Kho báu dưới Thành Rome

Kho báu dưới thành Rome
Quảng trường Saint Peter ở Ý
Ở bên dưới thành phố Rome cổ kính và nổi tiếng của Ý là những bảo tàng lớn nhất thế
giới, chưa từng được khám phá.
Paul Bennett
Luca thò đầu vào ống cống, hít, và cười. “Hôm nay, mùi cống cũng không đến nỗi tệ lắm“,
ông nói và thả chân vào cái hố đen nằm giữa của Forum of Nerva, một công trình kiến trúc
công cộng cổ ở Rome. Dù ông có lạc quan, nhưng từ lòng cống đen ngòm đó vẫn bốc lên
mùi kinh tởm: đó là một thứ hỗn hợp của nước tiểu, dầu diesel, bùn và những xác chuột
mục nát. Thoạt đầu, nó có mùi giống như mùi của một hệ thống thoát nước đã được sử
dụng tới 2.500 năm rồi. Bên dưới bóng tối, trong cái vòm hang đá, mọi thứ cũng chẳng khá
khẩm gì hơn. Luca lội qua vũng nước với những hàng tượng quân lính mệt mỏi, bước qua
những khu đền và đạp trên những lớp vôi tường tróc lở theo thời gian. Hàng loạt dấu hiệu
của cuộc sống hiện đại cũng lững lờ trôi theo dòng nước: đầu lọc thuốc lá, túi nilong, núm
vú của trẻ con, bật lửa nhựa, bình nước thải… Luca chỉ tay vào một bình đất cổ có hai quai
đã bị hỏng, chắc cỡ khoảng 2.000 năm tuổi nằm trong bùn, bên cạnh một vỏ chai bia
Peroni vỡ, mới bị quẳng xuống đây cỡ khoảng một tuần. Tất cả những bằng chứng này cho
thấy không biết con người đã ném rác rưởi, đồ vỡ nát xuống miệng cống của thành phố này
từ thủa nào?
Không gian ngầm cổ xưa
Forum of Nerva ra đời vào khoảng năm 96-98 sau
Công nguyên. Trong ảnh là các cột ở lối vào còn sót
lại của Forum of Nerva tại Rome. Các cây cột này
còn được gọi là cột Colonnacce hay “Những cây cột
xấu xí”. Phía bên trên của bức tường là hình ảnh nữ
thần Minerva, nữ thần đồng trinh của người La Mã,
phía dưới là hình của một người phụ nữ đang làm
nhiều công việc nội trợ khác nhau.
Luca Antognoli, 49 tuổi, làm việc cho Roma Sotterranea, Cơ quan bao gồm các nhà nghiên
cứu hang động được thành phố bổ nhiệm có nhiệm vụ khám phá không gian ngầm của
Rome. Dưới đó có hàng loạt các kiến trúc cổ như những ngôi đền, đường giao thông, nhà

cửa và hệ thống cống dẫn nước bị chôn vùi trong lịch sử, kể từ khi Đế chế La Mã sụp đổ.
Theo truyền thống, các Cloaca Maxima (Cống lớn), thường chạy bên dưới các khu công
cộng (Forum) thời La Mã, được xây dựng vào thế kỷ thứ sáu trước Công nguyên, khiến
Rome trở thành một trong những thành phố cổ nhất-nếu không nói là nơi có các công trình
kiến trúc lâu đời nhất - còn tồn tại đến ngày nay. Vì vậy, chẳng có gì đáng ngạc nhiên khi
Luca tìm cách đi qua các đoạn đầy bùn dưới Via Cavour, khu cống chưa bao giờ được
khám phá và thể hiện đầy đủ trên các bản đồ.
Trong đời thực, Luca Antognoli là một bác sĩ phẫu thuật, và ông đã cảnh báo chúng tôi
phải cẩn thận không để làn da tiếp xúc với nước, vốn là thứ hỗn hợp của nước thải đường
phố và nước thải thô từ các gia đình. Với đôi mắt to, đứng đắn, ông nhìn nhận một cách
nghiêm túc về các mối nguy hiểm trong lòng cống. Vì vậy, ông trang bị cho mình kín từ
đầu đến chân với găng tay, ủng, mũ trùm đầu và mặt nạ, tất cả được nối kín với nhau bằng
băng keo. Ông lội ào ào trong lòng cống để trao cho các thành viên trong nhóm những
chiếc mặt nạ bịt mặt.
Ông chỉ tay vào những đường ống: một số đường ống dùng để đưa nước sạch lấy từ tầng
ngầm dưới lòng đất lên, một số đường ống khác lại là nơi thoát nước bẩn. Đến đoạn chúng
tôi phải vượt qua đường ống dốc nghiêng đầy bùn màu nâu. Phía bên kia của cái chướng
ngại vật đầy nguy hiểm này có một lỗ rất sâu, nơi mặt đất đã bị xói mòn từ 2.000 năm qua.
Điều này khiến mọi người phải đi lần lần từng tí một dọc theo vách dựng đứng cao chưa
từng thấy, phủ đầy bọt nước. Một người trong nhóm pha trò rằng cái vách đá đó nhìn giống
như schiuma - các bọt ca cao bám trên cốc espresso của Ý.
Đến đoạn đường có đống hỗn độn nào cao su, nào vụn xương, nào mảnh sứ vỡ và bùn đất
chặn gần như toàn bộ rãnh nước bẩn, chuyến phiêu lưu buộc phải dừng lại. Đường ống
cống trồi lên và đầu kia chìm vào bóng đêm khiến ai cũng thắc mắc: không biết nó dài tới
đâu?
Roma Sotterranea có kế hoạch gửi tới đây một robot điều khiển từ xa để thăm dò từ phía
bên ngoài. Luca hy vọng sẽ khẳng định được giả thuyết rằng các cống lớn sẽ dẫn đến khu
vực nhà tắm ở Diocletian (Baths of Diocletian), nằm cách đó gần một dặm (khoảng 1,6
km) về phía đông bắc. Ai mà biết được có những bảo vật gì nằm dọc suốt trên đường đi,
Luca nói. Ông cũng lưu ý rằng các nhà khảo cổ gần đây đã kéo lên từ một ống cống cái

đầu khổng lồ của bức tượng hoàng đế Constantine, khiến người ta suy đoán rằng vị hoàng
đế đầu tiên của Kitô giáo có thể là nạn nhân của damnatio memoriae, trò xóa hết dấu vết
của các hoàng đế bị khinh thường, vốn khá thịnh hành vào thời Rome cổ đại.
Đối với Luca Antognoli, những không gian ngầm như Cloaca Maxima chính là các đầu
mối để hiểu cách làm thế nào thành phố này đã phát triển trong quá khứ để trở thành nơi
cai trị của một đế chế có diện tích kéo dài từ đỉnh của Scotland tới tận Baghdad, đế chế đã
để lại dấu ấn đậm nét trong lịch sử phương Tây.
Một con lạch xuất hiện từ bóng tối chảy nước xuống đống đổ nát. Ai đó nói không biết
nước của con lạch đó bẩn hay sạch. “Nước của nó rất bẩn, nhưng lại có vai trò rất quan
trọng” Luca vừa nói vừa mở căng mắt ra to hơn để nhìn.
Các rãnh nước, ban đầu vốn là một cống mở, sau đã bịt lại trong thời Cộng hoà La Mã,
nhưng hầu hết những thứ còn ở dưới Rome ngày nay thì lại vô tình bị chôn vùi sau hai
thiên niên kỷ hình thành của các trầm tích cùng với sự phát triển đô thị hiện đại.
Một phần lịch sử của Rome
“Rome đã hình thành và phát triển từ 3.000 năm nay”, Darius Arya, nhà khảo cổ đồng thời
là giám đốc của Viện Văn hóa Roman của Mỹ nói. Phần lớn diện tích của Rome, kể cả
trung tâm của thành phố hiện đại ngày nay vốn nằm trên một cánh đồng vốn luôn bị ngập
lụt. Thành phố trung tâm hiện nay thời cổ đại có tên Campus Martius, nằm bên bờ của
sông Tiber.
Hình ảnh phục dựng lại hoạt động của Forum of Nerva
Mặc dầu người Roman đã đắp các con đê nhưng thành phố vẫn thường xuyên bị ngập lụt,
chính vì vậy họ đã xây những công trình và đường phố mới cao hơn, nằm trên những công
trình xây dựng trước đó. “Người Roman đã xây thành phố mới cao hơn tới 2 mét vào một
thời điểm nào đó nhằm đưa mức nền của thành phố cao hơn mực nước dâng. Nhưng đồng
thời với việc này là họ chôn vùi quá khứ của chính họ”, Arya nói.
Ngày nay thành phố đang an tọa trên mức nền, ở một vài địa điểm, cách các tầng lịch sử 14
mét. Nhưng điều thú vị là khi ở Rome, bạn có thể đào một lỗ ở bất cứ nơi nào trong cái chu
vi 19 km giữa những bức tường thành, nơi đã chôn vùi các thành phố cổ và có thể tìm thấy
một thứ gì đáng giá về mặt lịch sử thì phần diện tích thực tế đã được khai quật lại rất nhỏ.
“Tôi nghĩ là không quá 10% diện tích của thành phố đã được ghi nhận trong các tài liệu

khảo cổ”, Robert Coates-Stevens nói. Là nghiên cứu sinh khảo cổ học của trường British
School tại Rome, Coates-Stevens từ một thập kỷ nay cùng với những người khác đã cố
gắng ráp lại bản đồ địa hình cho thành Rome cổ. Trong những năm 1800, các công trình
kiến trúc khu công cộng thời La Mã (roman forum) đã được đào bới. Công việc hiện vẫn
được tiếp tục, nhưng các cấu trúc cổ xưa nhất vẫn còn bị mắc kẹt dưới những đường phố
đông đúc người qua lại và nằm dưới các tòa nhà cao ốc văn phòng của thành phố hiện đại.
“Khi bạn nghĩ rằng tất cả vẫn còn nằm dưới chân của bạn để chờ khám phá thì cảm giác đó
thật là khó chịu”, Coates-Stevens nói.
Trong những năm 1920 và 1930, chính vì cái cảm giác này, Benito Mussolini đã cho san
bằng nhiều khu vực thuộc trung tâm lịch sử của Rome, nơi có đầy những ngôi nhà từ thời
Trung cổ và Phục hưng, với mục đích để làm lộ ra các lớp khảo cổ bên dưới, đặc biệt để
tìm các di chỉ khảo cổ từ thời của Hoàng đế Augustus. (Mussolini thích so sánh mình với
Augustus và đánh đồng chủ nghĩa phát xít với Pax Romana, thời kỳ hòa bình dưới thời
Augustus). Vào thập niên 1980, cách tiếp cận khảo cổ học bằng cách đào những hố lớn đã
không còn được ưa chuộng nữa. Nhưng sự tò mò về Rome là vấn đề muôn thủa. Vì vậy,
đội tiên phong của khảo cổ học đã thay đổi cách tiếp cận: các nhà khảo cổ và các nhà
nghiên cứu hang động được thuê để khám phá các không gian cổ xưa từ bên dưới nhằm
giữ được nguyên trạng trên bề mặt.
Roman Colosseum
Cristiano Ranieri kéo chiếc mặt nạ khô ra khỏi đầu của mình và sửa chữa cái mặt nạ trùm
đầu này ngay tại chỗ. Phía trên, tiếng chân của dòng người du lịch nện thình thịch xuống
bề mặt lớp gạch lát đường và đá vôi của Đấu trường La Mã.
Nhưng xuống đây, trong mê cung rối rắm của những hành lang, nơi mà các đấu sĩ có thể đã
từng đứng để chờ đợi đến lượt chiến đấu của mình, nơi những cầu thang kéo đã từng nâng
những con thú dữ như sư tử, gấu, và động vật khác lên đấu trường, âm thanh dường như bị
bóp nghẹt lại. Ranieri trở nên hứng khởi rõ rệt khi ông kể về việc lặn dưới đấu trường
Colosseum. Ông giải thích rằng không gian này, sâu cỡ 12 m, có hình chiếc bánh rán. Ông
nhấc tấm nắp cống bằng thép trên nền đất lên và ánh sáng chiếu xuống làm lộ rõ khối nước
màu xám đen có độ sâu khoảng vài mét: đây chính là phần dưới cái bụng của Đấu trường
La Mã.

Ranieri đang thăm dò một lối vào mới để tiếp cận hệ thống thoát nước cho dự án đo lường
trong tương lai. Đặc biệt, ông muốn biết liệu có thể mang theo một giàn đèn chiếu sáng
vào hố đen này hoặc vẫn phải sử dụng các đèn pin cầm tay. Nếu được bơi dưới điều kiện
đủ ánh sáng ở dưới Đấu trường La Mã thì câu chuyện tìm kiếm, thăm dò sẽ dễ hơn rất
nhiều.
Cách đây ba năm, mới chỉ có một phần tư của đường ống cống-đoạn khô nhất và tiếp cận
được dễ dàng nhất - ở phía dưới Colosseum là đã được thăm dò. Những đoạn cống rãnh
đơn giản này được thiết kế để thoát nhanh nước mưa các cơn bão, được làm từ cuối thế kỷ
thứ nhất sau Công nguyên, khi các Hoàng đế Flavian xây dựng đấu trường Colosseum.
Một vài nhà văn cổ đại cho rằng công trình xây dựng dường như được làm với chủ ý thiết
kế phục vụ cho các cuộc tập trận giả của hải quân. Nhưng vẫn chưa có bằng chứng về các
công trình dẫn nước lớn để mang nước vào các cống nước vĩ đại này.
Sau đó, vào tháng mười năm 2003, Ranieri, một nhà khảo cổ và nhà nghiên cứu hang động
đã công bố một phát hiện gây ngạc nhiên cho nhiều người. Bên dưới của hệ thống cống
đơn giản này (có từ thời trước Đấu trường La Mã), những ống cống đã được Hoàng đế
Nero xây dựng dẫn tới một hồ nước nhân tạo trong khu vườn của ông. Các ống dẫn đã
được các kiến trúc sư của Đấu trường La Mã sử dụng lại, vì có rất nhiều đường ống đấu
với hệ thống này, cả đầu vào lẫn đầu ra. Trong những năm đầu hình thành, Đấu trường La
Mã, giống như nhiều nhà hát khác, dường như đã bị ngập lụt.
Bất ngờ dưới lòng đất
Những kế hoạch thám hiểm Rome chính là cơ hội lớn để khám phá thành phố. Một nhóm
nghiên cứu đã đào một lỗ sâu giữa con phố để làm đường vào khám phá không gian ngầm
dưới đó. Marco Placidi, nhà nghiên cứu hang động máu lạnh đồng thời là người sáng lập ra
Roma Sotterranea cũng được mời đến. Sử dụng quần áo bảo hộ và đeo mặt nạ, Placidi tự
mình leo xuống ống cống và vào căn phòng có chiều cao tới 12 m, nơi mà các nhà khảo cổ
học tin rằng được xây dựng sau công trình Domus Aurea (Ngôi nhà vàng) của Nero, vào