Hướng dẫn học sinh vẽ sơ đồ tư duy và làm trò chơi ghép hình môn hóa học để rèn luyện kĩ năng giao tiếp và kĩ năng hoạt động nhóm ở trường THPT thạch thành II

1. MỞ ĐẦU
1.1.

Lí do chọn đề tài

- Ngày nay, trong xã hội hiện đại, gần như tất cả các công việc đều yêu cầu mỗi
cá nhân phải hoạt động trong một nhóm làm việc chung nào đó. Ông cha ta đã
nói “ một cây làm chẳng nên non, ba cây chụm lại nên hòn núi cao”, thế nhưng
kĩ năng làm việc nhóm của học sinh THPT còn nhiều hạn chế. Đặc biệt là học
sinh trường THPT Thạch Thành II là một trường miền núi, điều kiện kinh thế
còn khó khăn, không có nhiều cơ hội tiếp xúc để giao lưu, học hỏi. Nhiều học
sinh đứng trước lớp, trước đám đông còn run, mất bình tĩnh, không diễn đạt
được ý của mình.
- Trong xu thế hội nhập quốc tế thì giao tiếp và hoạt động nhóm là 2 trong các kĩ
năng quan trọng quyết định đến thành công của mỗi người. Đổi mới giáo dục,
dạy học lấy học sinh làm trung tâm cũng đang hướng tới việc rèn luyện cho học
sinh những kĩ năng này. Vì vậy, việc rèn luyện kỹ năng giao tiếp, kĩ năng làm
việc nhóm ngay từ khi ngồi trên ghế nhà trường càng trở nên quan trọng hơn bao
giờ hết.
- Trong đổi mới phương pháp dạy học, dạy học lấy học sinh là trung tâm. Học
sinh được tự trình bày sản phẩm, có cơ hội học từ những gì các em làm, có cơ
hội đánh giá, trao đổi với bạn bè và giáo viên, có thể giúp đỡ lẫn nhau. Có nhiều
phương pháp đổi mới dạy học nhưng hiệu quả rèn luyện kĩ năng giao tiếp và
hoạt động nhóm vẫn còn nhiều hạn chế, chưa có kết như mong muốn.
- Do đó tôi mạnh dạn đưa ra sáng kiến “ Hướng dẫn học sinh vẽ sơ đồ tư duy và
làm trò chơi ghép hình môn Hóa Học để rèn luyện kĩ năng giao tiếp và kĩ năng
hoạt động nhóm ở trường THPT Thạch Thành II” vì đó là vấn đề cấp thiết
1.2.

Mục đích nghiên cứu

- Giúp học sinh tự tin và trình bày hiệu quả ý kiến của mình trước đám đông
- Giúp học sinh có ý thức đoàn kết, biết cách phân chia nhiệm vụ khi làm việc
chung để hoàn thành nhiệm vụ học tập tốt nhất,vui vẻ nhất.
1.3.

Đối tượng nghiên cứu

- Học sinh THPT thông qua việc tự tạo ra sơ đồ tư duy và trò chơi xếp hình sẽ
rèn luyện khả năng giao tiếp và làm việc nhóm
1.4.

Phương pháp nghiên cứu

- Phương pháp nghiên cứu xây dựng cơ sở lý thuyết:
+ Nghiên cứu sách giáo khoa hóa học THPT (chủ yếu lớp 11,12)
+ Nghiên cứu các tài liệu về lí luận dạy học, tâm lí học liên quan đến đề tài
+ Nghiên cứu các tài liệu về sơ đồ tư duy và trò chơi ghép hình
- Phương pháp điều tra khảo sát thực tế
+ Thực nghiệm ở 1 số lớp 11, 12: Hướng dẫn học sinh vẽ sơ đồ tư duy, làm trò
1


chơi hóa học, quan sát khả năng áp dụng của học sinh để tự tạo ra sơ đồ tư duy,
trò chơi và khả năng thuyết trình trong giờ học
+ Làm phiếu khảo sát đánh giá của học sinh về phương pháp dạy học này
- Phương pháp thống kê, xử lí số liệu
+ Tổng hợp ý kiến từ phiếu khảo sát, rồi xử lí số liệu dựa vào toán thống kê. Từ
đó khẳng định hiệu quả của đề tài
2. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
2.1.

Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm

2.1.1. Kĩ năng giao tiếp
- Kỹ năng giao tiếp bao gồm khả năng truyền đạt thông điệp, lắng nghe tích cực,
trao đi và nhận lại phản hồi giữa chủ thể giao tiếp (người nói) và đối tượng giao
tiếp (người nghe) nhằm đạt được một mục đích giao tiếp nhất định.
- Là kỹ năng mà hầu hết các ngành nghề và mọi doanh nghiệp đều cần.
2.1.2. Kĩ năng làm việc nhóm
- Kỹ năng làm việc nhóm là khả năng tương tác giữa các thành viên trong một
nhóm nhằm phát triển tiềm năng, năng lực của tất cả các thành viên và thúc đẩy
hiệu quả công việc.
2.1.3. Sơ đồ tư duy
- Sơ đồ tư duy (Mindmap) là “con đẻ” của ngài Tony Buzanlà hình thức ghi chép
nhằm hệ thống hóa một chủ đề hay một mạch kiến thức bằng cách sử dụng đồng
thời hình ảnh, đường nét, màu sắc, chữ viết với sự tư duy logic. Tự vẽ sơ đồ
tư duy, giúp học sinh (HS) học tập một cách chủ động, tích cực và huy động
được tất cả HS tham gia xây dựng bài một cách hào hứng.
- Hướng dẫn học sinh tự làm sơ đồ tư duy, trò chơi ghép hình sẽ giúp học sinh
rèn luyện kĩ năng giao tiếp và hoạt động nhóm khi trao đổi, đánh giá sản phẩm
của cá nhân, của nhóm khác. Đặc biệt học sinh thuyết trình trước lớp sản phẩm
của nhóm mình là cơ hội để học sinh nắm vững kiến thức, rèn luyện ngôn ngữ,
tác phong trong giao tiếp.
2.1.4. Trò chơi ghép hình
- Trò chơi ghép hình (Puzzle) được phát minh vào năm 1972 bởi 1 giáo viên
người Anh là Jonh Spilsbury để dạy môn địa lí. Giờ đây nó không chỉ là một
phương pháp dạy học mà còn là một trò chơi giải trí. Khi chơi học sinh phải làm
việc theo nhóm, học cách giao tiếp, trao đổi. Quá trình chơi cũng là lúc học sinh
học cách tổ chức, giải quyết vấn đề, và giúp bạn cùng xếp.
2.2.

Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm

- Trong quá trình dạy học tại THPT Thạch Thành II, tôi thấy rằng rất ít giáo viên
sử dụng sơ đồ tư duy và trò chơi trong dạy học để rèn luyện kĩ năng giao tiếp và
2


làm việc nhóm cho học sinh. Vì thế học sinh học vẫn rụt rè, thiếu tự tin khi phát
biểu trước đám đông
- Hầu hết các học sinh chưa biết vẽ sơ đồ tư duy, chưa biết cách trình bày logicrõ ràng kiến thức đã học, chưa biết làm việc nhóm.
2.3.

Các giải pháp đã sử dụng để giải quyết vấn đề

2.3.1. Tổ chức dạy học bằng sơ đồ tư duy- giúp học sinh làm quen với
phương pháp mới
- Khi kết thúc bài học giáo viên đưa ra một sơ đồ tư duy hoàn chỉnh về bài học
để hệ thông lại kiến thức, đồng thời giới thiệu cách lập sơ đồ tư duy cho học
sinh. Mỗi bài học giáo viên đưa ra các mẫu sơ đồ tư duy khác nhau, do HS
trường khác tự vẽ tay, do vẽ bằng phần mềm...để HS thấy thú vị, thấy có động
lực học theo
- Dùng sơ đồ tư duy để dạy một số phần trong bài học (ví dụ phần tính chất vật
lí, ứng dụng- điều chế....)
- Dùng sơ đồ tư duy để kiểm tra bài cũ bằng sơ đồ tư duy khuyết một số dữ kiện.
Yêu cầu học sinh lên điền vào đầy đủ
2.3.2. Hướng dẫn học sinh tìm hiểu và vẽ sơ đồ tư duy
- Nhiệm vụ 1: Giao nhiệm vụ cho học sinh về nhà tìm hiểu sơ đồ tư duy trên
internet và trả lời vào vở các câu hỏi sau:
Câu hỏi

Câu trả lời của học sinh

1. Em hiểu sơ đồ tư duy
mindmap là gì?

Là một phương pháp lưu trữ, sắp xếp thông tin và
xác định thông tin theo thứ tự ưu tiên bằng cách sử
dụng Từ khoá, Hình Ảnh chủ đạo.

2. Cấu tạo của sơ đồ tư
duy mindmap?

- Chủ đề chính
- Nhánh con
- Từ khoá
- Hình ảnh gợi nhớ
- Liên kết
- Màu sắc, kích cỡ

3. Những lợi ích khi sử
dụng sơ đồ tư duy?

- Có cái nhìn tổng quát, logic về bài học
- Dễ ghi nhớ, ghi nhớ lâu hơn
- Dễ thuyết trình được vấn đề

3

4. Các bước để viết sơ đồ
tư duy mindmap?

- Vẽ một hình ảnh ở trung tâm giấy, dùng màu để
làm nổi bật
- Vẽ nhánh tỏa ra từ trung tâm
- Điền các từ khóa vào ô trung tâm và các nhánh,
- Vẽ thêm các nhánh phụ cấp 2, cấp 3, và hình ảnh
minh họa
- Đánh số thứ tự nhánh nếu thông tin cần tuần tự

5. Những dụng cụ, thiết - Để vẽ sơ đồ tư duy bạn cần có: giấy, bút màu,
bị cần thiết để vẽ sơ đồ càng nhiều màu càng tốt nhé.
tư duy?
- Hoặc bạn có thể sử dụng phần mềm vẽ sơ đồ tư
duy MindArchitect 1.0.1..
- Nhiệm vụ 2: Trong các buổi học sau, về nhà vẽ sơ đồ tư duy khái quát lại bài
đã học vào vở

Vở ghi của học sinh lớp 12A5
- Nhiệm vụ 3: Vẽ sơ đồ tư duy một số phần trong bài học mới ( là kiến thức phần
nhận biết như: cấu tạo- vị trí nguyên tố, tính chất vật lí, ứng dung)
- Nhiệm vụ 4: Vẽ sơ đồ tư duy cả bài luyện tập và thuyết trình
+ Cách 1: Nhóm học sinh vẽ sơ đồ tư duy ngay tại lớp và thuyết trình

4


Nhiệm vụ vủa GV

Nhiệm vụ của HS

- Chia lớp thành 5 nhóm ( mỗi
nhóm từ 7-8 học sinh)

- Cùng nhau thảo luận,
chia nhiệm vụ vẽ sơ
đồ tư duy vào tờ giấy
A5

12 phút

- Hoàn thành phiếu học
tập cá nhân cô giao

5 phút

- Bốc thăm lên thyết
trình ( lấy điểm cộng
cho cả nhóm)

5 phút/
nhóm

- Hoàn thành sơ đồ tư
duy vào vở của mình

Về nhà

- Giao nội dung vẽ sơ đồ tư duy

cho từng nhóm:
Ví dụ:
+ Nhóm 1,2: Sắt
+ Nhóm 3: hợp chất Fe(II)
+ Nhóm 4, 5: Hợp chất Fe(III)
- ( Có thể làm thêm phiếu học
tập cho mỗi học sinh)
- Làm thăm để chọn nhóm, chọn
học sinh lên thuyết trình
- Làm phiếu đánh giá
- Tổng kết bài

Thời gian thực
hiện

3 phút

+ Cách 2: Nhóm học sinh vẽ sơ đồ tư duy ở nhà, lên lớp thuyết trình
Nhiệm vụ vủa GV

Nhiệm vụ của HS

- Chia lớp thành 5 nhóm ( mỗi
nhóm từ 7-8 học sinh)

- Cùng nhau thảo luận,
chia nhiệm vụ, vẽ sơ đồ
tư duy vào vở

- Giao nội dung vẽ sơ đồ tư duy

cho từng nhóm (cả bài)

- Hoàn thành phiếu học
- Làm phiếu học tập cho mỗi học tập cá nhân cô giao
sinh

Thời gian thực
hiện
10 hút

5 phút

- Làm thăm để chọn nhóm, chọn
học sinh lên thuyết trình
- Làm phiếu đánh giá
- Bốc thăm lên thyết
trình ( lấy điểm cộng
cho cả nhóm)

- Tổng kết bài, nhận xét

5 phút/
nhóm

5 phút
5


- Để động viên nhóm học sinh làm tốt, giáo viên có thể lựa chọn 1 số hình thứ
khen thưởng phù hợp: Cộng 2 điểm vào điểm miệng cho nhóm đạt điểm cao

nhất, cộng 1 điểm cho nhóm đứng thứ 2….
Sau đây là 1 số hình ảnh học sinh đã hoàn thành sơ đồ tư duy theo nhóm- và tự
thuyết trình

Lớp 12A3: Mặc dù không còn bắt buộc đeo khẩu trang, nhưng 1 số bạn vẫn đeo
như một thói quen

6


Sơ đồ tư duy của nhóm 1, nhóm 5- Lớp 12A3: SẮT

Sơ đồ tư duy của nhóm 4: Hợp chất Fe(II) và hợp chất Fe(III)

7


Sơ đồ tư duy của lớp 12A3. Bài: LUYỆN TẬP: SẮT VÀ HỢP CHẤT CỦA SẮT

8


Học sinh của từng nhóm lên thuyết trình sau khi rút thăm
1 số sơ đồ tư duy các nhóm hoàn thành ngay tại lớp

9


2.3.3. Hướng dẫn học sinh tìm hiểu và làm trò chơi xếp hình
- Khi kiểm tra bài cũ hoặc trong hoạt động luyện tập cuối giờ, hoặc trong giờ

luyện tập giáo viên tổ chức cho học sinh chơi trò chơi ghép hình

10


Lớp 11B1: chơi trò chơi ghép hình trong giờ ôn tập học cuối năm-lớp 11

1 mẫu ghép hình mà giáo viên cho học sinh chơi trong giờ: LUYỆN TẬP:
ANKIN
- Giáo viên giao nhiệm vụ cho học sinh làm trò chơi ghép hình
Nhiệm vụ của giáo Nhiệm vụ của học sinh lớp A2, Thời hạn nộp trò
viên
A3
chơi
11


 Giáo viên chia
lớp thành 6 nhóm
giao nhiệm vụ
cho từng nhóm:
nội dung kiến
thức và ngày nộp
bộ câu hỏi mẫu
 Phân công nhóm
trưởng

 Mỗi nhóm tạo ra 5 bộ ghép  Tuần 36 nộp bộ
hình giống nhau. Mỗi bộ có
câu hỏi mẫu và

tối thiểu 16 mảnh ghép, tối
phiếu phân công
đa 24 mảnh ghép
nhiệm vụ các
thành viên trong
 Mỗi nhóm chỉ làm 1 nội
nhóm
dung kiến thức
 Tuần 37 nộp bộ
Vd: Nhóm 1,2 : Sắt và hợp chất
trò chơi hoàn
Nhóm 3,4: Hợp chất Fe (II)
chỉnh
( mỗi nhóm 5 bộ)
Nhóm 5,6: Hợp chất Fe(III)
 Nhóm trưởng phân công
nhiệm vụ cho từng thành
viên trong nhóm

 Quan sát và hỗ
trợ học sinh khi
cần

- Nhóm tạo ra trò chơi sẽ tổ
chức cho các bạn chơi
 Cử 1-2 bạn đến các nhóm
còn làm chuyên gia, giải
thích cách chơi và thông báo
phần kiến thức trong trò chơi
 Giám sát và chấm điểm

nhóm được phân công

1 số sản phẩm của học sinh: Tính chất vật lí của Fe, tính chất hóa học của
Fe(OH)2, muối Fe2+, tính chất vật lí Al, ứng dụng của Al2O3…..

12


13


- Nhóm tạo ra sản phẩm, tổ chức cho các nhóm khác chơi. Trong 5 phút nhóm
nào làm đúng nhiều nhất sẽ được khen thưởng

Lớp 12A4: Các thành viên nhóm 2, đang tổ chức cho các bạn chơi trò chơi ghép
hình của nhóm
2.4. Hiệu quả cảu sáng kiến kinh nghiệm đối với hoạt động giáo dục, với
bản thân, đồng nghiệp và nhà trường.
- Sau 1 thời gian áp dụng sáng kiến kinh nghiệm (SKKN) “Hướng dẫn học sinh
vẽ sơ đồ tư duy và làm trò chơi ghép hình môn Hóa Học để rèn luyện kĩ năng
14


giao tiếp và kĩ năng hoạt động nhóm ở trường THPT Thạch Thành II” ở các lớp
và làm phiếu điều tra, tôi thu được kết quả như sau:
Tiêu chí khảo sát

Trước khi áp dụng
SKKN

Sau khi áp dụng
SKKN

- Hứng thú với giờ học hóa học

35%

80%

- Biết cách vẽ sơ đồ tư duy

5%

100%

- Biết cách làm trò chơi ghép
hình

2%

100%

- Biết cách làm việc nhóm:

5%

95%

+ Khả năng phân công nhiệm vụ
+ Khả năng trao đổi, học hỏi từ

bạn trong nhóm
- Sự tự tin, khả năng diễn đạt ý
và khả năng nói trước đám đông

- Không tự tin, khả
năng diễn đạt ý, khả
nói trước đám đông
trình kém

- Tự tin hơn vào khả
năng diễn đạt ý và
khả năng nói trước
đám đông tốt hơn.

- Học sinh hứng thú hơn trong các giờ học. Tích cực tham gia các hoạt động học
tập, sôi nổi trao đổi, tranh luận với các bạn trong nhóm, trong lớp. Chủ động
chiếm lĩnh kiến thức từ nhiều kênh: sách giáo khoa, internet, giáo viên, và bạn
bè
- Đặc biệt thấy học sinh tự tin hơn khi nói trước lớp, trước các đám đông khác.
Vì các em đều phải tự luyện tập ở nhà trước khi lên lớp rút thăm để thuyết trình,
và cũng nhờ các em trao đổi thông tin với các bạn trong nhóm nên khả năng
diễn đạt ý tốt hơn.
- Các em cũng biết cách phân công công việc trong nhóm, biết kết hợp, trao đổi
ý kiến với nhau để đạt được hiệu quả công việc tốt nhất.
- Bản thân thấy việc dạy học thú vị hơn, bởi được nghe học sinh nói, được thấy
học sinh làm, chứ không thụ động tiếp thu kiến thức như trước kia.
- Phương pháp dạy học này hoàn toàn có thể áp dụng cho nhiều môn học, giúp
học sinh có cơ hội rèn luyện kĩ năng giao tiếp và kĩ năng làm việc nhóm thường
xuyên hơn.
3. Kết luận- Kiến nghị

3.1.

Kết luận.

Trong quá trình thực hiện đề tài tôi nhận thấy
- Việc rèn luyện kĩ năng giao tiếp và kĩ năng làm việc nhóm cho học sinh là
nhiệm vụ thiết yếu của giáo viên. Việc rèn luyện này phải thường xuyên và đồng
bộ ở nhiều môn học.

15


- Hướng dẫn học sinh vẽ sơ đồ tư duy và làm trò chơi ghép hình trong học tập là
một trong các phương pháp hữu hiệu giúp học sinh tăng tính chủ động, sáng tạo
và phát triển tư duy logic, tư duy ngôn ngữ, biết hợp tác cùng giải quyết vấn đề
hiệu quả nhất. Giáo viên sẽ tiết kiệm được thời gian, tăng sự linh hoạt trong bài
giảng.
- Có thể sử dụng lại nhiều lần để ôn tập và củng cố kiến thức
3.2.

Kiến nghị

- Sáng kiến kinh nghiệm “ Hướng dẫn học sinh vẽ sơ đồ tư duy và làm trò chơi
ghép hình môn Hóa Học để rèn luyện kĩ năng giao tiếp và kĩ năng hoạt động
nhóm ở trường THPT Thạch Thành II” là sự chia sẻ kinh nghiệm của bản thân
với các đồng nghiệp, tôi mong nhiều giáo viên, nhiều trường tìm hiểu, áp dụng
để đưa lại những hiệu quả tích cực cho cả học sinh và giáo viên.
- Do hạn chế về thời gian nên đề tài của tôi không tránh khỏi thiếu sót, rất mong
nhận được nhiều ý kiến đóng góp của đồng nghiệp để kết quả môn hóa học đạt
được kết quả cao hơn

4. ----------- HẾT ----------

16


XÁC NHẬN CỦA THỦ TRƯỞNG
ĐƠN VỊ

Thanh Hóa, ngày 30 tháng 6 năm 2020
Tôi xin cam đoan đây là SKKN của
mình viết, hình ảnh sử dụng là của các
lớp mà tôi giảng dạy ở trường THPT
Thạch Thành II, không sao chép nội
dung của người khác.
Trịnh Thị Phương Lan

17