Bài giảng Ngữ văn 11: Đọc văn Bài ca ngắn đi trên bãi cát - Cao Bá Quát

Tiết 15­ Đọc văn 

Bài ca ngắn đi trên bãi cát
( Cao Bá Quát)
 

 


I/ Tìm hiểu chung
1.Tác giả Cao Bá Quát (1809 – 1855):
   ­ Là một nhà thơ có tài năng và bản lĩnh, hy sinh 
trong cuộc khởi nghĩa chống lại chế độ phong 
kiến nhà Nguyễn.
  ­ Phần lớn sáng tác của Cao Bá Quát là thơ chữ 
Hán. Ông để lại cho đời 1400 bài thơ , hơn hai 
chục bài văn xuôi và một số bài phú Nôm và hát 
nói.
 ­Nội dung thơ Cao Bá Quát phê phán mạnh mẽ sự 
bảo thủ, lạc hậu của chế độ phong kiến nhà 
Nguyễn. Đồng thời thơ ông còn thể hiện tư 
tưởng đổi mới và phản ánh nhu cầu đổi mới 
của xhViệt Nam giữa thế kỷ XIX.


2.Hoàn cảnh sáng tác­ thể loại và bố 
cục bài thơ :
 ­ Hoàn cảnh sáng tác bài thơ :






+ Cao Bá Qúat đậu cử nhân năm 1831 tại 
trường thi Hà Nội. Sau đó nhiều lần ông 
vào kinh đô Huế để thi Hội nhưng 
không đỗ.
+ Bài thơ được hình thành và ra đời từ 
những lần nhà thơ đi thi Hội qua các 
tỉnh miền Trung đầy cát trắng như 
Qủang Bình, Qủang Trị.















­Thể loại của bài thơ :
+ Viết bằng chữ Hán, chứa nhiều biểu 
tượng mang ý nghĩa triết lý sâu sắc .
+ Thể ca có nét phóng túng, khoáng đạt 

trong cách biểu đạt ngôn từ, hình tượng.
­Bố cục : 
Có thể chia làm 3 phần :
+ Đọan 1: 4câu đầu –Tâm trạng của người 
đi đường.
+Đoạn 2 : 6 câu tiếp ­ thực tế cuộc đời và 
tâm trạng của nhà thơ.
+Đoạn 3 : Còn lại ­ Đường cùng của kẻ sĩ 
và tâm trạng bi phẫn của nhà thơ.


II/ Đọc hiểu văn bản
1. Đọc và tái hiện hình tượng : 
 ­ Đọc diễn cảm toàn bài ( cả phần phiên âm, 
dịch nghĩa­ dịch thơ và các chú thích ). Chú ý 
đọc chậm, đặc biệt là phần dịch nghĩa.
­ Tái hiện hình tượng :
 * Từ văn bản bài thơ, em thấy bài thơ xây 
dựng được những hình tượng văn học 
nào?
  => 2 hình tượng : Bãi cát dài và khách bộ 
hành. 















2. Phân tích văn bản :
a. Hình tượng “bãi cát dài”:
* Hãy tìm những chi tiết trong bản dịch thơ 
miêu tả bãi cát ?
­Trực tiếp miêu tả bãi cát : câu 1,11;17.
­Gián tiếp miêu tả bãi cát : 2; 15;16.
* Hình ảnh bãi cát được miêu tả trong bài thơ 
có đặc điểm gì? 
*Từ đặc điểm ấy cho biết điều gì về con 
đường mà khách phải đi qua? 
*Cảm nhận của em nếu phải vượt qua một 
chặng đường như vậy?











­ Hình ảnh bãi cát được miêu tả trong bài 

có đặc điểm :
 + Dài.
 + Nối tiếp nhau như vô tận.
  Đây là con đường khó đi. Phải vượt 
qua những con đường như vậy, bất cứ ai 
cũng cảm thấy gian nan, mệt mỏi và 
thậm chí chán nản.
* Không chỉ miêu tả  bãi cát dài mà nhà 
thơ còn khắc hoạ việc đi trên cát như thế 
nào? Nó có khác gì với đi trên đường đất 
bình thường ?














­ Việc đi trên cát được khắc hoạ :
+ “Đi một bước như lùi một bước”.
+ Đi trên cát khó hơn, mệt mỏi hơn, dùng 
sức nhiều hơn  đi trên đường đất bình thường.
* Từ hình ảnh bãi cát trong bài thơ, nhà thơ 

muốn ẩn dụ điều gì ? 
­ Hình ảnh bãi cát dài là ẩn dụ cho cuộc đời 
mênh mông, rộng lớn, đầy khó khăn, gian khổ.
­Đường đi trên cát phải chăng là hình ảnh của 
con “đường đời” không bằng phẳng mà lại 
lắm chông gai.
=> đây chính là dụng ý nghệ thuật của nhà thơ 
để gửi gắm các ý nghĩa về triết lý nhân sinh .












* Trước Cao Bá Quát, đã xuất hiện nhiều 
hình ảnh bãi cát trong thơ ca. Ví dụ:
­ Trong “Chinh phụ ngâm” có câu :
 Ôm yên gối trống đã chồn
 Nằm vùng cát trắng, ngủ cồn rêu xanh.
 Vùng cát trắng diễn tả sự gian khổ của 
người chinh phu.
=Trong “Truyện Kiều” cũng có câu ;
 Bốn bề bát ngát xa trông
 Cát vàng cồn nọ, bụi hồng dặm kia .

 Cát vàng diễn tả nỗi buồn và tâm trạng 
cô đơn của nàng Kiều. 


 *So sánh với các câu thơ 

trên,em có nhận xét gì về cách 
miêu tả  hình ảnh bãi cát 
trong bài thơ của Cao Bá Quát 
?
 ­ Hình tượng bãi cát dài trong 
bài “Sa hành đoản ca”  là 
một sáng tạo riêng, mới mẻ, 
độc đáo, bắt nguồn từ chính 
cuộc sống hiện thực của Cao 


b.Hình tượng  “khách”:
 *Theo em, nhân vật “khách” ở trong bài thơ là ai?
 ­ Là người đang đi trên con đường cát.  
 ­ Là một kẻ sĩ đang đi tìm chân lý giữa cuộc đời 
mờ mịt.
 * Người đi đường đã  nói điều gì qua đoạn thơ : 
“Xưa nay, phương danh lợi
 Tất tả trên đường đời
 Đầu gió hơi men thơm quán rượu
 Người say vô số, tỉnh bao người” ?
   Cuộc đời đầy bọn danh lợi chen chúc,chỉ biết 
tranh nhau mưu sinh và hưởng thụ một cách say 
sưa .




 *Cách nói của người đi đường 

nhằm mục đích gì?
 + Làm rõ sự đối lập giữa mình 
với đông đảo kẻ chạy theo danh 
lợi.
 + Khẳng định rõ mình không thể 
hoà trộn với kẻ chạy theo danh 
lợi, cho dù phải cô độc.
   Khinh thường phường danh 
lợi.












* Từ đó, nhân vật “khách” trong bài thơ có 
tâm trạng gì? Vì sao nhân vật lại có tâm 
trạng ấy?
­Tâm trạng của nhân vật “khách” ngao 

ngán, mệt mỏi, vì :
+ Đường đi dài, lại khó khăn.
+ Mặt trời lặn mà vẫn phải tất tả đi.
+ Chán ngán cảnh mưu cầu danh lợi tầm 
thường.  
* Tại sao nhà thơ lại tỏ ra chán nản, miễn 
cưỡng ,không hào hứng khi phải lên kinh đô 
ứng thi? 














­Nhà thơ chán nản và miễn cưỡng đi thi 
bởi:
+ Nhận thấy được sự xuống cấp của học 
thuật, khoa cử của triều đại nhà Nguyễn.
+ Phê phán, bất hợp tác với triều đình nhà 
Nguyễn.  
*Trước tình cảnh ấy, người đi đường đã 
bộc lộ suy nghĩ gì?

­Tác giả đặt ra câu hỏi : Đi tiếp hay dừng 
lại  
 “Bãi cát dài,bãi cát dài ơi !
 Tính sao đây? Đường bằng mờ mịt. 
 Tâm trạng đầy mâu thuẫn: học để thi; 
nhưng thi đỗ làm quan lại như phường 











­Suy nghĩ của nhà thơ thể hiện mâu thuẫn:
+ Khát vọng sống cao đẹp>mờ mịt.
+ Xông pha trên con đường tìm lý tưởng >< với 
thái độ và động cơ cầu an hưởng lạc.
       Hãy nghe ta hát khúc đường cùng
        Phía Bắc núi Bắc, núi muôn trùng
     Phía nam núi Nam, sóng dào dạt
 Anh đứng làm chi trên bãi cát 
 Tiếp tục đi hay dừng lại đều khó 
khăn.Người đi đành đứng chôn chân trên bãi 
cát. 
=>Người đi đường cảm thấy mình thật cô độc 










*Tóm lại, mượn hình tượng bãi cát và việc 
đi trên cát, Cao Bá quát muốn thể hiện tâm 
trạng và thái độ gì?Tầm tư tưởng của tác 
giả qua tâm trạng ấy?
 ­Tâm trạng và thái độ của nhà thơ :
+Chán ghét đối với con đường mưu cầu 
danh lợi tầm thường.
+Phê phán học thuật, khoa cử và chính sự 
của nhà Nguyễn.
Tầm tư tưởng của tác giả : Nhận thấy rõ 
tính chất vô nghĩa của lối học khoa cử, con 
đường công danh theo lối cũ, sự bảo thủ, trì 
trệ của xã hội đương thời. Từ đó nhà thơ 
khát khao một sự đổi mới tích cực hơn.












@/ Những đặc sắc về nghệ thuật của bài 
thơ  
­Hình tượng thơ độc đáo, thể hiện sự sáng 
tạo ( bãi cát dài…)
­Hình ảnh thơ vừa mang ý nghĩa tả thực, 
vừa mang ý nghĩa biểu tượng sâu sắc.
­Thể thơ cổ thể, tự do về kết cấu, vần , 
điệu; cấu trúc câu dài ngắn khác nhau; 
cách ngắt nhịp của mỗi câu tạo nên nhịp 
điệu của bài ca.
­Âm điệu bi tráng bởi nó vừa buồn nhưng 
cũng có những phản kháng âm thầm…












III/ Ghi nhớ ( sgk).
VI/ Luyện tập :
1. Qua học tác phẩm này, em cần rút ra bài 
học bản thân như thế nào?
( Không nên theo đuổi công danh, sự nghiệp 
một cách tầm thường bằng cách đánh đổi 
nhân cách của bản thân ; cần phấn đấu để 
tạo dựng công danh ­ sự nghiệp một cách nỗ 
lực và chính đáng).
2. Điểm cần trân trọng và học tập ở Cao Bá 
Quát là gì?
( Có khát vọng vương tới giá trị mới, tiến 
bộ, không ngại đấu tranh với cái bảo thủ, trì 
trệ)