Một số ý kiến về nghiên cứu tội phạm

Xã h i h c, s 3 - 1986

XÃ H I H C VÀ T I PH M
M TS

Ý KI N V

NGHIÊN C U T I PH M
THANH

M

Trên th gi i, môn khoa h c nghiên c u v t i ph m - môn t i ph m h c (crimine - logie) - đã
hình thành và phát tri n khá lâu.
n gi a th k XX, môn khoa h c này đ c nhi u n c xã h i ch ngh a quan tâm. T đó hình
thành môn t i ph m h c xã h i ch ngh a và c ng t đó hình thành cu c đ u tranh gay g t gi a các
quan đi m c a t i ph m h c theo ch ngh a Mác - Lê-nin và các quan đi m c a t i ph m h c t s n.
Theo m t s nhà nghiên c u thì môn t i ph m h c mác-xít đã kh i đ u t 1945 khi mà ng-ghen
cho công b m t công trình nghiên c u v xã h i h c là Tính cách giai c p công nhân Anh, qua đó,
ông đã tìm ra m t s quy lu t v ngu n g c và s v n đ ng c a t i ph m trong xã h i t b n. Nhi u
công trình khác c a Mác và ng-ghen mà ng i ta tìm th y trong hàng lo t tác ph m c a hai ông cho
ta có c s đ nói r ng t i ph m h c xã h i ch ngh a ra đ i cùng th i v i t i ph m h c t s n, m c dù
lúc đó ch a ai g i nó v i cái tên nh v y (t i ph m h c xã h i ch ngh a). Ph i đ n sau đ i chi n th
gi i l n th hai, khi m t lo t các n c xã h i ch ngh a ra đ i, môn t i ph m h c xã h i ch ngh a m i
có m t v trí x ng đáng trong l nh v c khoa h c xã h i, m i huy đ ng đ c m t đ i ng đông đ o các
nhà khoa h c tham gia nghiên c u d i s lãnh đ o c a ng c a giai c p công nhân.
n c ta, m c dù đã có m t s công trình nghiên c u l t và b c đ u đã có m t s c quan có
trách nhi m đ c p đ n, môn khoa h c này v n ch a đ c quan tâm đúng m c, m c dù ai c ng th a
nh n tính c p thi t c a nó trong đ i s ng xã h i.
Qua ti p xúc, trao đ i v i m t s anh ch em trong gi i nghiên c u, chúng tôi th y có m t s ý ki n
sau đây đáng quan tâm: ý ki n s đông là nh t trí v i s c n thi t ph i đ t v n đ nghiên c u t i ph m

và ph i xây d ng môn t i ph m h c tr thành m t chuyên ngành trong xã h i h c có h th ng c v lý
lu n làm ph ng pháp.
Nh ng c ng có m t s ý ki n khác nh sau:
- Cho r ng chúng ta đang xây d ng ch ngh a xã h i, m t xã h i t t đ p nh t trong l ch s loài
ng i, ch nên nói chuy n tích c c, không nên nói chuy n tiêu c c. Mà t i ph m là th tiêu c c nh t!
Nói ra s làm “t i” xã h i đi, s làm “lu m ” nh ng nhân t tích c c đang xu t hi n và n y n . V
ch ng, đ t n c ta đang trong

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c

www.ios.org


Xã h i h c, s 3 - 1986

36

THANH

M

tình tr ng ph i đ i phó v i cu c chi n tranh phá ho i v nhi u m t c a k thù; đ a v n đ t i ph m ra,
s b k thù l i d ng đ tuyên truy n xuyên t c xã h i ta, th c hi n âm m u tâm lý chi n c a chúng.
- Cho r ng t i ph m Vi t Nam ch là b n tép riu, không đáng đ m x a. Xã h i ta không có nh ng
t ch c, nh ng “công đoàn t i ác” nh b n g ng-xt ; ma-phia M , Ý. V n đ t i ph m ta không
x ng đáng cho chúng ta đ t thành chuyên đ nghiên c u, thành v n đ khoa h c.
- Trong tình hình tiêu c c còn ph bi n và nghiêm tr ng nh xã h i ta hi n nay, có đ t v n đ
nghiên c u t i ph m thì c ng không gi i quy t đ c gì, vì t i ph m đang hàng ngày, h ng gi phát
sinh t cái “b ” tiêu c c y (!).
Tóm l i, nh ng ý ki n không đ ng tình này tuy lý l có khác nhau, nh ng đ u có chung m t thái đ

là bàng quan, “rút lui”, b m c cho t i ph m t n t i và v n đ ng (theo quy lu t c a nó) n u không
mu n nói là nó c ng ph i tri n(?).
S th c là chúng ta đang xây d ng ch ngh a xã h i, m t ki u xã h i t t đ p nh t. Nh ng n m qua,
b ng vi c ti n hành đ ng th i ba cu c cách m ng, do s n l c c a toàn ng, toàn dân ta, nhi u nhân
t tích c c đã xu t hi n và phát tri n; nh ng tám g ng lao đ ng quên mình, sáng t o, m u m c ngày
càng nhi u và d n d n chi m u th trên các l nh v c ho t đ ng c a xã h i. Con ng i xã h i ch
ngh a v i nhân cách m i và hành vi phù h p v i ch đ làm ch t p th c ng đã hình thành; tuy nhiên,
tình hình tiêu c c v n còn ph bi n và t i ph m v n còn nghiêm tr ng.
Chúng ta không ph nh n mà c ng không ng c nhiên tr c tình hình đó, b i vì ch ngh a Mác đã
ch ra r ng: xã h i xã h i ch ngh a không phát tri n trên “nh ng c s c a chính nó”, mà là m t xã
h i thoát thai t xã h i t b n, do đó, v m i ph ng di n kinh t , đ o đ c tinh th n... còn mang nhi u
d u v t c a xã h i c t đó nó đã l t lòng ra.
N c Vi t Nam xã h i ch ngh a thoát thai t m t xã h i thu c đ a, phong ki n, m y nghìn n m b
đè n ng b i m t n n s n xu t nh , t p quán r t l c h u , l i b qua giai đo n phát tri n t b n ch
ngh a mà đi th ng lên ch ngh a xã h i. c đi m này ph n ánh nh ng thu n l i l ch s và th m nh
c a cách m ng chúng ta, đ ng th i c ng xu t hi n nh ng khó kh n, tr ng i mà chúng ta ph i gi i
quy t, c ng thêm m y ch c n m chi n tranh ch ng th c dân, đ qu c... Cái di s n c a ch ngh a th c
dân ki u m i đ l i cho xã h i ta - đ ng trên góc đ c a t i ph m h c mà xét - là cái di s n sa đ a: t i
l i v i hàng ch c v n gái đi m; hàng ch c v n ng i nghi n ng p và hành ngh xì ke, ma túy; nh ng
b ng c p có v trang; nh ng “tuy-ô” buôn l u, đ u c ; và trùm lên t t c là l i s ng ki u M , l i
s ng ch y theo đ ng ti n, ch bi t có đ ng ti n, vì đ ng ti n mà bán r l ng tâm, vì đ ng ti n mà gây
t i ác.
Nh ng th tàn d t s n đó đang t n t i và v n đ ng trong xã h i ta là nguyên nhân gây ra đ lo i
hình t i ph m g m nh m, đ c khoét, h y ho i c th xã h i ch ngh a, mà chúng ta không th không
thanh toán chúng - dù ph i m t nhi u th i gian, công s c - n u mu n xây d ng m t xã h i m i trong
sáng và t i đ p. Nh v y, th a nh n xã h i ta còn có t i ph m - th m chí có lúc, có n i, có lo i còn
ph bi n và nghiêm tr ng - là th a nh n m t th c t khách quan do l ch s đ l i. Th c tr ng đó là m t
n i đau c a xã h i mà chúng ta không h mong mu n, nh ng là đi u có th c! Che gi u s th c đó, s
“nói ra s làm “t i” xã h i đi” ch là thái đ t mình l a d i mình, ch ng khác nào b ngoài ta c t ra
con ng i kh e m nh trong khi nh ng u

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c

www.ios.org


Xã h i h c, s 3 - 1986

M t s ý ki n…

37

nh t bên trong đang hu ho i c th chúng ta. Ch có đi u tr , ch có m x , kiên quy t c t b các u
nh t đi, không cho chúng lây lan sang các b ph n khác m i có th ph c h i s c kh e cho toàn b c
th chúng ta, đó m i là thái đ đúng đ n nh t, cách m ng nh t. C ng nh th , đ i v i t i ph m, ph i
lôi chúng ra ánh sáng, ph i chúng ra tr c thiên h cho m i ng i phân tích, phê phán, lên án; ph i
kiên trì giáo d c và c i t o, t đó mà phòng ng a, ng n ch n, đ y lùi và ti n t i xóa b . ó là m c đích
cao c và nhân đ o c a chúng ta. ó c ng là m t trong nh ng nhi m v , m c tiêu trong công cu c c i
t o xã h i ch ngh a và xây d ng ch ngh a xã h i.
Còn đ i v i k thù c a chúng ta thì tuyên truy n xuyên t c v n là ngón ngh c a chúng. Dù xã h i
ta có trong nh pha lê, s ch nh gi t s ng bu i s m, thì chúng v n làm công vi c c a chúng là b a
đ t, vu kh ng, b i lông tìm v t đ nói x u ta, đ kích đ ng ho t đ ng ph m t i. Ý đ nham hi m c a
b n đ qu c và ph n đ ng là tìm cách câu k t v i b n t i ph m trong n c ta, thúc đ y, đi u khi n b n
này ho t đ ng ch ng phá công cu c xây d ng ch ngh a xã h i, phá ho i cu c s ng yên vui c a nhân
dân ta; t đó t o đi u ki n đ ti n hành âm m u l t đ , xâm l c. Chính vì l đó mà trong lúc đ cao
nhi m v chi n l c “b o v T qu c”, ng ta luôn luôn nh n m nh nhi m v b o v an ninh chính
tr và gi gìn tr t t , an toàn xã h i. Cu c đ u tranh b o v tr t t an ninh, tr t t xã h i th c ch t là
cu c đ u tranh gian kh quy t li t nh m phòng ng a và ch ng t i ph m trên các l nh v c. Trong ch ng
đ ng đ u tiên c a th i k quá đ ti n lên ch ngh a xã h i, cu c đ u tranh này g n li n v i cu c đ u
tranh gi a hai con đ ng, gi a hai l i s ng, gi a ch ngh a xã h i và ch ngh a t b n. Chính vì th
mà cu c đ u tranh này di n ra gay go, ph c t p trên kh p các tr n đ a kinh t , chính tr , t t ng, v n

hóa; di n ra trong toàn xã h i và trong m i t p th , m i gia đình... cho đ n trong tâm t , tình c m c a
m i ng i.
Chúng ta không nên và c ng không th đánh giá quá cao m c đ nghiêm tr ng c a t i ph m
n c ta, nh ng c ng không th coi chúng ch là m t “b n tép riu” không đáng “đ m x a”. T t nhiên,
xã h i ta không có nh ng t ch c kh ng b , nh ng công ty t i ác nh G ng-xt
M , Ma-phi-a Ý,
nh ng đ ng c p nh Bug-Meyer, nh ng h i gi t ng i nh Murder Incorporated, “Bàn tay đen” - v i
nh ng tên ch c a th gi i ng m - nh ng tên trùm t i ác - nh Masseria, Marandane, Luciano... đã t
ch c nh ng “ngày h i máu” nh ng cu c chi n tranh nh “cu c chi n tranh Castellammare” vào nh ng
n m 30 trên đ t M . Nh ng th “c a quý” đó là s n ph m c a xã h i Hoa K , c a nhi u n c t b n
ph ng Tây, n i mà làn sóng t i ph m ngày càng dâng cao và nh n chìm xã h i t b n vào r i lo n,
kh ng khi p. Chúng ta không có nh ng th đó, nh ng chúng ta có nh ng k đ u c , buôn l u thâm
nh p h u h t các ngành kinh t , ho t đ ng trên h u kh p các tuy n đ ng v n chuy n, gây thi t h i l n
cho s n xu t, cho l u thông phân ph i, làm cho n n kinh t ta b nh ng tr n “ch y máu vàng”. T sau
ngày gi i phóng mi n Nam đ n nay, l t đã xu t hi n nh ng b ng c p v trang ho t đ ng trên bi n,
trên biên gi i và có lúc c trên tàu h a, trên đ ng ph ; nh ng v c p gi t, tr n l t gi a ban ngày;
nh ng v đ t nh p nhà dân, gi t ng i l y c a. Ph bi n nh t là t i xâm ph m tài s n xã h i ch ngh a.
B n này, t nh ng thành ph n xã h i khác nhau, b ng nh ng hình th c, th đo n khác nhau, đang g m
nh m, đ c khoét, h y ho i tài s n xã h i ch ngh a, làm cho Nhà n c thi t h i m i n m hàng t đ ng,
ch a k đ n nh ng h u qu nghiêm tr ng do chúng gây ra đ i v i công cu c xây d ng c s v t ch t
và k thu t c a ch ngh a xã h i, đ i v i s n xu t xây d ng l u thông phân ph i và đ i s ng c a nhân
dân. m t đ t n c còn
B n quy n thu c Vi n Xã h i h c

www.ios.org


Xã h i h c, s 3 - 1986

38

THANH

M

nghèo, thi u nh đ t n c ta, nh ng tàn phá h t s c n ng n c a chi n tranh ch a đ c hàn g n bao
nhiêu, trong khi nhân dân và Nhà n c ph i ch t chiu t ng đ ng xu ti n v n đ xây d ng ch ngh a xã
h i, v tính ch t ph i đ c đánh giá c c k nghiêm tr ng và ph i đ c lên án th t nghiêm kh c.
Trong nh ng n m g n đây, m t v n đ đ c m i ng i quan tâm là t i ph m trong l p tu i tr . Tình
hình tr em và thanh niên h h ng, ph m t i xu t hi n nhi u, nh t là các thành ph l n. Tình tr ng b
h c, b nhà đi lang thang, t đó tham gia vào các nhóm, t i ph m (c b c, hút xách, móc túi, tr m,
c p gi .t...) x y ra các thành ph và trên các tuy n đ ng giao thông. S thanh niên ph m t i th ng
n m trong s không ch u lao đ ng, không ch u nh n công tác xa thành ph , trong đó có m t s tr n
ngh a v quân s ho c b ng . H tr thành nh ng thanh niên “nhàn c ”, vô ngh nghi p nh ng l i
thích n nh u, thích đua đòi theo “m t”, thích tiêu xài. Có n i, s này đã t t p thành nh ng nhóm buôn
l u ho c tr m c p.
Tóm l i, tình hình t i ph m n c ta đã đ n m c không th ch p nh n đ c, ph i đ t thành v n đ
nghiên c u và gi i quy t. H n n a, c n đ t thành v n đ nghiên c u, liên ngành, đ tài Nhà n c, huy
đ ng đ c n ng l c c a nhi u c quan, đoàn th nhi u c p b , c n ti n hành cu c đ u tranh theo m t k
ho ch đ ng b , th ng nh t, có m c tiêu, có yêu c u, có chính sách và bi n pháp thi t th c, đ t d i s
lãnh đ o t p trung c a ng. V khoa h c, đây là m t đ tài v a có ý ngh a lâu dài v a có tính ch t c p
bách mà ngành xã h i h c không th không quan tâm đ n. Là lâu dài, vì cu c đ u tranh nh m phòng,
ng n ng a và t ng b c xóa b t i ph m ra kh i đ i s ng xã h i - n i dung c b n c a t i ph m h c xã
h i ch ngh a - không th trong m t vài n m, th m chí trong m t vài ch c n m mà có th k t thúc. T i
ph m h c s có m t trong su t th i k xây đ ng ch ngh a xã h i vì hai l : M t là, chúng ta xây d ng
ch ngh a xã h i trong m t th gi i đ y r y t i ph m. Nh ng nh h ng c a bên ngoài đ i v i xã h i ta
không th coi th ng. Hai là, b n thân xã h i chúng ta, trên con đ ng phát tri n, không ng ng gi i
quy t nh ng mâu thu n, nh ng xung đ t n i t i gi a cái m i và cái c , gi a cái tiên ti n và cái l c h u,
gi a nh ng nhân cách và hành vi xã h i ch ngh a v i nh ng nhân cách và hành vi trái ngh ch, ch ng
đ i l i ch ngh a xã h i. T đó mà luôn luôn phát sinh nh ng ti n đ m i, nh ng yêu c u m i cho t i

ph m h c nghiên c u và đáp ng. Là c p bách, vì tình hình t i ph m đang là tr l c đ i v i s nghi p
cách m ng c a chúng ta. Dù nh ng n m qua, đã có s n l c to l n c a các c quan đi u tra, xét x ,
vi c tr n áp và giáo d c, c i t o đã có ti n b và có hi u qu , nh ng t i ph m v n ch a gi m rõ r t.
Pháp ch xã h i ch ngh a ch a đ c tôn tr ng đ y đ tr t t an ninh v n b xâm ph m, tài s n xã h i
ch ngh a v n b thi t h i nghiêm tr ng, cu c s ng yên vui, h nh phúc c a nhi u gia đình v n b uy
hi p. Do đó, t i ph m h c ph i k p th i tri n khai nghiên c u các đ tài có tính th i s đ góp ph n đ
xu t nh ng chính sách, bi n pháp thích h p trong vi c qu n lý nhà N c, qu n lý xã h i.
V m t khoa h c, tuy sinh sau đ mu n, nh ng n u bi t t n d ng nh ng thành qu c ng nh s h p
tác c a các ngành khoa h c đã đi tr c nh xã h i h c, tri t h c, lu t h c, tâm lý h c, giáo d c h c...,
cùng nh ng tri th c c a khoa h c t nhiên, c a khoa h c t ch c và qu n lý v.v..., t i ph m h c hoàn
toàn có kh n ng góp ph n đ c l c vào s nghi p xây d ng xã h i xã h i ch ngh a t i đ p c a chúng
ta.

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c

www.ios.org