCTcảitiến
•
•
•

Hìnhảnhbêntráichothấychếđộcửasổnhumôcơbản
Khinghingờxuấthuyếtnộisọcầnphảiđiềuchỉnhchếđộcủasổbằngtay
Hìnhảnhbênphảilàhìnhđượcchỉnhlạichếđộcửasổchothấykhốimáutụdướimàng
cứnglớnrõrànghơn