Vận dụng kiến thức liên môn để giải quyết tình huống thực tiễn SỐNG CHUNG với lũ

Vận dụng kiến thức liên môn để giải quyết tình huống thực tiễn
________________________________________________________________
_
SỐNG CHUNG VỚI LŨ
I. Tình huống cần giải quyết:
            Vùng đất Hương Sơn là một huyện thường xuyên nằm trong khu vực đe
dọa của bão lũ, có những trận lũ lịch sử 2002, 2009, 2010. Gần đây nhất là:  
TIN LŨ LỤT THÁNG 10 NĂM 2013
Báo cáo từ Ban chỉ huy phòng chống lụt bão tỉnh Hà Tĩnh cho hay, mưa
vừa, mưa to đến rất to trong các ngày 15 và 16/10 đã làm ngập lụt ở 35 xã/thị
trấn; và gây thiệt hại nặng nề cho các địa phương miền núi, riêng huyện
Hương Sơn đã làm 4.450 nhà dân bị ngập Sơn Kim 1: 150 hộ, Sơn Kim 2: 600
hộ, thị trấn Tây Sơn: 30 hộ, Sơn Lĩnh: 100 hộ, Sơn Giang: 200 hộ, Sơn Quang
30 hộ, Sơn Ninh: 600 hộ, Sơn Thịnh 450 hộ, Sơn Hoà 400 hộ, Sơn Diệm 60
hộ, Sơn Bằng: 500 hộ, Sơn Trung: 1200 hộ, thị trấn Phố Châu: 300 hộ, Sơn
Phúc: 10 hộ; trong đó 721 hộ phải sơ tán. (Báo Hà Tĩnh ngày 17 tháng 10 năm
2013)


Vận dụng kiến thức liên môn để giải quyết tình huống thực tiễn
________________________________________________________________

Hậu quả lũ quét

Lũ ống tàn phá xã vùng cao
2


Vận dụng kiến thức liên môn để giải quyết tình huống thực tiễn
________________________________________________________________

Lũ lụt năm 2002 ở Hương Sơn

Trường THPT Nguyễn Khắc Viện, thuộc xã Sơn Bằng (Hương Sơn,
Hà Tĩnh), nước ngập ngang cổng.
II. Mục tiêu giải quyết tình huống:
3


Vận dụng kiến thức liên môn để giải quyết tình huống thực tiễn
________________________________________________________________
Vận dụng kiến thức liên môn để làm rõ những tác hại của lũ lụt và đề xuất
các giải pháp "Sống chung với lũ" ở địa phương em giúp giảm bớt thiệt hại về
người và của.
III. Tổng quan về các nghiên cứu có liên quan để giải quyết tình huống
- Toán học: Tính toán độ dốc của cầu thang nhà chống lũ.
- Địa lí: Sự xói mòn đất, môi trường sinh thái.
- Vật lý: Lực đẩy Ác si mét, mặt phẳng nghiêng, sự nổi.
- Công nghệ: Gieo trồng cây nông nghiệp, dự trữ thức ăn cho vật
nuôi
- Hóa học: Xử lý nước sinh hoạt.
- Sinh học: Thay đổi giống cây trồng phù hợp với vùng lũ.
- Giáo dục công dân: Tuyên truyền mọi người phòng tránh thiệt hại
của lũ gây ra.
- Ứng dụng CNTT: Tìm kiếm trên google.
IV. Giải quyết tình huống và thuyết minh tiến trình giải quyết tình
huống
1. Khái niệm lũ lụt:
Lụt là hiện tượng nước trong sông, hồ tràn ngập một vùng đất. Lụt có thể
xuất hiện khi nước trong sông, hồ tràn qua hoặc gây vỡ đê làm cho nước tràn vào
các vùng đất được đê bảo vệ.

Lụt có thể xảy ra khi mực nước sông dâng cao do lũ lớn làm tràn ngập và
phá hủy các công trình, nhà cửa.
Lũ quét được hình thành khi một khối lượng nước khổng lồ được mang
đến bởi những cơn mưa dông, bão hay bão nhiệt. Nó cũng có thể được hình
thành khi đập bị vỡ hay xả lũ đập một cách vội vàng với khối lượng xả hàng
ngàn mét khối/giây (số lượng để tạo thành lũ quét còn tùy vào độ rộng và độ dốc
của con sông bên dưới đập).
4


Vận dụng kiến thức liên môn để giải quyết tình huống thực tiễn
________________________________________________________________
Lũ quét có thể xuất hiện trên diện rộng nhưng diện tích lũ quét càng rộng
thì mức tàn phá sẽ càng kém do khối lượng nước bị phân tỏa ra chứ không tập
trung gây thiệt hại.
Lũ quét không xuất hiện ở khu vực đồng bằng hay có sông lớn. Vì ở khu
vực đồng bằng không có độ dốc cho nước chảy hoặc rất ít khiến cho nước từ cao
đổ xuống bị mất tốc độ chỉ có thể gây ngập chứ không cuốn được bất cứ thứ gì.
Còn ở khu vực có sông lớn cũng giống như ở đồng bằng con sông sẽ nhận và
điều tiết lượng nước này nếu quá nhiều thì sông sẽ tràn bờ gây ra những đợt lũ
thông thường chứ không tạo thành lũ quét vì nước di chuyển với tốc độ chậm
hơn nhiều so với lũ quét.
Lũ ống là hiện tượng thiên nhiên xảy ra trong mùa mưa và chỉ có ở miền
núi. Do địa hình trên bề mặt trái đất không bằng phẳng, ở miền núi có nhiều dãy
đồi núi đan xen và kéo dài; giữa chúng là các thung lũng gắn liền với các khe,
suối, sông nhỏ. Tại những vị trí khe suối, sông nhỏ chảy qua hai bên sườn đồi
núi thung lũng bị khép lại làm cho đường tiêu thoát nước bị hẹp dần và co thắt ở
1 điểm, đó là nơi thường sinh ra lũ ống. Khi mưa ở thượng nguồn lớn, nước đổ
về nhiều; điểm co thắt không tiêu nước kịp làm cho nước dâng nhanh ở phía trên
và tạo dòng chảy xiết ở phía dưới eo co thắt sẽ sinh ra lũ ống. Lũ ống gây nguy

hại cả cho phía trên và phía dưới eo co thắt. Phía trên bị nước ngập và dâng lên
nhanh. Phía dưới nước chảy xiết và sức tàn phá rất lớn.
2. Hậu quả của lũ lụt:
2.1. Hậu quả đến cuộc sống con người và vật nuôi:
Ảnh hưởng đến nước sinh hoạt nói riêng và nguồn nước nói chung: Nước
bị ô nhiễm do nước mang theo các chất thải từ cống, rãnh, ao hồ tràn lên đường
phố, nhà, khu vực các vòi nước công cộng,... Gây khan hiếm nước uống và nhiều
tình trạng khác

5


Vận dụng kiến thức liên môn để giải quyết tình huống thực tiễn
________________________________________________________________
Gây thương vong: Người và động vật bị chết đuối hoặc bị thượng do tai
nan ngập nước gây ra
Gây bệnh cho người và động vật: Do vệ sinh kém, do các bệnh truyền
nhiễm dựa vào nước để phán tán. Trong điều kiện ấy, bệnh dịch dễ dàng nảy sinh
và lây lan, bởi đa số dịch bệnh đều truyền qua đường nước nhanh hơn là qua
không khí, chẳng hạn như dịch tả, đau mắt đỏ….
2.2. Hậu quả thiệt hại về kinh tế:
Thiệt hại trong nông nghiệp: Gây ngập các khu vực trồng trọt nên có thể
làm giảm năng suất, là nguyên nhân gây ra mất mùa, gây khan hiếm lương thực.
Nhiều loài thực vật không có khả năng chịu úng bị chết.
Gây khó khăn cho nền kinh tế: Giảm "tức thời" các hoạt động du lịch, chi
phí cho tái xây dựng, đồng thời đẩy mạnh việc tăng giá các mặt hàng lương thực,
thực phẩm…..
Phá hủy vật chất: Lụt có thể làm hại, gây hư hỏng hay sập đổ hoàn toàn
các công trình giao thông như cầu, cống, đường tàu, hệ thống thoát nước, nhà
cửa….

3. Các giải pháp để "sống chung với lũ":
3.1. Nâng cao khả năng tự phòng chống lũ, lụt:
Nâng cao khả năng tự phòng chống lũ, lụt của từng hộ gia đình, nhất là
nâng cao điều kiện an toàn nhà ở trong khu vực thường xuyên có lũ, lụt theo
hướng: Đối với các hộ gia đình có điều kiện về kinh tế thì hướng dẫn, vận động
để các hộ dân xây dựng nhà ở cao tầng có sàn ở vượt mức ngập lụt; đối với các
hộ nghèo thì Nhà nước có chính sách hỗ trợ, kết hợp với các nguồn vốn huy
động khác để các hộ dân xây dựng mới hoặc sửa chữa, cải tạo gian nhà ở kiên cố
hoặc chòi phòng tránh lũ, lụt. Xây dựng các nhà cộng đồng và tiến hành cải tạo,
nâng cấp các công trình công cộng đã có như: trụ sở cơ quan, trường học, trạm y

6


Vận dụng kiến thức liên môn để giải quyết tình huống thực tiễn
________________________________________________________________
tế... có chiều cao vượt mức ngập lụt để làm nơi tạm trú cho người dân khi có lũ,
lụt.

Nhà chòi tránh lũ
Nhà chòi cần được tính toán thiết kế cầu thang theo nguyên tắc của mặt phẳng
nghiêng để giảm lực đẩy vật lên khi lũ cần kéo dài chiều dài và ngược lại, mặt
cầu thang cần có độ nhám để tăng ma sát vì bão lũ kèm theo mưa nên cầu thang
dễ trơn, trượt. Tùy theo mục đích của từng gia đình cần vận dụng công thức mặt
về mặt phẳng nghiêng phù hợp:

F h

P l

(trong đó F là lực kéo vật theo mặt phẳng

nghiêng, P là trọng lượng của vật, h là chiều cao, l là chiều dài của mặt phẳng
nghiêng)
3.2. Kịp thời di chuyển các vật nặng, gia súc đến vùng cao hơn, kê gác
các vật dụng.
Kê gác vật dụng
Di chuyển gia súc
Khi kê gác vật dụng lên các vật
dụng khác như bàn, ghế, dường tủ cần
chú ý đến lực đẩy Ác si mét khi vật
chìm trong nước.
7


Vận dụng kiến thức liên môn để giải quyết tình huống thực tiễn
________________________________________________________________
3.3. Dự trữ lương thực, thực phẩm, các vật dựng cần thiết cho sinh
hoạt trong những ngày lũ:
- Về người: Cần dự trữ các lương thực, thực phẩm như: Gạo, mì tôm, cá
khô, rau cũ (có thể dự trữ lâu) ...; các vật dụng cần thiết như: chăn, nước uống,
đèn pin, băng cứu thương, radio để đảm bảo người dân không bị đói, rét trong
những ngày lũ chưa rút.

-

Các vật dụng cần thiết cho con người trong ngày lũ
- Về gia súc: Vào vụ mùa hằng năm bà con nông dân thường thu gom rơm,
rạ phơi khô đưa về bảo quản trên chạn hoặc chất thành từng cây rơm to, cao đến
mùa mưa lũ vừa có thức ăn cho gia súc, vừa được dùng làm vật liệu che phủ cho

cây để vừa giữ ẩm cho gia súc, vừa bảo vệ môi trường. Ngoài ra, bà con còn
nghiền các loại lương thực như lúa, ngô, khoai, sắn… để dự trữ trong những
ngày lũ.

8


Vận dụng kiến thức liên môn để giải quyết tình huống thực tiễn
________________________________________________________________

-

Nông dân đang thu gom rơm

Rơm, rạ được chất thành cây để bảo quản

9


Vận dụng kiến thức liên môn để giải quyết tình huống thực tiễn
________________________________________________________________
- Về gia cầm: Người dân thường chuẩn bị các vật dụng như bu,
chuồng lưu động (vừa nhỏ, gon) để tiện di chuyển và tránh rét.

Chuồng nuôi gia cầm
3.4. Sử dụng các phương tiện hợp lý để di chuyển trong vùng lũ:
- Thuyền ba ván: Đây là phương tiện rất thuận lợi để di chuyển trong vùng
lũ có dòng chảy xiết. Thuyền làm bằng gỗ nên đảm bảo nhẹ, độ nổi lớn. Di
chuyển linh hoạt. Thuyền này có ưu thế hơn thuyền tôn là nếu không may bị lật
thì thuyền vẫn nổi và là nơi để người ta bám vào.

- Bè: Người dân thường kết bè bằng nhiều vật liệu nổi như: Tre nứa, cây
chuối, can nhựa, săm ô tô,... Bè di chuyển chậm, không di chuyển thuận lợi trong
vùng lũ xiết.

Bè

Thuyền ba ván

3.5. Kịp thời khắc phục hậu quả ngay khi lũ rút:
10


Vận dụng kiến thức liên môn để giải quyết tình huống thực tiễn
________________________________________________________________
- Bảo đảm vệ sinh môi trường: Thực hiện nguyên tắc nước rút đến đâu làm
vệ sinh môi trường đến đó, tổ chức thu gom, xử lý, chôn xác động vật. Sử dụng
vôi bột hoặc các hóa chất được Bộ Y tế khuyến cáo để xử lý khi chôn cất. Phun
hóa chất diệt côn trùng truyền bệnh tại các vùng có nguy cơ.
- Thực hiện thau rửa bể nước, giếng nước, dụng cụ chứa nước và dùng
những hóa chất như Cloramin B hoặc viên Aquatabs hoặc những hóa chất khác
được Bộ Y tế khuyến cáo để khử trùng nước sử dụng cho ăn uống và sinh hoạt.

Vệ sinh sau lũ
- Nên dùng thêm giếng khoan và trước khi lũ đến lấy nilon, dây cao su
buộc kín để sau lũ có thể lấy được nước trong ngay
3.6. Nhanh chóng ổn định sản xuất sau lũ:
11


Vận dụng kiến thức liên môn để giải quyết tình huống thực tiễn

________________________________________________________________
-

Lũ khi xuất hiện có thể quét sạch thảm thực vật cũ dành chỗ cho thảm

thực vật mới mọc lên. Cũng như mang các chất màu mỡ từ trên cao xuống thấp
bồi đắp cho thảm thực vật sống dưới thấp và đổ vào các con sông lớn để sau khi
lũ lụt sẽ tạo ra một lớp phù sa mới giúp cho thảm thực vật mọc tốt tươi hơn với
lượng dinh dưỡng mới.
- Để ổn định sớm sản xuất sau lũ người dân thường trồng các cây rau màu
ngắn ngày như các loại rau, đậu…
- Kinh nghiệm của người nông dân là sau khi lũ lụt chính vụ vừa rút (cuối
tháng 10 hàng năm) thì có thể xuống giống các loại rau lấy quả (cà chua, mướp
đắng, đậu cô ve, bầu, bí ngồi...). Lúc đầu ươm giống rau nên chọn vùng đất cao
ráo và có làm lưới che để tránh mưa gió. Sau khi cây giống đã phát triển cứng
cáp (khoảng sau 15 ngày gieo hạt) thì đưa cây giống ra trồng đại trà.
3.7. Tuyên truyền về phòng chống lụt bão, lũ quét, nâng cao nhận thức cộng
đồng về ứng phó với thiên tai
- Tuyên truyền các văn bản chỉ đạo về công tác phòng, chống lụt, bão:
Luật Đê điều, Pháp lệnh Phòng, chống lụt, bão,…
- Tuyên truyền quan điểm chỉ đạo trong công tác phòng, chống lụt, bão
của Huyện Hương Sơn là chủ động phòng, chống, đối phó kịp thời, khắc phục
khẩn trương, có hiệu quả trong mọi tình huống có thể xảy ra; tuyên truyền kế
hoạch, phương án phòng, chống lụt, bão, úng ngập, giảm nhẹ thiên tai và tìm
kiếm cứu nạn của địa phương, cơ quan, đơn vị. Chú trọng tuyên truyền các trọng
điểm và vị trí xung yếu trên các tuyến đê, các điểm thường xuyên xảy ra úng
ngập cục bộ ở địa phương, đơn vị.
- Tuyên truyền, phổ biến về các loại hình thiên tai, những kiến thức cơ
bản, phổ biến kinh nghiệm về phòng, chống lụt, bão, úng ngập; về tính chất, diễn
biến bất thường của mưa, lũ, bão; vận động, tổ chức hướng dẫn cho nhân dân

12


Vận dụng kiến thức liên môn để giải quyết tình huống thực tiễn
________________________________________________________________
những biện pháp chủ động chuẩn bị, tự tổ chức phòng, chống lụt, bão úng ngập,
giảm nhẹ thiên tai của địa phương theo phương châm “4 tại chỗ”, bảo đảm kịp
thời xử lý các sự cố do lụt, bão gây ra ngay từ giờ đầu.
- Tuyên truyền trách nhiệm của chính quyền, huyện, xã trong công tác
quản lý và bảo vệ đê điều. Kết hợp tuyên truyền với phát hiện kịp thời, kiên
quyết vận động, ngăn chặn và tham mưu xử lý có hiệu quả ngay tại cơ sở những
hành vi vi phạm Luật Đê điều, Pháp lệnh phòng, chống lụt, bão, Pháp lệnh Khai
thác và bảo vệ công trình thủy lợi,… từ khi mới phát sinh; đặc biệt là những địa
phương, cơ quan, đơn vị ở ven đê.
- Biểu dương và giới thiệu những kinh nghiệm của những địa phương, đơn
vị làm tốt công tác tuyên truyền và tổ chức tốt việc củng cố đê điều, xây dựng cơ
sở hạ tầng phục vụ công tác phòng, chống thiên tai, lụt, bão, úng ngập,…; đồng
thời, phê phán những đơn vị, địa phương làm chưa tốt nhiệm vụ phòng, chống
thiên tai, lụt, bão, úng ngập.

Tuyên truyền cho nhân dân cách phòng chống lũ lụt
13


Vận dụng kiến thức liên môn để giải quyết tình huống thực tiễn
________________________________________________________________
V. Ý nghĩa của việc vận dụng kiến thức liên môn để giải quyết vấn đề:
Lũ lụt là hiện tượng tự nhiên không thể tránh được, trong những năm gần
đây do biến đổi khí hậu, chặt phá rừng, xả lũ thủy điện nên tình hình lũ lụt rất bất
thường với những nội dung trong chủ đề về "Sống chung với lũ" em nghĩ rằng

sẽ giúp phần nào giảm thiểu thiệt hại do lũ gây ra về người và của. Quê em là
vùng lũ sâu nhất của huyện Hương Sơn với kinh nghiệm phòng chống trên nên
trong những đợt lũ lớn như 2002, 2009, 2010, 2013 không có thiệt hại về người
cũng như tài sản lớn./.

14


Vận dụng kiến thức liên môn để giải quyết tình huống thực tiễn
________________________________________________________________

15