tiểu luận thuế và htt ở vn tnhững bất cập của thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá và các biện pháp điều chỉnh

TỔNG QUAN LÝ THUYẾT, TÓM TẮT TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
VỀ TÁC ĐỘNG CỦA THUỐC LÁ ĐỐI VỚI CON NGƯỜI VÀ NỀN
KINH TẾ

Theo những nghiên cứu của tổ chức Y tế thế giới (WHO), thuốc
lá là nguyên nhân chính dẫn tới ung thư phổi và theo số liệu được
Bộ Y tế Việt Nam công bố thì mỗi năm có khoảng 40.000 người
Việt chết vì các bệnh liên quan tới thuốc lá, con số này cho tới
năm 2030 có thể tăng lên 70.000 người. Khói thuốc lá có chứa
khoảng 7.000 chất hoá học, trong đó có 70 chất là tác nhân gây
ung thư. Cứ hút mỗi điếu thuốc lá là tự mình làm mất đi 5,5 giây
của cuộc sống. Tuổi thọ trung bình của người hút thuốc lá ngắn
hơn so với người không hút thuốc lá từ 5-8 năm.
Ở một khía cạnh khác, hầu hết mọi người vẫn cho rằng thuốc
lá chỉ là một vấn đề liên quan tới sức khỏe mà không nhận ra được
ảnh hưởng có hại của nó lên nền kinh tế, đặc biệt là vai trò của nó
trong việc gia tăng đói nghèo. Vào năm 2002, 29% dân số Việt
1


Nam sống ở mức nghèo, với 5–10% dân số khác dễ rơi xuống
ngưỡng nghèo. Hút thuốc có thể làm tăng mức độ nghèo đói theo
cả cách trực tiếp và gián tiếp do giảm thu nhập khả dụng. Tiền
tiêu vào thuốc lá sẽ không còn sẵn để dùng cho các nhu cầu thiết
yếu như thực phẩm, nhà ở và giáo dục, và hút thuốc cũng góp
phần làm giảm sức khỏe và dẫn đến gia tăng chi phí y tế. Ngoài
ra, sức khỏe kém dẫn đến gia tăng bệnh tật, tàn tật và tử vong và
điều đó làm giảm năng suất lao động. Năng suất lao động giảm
chi phí y tế tăng cao và giảm thu nhập khả dụng, sẽ cùng góp
phần vào tình trạng nghèo đói.
Năm 1999, Ngân hàng Thế giới, sau khi xem xét kỹ lưỡng các

bằng chứng, đã kết luận rằng trung bình tăng giá 10% sẽ làm
giảm nhu cầu đối với các sản phẩm thuốc lá đi khoảng 4% ở các
nước thu nhập cao và khoảng 8% ở các nước có thu nhập thấp và
trung bình. Một số các quốc gia phát triển đã tiên phong trong
việc ban hành chính sách tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc

2


lá nhằm hạn chế tối đa các ảnh hưởng tiêu cực mà thuốc lá đem
lại cho con người và đã đạt được hiệu quả rõ rệt.

NỘI DUNG

Thực trạng thuế TTĐB thuốc lá hiện nay

I.

1.

●

Tiến trình áp dụng thuế TTĐB với thuốc lá
Năm 2006 thuế tiêu thụ đặc biệt ở Việt Nam được quy định

thống nhất cho các loại thuốc lá và xì gà ở mức 55% giá xuất
xưởng trước thuế

●

Năm 2008, thuế TTĐB được tăng lên 65% giá xuất xưởng

trước thuế ( theo luật thuế tiêu thụ đặc biệt số 27/2008/QH12)

●

Từ 1/1/2016 – 31/12/2018, thuế TTĐB đối với mặt hàng thuốc

lá và xì gà được tăng lên 70% và từ 01/01/2019, thuế TTĐB với

3


thuốc lá được tăng lên 75% (theo luật sửa đổi, bổ sung một số
điều của luật thuế tiêu thụ đặc biệt số 70/2014/QH13)
Thuế thuốc lá ở Việt Nam rất thấp so với thuế ở khu vực Tây
Thái Bình Dương của WHO và trên toàn thế giới. Theo luật thuế
hiện hành, thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá bằng 75% giá
xuất xưởng. Tuy nhiên, khi thuế được tính theo tỷ lệ phần trăm của
giá bán lẻ, là tiêu chuẩn quốc tế cho thuế suất thuốc lá, thuế
thuốc lá hiện tại ở Việt Nam (bao gồm VAT) chỉ chiếm khoảng
35,7% giá bán lẻ. Mức thuế này thấp hơn nhiều so với mức trung
bình của thế giới là 56% và thấp hơn hầu hết các nước ASEAN.
Thuế suất ở Việt Nam tương tự như thuế suất ở Myanmar, nhưng
thấp hơn tất cả các nước ASEAN khác ngoại trừ Campuchia và
Cộng hòa Dân chủ Lào (theo WHO Global tobacco Control Report
2017)

4

Bảng 1: Tỷ lệ thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá so với
giá bán lẻ ở từng khu vực.

Khu

Việt

Thái

Brun

Singapo

Trung bình thế

vực

Nam

Lan

ei

re

giới

35,7%

73%

62%

66%

56%

Tỉ lệ
thuế
Nguồn: WHO

2. Tác động tích cực của thuế TTĐB với thuốc lá

Phương pháp hiệu quả nhất để giảm số người hút thuốc và
lượng tiêu thụ thuốc lá là tăng giá. Giá các sản phẩm thuốc lá
càng cao càng có khả năng ngăn cản đối với những người chưa
hút khỏi bắt đầu hút, giúp họ tránh khỏi bị nghiện, và có thể
thuyết phục những người hút hiện tại bỏ thuốc hoặc giảm lượng
tiêu thụ của họ. Giá càng cao cũng càng có khả năng tránh cho
5


những người đã bỏ thuốc khỏi hút lại. Những người trẻ và người
nghèo sẽ có đáp ứng mạnh hơn với sự tăng giá thuốc so với những
người già và giàu có.
Việc đánh thuế TTĐB cao dẫn đến giá thuốc lá tăng, trên lý
thuyết sẽ làm giảm số lượng thuốc lá được tiêu thụ, tuy nhiên thực
tế ở Việt Nam thuế tiêu thụ đặc biệt vẫn chưa thể hiện rõ được
chức năng này khi tốc độ tăng của thuế thấp hơn nhiều đối với tốc

độ lạm phát. Ngoài ra thuế TTĐB cũng góp phần làm gia tăng
ngân sách nhà nước, đóng góp 11,410 nghìn tỷ đồng qua thuế
TTĐB đối với thuốc lá năm 2015 (theo Annual tax revenues from
tobacco products at the nation nal/ federal level, WHO)

3.

Tác động tiêu cực của thuế TTĐB với thuốc lá
Tăng tình trạng buôn lậu: Thuế tiêu thụ đặc biệt làm cho giá

thuốc lá sản xuất trong nước cao, trong khi đó thuốc lá nhập khẩu
chính ngạch cũng bị áp thuế nặng nề, dẫn đến việc người dân lựa
chọn thuốc lá lậu là một giải pháp thay thế với chi phí rẻ hơn. Về
6


bản chất, khó có thể đo lường mức độ buôn lậu ở bất kỳ một quốc
gia nào. Ở Việt Nam chẳng hạn, các ước tính khác nhau về hoạt
động buôn lậu trong thập kỷ qua đưa ra các con số rất khác nhau
từ chỉ có 20 triệu bao cho đến 400 triệu bao mỗi năm. Buôn lậu
thuốc lá ở Việt Nam gây ra thất thu thuế. Một loại buôn lậu có liên
quan đến buôn bán trái phép thuốc lá được giảm giá, thường là
thông qua việc trốn thuế. Vì giá là nhân tố cơ bản quyết định việc
hút thuốc,việc có sẵn các sản phẩm giá thấp hơn sẽ tạo ra khả
năng gia tăng hút thuốc và làm mất đi các lợi ích sức khỏe có thể
có được từ việc tăng giá thuốc lá trong nước.

II.

Bất cập trong thuế TTĐB thuốc lá hiện nay

Tăng thuế thuốc lá giúp giảm tiêu thụ thuốc lá. Tuy nhiên, thu
nhập cá nhân tiếp tục tăng do tăng trưởng kinh tế. Kết quả là, nếu
thuế tăng ở mức tương đối thấp nó sẽ chỉ làm giảm mức tiêu thụ
trong một năm trước khi mức tiêu thụ tăng thêm một lần nữa.
7


Thuế phải được tăng đều đặn theo thời gian để theo kịp tốc độ
tăng trưởng kinh tế. Tăng thuế có hai lợi ích: chúng làm giảm tiêu
dùng và tăng thu ngân sách.
Thuế suất hiện tại của Việt Nam rất thấp, khoảng 35,6% giá
bán lẻ; do đó, thuế thuốc lá phải đủ cao để giảm đáng kể tiêu thụ
thuốc lá và tạo thêm thuế doanh thu. Thuế thuốc lá ở Việt Nam
nên tiếp tục tăng cho đến khi đạt 70% trở lên giá bán lẻ, theo
khuyến nghị của WHO.
Thực tế giá thuốc lá hiện nay của Việt Nam thuộc hàng thấp
nhất thế giới (với mức giá của một bao 20 điếu tầm thấp là
5900VND của dulich, tầm cao là 25.500VND của 555, mức giá
trung bình của thuốc lá năm 2017 là 20.000VND). Khoảng cách
giữa thu nhập và giá thuốc lá ngày càng tăng làm cho thuốc lá
ngày càng trở nên dễ mua được. Để mua 100 bao thuốc lá 20
điếu, người Việt chỉ cần bỏ ra 4,11% thu nhập bình quân đầu
người của mình. Thuốc lá ngày càng trở nên rẻ, mức thuế TTĐB
hiện tại không gây ảnh hưởng quá nhiều đến quyết định mua và
8


sử dụng thuốc lá của người tiêu dùng. Do vậy cần tính toán lại
mức thuế suất TTĐB đối với thuốc lá để có thể thực hiện đúng

chức năng là giảm thiểu số lượng thuốc lá được tiêu thụ trong
nước.

III.

Đề xuất các giải pháp đối với thuế tiêu thụ đặc biệt

trên thuốc lá.

1.

Tăng thuế suất theo lộ trình hợp lý

Để giảm tiêu dùng thì cần có một mức thuế đủ mạnh nhằm
giảm sức mua. Theo ý kiến của các chuyên gia trong và ngoài
nước, việc tăng thuế suất theo lộ trình sẽ giúp cho giá thuốc lá
luôn đảm bảo ở một mức cao, để đủ sức làm giảm mức tiêu dùng.
Hiện nay, theo lộ trình của Bộ Tài chính đưa ra, mức thuế suất vào
năm 2020 sẽ tăng từ 75% lên 80%, vào năm 2021 sẽ tăng từ 80%
lên 85%. Tuy nhiên theo ý kiến của các chuyên gia, mức tăng này
9


còn tương đối thấp. Hơn thế nữa, thuế tiêu thụ đặc biệt đối với
thuốc lá lại tính trên giá xuất xưởng, nên trên thực tế, giá mỗi bao
chỉ tăng từ 2,6-2,7%. Mức tăng này thấp hơn rất nhiều so với mức
tăng thu nhập bình quân đầu người của người dân, giá thuốc lá
chưa tăng đủ mạnh để tác động đến thói quen sử dụng thuốc lá
của người dân.
Bởi những lý do trên, cần có một lộ trình với mức tăng thuế suất

phù hợp hơn đối với thuế tiêu thục đặc biệt đánh trên thuốc lá.
Nếu mức thuế xuất tăng không theo kịp với tốt độ phát triển của
nền kinh tế sẽ khiến cho biện pháp không phát huy được hết hiệu
quả cũng như không đem lại kết quả như mong đợi. Bên cạnh đó
khoảng cách giữa các lần tăng mức thuế xuất lại tương đối xa
nhau khiến cho giá thuốc lá gần như không có sự thay đổi đáng kể
so với khi chưa áp dụng các lộ trình tăng thuế suất tiêu thụ đặc
biệt.

10


2.

Đề xuất đánh thuế hỗn hợp bao gồm thuế tương đối

hiện hành và thuế tuyệt đối.

Tại các hội thảo quốc tế về phòng chống tác hại của thuốc lá
cũng như các phiên thảo luận về điều chỉnh thuế, việc điều chỉnh
mức thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá là một trong những giải
pháp được cho là rất hiệu quả. Sự điều chỉnh này sẽ giúp giảm sức
mua, đồng thời hạn chế hơn các vấn đề về sức khỏe liên quan đến
thuốc lá. Như đã phân tích ở trên, Việt Nam là một trong những
nước có mức thuế tiêu đánh trên thuốc lá thấp nhất mặc dù số
người mắc các bệnh nguy hiểm liên quan đến thuốc lá lại luôn đạt
ở mức báo động. Theo WHO và Ngân hàng thế giới, nếu mức thuế
tăng thêm khoảng 10% sẽ làm giảm 5% lượng tiêu thụ ở các nước
đang phát triển, giúp doanh thu từ thuế của chính phủ tăng thêm
trung bình 7%.

11


Vì các nghiên cứu và phân tích trên, thuốc lá nên được áp dụng
thu thuế theo phương pháp hỗn hợp. Cụ thể là áp dụng thu theo
thuế suất tỷ lệ như hiện nay (thuế tương đối) và thuế suất tuyệt
đối. Mức thuế suất tuyệt đối dao động trong khoảng từ 2000-5000
đồng (theo đề xuất của Bộ Y tế) để đảm bảo rằng giá thuốc lá
chắc chắn sẽ tăng đủ cao giúp chính sách điều chỉnh thuế tiêu thụ
đặc biệt phát huy được hết hiệu quả.
Với biện pháp tăng thuế này, dự kiến tỷ lệ sử dụng thuốc lá sẽ
giảm 6,5% và lượng thu ngân sách nhà nước sẽ tăng thêm 10.7 tỷ
đồng. Số người hút thuốc lá sẽ giảm 1,8 triệu người và giảm
khoảng 900.000 ca tử vong do thuốc lá.

3.

Thay đổi cách đánh thuế tiêu thụ đặc biệt

Hiện nay thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá được áp dụng ở
mức 75% giá xuất xưởng. Tuy nhiên, tính theo chuẩn quốc tế là “tỷ
12


lệ thuế trong giá bán lẻ”, thì tỷ lệ thuế đối với thuốc lá của Việt
Nam (đã bao gồm cả VAT) chỉ chiếm 35,6% giá bán lẻ thuốc lá. Tỷ
lệ này thấp hơn rất nhiều so với trung bình thế giới (56%), thấp
hơn đa số các nước ASEAN (Thái Lan 73%, Singapore 66%, Brunei
62%) và thấp hơn cả so với khuyên cáo của WHO (70%).

Việc áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá tính trên
giá bán lẻ đã được rất nhiều nước trên thế giới thực hiện và đem
lại những kết quả tương đối ấn tượng. Vậy nên, một trong những
biện pháp khắc phục có thể cân nhắc là thay đổi cách tính thuế
tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá: thay vì tính trên giá xuất xưởng,
chúng ta sẽ tính dựa trên giá bán lẻ. Với cách tính thuế này thì cả
người bán và người mua sẽ đều chịu một phần thuế, chắc chắn sẽ
đẩy giá thuốc lá lên cao hơn, đáp ứng tốt những kỳ vọng về mục
tiêu giảm lượng tiêu thụ thuốc lá được đặt ra.
Tuy nhiên bên cạnh việc đem lại những lợi ích rõ rệt, biện pháp
đánh thuế này vẫn tồn tại nhiều hạn chế. Các khâu quản lý thuế

13


sẽ phức tạp hơn, đòi hỏi nhiều nhân lực và chi phí hơn. Việc tính
và thu thuế cũng sẽ tốn một khoảng thời gian lâu hơn.

14


TÀI LIỆU THAM KHẢO

1.

Bộ tài chính (2008), Luật thuế tiêu thụ đặc biệt số

27/2008/QH12, ban hành ngày 14 tháng 11 năm 2008

2.

Bộ tài chính (2014), Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của

luật thuế tiêu thụ đặc biệt số 70/2014/QH13, ban hành ngày 26
tháng 11 năm 2014

3.

WHO, Annual tax revenues from tobacco products at the

nation nal/ federal level, 2015

4.

WHO, WHO report on the global tobacco epidemic, 2017,

Thụy Sĩ

5.

WHO, WHO Global tobacco Control Report, 2017, Thụy Sĩ

6.

WHO, WHO report on the global tobacco epidemic in

Vietnam, 2018, Hà Nội.

7.

Ngọc Linh (2018), ‘Thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá cần

tăng ít nhất 5000đồng/bao’, Thời báo tài chính Việt Nam, truy cập
15


ngày 7/5/2019, < >

8.

PV (2018), ‘Thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá ở Việt Nam

thấp hơn rất nhiều so với thế giới’, Tạp chí tài chính, truy cập ngày
7/5/2019, < >

16