Đội ngũ trí thức Nam kỳ trong tổng khởi nghĩa Cách mạng tháng Tám

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
KHOA LỊCH SỬ
~~~  ~~~
Đề: Tìm hiểu một nội dung về trí thức tân học đầu thế kỷ XX (1 đặc điểm nào đấy,
một biến cố, một nhân vật phản ánh trí thức tân học đầu thế kỷ XX).
- Đội ngũ trí thức Nam kỳ trong tổng khởi nghĩa Cách mạng tháng Tám

BÀI LÀM
1. Sự hình thành đội ngũ trí thức tân học Nam Kỳ đầu thế kỷ XX
- Trí thức tân học nguồn gốc từ hệ thống giáo dục thuộc địa.
Năm 1871, sau khi Pháp đánh chiếm nốt 3 tỉnh miền Tây thì Lục tỉnh Nam
Kỳ được đặt dưới sự cai trị của chế độ thuộc địa. Để phục vụ cho công cuộc khai
thác thuộc địa ở Nam kỳ, cho nên thực dân Pháp tiến hành đạo tạo đội ngũ trí thức
mới thân Pháp thay cho đội ngũ trí thức nho học đang suy tàn.
Việc phổ thông hóa chữ Quốc ngữ và chữ Tây là nhu cầu cấp thiết của để
phục vụ công cuộc bình định và khai thác thuộc địa của Pháp. Nhưng do buổi ban
đầu còn thiếu đội ngũ trí thức phục vụ cho bộ máy cai trị Pháp cho nên vẫn duy trì
hệ thống quan lại và sử dụng chữ Hán trong việc quản lý hành chính. Bên cạnh đó
thực dân Pháp gấp rút tuyển dụng và tổ chức những trường học nhằm phổ cập chữ
Quốc ngữ cho người bản địa.
Năm 1858, Pháp tuyển dụng Trương Vĩnh Ký – một trí thức ở Nam kỳ làm
thông dịch Việt - Pháp. Năm 1860, ông làm thông ngôn cho Jauréguiberry. Ngày
8/5/1862 Pháp thành lập trường Thông ngôn đầu tiên ở Nam kỳ, Trương Vĩnh Ký


được điều động về làm giáo viên tại trường này 1. Năm 1866, Trương Vĩnh Ký tham
gia điều hành tờ Gia Định báo, ông cùng một số đồng nghiệp truyền bá chữ Quốc
ngữ trong nhân dân, cổ động tân học.
Ngày 1/4/1871, trường Sư phạm Nam kỳ được thành lập, Trương Vĩnh Ký
được bổ nhiệm làm giám đốc. Ngày 17/3/1879, Sở học chính Nam kỳ được thành
lập, đặt chương trình đào tạo Pháp-Việt đầu tiên ở Nam kỳ. Ngày càng nhiều trí

thức tân học được đào tạo trong hệ thống giáo dục thuộc địa của Pháp.
Năm 1891, Pháp mở Viện Vi trùng học ở Sài Gòn; Năm 1898 lập Viện
nghiên cứu Nông nghiệp và kỹ nghệ Sài Gòn; Năm 1901 lập trường Mỹ nghệ và
Viện nghiên cứu giống cây trồng ở Thủ Dầu Một; Năm 1903 thành lập trường Mỹ
nghệ thực hành ở Biên Hòa; …
Sau cải cách giáo dục của Paul Beau năm 1905, nền giáo dục tân học ở Nam
kỳ có bước phát triển, số lượng trí thức tân học ngày càng tăng. Số lượng trí thức
tân học Nam kỳ tăng từ 48.131 (1913) người lên 72.709 người (1924) 2. Số lượng
tăng lên như thế dẫn đến quá trình tác động của đội ngũ trí thức vào đời sống xã
hội.
- Trí thức tân học từ hệ thống giáo dục chính quốc.
Nguồn đào tạo từ các trường đại học, cao đẳng tại chính quốc Pháp là nguồn
gốc thứ hai của quá trình xuất hiện trí thức tân học Việt Nam thời kỳ đầu thế kỷ
XX. Có thể nói, với việc tiếp xúc và học tập tại một trong các trung tâm văn hóa và
văn minh của các nước phương Tây cho nên, chất lượng đào tạo của đội ngũ tri
thức tân học này đạt ở trình độ cao nhất lúc bấy giờ.

1 Hoạt động và đấu tranh của trí thức Sài Gòn Gia Định cho độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội, Tài liệu ban
sử TTKHXH&NV TP. Hồ Chí Minh
2 Nguyễn Khánh Toàn, Lịch sử Việt Nam, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội, tập 2, tr.177.


Họ là con cái của những người giàu có, quan lại được bố mẹ chu cấp cho đi
học hoặc những học sinh, sinh viên có năng lực được chính phủ Pháp cấp học bổng
cho học. Ngoài tiếp cận xu hướng chính trị tư sản, trong quá trình học tập tại chính
quốc, nhiều học sinh, sinh viên Việt Nam có cơ hội tiếp xúc với chủ nghĩa cộng sản
thông qua các phong trào xã hội của Đảng Cộng sản Pháp hay một số phong trào
xã hội chủ nghĩa khác.
Giáo sư Trần Văn Giàu đã nhận định:
“Nhà xuất bản E.S.I của Đảng Cộng sản Pháp đóng một vai trò đáng được

nêu cao trong sự thức tỉnh của hàng trăm nghìn trí thức Việt Nam, cái thức tỉnh mà
Mác và Ăng-ghen gọi là “sự giác ngộ về lý luận”.”3
- Trí thức tân học qua các con đường khác
Còn có các trường hợp trí thức tân học khác hình thành qua quá trình tự học,
tự nghiên cứu, hay chịu tác động từ các phong trào cách mạng. Có thể kể qua hai
trường hợp đáng lưu ý nhất đó là:
+ Tiếp cận tân học thông qua Cách mạng dân chủ tư sản Trung Quốc, Duy
Tân Minh Trị Nhật Bản:
Con đường này tiêu biểu là phong trào Đông Du của Phan Bội Châu, trong
quá trình tiếp xúc tìm hiểu công cuộc Duy Tân Minh Trị của Nhật Bản, cụ cũng đã
tiếp cận với quá trình hiện đại hóa đất nước theo kiểu phương Tây của Nhật Bản,
quá trình du nhập chủ nghĩa tư bản vào nước Nhật,…
+ Tiếp cận tân học thông qua Cách mạng xã hội chủ nghĩa tháng Mười Nga
Bên cạnh con đường tiếp cận Cách mạng tháng Mười Nga qua Đảng Cộng
sản Pháp, vẫn còn nhiều con đường khác như: một số trí thức sang học trực tiếp tại
Liên Xô, một số trí thức tiếp xúc qua sách báo tuyên truyền, nghiên cứu tại Trung
3 Trần Văn Giàu, Giai cấp Công nhân Việt Nam, Nxb Sự thật, Hà Nội, 1959, tr.300


Quốc thông qua Quốc Dân Đảng thời “quốc phụ Trung Hoa” Tôn Dật Tiên với
chính sách “liên Nga, liên cộng, ủng hộ công nông”; hay sự góp sức của Đảng
Cộng sản Trung Quốc nhờ các tài liệu học tập, các học giả tiến bộ Trung Quốc;
Ngoài ra còn có tổ chức cộng sản của người Việt Nam được thành lập trên đất
Trung Quốc như Việt Nam thanh niên cách mạng đồng chí hội do Nguyễn Ái Quốc
lập ra.
Ngoài ra, cụ Phan Bội Châu dịch cuốn sách “Điều tra chân tướng của Ngala-tư” từ một người Nhật hay đến gặp trực tiếp các giáo sư Xô viết (cố vấn) tại
trường Hoàng Phố (Quảng châu) ở Trung Quốc, đã có cái nhìn mới mẻ về chủ
nghĩa cộng sản và ngày càng thích thú. Cụ Phan Bội Châu đã đồng ý với Nguyễn
Ái Quốc rằng sẽ sửa lại đảng cương của Việt Nam quốc dân đảng mà cụ đã viết4.
2. Đội ngũ trí thức Nam kỳ trong tổng khởi nghĩa Cách mạng tháng Tám.

+ Bối cảnh:
Trong các phong trào đấu tranh yêu nước 1930-1935; 1936-1939, giới trí
thức yêu nước đã hoạt động sôi nổi trên nhiều lĩnh vực, có ảnh hưởng sâu rộng
trong dân chúng, thúc đẩy các phong trào hòa bình đòi dân sinh dân chủ ngày càng
phát triển. Sự trưởng thành của trí thức Nam kỳ được thể hiện qua quá trình đấu
tranh cách mạng. Những năm 1930-1935, trí thức tham gia vào các sự kiện bãi
khóa, biểu tình, diễn thuyết, đưa yêu sách, ... Năm 1935, một số trí thức trúng cử
Hội đồng quản hạt Nam kỳ, đưa ra ba dự án: ân xá chính trị phạm, cứu trợ người
thất nghiệp, chống thuế thân5, dùng diễn đàn bênh vực quyền lợi nhân dân. Những
năm 1936-1939, một số tờ báo của trí thức ra đời tại Sài Gòn như tờ La Lutte,
L’Avant Garde, Dân chúng,... tích cực phản ánh đời sống của nhân dân, ủng hộ các
phong trào đấu tranh của nhân dân Nam kỳ.
4 Trần Văn Giàu, Giai cấp công nhân Việt Nam, Nxb Sự thật, Hà Nội, 1959, tr.315
5 Trần Văn Giàu, Trần Bạch Đằng, Địa chí văn hóa TP. Hồ Chí Minh, Nxb TP.HCM, 1988, tr.375


Năm 1939, chiến tranh thế giới thứ hai bùng nổ tại châu Âu. Chính quốc
Pháp nhanh chóng bị phát xít Đức đánh bại. Tại Đông Dương, chính sách phản
động của thực dân Pháp được thực thi ngày càng gay gắt. Cuộc khởi nghĩa Nam kỳ
(11/1940) nổ ra và bị thực dân Pháp đàn áp dữ dội, tổ chức Đảng và quần chúng ở
Nam kỳ bị tổn thất nặng nề vì bị khủng bố. Hầu hết các lãnh đạo xứ ủy Nam kỳ và
Thành ủy Sài Gòn cùng nhiều tỉnh ủy các tỉnh miền Đông, miền Tây Nam bộ bị
địch bắt, giết hại; tổ chức Đảng địa phương bị tan vỡ, nhiều cơ sở hoạt động cách
mạng bị lộ. Những tổn thất đó đặt ra thách thức cho xứ ủy Nam kỳ, cần phải có
một phương hướng hoạt động mới, phục hồi các tổ chức Đảng, gây dựng lực lượng
yêu nước để chuẩn bị sẵn sàng tiến hành cách mạng tổng khởi nghĩa.
- Đảng Cộng sản Đông Dương chủ trương tập hợp đội ngũ trí thức ở Nam kỳ
+ Thông qua các thành lập các mặt trận, đoàn thể chính trị xã hội.
Xứ ủy Nam kỳ do đồng chí Trần Văn Giàu làm bí thư xứ ủy lãnh đạo đã chủ
trương: “Phải tìm một số hình thức tổ chức và hoạt động công khai - không nhất

thiết phải là hợp pháp - hợp với ý đồ của ta, mang tính chất động viên cao, trước
hết là do thanh niên, động viên được hàng vạn, hàng chục vạn, hàng triệu người
dân, đưa họ xuống đường theo khẩu hiệu của cách mạng giải phóng”6.
Đảng Dân chủ Việt Nam: Đầu năm 1944, tình thế chiến tranh đã thay đổi
hoàn toàn, phe phát xít đang lâm vào thế đường cùng. Đảng ta nhanh chóng chủ
trương thành lập Đảng Dân chủ Việt Nam nhằm tập hợp giới trí thức, nhân sĩ yêu
nước, trong mặt trận đại đoàn kết dân tộc tranh đấu giành độc lập cho đất nước.
Theo sự chỉ đạo của đồng chí Lê Quang Đạo, bí thư Thành phố Hà Nội, nhiều trí
thức đã xếp bút nghiên vào Nam bắt liên lạc với Xứ ủy Nam kỳ, tham gia vào công
cuộc chuẩn bị tổng khởi nghĩa. Có thể kể đến những cái tên như: Huỳnh Văn
6 PGS.TS Vũ Quang Hiển, Trí tuệ và bản lĩnh Trần Văn Giàu trong cuộc vận động Cách mạng tháng Tám,
DHKHXH&NVHN, mục Nhân vật và sự kiện, ngày 15/9/2016.


Tiểng, Lưu Hữu Phước, Đặng Ngọc Tốt, Vương Văn Lễ, Nguyễn Việt Nam, Trần
Bửu Kiếm, Lê Văn Nhàn, Trương Cao Phước, Tạ Bá Tòng,... đã tham gia vào và
trở thành lực lượng nòng cốt của tổ chức Tân Dân chủ đoàn, đến tháng 7/1944, tổ
chức này sát nhập vào Đảng Dân chủ Việt Nam.
Thanh niên tiền phong: Đầu năm 1945, chiến tranh thế giới thứ hai bước
vào hồi kết. Nhận thấy sự thất bại của mình liên tiếp tại mặt trận Thái Bình Dương.
Tháng 3/1945, Nhật tiến hành đảo chính Pháp, tung chiêu bài “Việt Nam độc lập”,
dựng chính quyền Bảo Đại - Trần Trọng Kim, trên thực tế vẫn tiếp tục cai trị và
quản lý Đông Dương, đặc biệt là ở Nam kỳ.
Lúc này Thống đốc Nam kỳ Minoda Fujio và Tổng lãnh sự Nhật Ida mời bác
sĩ Phạm Ngọc Thạch và kỹ sư Ngô Tấn Nhơn đứng ra tổ chức thanh niên ở Nam kỳ
nhằm lôi kéo quần chúng ủng hộ Nhật. Phạm Ngọc Thạch là một trí thức có tiếng,
đồng thời là đảng viên Đảng Cộng sản Đông Dương bí mật, ông báo cho đồng chí
Trần Văn Giàu và Hà Huy Giáp đề nghị này của Nhật.
Nhận thấy rằng Nam kỳ đang cần thiết phải có một tổ chức công khai có khả
năng vận động hàng triệu quần chúng giác ngộ chính trị, sẵn sàng tham gia tổng

khởi nghĩa khi có thời cơ, cho nên Trần Văn Giàu và Hà Huy Giáp sau khi cân
nhắc đã đề xuất với Xứ ủy cho phép Phạm Ngọc Thạch đứng ra tổ chức một phong
trào thanh niên và được Xứ ủy chấp thuận. Phong trào Thanh niên tiền phong ra
đời từ đây, có ý nghĩa như giao trách nhiệm xung kích của mình cho đội ngũ trí
thức trẻ, thanh niên đi đầu cho tuổi trẻ đầy nhiệt huyết. Xứ ủy cũng đã cử nhiều
cán bộ của mình tham gia vào và tổ chức đoàn thể yêu nước này thành một lực
lượng chiến đấu mạnh mẽ, có khả năng lôi cuốn quần chúng tham gia phong trào
giải phóng dân tộc.
Người Nhật hoàn toàn không ngờ rằng đằng sau bác sĩ Phạm Ngọc Thạch và
Thanh niên tiền phong lại là Xứ ủy Nam kỳ, kế hoạch về tổ chức một phong trào


thanh niên thể thao, văn hóa theo hướng “Đại Đông Á”, phục vụ cho lợi ích phát
xít Nhật đã thất bại; thay vào đó lại là một tổ chức chính trị yêu nước, đòi độc lập
dân tộc dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Đông Dương.
+ Thông qua các hình thức đấu tranh chính trị.
Tuyên truyền cổ động tinh thần yêu nước: Năm 1941, trước sự thay đổi của
cục diện chiến tranh thế giới, Đảng nhận định thời cơ cách mạng đang đến gần,
hoạt động đấu tranh của trí thức Nam kỳ cũng đã có những sự chuyển biến phù hợp
với tình hình mới. Chuyển từ đấu tranh cách mạng bạo động từ Khởi nghĩa Nam kỳ
sang hình thức đấu tranh ôn hòa, bất bạo động.
Hưởng ứng chủ trương của Đảng, nhiều trí thức tham gia vào Ban chấp hành
Tổng hội sinh viên Đông Dương ở Sài Gòn như: Lưu Hữu Phước, Mai Văn Bộ, Lê
Khắc Thiền, Huỳnh Bá Nhung, Đặng Ngọc Tốt. Hoạt động chủ yếu là diễn thuyết,
ca hát, khám chữa bệnh, dạy chữ Quốc ngữ,...
Thời điểm này, Huỳnh Tấn Phát đã mua lại tuần báo Thanh niên, có nội
dung tiến bộ được sự ủng hộ của nhiều trí thức, văn nghệ sĩ có tiếng như Phạm
Thiều, Lý Vĩnh Khuông, Xuân Diệu, Dương Tử Giang, Bằng Giang,...
Công tác binh vận: Xứ ủy muốn tập hợp lực lượng trí thức Nam kỳ qua
công tác binh vận. Giữa tháng 7/1945, Trần Văn Giàu, Dương Bạch Mai, Nguyễn

Văn Nguyễn đã tổ chức gặp gỡ một số nhóm vũ trang thân Nhật và đã thuyết phục
họ đứng vào hàng ngũ Việt Minh.
Bác sĩ Phạm Ngọc Thạch, đại diện Thanh niên tiền phong đến gặp Thống
chế Terauchi, Tổng chỉ huy quân đội Nhật, trong đó ông ta chấp nhận thõa hiệp
không can thiệp tổng khởi nghĩa và giúp đỡ một số vũ khí7.

7 PGS.TS Vũ Quang Hiển, Trí tuệ và bản lĩnh Trần Văn Giàu trong cuộc vận động Cách mạng tháng Tám,
DHKHXH&NVHN, mục Nhân vật và sự kiện, ngày 15/9/2016.


Công tác chuẩn bị khởi nghĩa: Xứ ủy Nam kỳ chủ trương xây dựng đội ngũ
cán bộ làm công tác chuẩn bị lực lượng, lãnh đạo cuộc tổng khởi nghĩa giành chính
quyền bằng lực lượng xung kích Thanh niên tiền phong khi thời cơ tới. Các lớp
học chính trị do Trần Văn Giàu phụ trách 8 với sự giúp đỡ của Hà Huy Giáp đã tập
hợp một số trí thức Nam kỳ nổi tiếng như: Huỳnh Tấn Phát, Huỳnh Văn Tiểng,
Nguyễn Việt Nam, Trương Công Cán, Vương Văn Lễ, ...
Bên cạnh việc đào tạo, bồi dưỡng lực lượng trí thức tham gia công tác lãnh
đạo cuộc khởi nghĩa. Bên cạnh đó, tính chất của khởi nghĩa giành chính quyền tại
Nam kỳ có một đặc điểm hết sức thú vị, khác hoàn toàn với Bắc kỳ và Trung kỳ,
đó là cuộc khởi nghĩa này không diễn ra các cuộc tiến công đánh chiếm ở Bắc kỳ
như ở Bắc bộ Phủ, mà ngược lại nhanh chóng và không tốn xương máu. Sở dĩ có
điều đó là vì lực lượng trí thức phục vụ trong các cơ quan hành chính ở Nam kỳ đã
ngả về Xứ ủy Nam kỳ, thông qua quá trình phát triển của tổ chức Thanh niên tiền
phong Xứ ủy đã phái những người cộng sản vào trong nội bộ các cơ quan, nhà
máy, xí nghiệp hoặc giác ngộ tự đội ngũ trí thức đó. Nên ngay khi lực lượng khởi
nghĩa bắt đầu tiến hành giành chính quyền ở Sài Gòn-Gia Định vừa ban ra thì hầu
hết các cơ quan, xí nghiệp, chính quyền đã được chiếm ngay lập tức.
GS. Trần Văn Giàu đã nhận xét: “Ở Sài Gòn không có cảnh tiến chiếm các
công sở của chính quyền cũ như ngoài Bắc; ngược lại toàn bộ công tư sở ở Sài
Gòn đã được lực lượng cách mạng hay thân cách mạng… chiếm ngay từ bên

trong”9.
Vai trò của trí thức thời kỳ này đã tiến thêm một bước dài, từ chỗ chỉ tuyên
truyền cổ động tinh thần yêu nước đến tham gia trực tiếp vào công cuộc chuẩn bị
có tổ chức để tiến hành tổng khởi nghĩa giành chính quyền.

8 Làm đẹp cuộc đời - Huỳnh Tấn Phát, con người và sự nghiệp, Nxb Chính trị Quốc gia-Sự thật, HN, 1995, tr.23-24.
9 Trần Văn Giàu, (2005), Sài Gòn mùa thu 1945, NXB CAND, tr 5 – 6.


- Đội ngũ trí thức Nam kỳ trở thành lực lượng nòng cốt trong cuộc đấu tranh
giành chính quyền ở Nam bộ.
Xứ ủy Nam kỳ là nơi tập trung đông đảo đội ngũ tri thức tiến bộ:
Công lao to lớn trong những ngày tổng khởi nghĩa giành chính quyền tại Sài
Gòn-Gia Định là của Bí thư Xứ ủy Nam kỳ - Trần Văn Giàu. Thanh niên tiền
phong là một sáng tạo có ý nghĩa chiến lược của Xứ ủy Nam kỳ gắn với sự quyết
đoán chỉ đạo công tác tiến hành chuẩn bị khởi nghĩa của Bí thư Trần Văn Giàu,
nhờ đó mà trong một thời gian ngắn Nam kỳ đã có một lực lượng chính trị hùng
hậu và đóng vai trò quyết định đối với tổng khởi nghĩa giành chính quyền tại Sài
Gòn-Gia Định. Có thể nói, sự nhạy bén về tư duy chính trị của Trần Văn Giàu, xuất
phát từ chỗ ông có một vốn liếng đủ rộng về tri thức từ Pháp cho đến Liên Xô và
kinh nghiệm của nhiều năm công tác hoạt động cách mạng của mình.
Bên cạnh Trần Văn Giàu, trong Xứ ủy Nam kỳ còn phải kể tên Hà Huy Giáp
– người chiến sĩ cộng sản nhiệt thành, một trong những nhà tổ chức của Tổng khởi
nghĩa giành chính quyền tại Biên Hòa. Xuất thân từ tầng lớp trí thức tân học, trãi
qua các trường học thuộc hệ giáo dục thuộc địa của thực dân Pháp. Trong quá trình
hoạt động cách mạng của mình, đồng chí còn đóng góp cho quá trình cổ động tân
học bằng việc dạy và truyền bá chữ Quốc ngữ, dịch sách mác-xít và truyền bá chủ
nghĩa Mác - Lê-nin.
Ngoài ra còn phải kể đến người lãnh đạo của Thanh niên tiền phong là bác sĩ
Phạm Ngọc Thạch, một trí thức tài giỏi tốt nghiệp và từng làm bác sĩ tại Pháp. Trên

hết, ông là một người yêu nước nồng nhiệt, được Xứ ủy Nam kỳ đặc biệt chú ý,
ông tham gia vào các lớp học bồi dưỡng chính trị do Trần Văn Giàu phụ trách.
Tháng 3/1945 ông chính thức tham gia Đảng Cộng sản Đông Dương, và trở thành
người trực tiếp lãnh đạo Thanh niên tiền phong làm lực lượng xung kích nòng cốt


tham gia khởi nghĩa giành chính quyền tại Sài Gòn-Gia Định ngay khi Xứ ủy Nam
kỳ ra mệnh lệnh tiến hành tổng khởi nghĩa.
Là lực lượng nòng cốt tham gia khởi nghĩa giành chính quyền: Trong
những ngày tham gia đấu tranh khởi nghĩa giành chính quyền ở Nam kỳ, đội ngũ
trí thức Nam kỳ đã được tập hợp đông đảo trong Mặt trận Việt Minh, Thanh niên
tiền phong, là những tổ chức tập hợp rộng rãi quần chúng trí thức Nam kỳ do
những người trí thức Nam kỳ sáng lập, lãnh đạo và tổ chức nên. Có thể kể tên
những người lãnh đạo là trí thức như: Chủ tịch quản trị Kha Vạn Cân, Tổng thư ký
bác sĩ Phạm Ngọc Thạch, Thủ lĩnh thanh niên luật sư Thái Văn Lung, Thủ lĩnh thể
thao bác sĩ Nguyễn Văn Thủ. Ngoài ra còn có các nhân sĩ trí thức như: kiến trúc sư
Huỳnh Tấn Phát, nhạc sĩ Lưu Hữu Phước, Huỳnh Văn Tiểng, Ngô Tấn Nhơn, dược
sĩ Trần Kim, luật sư Nguyễn Hữu Thọ, ... 10. Chỉ trong vòng 3 tháng, Thanh niên
tiền phong phát triên lên đến 1,2 triệu đoàn viên trong 21 tỉnh thành Nam kỳ, riêng
Sài Gòn lên đến 200.000 người.
Ngày 22/8/1945, tổ chức Thanh niên tiền phong đã gia nhập hàng ngũ Việt
Minh và trở thành lực lượng cách mạng hùng hậu, xung kích và giữ vai trò quyết
định thắng lợi của cuộc khởi nghĩa giành chính quyền tại Nam kỳ dưới sự lãnh đạo
củ Xứ ủy.
Là lực lượng chủ đạo trong chính quyền cách mạng: Khi khởi nghĩa giành
chính quyền thắng lợi ở Sài Gòn, chính quyền cách mạng đã ra mắt nhân dân vào
chiều ngày 25/8/1945. Bác sĩ Phạm Ngọc Thạch thay mặt Ủy ban hành chánh lâm
thời Nam bộ tuyên đọc danh sách những người lãnh đạo của Ủy ban với đa số là
các bậc trí thức có tiếng như: Chủ tịch Trần Văn Giàu, Ủy viên Nội vụ Nguyễn
Văn Tạo, Ủy viên Tài chính Nguyễn Phi Hoanh, Ủy trưởng Ngoại giao bác sĩ

Phạm Ngọc Thạch, Ủy trưởng Lao động Hoàng Văn Đôn, Ủy trưởng quốc gia tự
10 Huỳnh Văn Tiểng, Bùi Đức Thịnh, Thanh niên Tiền phong và các phong trào học sinh sinh viên, trí thức Sài
Gòn, Nxb trẻ, 1995, tr.13


vệ quốc Dương Bạch Mai, Ủy trưởng Kinh tế Ngô Tấn Nhơn, Thanh tra chính trị
Nguyễn Thanh Sơn, Ủy viên thanh niên và tuyên truyền Huỳnh Văn Tiểng11.
Như vậy, có thể nói trong cuộc tổng khởi nghĩa Cách mạng tháng Tám tại
Nam bộ và xây dựng chính quyền mới của nhân dân, trí thức thực sự là nòng cốt,
đội ngũ xung kích, dẫn dắt nhân dân đập tan xiềng xích nô lệ để giành độc lập tự
do cho dân tộc.
Kết: Nhiều trí thức Nam kỳ trong quá trình tiến hành chuẩn bị cho cuộc tổng
khởi nghĩa giành chính quyền trong Cách mạng tháng Tám đã trở thành những
người giác ngộ chủ nghĩa Mác - Lê-nin, bổ sung vào hàng ngũ của Đảng Cộng sản
Đông Dương - trở thành lớp đảng viên trung kiên, nòng cốt tham gia đắc lực vào
sự nghiệp xây dựng Chính quyền nhân dân tại Nam Bộ và tham gia kháng chiến
chống thực dân Pháp sau này.

11 Trần Văn Giàu, Địa chí văn hóa Thành phố Hồ Chí Minh, Nxb Tp.HCM, 1987