Bài giảng Ngữ văn 10: Ca dao than thân, yêu thương tình nghĩa

NGỮ VĂN 10

NGƯỜI SOẠN: LÊ THỊ THU HUẾ

Tuần 9
Tiết 26, 27



I. TÌM HIỂU CHUNG
1. Khái niệm:
- Ca dao là những tác phẩm trữ tình dân gian,
thường kết hợp lời thơ với âm nhạc khi diễn xướng,
được sáng tác nhằm diễn tả thế giới nội tâm của con
người.
- Bao gồm: ca dao than thân, yêu thương tình
nghĩa và ca dao hài hước.
Ca dao có những đặc trưng nghệ thuật riêng về
thể thơ, kết cấu, ngôn ngữ… khác với thơ trữ tình của
văn học viết.
Ca dao là những hòn ngọc quý của nhân dân.

Microsoft Word 
Document



2. Những bài ca dao than thân, yêu thương
tình nghĩa.
Có thể chia theo chủ đề 6 bài ca dao trên
như thế nào?

+ Bài 1, 2: ca dao than thân
+ Bài 3, 4, 5, 6: ca dao yêu thương tình nghĩa –
tình yêu, nỗi nhớ thương và mơ ước của đôi
lứa, tình nghĩa vợ chồng…


II. Đọc – hiểu văn bản


1. Bài 1, 2:
Thân em như tấm lụa đào
Phất phơ giữa chợ biết vào tay ai

a. Bài 1:
- Nhân vật trữ tình: cô gái (“thân em”)

Hình ảnh: “tấm lụa đào” => sắc đẹp,
tuổi xuân và giá trị của người con gái

Nỗi lo mơ hồ, ám ảnh chưa biết được phía
trước cuộc đời mình sẽ dạt về đâu, về với ai?
Trông chờ vào sự may rủi của duyên kiếp.



b. Bài 2:
Thân em như củ ấu gai
Ruột trong thì trắng vỏ ngoài thì đen
Ai ơi, nếm thử mà xem!
Nếm ra, mới biết rằng em ngọt bùi

- Nhân vật trữ tình: cô gái (“thân em”)
- Hình ảnh: “củ ấu gai”:
gai góc
đen đủi
Ẩn dụ
không hấp dẫn
=>Nhấn mạnh, khẳng định giá trị thực, giá
trị bên trong của cô gái
Sự ngậm ngùi, xót xa cho thân phận của
người con gái nghèo khao khát tình yêu
và hạnh phúc lứa đôi



Điểm chung:
+ Mô típ mở đầu: “thân em”.
+ Than thở về nỗi khổ, số phận.
+ Tự khẳng định sắc đẹp, phẩm hạnh của mình.
+ Biện pháp so sánh – tượng trưng.

Điểm riêng:
+ Bài 1: Nhấn mạnh sắc đẹp của tuổi xuân.
+ Bài 2: Nhấn mạnh, khẳng định giá trị thực của cô
gái bên ngoài cái vỏ gai góc, đen đủi, xấu xí…


2. Bài 3:

Mô típ mở đầu: “trèo lên cây A…”:
gây cảm xúc, dắt dẫn tâm trạng

Đại từ phiếm chỉ “ai”:
lễ giáo phong kiến
bất công

Hình ảnh so sánh, ẩn dụ: “mặt trăng”, “mặt trời”,
“sao Hôm”, “sao Mai” => tình yêu tồn tại mãi mãi.
=>Khẳng định tình cảm sắt son của chàng trai


“Mình ơi có nhớ ta chăng?
Ta như sao Vượt chờ trăng giữa trời”


Hình tượng hoá nỗi
đợi chờ: “trơ gan cùng
tuế nguyệt”. Lý tưởng
hoá bản thân và lý
tưởng hoá tình yêu,
người yêu – “sao Vượt
chờ trăng”.
Người đang yêu
hướng về hạnh phúc và
ước mơ sum họp!


3. Bài 4:
- Nhân vật trữ tình:
- Tâm trạng:

Cô gái
Thương nhớ - ưu phiền


Những
hình
ảnh
thể
hiện
tâm
trạng:
Những hình ảnh thể hiện tâm trạng:

□ Khăn
□ Đèn
□ Mắt

thương nhớ - rơi
thương nhớ - vắt lên vai
thương nhớ - chùi nước mắt
không tắt
ngủ không yên
Sử dụng nghệ thuật nhân hóa
và hoán dụ


- Đại từ phiếm chỉ “ai”.
- Câu hỏi tu từ: liên tiếp hỏi: “khăn”, “đèn”,
“mắt”=> tự hỏi lòng mình.
- Lặp lại câu trước: khắc sâu nỗi nhớ

Nỗi nhớ thương dằng dặc, khôn nguôi,
Không sao bày tỏ cùng người thương


- Hai câu lục bát cuối:
Tâm trạng lo phiền => Giãi bày trực tiếp

Nhớ thương

Lo phiền

Những lo phiền của cô gái cũng là vì
thương nhớ => Tình yêu chân
thành, tha thiết.


Thử thách

Các nhóm đọc nối nhau các bài
ca dao về chủ đề “ Nhớ”


4. Bài 5:
Ước gì sông rộng một gang
Bắc cầu dải yếm để chàng sang chơi
- Nhân vật trữ tình: cô gái
-Hình ảnh:“cầu dải yếm” mềm mại, gần gũi
mang hơi ấm con người
Ẩn dụ

Ước muốn được gần nhau, thể hiện
tình cảm một cách táo bạo nhưng
Cũng thật mãnh liệt , đầy nữ tính


5. Bài 6:
- Hình ảnh ẩn dụ: “muối”, “gừng” => Gắn bó, thủy
chung trong tình cảm vợ chồng.
- “Ba vạn sáu nghìn ngày” nghĩa là gì? Ý nghĩa
của nó?


III. Tổng kết:
1. Nội dung:
Người bình dân xưa rất giàu tình nghĩa.
Yêu thương, tình nghĩa đã trở thành truyền
thống tốt đẹp của dân tộc. Truyền thống ấy đã
trở thành chủ đề sáng tác của ca dao, nó thể
hiện, tâm tư tình cảm của người dân lao động.


2. Nghệ thuật:
Sử dụng biện pháp nhân hóa, ẩn dụ, hoán
dụ, lặp câu, ngôn ngữ giàu hình ảnh…
Ca dao mang màu sắc
đặc trưng của dân tộc


Bài tập về nhà
• Sưu tầm các bài ca dao có hình ảnh “chiếc

khăn và chiếc áo”
• Tìm hiểu mối quan hệ “Tình và Nghĩa” trong
đời sống tình cảm của người Việt.


Xin chân thành cảm ơn quý thầy
cô và các bạn đã chú ý lắng nghe!