LV Thạc sỹ_hoàn thiện phân tích hiệu quả sử dụng vốn tại công ty xăng dầu khu vực III

MỤC LỤC
MỤC LỤC................................................................................................................. 1
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT.................................................................................2
DANH MỤC SƠ ĐỒ, BẢNG BIỂU.........................................................................3
DANH MỤC BẢNG.................................................................................................4
LỜI MỞ ĐẦU...........................................................................................................1
CHƯƠNG 1............................................................................................................... 3
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ PHÂN TÍCH.......................................4
HIỆU QUẢ SỬ DỤNG VỐN TRONG DOANH NGHIỆP THƯƠNG MẠI............4
CHƯƠNG 2............................................................................................................. 34
THỰC TRẠNG PHÂN TÍCH HIỆU QUẢ SỬ DỤNG VỐN.................................34
TẠI CÔNG TY XĂNG DẦU KHU VỰC III..........................................................34
Tổng số.................................................................................................................... 37
CHƯƠNG 3............................................................................................................. 63
HOÀN THIỆN PHÂN TÍCH HIỆU QUẢ SỬ DỤNG VỐN...................................63
VÀ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ SỬ DỤNG VỐN TẠI CÔNG
TY XĂNG DẦU KHU VỰC III..............................................................................63
KẾT LUẬN.............................................................................................................94
TÀI LIỆU THAM KHẢO.........................................................................................1
LỜI MỞ ĐẦU...........................................................................................................2
KẾT LUẬN.............................................................................................................19


DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
CTXDKV3:
Tổng công ty XDVN:
DNTM:
TSDH:
TSNH:
Vốn CSH:
CP bán hàng và QLDN:

CH:
CBCNV:
Các khoản phải thu NH:

Công ty xăng dầu khu vực III
Tổng công ty xăng dầu Việt Nam
Doanh nghiệp thương mại
Tài sản dài hạn
Tài sản ngắn hạn
Vốn chủ sở hữu
Chi phí bán hàng và quản lý doanh nghiệp
Cửa hàng
Cán bộ công nhân viên
Các khoản phải thu ngắn hạn


DANH MỤC SƠ ĐỒ, BẢNG BIỂU
DANH MỤC SƠ ĐỒ
MỤC LỤC................................................................................................................. 1
MỤC LỤC................................................................................................................. 1
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT.................................................................................2
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT.................................................................................2
DANH MỤC SƠ ĐỒ, BẢNG BIỂU.........................................................................3
DANH MỤC SƠ ĐỒ, BẢNG BIỂU.........................................................................3
DANH MỤC BẢNG.................................................................................................4
DANH MỤC BẢNG.................................................................................................4
LỜI MỞ ĐẦU...........................................................................................................1
LỜI MỞ ĐẦU...........................................................................................................1
CHƯƠNG 1............................................................................................................... 3
CHƯƠNG 1............................................................................................................... 3

NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ PHÂN TÍCH.......................................4
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ PHÂN TÍCH.......................................4
HIỆU QUẢ SỬ DỤNG VỐN TRONG DOANH NGHIỆP THƯƠNG MẠI............4
HIỆU QUẢ SỬ DỤNG VỐN TRONG DOANH NGHIỆP THƯƠNG MẠI............4
CHƯƠNG 2............................................................................................................. 34
CHƯƠNG 2............................................................................................................. 34
THỰC TRẠNG PHÂN TÍCH HIỆU QUẢ SỬ DỤNG VỐN.................................34
THỰC TRẠNG PHÂN TÍCH HIỆU QUẢ SỬ DỤNG VỐN.................................34
TẠI CÔNG TY XĂNG DẦU KHU VỰC III..........................................................34
TẠI CÔNG TY XĂNG DẦU KHU VỰC III..........................................................34
Tổng số.................................................................................................................... 37
CHƯƠNG 3............................................................................................................. 63
CHƯƠNG 3............................................................................................................. 63


4

HOÀN THIỆN PHÂN TÍCH HIỆU QUẢ SỬ DỤNG VỐN...................................63
HOÀN THIỆN PHÂN TÍCH HIỆU QUẢ SỬ DỤNG VỐN...................................63
VÀ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ SỬ DỤNG VỐN TẠI CÔNG
TY XĂNG DẦU KHU VỰC III..............................................................................63
VÀ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ SỬ DỤNG VỐN TẠI CÔNG
TY XĂNG DẦU KHU VỰC III..............................................................................63
KẾT LUẬN.............................................................................................................94
KẾT LUẬN.............................................................................................................94
TÀI LIỆU THAM KHẢO.........................................................................................1
TÀI LIỆU THAM KHẢO.........................................................................................1
LỜI MỞ ĐẦU...........................................................................................................2
LỜI MỞ ĐẦU...........................................................................................................2
KẾT LUẬN.............................................................................................................19

KẾT LUẬN.............................................................................................................19

DANH MỤC BẢNG
MỤC LỤC................................................................................................................. 1
MỤC LỤC................................................................................................................. 1
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT.................................................................................2
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT.................................................................................2
DANH MỤC SƠ ĐỒ, BẢNG BIỂU.........................................................................3
DANH MỤC SƠ ĐỒ, BẢNG BIỂU.........................................................................3
DANH MỤC BẢNG.................................................................................................4
DANH MỤC BẢNG.................................................................................................4
LỜI MỞ ĐẦU...........................................................................................................1
LỜI MỞ ĐẦU...........................................................................................................1
CHƯƠNG 1............................................................................................................... 3
CHƯƠNG 1............................................................................................................... 3


5

NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ PHÂN TÍCH.......................................4
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ PHÂN TÍCH.......................................4
HIỆU QUẢ SỬ DỤNG VỐN TRONG DOANH NGHIỆP THƯƠNG MẠI............4
HIỆU QUẢ SỬ DỤNG VỐN TRONG DOANH NGHIỆP THƯƠNG MẠI............4
CHƯƠNG 2............................................................................................................. 34
CHƯƠNG 2............................................................................................................. 34
THỰC TRẠNG PHÂN TÍCH HIỆU QUẢ SỬ DỤNG VỐN.................................34
THỰC TRẠNG PHÂN TÍCH HIỆU QUẢ SỬ DỤNG VỐN.................................34
TẠI CÔNG TY XĂNG DẦU KHU VỰC III..........................................................34
TẠI CÔNG TY XĂNG DẦU KHU VỰC III..........................................................34
Tổng số.................................................................................................................... 37

CHƯƠNG 3............................................................................................................. 63
CHƯƠNG 3............................................................................................................. 63
HOÀN THIỆN PHÂN TÍCH HIỆU QUẢ SỬ DỤNG VỐN...................................63
HOÀN THIỆN PHÂN TÍCH HIỆU QUẢ SỬ DỤNG VỐN...................................63
VÀ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ SỬ DỤNG VỐN TẠI CÔNG
TY XĂNG DẦU KHU VỰC III..............................................................................63
VÀ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ SỬ DỤNG VỐN TẠI CÔNG
TY XĂNG DẦU KHU VỰC III..............................................................................63
KẾT LUẬN.............................................................................................................94
KẾT LUẬN.............................................................................................................94
TÀI LIỆU THAM KHẢO.........................................................................................1
TÀI LIỆU THAM KHẢO.........................................................................................1
LỜI MỞ ĐẦU...........................................................................................................2
LỜI MỞ ĐẦU...........................................................................................................2
KẾT LUẬN.............................................................................................................19
KẾT LUẬN.............................................................................................................19


1

LỜI MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Một doanh nghiệp muốn tiến hành hoạt động sản xuất kinh doanh thì phải có
vốn, vốn kinh doanh của doanh nghiệp là toàn bộ tài sản của doanh nghiệp. Vốn đối
với doanh nghiệp cũng giống như máu đối với cơ thể là điều kiện sống còn để
doanh nghiệp hoạt động. Để tìm kiếm lợi nhuận, doanh nghiệp sẽ tìm mọi cách để
huy động vốn và sử dụng vốn hiệu quả.
Đối với doanh nghiệp việc huy động vốn đã khó, việc sử dụng nguồn vốn sao
cho đạt hiệu quả cao nhất càng khó hơn. Theo điều tra của Vietnam Report - một
công ty tiên phong trong lĩnh vực báo cáo đánh giá xếp hạng doanh nghiệp, sản

phẩm và dịch vụ, chỉ số lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu (ROE) của 500 công ty lớn
nhất Việt Nam (VNR500) có xu hướng giảm dần đều trong 3 năm gần đây. Đặc biệt,
tuy hiệu quả sử dụng vốn bị sụt giảm trong thời gian gần đây, nhưng các doanh
nghiệp lớn của Việt Nam vẫn chú trọng việc tăng vốn, tăng quy mô vì tập trung
nâng cao hiệu quả và năng suất của đồng vốn tại doanh nghiệp.
Nền kinh tế Việt Nam là nền kinh tế mới phát triển và còn rất non trẻ. Trong
xu hướng hội nhập nền kinh tế quốc tế đang diễn ra mạnh mẽ thì rất nhiều doanh
nghiệp Việt Nam gặp khó khăn trong việc duy trì lợi nhuận ổn định và tăng cho các
hoạt động kinh doanh. Một trong những nguyên nhân quyết định đến việc tăng lợi
nhuận là làm sao sử dụng vốn có hiệu quả. Các doanh nghiệp theo đuổi mô hình
kinh doanh hiệu quả vốn luôn tìm cách xây dựng hoặc tái cấu trúc các yếu tố trong
bảng cân đối kế toán để khơi dậy mọi cơ hội nhằm tìm kiếm lợi nhuận. Doanh
nghiệp cần xây dựng cấu trúc vốn tối ưu nhằm làm giảm rủi ro và chi phí vốn. Để
làm được việc đó thì doanh nghiệp cần phải tiến hành hoạt động phân tích hiệu quả
sử dụng vốn để đánh giá thực trạng tại chính doanh nghiệp và từ đó đưa ra các giải
pháp nâng cao hiệu quả trong việc sử dụng vốn. Tuy nhiên hiện nay công tác phân
tích hiệu quả sử dụng vốn trong các doanh nghiệp còn bị xem nhẹ, chưa được chú
trọng đúng mức nên không phát huy được vai trò cũng như đưa ra các giải pháp
đúng đắn trong việc nâng cao hiệu quả sử dụng vốn. Tại Công ty xăng dầu khu vực


2

III – Hải Phòng việc phân tích hiệu quả sử dụng vốn cũng chưa được đánh giá đúng
mức và còn khá nhiều tồn tại cả về nội dung, chỉ tiêu và phương pháp phân tích.
Chính vì vậy trong thời gian nghiên cứu, tôi đã chọn đề tài: “Hoàn thiện phân tích
hiệu quả sử dụng vốn tại công ty xăng dầu khu vực III” làm luận văn cao học của
mình.

2. Mục đích nghiên cứu của đề tài

Xuất phát từ yêu cầu hoàn thiện phân tích hiệu quả sử dụng vốn tại Công ty
xăng dầu khu vực III nói riêng và các doanh nghiệp nói chung nhằm đáp ứng yêu
cầu đổi mới và hội nhập của nền kinh tế, từ thực tiễn năng lực sản xuất kinh doanh
của các doanh nghiệp còn nhiều bất cập, đề tài đặt ra các mục tiêu nghiên cứu sau:
- Khái quát và hệ thống hoá lý luận về nội dung và phương pháp phân tích
hiệu quả sử dụng vốn.
- Đánh giá thực trạng công tác phân tích hiệu quả sử dụng vốn tại Công ty
xăng dầu khu vực III
- Đưa ra một số giải pháp nhằm hoàn thiện công tác phân tích hiệu quả sử
dụng vốn tại Công ty xăng dầu khu vực III nói riêng và tại các doanh nghiệp thương
mại nói chung.

3. Phương pháp nghiên cứu đề tài
Trong quá trình nghiên cứu để thực hiện đề tài, tác giả vận dụng các phương
pháp luận và những quan điểm chủ nghĩa duy vật biện chứng, duy vật lịch sử, tư
duy logic để trình bày về nội dung và phương pháp phân tích. Trên tổng thể luận
văn đã vận dụng phương pháp phân tích của phép logic, so sánh, phân tổ, quy nạp,
diễn giải, phương pháp thống kê toán, phương pháp cân đối, phương pháp loại trừ,
phương pháp liên hệ, phương pháp chi tiết hóa để nghiên cứu.
Đồng thời tác giả quán triệt quan điểm của Đảng, chính sách của Nhà nước
về phát triển doanh nghiệp nhà nước trong quá trình nghiên cứu. Luận văn xem xét
vấn đề hiệu quả trong trạng thái động, từ quá khứ để có ý kiến cho hiện tại và giải
pháp cho tương lai từ đó đưa ra những phương hướng và kiến nghị nhằm hoàn thiện
công tác phân tích hiệu quả sử dụng vốn tại Công ty xăng dầu khu vực III.

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài


3

Đối tượng nghiên cứu của đề tài là công tác phân tích hiệu quả sử dụng vốn
và phạm vi nghiên cứu của đề tài giới hạn ở việc nghiên cứu lý luận và thực trạng
về nội dung và phương pháp phân tích hiệu quả sử dụng vốn tại Công ty xăng dầu
khu vực III từ đó đưa ra một số kiến nghị và giải pháp để hoàn thiện phân tích hiệu
quả sử dụng vốn tại Công ty xăng dầu khu vực III.

5. Những đóng góp của luận văn
Với mục tiêu, đối tượng và phạm vi nghiên cứu của mình, bằng việc sử dụng
các phương pháp nghiên cứu khoa học, luận văn đã có những đóng góp nhất định.
Có thể kể ra một số đóng góp chủ yếu sau:
- Hệ thống hoá lý luận về nội dung và phương pháp phân tích hiệu quả sử
dụng vốn trong các doanh nghiệp.
- Đánh giá thực trạng nội dung và phương pháp phân tích hiệu quả sử dụng
vốn tại Công ty xăng dầu khu vực III.
- Đề xuất một số giải pháp và kiến nghị chủ yếu nhằm hoàn thiện nội dung
và phương pháp phân tích hiệu quả sử dụng vốn tại Công ty xăng dầu khu vực III
nói riêng và tại các Doanh nghiệp thương mại nói chung.

6.

Tên của đề tài và kết cấu của luận văn
Tên đề tài: Hoàn thiện phân tích hiệu quả sử dụng vốn tại Công ty xăng dầu

khu vực III.
Kết cấu của luận văn: ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham
khảo, danh mục các chữ viết tắt, phụ lục luận văn được chia làm 3 chương sau:
Chương 1: Những vấn đề lý luận chung về phân tích hiệu quả sử dụng vốn
trong doanh nghiệp thương mại.
Chương 2: Thực trạng phân tích hiệu quả sử dụng vốn tại Công ty xăng dầu
khu vực III

Chương 3: Hoàn thiện phân tích hiệu quả sử dụng vốn và giải pháp nhằm
nâng cao hiệu quả sử dụng vốn tại Công ty xăng dầu khu vực III.

CHƯƠNG 1


4

NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ PHÂN TÍCH
HIỆU QUẢ SỬ DỤNG VỐN TRONG DOANH NGHIỆP
THƯƠNG MẠI
1.1. Vốn và phân tích hiệu quả sử dụng vốn trong doanh nghiệp
1.1.1. Vai trò và bản chất của vốn
1.1.1.1. Vai trò của vốn
Vốn là một phạm trù kinh tế, là điều kiện tiên quyết cho bất cứ doanh
nghiệp, ngành nghề kinh tế kỹ thuật, dịch vụ nào trong nền kinh tế. Để tiến hành
hoạt động sản xuất kinh doanh, doanh nghiệp cần phải nắm giữ một lượng vốn nhất
định nào đó. Số vốn này thể hiện giá trị toàn bộ tài sản và các nguồn lực của doanh
nghiệp. Vì vậy vốn kinh doanh có vai trò quyết định trong việc thành lập, hoạt động
và phát triển của doanh nghiệp. Cụ thể:
- Đối với bất kỳ doanh nghiệp nào thì vốn đều có vai trò quyết định trong
việc thành lập, hoạt động, phát triển của doanh nghiệp. Nó là điều kiện tiên quyết,
quan trọng nhất cho sự ra đời, tồn tại và phát triển của các doanh nghiệp.
- Vốn kinh doanh là một trong số những tiêu thức để phân loại qui mô của
doanh nghiệp, xếp loại doanh nghiệp vào loại lớn, nhỏ hay trung bình và là một
trong những tiềm năng quan trọng để doanh nghiệp sử dụng hiệu quả các nguồn lực
hiện có và tương lai về sức lao động, nguồn cung ứng hàng hoá, mở rộng và phát
triển thị trường, mở rộng lưu thông hàng hoá.
- Trong cơ chế kinh doanh mới, trong điều kiện mở rộng quyền tự chủ, tự
chịu trách nhiệm trong sản suất kinh doanh. Vốn kinh doanh bao giờ cũng là cơ sở,

là tiền đề để doanh nghiệp tính toán hoạch định các chiến lược và kế hoạch kinh
doanh. Nó cũng là chất keo để chắp nối, kết dính các quá trình và quan hệ kinh tế và
nó cũng là dầu nhờn bôi trơn cho cỗ máy kinh tế vận động có hiệu quả.
- Vốn kinh doanh của doanh nghiệp là yếu tố giá trị. Nó chỉ phát huy được
tác dụng khi bảo tồn được và tăng lên được sau mỗi chu kỳ kinh doanh. Nếu vốn


5

không được bảo toàn và tăng lên sau mỗi chu kỳ kinh doanh thì vốn đã bị thiệt hại,
đó là hiện tượng mất vốn. Sự thiệt hại lớn sẽ dẫn đến doanh nghiệp mất khả năng
thanh toán sẽ làm cho doanh nghiệp bị phá sản, tức là vốn kinh doanh đã bị sử dụng
một cách lãng phí, không hiệu quả.

1.1.1.2. Bản chất của vốn
Theo lý thuyết kinh tế cổ điển và tân cổ điển: Vốn là một trong các yếu tố
đầu vào để sản xuất kinh doanh. Vốn bao gồm các sản phẩm lâu bền được chế tạo
để phục vụ sản xuất (máy móc, thiết bị, nhà xưởng, nguyên vật liệu,…). Theo quan
điểm này vốn được nhìn nhận dưới góc độ hiện vật là chủ yếu. Với ưu điểm là đơn
giản, dễ hiểu, phù hợp với trình độ quản lý thấp nhưng lại vấp phải một hạn chế lớn
đó là không tính đến phần vốn tài chính mà trong nền kinh tế hàng hóa nó có ý
nghĩa rất quan trọng đối với hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp.
Theo quan điểm của một số nhà tài chính: vốn là tổng số tiền do những
người có cổ phần trong một công ty đóng góp và họ nhận được phần thu nhập chia
cho các chứng khoán của công ty. Quan điểm này đã làm rõ được nguồn vốn cơ bản
của doanh nghiệp, đồng thời cũng chỉ ra cho các nhà đầu tư thấy được lợi ích của
mình để khuyến khích họ tăng cường đầu tư vốn cho doanh nghiệp nhằm mở rộng
phát triển sản xuất. Tuy nhiên, quan điểm này không cho thấy nội dung về trạng thái
của vốn cũng như quá trình sử dụng nó trong doanh nghiệp dẫn đến hạn chế vai trò,
ý nghĩa của vốn trong công tác quản trị kinh doanh.

Theo Paul Samuelson và William.D.Nordhaus trong kinh tế học: vốn là khái
niệm thường dùng để chỉ các hàng hóa làm vốn nói chung, một nhân tố sản xuất.
Một hàng hóa làm vốn, khác với nhân tố sơ yếu (đất đai, lao động) ở chỗ: nó là một
đầu vào mà bản thân là một đầu ra của một nền kinh tế gồm vốn vật chất và vốn tài
chính. Bản thân vốn là một loại hàng hóa không được tiếp tục sử dụng vào quá trình
sản xuất kinh doanh tiếp theo. Quan điểm này đã cho chúng ta thấy rõ nguồn gốc
hình thành vốn và trạng thái biểu hiện của vốn. Nhưng hạn chế cơ bản của quan
điểm này là chưa cho thấy mục đích về sử dụng vốn.


6

Một số nhà kinh tế học khác cho rằng: vốn với ý nghĩa là phần sản lượng sản
phẩm tạm thời phải hy sinh tiêu dùng hiện tại của nhà đầu tư để đẩy mạnh sản xuất,
tăng tiêu dùng trong tương lai. Quan điểm này chủ yếu phản ánh động cơ về đầu tư
nhiều hơn về nguồn gốc và biểu hiện của vốn. Do đó, quan điểm này cũng không
đáp ứng được các yêu cầu về quản lý nâng cao hiệu quả sử dụng vốn cũng như việc
phân tích về vốn doanh nghiệp.
Đứng trên ý nghĩa kinh tế một số quan điểm lại cho rằng: vốn bao gồm toàn
bộ các yếu tố kinh tế được bố trí để sản xuất hàng hóa, dịch vụ như tài sản hữu hình,
tài sản vô hình, các kiến thức về kinh tế kỹ thuật của doanh nghiệp được tích lũy, sự
khéo léo về trình độ quản lý và tác nghiệp của cán bộ điều hành cùng chất lượng đội
ngũ công nhân viên trong doanh nghiệp, các lợi thế về cạnh tranh như vị trí, uy
tín….Lượng hóa vốn theo quan điểm này chính là giá trị doanh nghiệp được định ra
để bán theo giả thiết. Vốn doanh nghiệp bao gồm giá trị về tài sản cộng với giá trị
về lợi thế, giá trị tiềm năng….Quan điểm này có ý nghĩa rất quan trọng trong việc
khai thác đầy đủ hiệu quả sử dụng vốn theo cơ chế thị trường. Tuy nhiên việc xác
định vốn theo quan điểm này rất khó khăn phức tạp nhất là khi trình độ quản lý kinh
tế và pháp luật vẫn đang ở mức độ thấp như nước ta hiện nay.
Xét theo mục tiêu kinh doanh một số quan điểm cho rằng: doanh nghiệp bỏ

vốn ra đầu tư kinh doanh thu được một khối lượng tiền tệ lớn hơn số vốn bỏ ra ban
đầu gọi là giá trị thặng dư. Như vậy, số tiền bỏ ra không những được bảo toàn mà
còn được tăng thêm do hoạt động sản xuất kinh doanh có hiệu quả mang lại. Với ý
nghĩa đó vốn được định nghĩa: vốn là giá trị đem lại giá trị thặng dư quan điểm này
đã chỉ ra mục tiêu của việc sử dụng vốn và cũng có ý nghĩa là chỉ ra mục tiêu về quá
trình hoạt động sản xuất kinh doanh. Nhưng quan điểm này mang tính chất trừu
tượng, do đó bị hạn chế về ý nghĩa đối với hạch toán và phân tích hiệu quả sử dụng
vốn doanh nghiệp.
Mỗi quan điểm thể hiện được vai trò, tác dụng trong những điều kiện lịch sử
cụ thể. Trong cơ chế thị trường hiện nay, đứng trên phương diện hạch toán và quản


7

lý hiện nay thì chưa đáp ứng được yêu cầu về quản lý, hạch toán đối với các doanh
nghiệp. Vậy ta có thể hiểu vốn theo các nội dung:
- Thứ nhất, nguồn gốc sâu xa của vốn kinh doanh là một bộ phận của thu
nhập quốc dân được tái đầu tư. Điều này giúp ta phân biệt được vốn tư bản với vốn
đất đai, vốn nhân lực đồng thời nó thể hiện là kết quả thặng dư của lao động xã hội
được tích lũy để tái đầu tư.
- Thứ hai, trạng thái mà vốn kinh doanh tham gia vào quá trình sản xuất là
tài sản vật chất (tài sản cố định, tài sản lưu động) và tài sản tài chính (tiền mặt, tiền
gửi, tín phiếu,…) nó cho thấy công dụng và sự đa dạng của các loại vốn trong
doanh nghiệp.
- Thứ ba, vốn trong mối liên hệ với các nhân tố khác của quá trình hoạt
động sản xuất kinh doanh. Điều này cho thấy nếu vốn kinh doanh tách rời các nhân
tố lao động, đất đai thì nó không còn với tính cách là đồng vốn nữa. Điều này buộc
các nhà quản lý phải xem xét đến quá trình sử dụng vốn như thế nào cho có hiệu
quả.
- Thứ tư, phải thể hiện được mục đích sử dụng vốn đó là tìm kiếm các lợi

ích kinh tế, lợi ích xã hội mà hiệu quả sử dụng vốn mang lại. Vấn đề này sẽ định
hướng đúng cho quá trình phân tích và quản lý kinh tế đối với doanh nghiệp.
Như vậy, ta có thể hiểu vốn là một phần thu nhập quốc dân, dưới dạng tài sản
vật chất và tài sản tài chính được các cá nhân, các tổ chức bỏ ra để tiến hành sản
xuất kinh doanh nhằm mục đích tìm kiếm các lợi ích về kinh tế và lợi ích về xã hội.
Vậy để đảm bảo sự ra đời, tồn tại và phát triển được của các doanh nghiệp thì
không thể không có sự đóng góp của vốn. Đây chỉ là điều kiện cần nhưng chưa đủ.
Vốn đầu tư ban đầu của các doanh nghiệp chỉ thực sự phát huy khi các doanh
nghiệp đó sử dụng nó một cách hiệu quả.

1.1.2. Vai trò và nhiệm vụ của phân tích hiệu quả sử dụng vốn trong doanh
nghiệp
1.1.2.1. Vai trò của phân tích hiệu quả sử dụng vốn


8

Sử dụng vốn có hiệu quả là điều kiện để doanh nghiệp bảo đảm đạt được lợi
ích của các nhà đầu tư, của người lao động, của Nhà nước về mặt thu nhập và đảm
bảo sự tồn tại và phát triển của bản thân doanh nghiệp. Hơn nữa đó cũng chính là cơ
sở để doanh nghiệp có thể huy động vốn được dễ dàng trên thị trường tài chính
nhằm mở rộng sản xuất, phát triển kinh doanh.
Việc quản lý và sử dụng vốn hợp lý, tiết kiệm và có hiệu quả vừa là yêu cầu,
vừa là mục tiêu của các nhà quản lý doanh nghiệp. Đây cũng là vấn đề được hầu hết
các đối tượng có lợi ích liên quan đến doanh nghiệp quan tâm. Hiệu quả sử dụng
vốn ảnh hưởng đến sự sống còn của doanh nghiệp.
Phân tích hiệu quả sử dụng vốn có vai trò vô cùng quan trọng đối với bất kỳ
một doanh nghiệp nào. Phân tích hiệu quả sử dụng vốn là nội dung chính trong việc
phân tích hiệu quả tài chính của doanh nghiệp. Qua việc phân tích này doanh nghiệp
sẽ thấy được quy mô của lợi ích do nguồn vốn đem lại là cao hay thấp, có tương

xứng với quy mô đầu tư của vốn hay chưa. Chỉ rõ cho doanh nghiệp thấy việc thay
đổi về qui mô và kết cấu của nguồn vốn, thấy được sự vận động và chuyển hóa của
các nguồn vốn, tạo ra sự chuyển dịch giá trị trong quá trình kinh doanh của doanh
nghiệp từ đó tác động làm thay đổi lợi nhuận của doanh nghiệp như thế nào. Phân
tích hiệu quả sử dụng vốn sẽ cho nhà quản lý thấy rõ thực trạng quản lý và sử dụng
vốn của doanh nghiệp và hiệu quả mà nó mang lại.
Qua việc phân tích hiệu quả sử dụng vốn doanh nghiệp sẽ tính toán được
nguồn vốn nào và đầu tư như thế nào sẽ đem lại hiệu quả cao nhất từ đó có kế
hoạch để huy động và sử dụng vốn sao cho chi phí sử dụng vốn thấp nhất nhưng
đem lại hiệu quả cao nhất.
Phân tích hiệu quả sử dụng vốn sẽ chỉ rõ cho nhà quản lý thấy được đâu là
nguyên nhân làm hạn chế hiệu quả sử dụng vốn, từ đó có biện pháp thích hợp để
nâng cao hiệu quả sử dụng vốn hoặc thấy được các yếu tố làm tăng hiệu quả sử
dụng vốn và từ đó phát huy. Bên cạnh đó các nhà quản lý cũng phải tính toán sao
cho việc đầu tư, phân bổ, sử dụng nguồn vốn huy động được mang lại hiệu quả cao
nhất trong tương lai.


9

1.1.2.2. Nhiệm vụ của phân tích hiệu quả sử dụng vốn trong doanh nghiệp
Phân tích hiệu quả sử dụng vốn là một công cụ hết sức quan trọng đối với
người quản lý doanh nghiệp, phân tích hiệu quả sử dụng vốn có nhiệm vụ cung cấp
đầy đủ thông tin liên quan đến toàn bộ hoạt động sử dụng vốn của doanh nghiệp về
kết quả và hiệu quả đạt được. Từ đó giúp cho nhà quản lý nắm được thực trạng việc
sử dụng vốn của doanh nghiệp, xác định chính xác tình trạng hiện tại và chuẩn đoán
tình trạng tương lai trong việc sử dụng vốn của doanh nghiệp.
-

Đánh giá khái quát kết quả và hiệu quả đạt được trong kỳ. Qua việc so

sánh kết quả thực tế đạt được trong kỳ với mục tiêu kế hoạch đặt ra, hay so sánh kết
quả đạt được kỳ này với kỳ trước để đánh giá được mức độ thực hiện kế hoạch và
tốc độ tăng trưởng của doanh nghiệp. Bên cạnh đó, các nhà phân tích còn so sánh
kết quả và hiệu quả thực tế đạt được trong kỳ của doanh nghiệp mình với doanh
nghiệp khác cùng ngành, cùng khu vực hay so với trị số kết quả và hiệu quả thực tế
bình quân chung của ngành hoặc của doanh nghiệp khác để từ đó xác định được kết
quả và hiệu quả sử dụng vốn của doanh nghiệp là cao hay thấp.
- Cung cấp thông tin đầy đủ, kịp thời, chính xác trong việc sử dụng các
nguồn vốn của doanh nghiệp cả về kết quả và hiệu quả đạt được cũng như nguyên
nhân, các nhân tố ảnh hưởng và mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đến hiệu quả sử
dụng vốn. Các thông tin do phân tích hiệu quả sử dụng vốn đưa lại bao gồm cả
thông tin về toàn bộ vốn kinh doanh cũng như thông tin chi tiết về từng khoản vốn
đầu tư của doanh nghiệp như tài sản dài hạn, tài sản ngắn hạn.
- Qua việc phân tích hiệu quả sử dụng vốn nhà phân tích sẽ đề xuất các
giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng vốn của doanh nghiệp. Không dừng lại ở
việc đánh giá khái quát và cung cấp thông tin về việc sử dụng vốn của doanh
nghiệp, phân tích hiệu quả sử dụng vốn còn có nhiệm vụ chỉ rõ những tồn tại, hạn
chế trong quản lý sử dụng vốn, những tiềm năng chưa khai thác cũng như sự lãng
phí nguồn vốn từ đó để đưa ra các giải pháp và biện pháp cần thiết để huy động
cũng như phân bổ nguồn vốn sao cho đạt hiệu quả cao nhất.

1.1.3. Phân tích hiệu quả sử dụng vốn trong doanh nghiệp thương mại


10

1.1.3.1. Tổng quan về doanh nghiệp thương mại
 Khái niệm doanh nghiệp thương mại
Doanh nghiệp thương mại trước hết là một doanh nghiệp và mang đầy đủ các

tính chất và đặc trưng của một doanh nghiệp nhưng hoạt động trong lĩnh vực kinh
doanh thương mại. Do vậy để xem xét về doanh nghiệp thương mại luận văn sẽ đi
từ khái niệm tổng quát về doanh nghiệp để phân tích.
Theo Luật doanh nghiệp thì doanh nghiệp là tổ chức kinh tế có tên riêng, có
tài sản, có trụ sở giao dịch ổn định, được đăng ký kinh doanh theo quy định của
pháp luật nhằm mục đích thực hiện các hoạt động kinh doanh.
Kinh doanh thương mại là sự đầu tư tiền của, công sức của một cá nhân hay
tổ chức kinh tế vào lĩnh vực mua bán hàng hóa nhằm tìm kiếm lợi nhuận.
Như vậy doanh nghiệp thương mại: là một đơn vị kinh doanh được thành lập
hợp pháp nhằm mục đích thực hiện các hoạt động kinh doanh trong lĩnh vực thương
mại.
Một tổ chức kinh tế được coi là một doanh nghiệp thương mại phải có đủ hai
điều kiện sau:

-

Phải được thành lập theo đúng luật định.
Phải trực tiếp thực hiện chức năng thương mại nhằm mục đích kiếm lời.
Đặc điểm của doanh nghiệp thương mại
Lưu chuyển hàng hóa: nhiệm vụ chủ yếu của DNTM là lưu thông hàng

hóa nhằm phục vụ tốt nhất cho nhu cầu của người tiêu dùng. Do đó, kế hoạch lưu
chuyển hàng hóa là kế hoạch kinh tế chủ yếu nhất của DNTM. Trong lĩnh vực tài
chính thì doanh thu bán hàng là chỉ tiêu tài chính chủ yếu, là cơ sở để tính các chỉ
tiêu tài chính khác như vốn, chi phí, lợi nhuận,… Mặt khác, dự trữ hàng hóa cũng là
chỉ tiêu quan trọng vì vậy vốn ngắn hạn trong DNTM là bộ phận vốn quan trọng
nhất, chiếm tỷ trọng lớn nhất trong toàn bộ vốn kinh doanh của doanh nghiệp. Kế
hoạch mua hàng là kế hoạch biện pháp nhằm đảm bảo kế hoạch bán hàng, là cơ sở
để bố trí điều hòa vốn kịp thời, đầy đủ cho việc tập trung hàng hóa, khai thác nguồn
hàng. Việc có kế hoạch lưu chuyển hàng hóa hợp lý sẽ giúp doanh nghiệp tận dụng

nguồn vốn từ đó tăng hiệu quả sử dụng vốn.


11

- Chu kỳ kinh doanh: DNTM hoạt động trên nhiều lĩnh vực khác nhau, tính
chất kinh doanh phức tạp, chu kỳ kinh doanh của từng lĩnh vực hoạt động cũng
khác nhau. Chu chuyển vốn ngắn hạn trong DNTM vận động theo quy luật T – H –
T’, chu kỳ kinh doanh của DNTM thường ngắn nên tốc độ chu chuyển vốn rất
nhanh. Với những doanh nghiệp thương mại thuần tuý, thì quá trình chu chuyển của
vốn lưu động thường trải qua hai giai đoạn:
+ Giai đoạn I: Mua hàng hoá (T – H), vốn lưu động chuyển từ hình thái giá
trị sang hình thái hiện vật.
+ Giai đoạn II: Bán hàng hoá (H – T’), T’ = T + ∆T, vốn lưu động quay trở
lại hình thái ban đầu nhưng với số lượng lớn hơn.
Tốc độ chu chuyển vốn (còn gọi là hiệu suất luân chuyển) vốn ngắn hạn
trong DNTM được coi là chỉ tiêu chất lượng tổng hợp phản ánh hiệu kinh doanh của
doanh nghiệp.
- Mạng lưới kinh doanh: nhằm đảm bảo phục vụ tốt cho nhu cầu của người
tiêu dùng mạng lưới kinh doanh của DNTM thường được tổ chức rộng khắp với
nhiều loại hình kinh doanh khác nhau. Tính chất của từng hoạt động này là khác
nhau do đó hiệu quả sử dụng vốn của từng phương thức kinh doanh đem lại là khác
nhau. Mặt khác, phạm vi kinh doanh của DNTM có thể vượt ra ngoài biên giới của
một quốc gia vì thế trong kinh doanh cần chú ý đến pháp luật, tập quán, phương
thức mua bán, giá cả, thanh toán, tiền tệ….của quốc tế hoặc khu vực. Ngoài ra sự
biến động của tỷ giá hối đoái cũng tác động lớn tới DNTM có thực hiện hoạt động
xuất nhập khẩu.
- Đối tượng phục vụ: đối tượng phục vụ của DNTM là mọi tầng lớp nhân
dân và doanh nghiệp với nhiều nhu cầu khác nhau vì vậy yêu cầu công tác bán hàng
phải rất đa dạng, phức tạp, đòi hỏi cần phải tổ chức tốt từng khâu, từng bộ phận

trong doanh nghiệp vừa để thỏa mãn mọi nhu cầu hợp lý của khách hàng đồng thời
tiết kiệm chi phí, tăng doanh thu từ đó tăng hiệu quả sử dụng vốn.

1.1.3.2. Đặc điểm phân tích hiệu quả sử dụng vốn trong doanh nghiệp thương mại
Xuất phát từ đặc trưng riêng của doanh nghiệp thương mại thì công tác phân
tích hiệu quả sử dụng vốn trong DNTM có những đặc điểm sau:


12

- Phân tích hiệu quả sử dụng vốn trong DNTM là phân tích hiệu quả sử
dụng nguồn vốn được đưa vào kinh doanh với chức năng chính là lưu thông hàng
hóa. Do DNTM không tiến hành hoạt động sản xuất do đó không đi vào phân tích
hiệu quả sử dụng vốn đầu tư vào lĩnh vực sản xuất.
- Do DNTM có chu kỳ kinh doanh ngắn với tỷ trọng vốn ngắn hạn chiếm
phần lớn nên việc phân tích hiệu quả sử dụng vốn cần được tiến hành thường xuyên
để đưa ra những nguyên nhân tác động và giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng vốn
kịp thời, thích ứng với từng chu kỳ kinh doanh của doanh nghiệp.
- Mục tiêu của hoạt động kinh doanh là hướng tới hiệu quả kinh tế trên cơ
sở khai thác và sử dụng một cách triệt để mọi nguồn lực huy động được. Trong đó
khai thác sử dụng hiệu quả các tiềm lực về vốn sẽ quyết định sự sống còn của doanh
nghiệp. Vì vậy việc nâng cao hiệu quả sử dụng vốn là nhu cầu thường xuyên bắt
buộc của bất cứ doanh nghiệp nào trong nền kinh tế thị trường. Đánh giá đúng hiệu
quả sử dụng vốn sẽ thấy được chất lượng của việc kinh doanh nói chung và việc sử
dụng vốn nói riêng. Để làm được việc đó cần tiến hành phân tích hiệu quả sử dụng
vốn một cách đầy đủ, chính xác trên mọi góc độ của nguồn vốn kinh doanh.
- Mục đích của sử dụng vốn trong kinh doanh là nhằm bảo đảm nhu cầu tối
đa về vốn cho việc phát triển kinh doanh hàng hoá trên cơ sở nguồn vốn có hạn
được sử dụng một cách hợp lý, tiết kiệm đem lại hiệu quả kinh tế cao nhất. Việc
phân tích hiệu quả sử dụng vốn để đảm bảo doanh nghiệp đã sử dụng vốn đúng yêu

cầu và kế hoạch đề ra với các yêu cầu cơ bản của việc sử dụng vốn là: bảo đảm sử
dụng vốn có hiệu quả đúng phương hướng, đúng mục đích và đúng kế hoạch kinh
doanh của doanh nghiệp, chấp hành đúng các quy định và chế độ quản lý lưu thông
tiền tệ của nhà nước, hạch toán đầy đủ, chính xác, kịp thời số vốn hiện có và tình
hình sử dụng vốn kinh doanh của doanh nghiệp.

1.2. Phương pháp và nội dung phân tích hiệu quả sử dụng vốn trong
doanh nghiệp thương mại
1.2.1. Phương pháp phân tích hiệu quả sử dụng vốn trong DNTM
1.2.1.1. Phương pháp so sánh


13

So sánh là phương pháp được sử dụng phổ biến trong phân tích nói chung và
phân tích hiệu quả sử dụng vốn nói riêng nhằm đánh giá kết quả, xác định vị trí và xu
hướng biến động của đối tượng nghiên cứu. Khi sử dụng phương pháp này cần phải
chú trọng đến các nội dung cơ bản của phương pháp như: điều kiện so sánh được của
chỉ tiêu phản ánh đối tượng nghiên cứu, gốc so sánh, các dạng so sánh chủ yếu.


Lựa chọn chỉ tiêu để so sánh

Chỉ tiêu phản ánh đối tượng nghiên cứu muốn so sánh được phải bảo đảm
thống nhất về nội dung kinh tế phản ánh, về phương pháp tính toán, về đơn vị đo
lường. Nội dung kinh tế phản ánh chỉ tiêu thường có tính ổn định và được qui định
thống nhất. Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là nội dung kinh tế mà chỉ tiêu phản
ánh mang tinh bất biến, không thay đổi mà theo tình hình phát triển cụ thể của
doanh nghiệp, của nền kinh tế cùng với quá trình hội nhập kinh tế cũng như nhận
thức trong từng thời kỳ nội dung kinh tế mà chỉ tiêu phản ánh có thể mở rộng hoặc

thu hẹp. Vì thế, khi có sự thay đổi về nội dung phản ánh của chỉ tiêu, trước khi so
sánh cần tính lại trị số gốc của chỉ tiêu theo nội dung mới.
Cũng như nội dung phản ánh, phương pháp tính toán của chỉ tiêu cũng không
bất biến mà có thể thay đổi theo thời gian, tùy thuộc vào nhận thức cũng như sự
phát triển của nền kinh tế. Vì vậy, khi so sánh nếu có sự khác biệt về phương pháp
tính toán thì cần tính lại trị số của chỉ tiêu theo một phương pháp thống nhất rồi mới
tiến hành so sánh.
Một chỉ tiêu muốn so sánh được còn đòi hỏi phải thống nhất về đơn vị đo
lường. Đơn vị đo lường của chỉ tiêu thể hiện trị số cụ thể của chỉ tiêu bằng các
thước đo tương ứng (giá trị, hiện vật, thời gian). Trước khi so sánh cần qui đổi trị số
của các chỉ tiêu về cùng một đơn vị đo lường như nhau.
Để phép so sánh có ý nghĩa thì điều kiện tiên quyết là các chỉ tiêu được sử
dụng phải đồng nhất. Trong thực tế thường điều kiện có thể so sánh được giữa các
chỉ tiêu kinh tế cần được quan tâm cả về thời gian và không gian.
- Về mặt thời gian: là các chỉ tiêu được tính trong cùng một khoảng thời
gian hạch toán phải thống nhất trên 3 mặt: Phải cùng phản ánh nội dung kinh tế,
phải cùng một phương pháp tính toán, phải cùng một đơn vị đo lường.


14

- Về mặt không gian: các chỉ tiêu cần phải được quy đổi về cùng quy mô và
điều kiện kinh doanh tương tự nhau.
Để đảm bảo tính đồng nhất người ta cần phải quan tâm tới phương diện được
xem xét mức độ đồng nhất có thể chấp nhận được, độ chính xác cần phải có, thời
gian phân tích được cho phép…


Gốc so sánh

Ngoài việc thống nhất về nội dung phản ánh, về phương pháp tính toán và
đơn vị đo lường chỉ tiêu muốn so sánh được phải có gốc so sánh. Gốc so sánh
thường được xác định theo thời gian (thời kỳ, thời điểm) hoặc không gian hoặc cả
thời gian và không gian tùy thuộc vào điều kiện và mục đích phân tích cụ thể. Gắn
liền với gốc so sánh là trị số của chỉ tiêu phản ánh đối tượng nghiên cứu ở kỳ gốc
hay điểm gốc.
Kỳ gốc hay điểm gốc là thuật ngữ chỉ thời kỳ hay thời điểm hoặc điểm
không gian được chọn làm căn cứ (gốc) để so sánh. Tương tự thời kỳ hay thời điểm
hoặc điểm không gian được chọn được chọn để so sánh được gọi là kỳ so sánh hay
điểm so sánh. Kỳ so sánh hay điểm so sánh còn được gọi là kỳ phân tích hay điểm
phân tích. Gắn liền với kỳ hoặc điểm phân tích là trị số của chỉ tiêu phản ánh đối
tượng nghiên cứu ở kỳ phân tích hoặc điểm phân tích. Tùy thuộc vào mục đích phân
tích và điều kiện phân tích cụ thể mà gốc so sánh có thể được chọn khác nhau. Các
gốc so sánh có thể là:
- Tài liệu năm trước(kỳ trước), nhằm đánh giá xu hướng phát triển của các
chỉ tiêu.
- Các mục tiêu đã dự kiến(kế hoạch, dự toán, định mức) nhằm đánh giá tình
hình thực hiện so với kế hoạch, dự toán, định mức.
- Các chỉ tiêu trung bình của ngành, khu vực kinh doanh, nhu cầu đơn đặt
hàng…Nhằm khẳng định vị trí của doanh nghiệp và khả năng đáp ứng nhu cầu…
Các chỉ tiêu của kì trước được so sánh với kì gốc được gọi là chỉ tiêu kì thực
hiện và là kết quả mà doanh nghiệp đã đạt được.


Kỹ thuật so sánh


15

Để đáp ứng các mục tiêu nghiên cứu thường người ta sử dụng những kỹ

thuật so sánh sau:
- So sánh bằng số tuyệt đối: là kết quả của phép trừ giữa trị số của kỳ phân
tích so với kỳ gốc của các chỉ tiêu kinh tế, kết quả so sánh biểu hiện khối lượng quy
mô của các hiện tượng kinh tế.
- So sánh bằng số tương đối: là kết quả của phép chia giữa trị số của kỳ
phân tích so với kỳ gốc của các chỉ tiêu kinh tế, kết quả so sánh biểu hiện kết cấu,
mối quan hệ, tốc độ phát triển, mức phổ biến của các hiện tượng kinh tế.
- So sánh bằng số bình quân: số bình quân là dạng đặc biệt của số tuyệt đối,
biểu hiện tính chất đặc trưng chung về mặt số lượng nhằm phản ánh đặc điểm chung
của một đơn vị, một bộ phận, hay một tổng thể chung có cùng một tính chất.
- So sánh mức biến động tương đối điều chỉnh theo hướng quy mô chung: là
kết quả so sánh của phép trừ giữa trị số của kỳ phân tích so với trị số gốc đã được
điều chỉnh theo hệ số của chỉ tiêu có liên quan theo hướng quyết định quy mô
chung.
Tuỳ theo mục đích, yêu cầu của phân tích, tính chất và nội dung của các chỉ
tiêu kinh tế mà người ta sử dụng kỹ thuật so sánh cho thích hợp. Quá trình phân tích
theo kỹ thuật của phương pháp so sánh có thể thực hiện theo ba hình thức:
- So sánh theo chiều dọc: là quá trình so sánh nhằm xác định tỷ lệ quan hệ
tương quan giữa các chỉ tiêu từng kỳ của các báo cáo kế toán - tài chính, hay còn
gọi là phân tích theo chiều dọc (cùng cột của báo cáo).
- So sánh theo chiều ngang: là quá trình so sánh nhằm xác định các tỷ lệ và
chiều hướng biến động giữa các kỳ trên báo cáo kế toán - tài chính hay còn gọi là
báo cáo theo chiều ngang (cùng hàng trên báo cáo).
- So sánh xác định xu hướng và tính liên hệ của các chỉ tiêu: các chỉ tiêu
riêng biệt hay các chỉ tiêu tổng cộng trên báo cáo được xem xét trong mối quan hệ
với các chỉ tiêu phản ánh quy mô chung và chúng có thể được xem xét nhiều kỳ để
cho ta thấy rõ xu hướng phát triển của các hiện tượng nghiên cứu.


16

Để phép so sánh có ý nghĩa thì điều kiện tiên quyết là các chỉ tiêu được sử
dụng phải đồng nhất. Trong thực tế thường điều kiện có thể so sánh được giữa các
chỉ tiêu kinh tế cần được quan tâm cả về thời gian và không gian.
∗

Về mặt thời gian: là các chỉ tiêu được tính trong cùng một khoảng thời

gian hạch toán phải thống nhất trên 3 mặt:
- Phải cùng phản ánh nội dung kinh tế.
- Phải cùng một phương pháp tính toán.
- Phải cùng một đơn vị đo lường.
∗ Về mặt không gian: các chỉ tiêu cần phải được quy đổi về cùng quy mô và
điều kiện kinh doanh tương tự nhau.
∗ Để đảm bảo tính đồng nhất người ta cần phải quan tâm tới phương diện
được xem xét mức độ đồng nhất có thể chấp nhận được, độ chính xác cần phải có,
thời gian phân tích được cho phép…
Các hình thức sử dụng kỹ thuật so sánh trên thường được phân tích trong báo
cáo kế toán - tài chính, nhất là bảng báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh, bảng cân
đối kế toán và bảng lưu chuyển tiền tệ là các báo cáo tài chính định kỳ quan trọng
của doanh nghiệp.

1.2.1.2. Phương pháp phân tích nhân tố
Khái quát về phân tích nhân tố: là phân tích các chỉ tiêu tổng hợp và phân tích
các nhân tố tác động vào các chỉ tiêu ấy. Quá trình phân tích nhân tố được thể hiện
qua sơ đồ sau:


17

PHÂN TÍCH
NGHỊCH

PHÂN TÍCH
TƯƠNG LAI

Xác suất
PHÂN TÍCH
NHÂN TỐ

PHÂN TÍCH
ĐỘNG

CHỈ TIÊU
TỔNG HỢP

PHÂN TÍCH
HIỆN TẠI

Xác định

PHÂN TÍCH
TĨNH

PHÂN TÍCH
THUẬN

PHÂN TÍCH
QUÁ KHỨ
Sơ đồ 1.1: Mô hình phân tích nhân tố

Phân tích nhân tố được chia thành phân tích thuận và phân tích nghịch, chỉ
tiêu tổng hợp và nhân tố hợp thành có những mối quan hệ nhất định.
Các mối quan hệ được chia thành xác suất và xác định. Phân tích xác suất và
xác định còn mang tính không gian tĩnh và thời gian động. Phân tích tĩnh là không
xét đến vấn đề biến động. Phân tích động là xét đến sự phụ thuộc vào thời gian,
nghĩa là biến động của các nhân tố theo thời gian.
Đối với nhà quản trị doanh nghiệp, do thường xuyên phải ra các quyết định,
nên ứng với mỗi quyết định cần phải nghiên cứu phương pháp phù hợp. Quá trình
này thường qua 3 giai đoạn:
- Giai đoạn sơ khởi đòi hỏi nhà quản trị thực hiện chức năng kế hoạch, dự
đoán và nhận định cho các mục tiêu sẽ thực hiện về tương lai, do đó phân tích xác
suất là quá trình phân tích nhân tố nghịch thường được sử dụng ở giai đoạn này.
- Giai đoạn thực hiện đòi hỏi nhà quản trị thực hiện điều hành, do đó phân
tích tác nghiệp được thực hiện ngay trong quá trình thực hiện của công tác hạch
toán là thích hợp.
- Giai đoạn cuối cùng đòi hỏi nhà quản trị thực hiện chức năng kiểm tra,
đánh giá. Để phục vụ chức năng này người ta sử dụng phân tích nhân tố thuận nhằm
đánh giá kết quả đạt được.


18



Phân tích nhân tố thuận: là phân tích chỉ tiêu tổng hợp sau đó mới phân

tích các nhân tố hợp thành nó. Có nhiều phương pháp phân tích nhân tố thuận, ở
đây chúng ta nghiên cứu hai phương pháp được sử dụng nhiều trong phân tích hoạt
động kinh doanh đó là phương pháp thay thế liên hoàn và phương pháp số chênh

lệch.
∗

Phương pháp thay thế liên hoàn: là phương pháp xác định mức độ ảnh

hưởng của từng nhân tố đến sự biến động của chỉ tiêu phân tích (đối tượng phân
tích). Quá trình thực hiện gồm 3 bước:
Bước 1: Xác định đối tượng phân tích là mức chênh lệch chỉ tiêu kỳ phân
tích so với kỳ gốc. Nếu gọi Q 1 là chỉ tiêu kỳ phân tích và Q 0 là chỉ tiêu kỳ gốc, đối
tượng phân tích được xác định là: Q1 - Q0 = ∆Q.
Bước 2: Thiết lập mối quan hệ của các nhân tố với chỉ tiêu phân tích và sắp
xếp theo trình tự nhất định, từ nhân tố lượng đến nhân tố chất.
Bước 3: Lần lượt thay thế các nhân tố kỳ phân tích vào kỳ gốc theo trình tự
sắp xếp ở bước 2.
Bước 4: Xác định mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố đến đối tượng phân
tích bằng cách lấy kết quả thay thế lần sau so với kết qua thay thế lần trước ta được
mức độ ảnh hưởng của nhân tố mới và tổng đại số của các nhân tố được xác định
bằng đối tượng phân tích là ∆Q (Q1 - Q0).
- Ưu điểm của phương pháp thay thế liên hoàn: đơn giản, dễ tính toán và dễ
hiểu so với các phương pháp xác định nhân tố ảnh hưởng khác, chúng phức tạp hơn
phương pháp liên hoàn. Phương pháp liên hoàn xác định các nhân tố ảnh hưởng đến
tối tượng phân tích, chúng có mối quan hệ với chỉ tiêu có thể bằng thương, tổng,
hiệu, tích và cả số % xác định được.
- Nhược điểm của phương pháp thay thế liên hoàn: Các mối quan hệ giữa
các nhân tố phải được giả định là có mối liên quan theo mô hình tích số. Trong
thực tế các nhân tố có thể có những mối liên quan theo các mô hình khác.
Khi xác định đến nhân tố nào đó, ta phải giả định các nhân tố khác không
thay đổi (cố định ở kỳ gốc khi nhân tố đó chưa được xác định và cố định kỳ phân

19

tích khi nhân tố đó đã được xác định). Nhưng trong thực tế thì các nhân tố luôn có
biến động.
Việc sắp xếp trình tự các nhân tố lượng đến chất, trong nhiều trường hợp để
phân loại nhân tố nào là lượng nhân tố nào là chất một vấn đề không đơn giản. Nếu
phân biệt sai thì việc sắp xếp là kết quả tính toán các nhân tố cho ta kết quả không
chính xác.
∗

Phương pháp tính số chênh lệch: là một dạng đặc biệt của phương pháp

thay thế liên hoàn, nhằm phân tích các nhân tố thuận, ảnh hưởng đến sự biến động
của các chỉ tiêu kinh tế.
Là dạng đặc biệt của phương pháp thay thế liên hoàn, nên phương pháp tính
số chênh lệch tôn trọng đầy đủ nội dung các bước tiến hành của phương pháp liên
hoàn. Chúng chỉ khác ở chỗ là khi xác định các nhân tố ảnh hưởng đơn giản hơn,
chỉ việc nhóm các số hạng và tính chênh lệch các nhân tố sẽ cho ta mức độ ảnh
hưởng của từng nhân tố đến chỉ tiêu phân tích. Như vậy phương pháp số chênh lệch
chỉ áp dụng được trong trường hợp các nhân tố có quan hệ với chỉ tiêu bằng tích số
và cũng có thể áp dụng trong trường hợp các nhân tố có quan hệ với chỉ tiêu bằng
thương số.


Phân tích nhân tố nghịch: là phương pháp phân tích từng nhân tố của chỉ

tiêu chi tiết, rồi trên cơ sở đó chúng ta mới tiến hành phân tích các chỉ tiêu tổng
hợp. Để thực hiện việc phân tích này người ta sử dụng các phương pháp toán học để
phân tích như phân tích xác suất, phân tích tương quan, các hàm hồi quy tuyến
tính… các phương pháp phân tích các nhân tố nghịch, thường được sử dụng trong

công tác xây dựng kế hoạch, nhằm dự báo, dự đoán.
Phân tích nhân tố nghịch thích hợp với hoạt động kinh d

oanh theo cơ

chế thị trường, phục vụ cho chức năng hoạch định, nhằm dự báo được tình hình
biến động của thị trường, từ đó làm cơ sở đề ra các mục tiêu kế hoạch cho tương lai.
Trong nội dung các phương pháp nhân tố nghịch có hai phương pháp:


20
∗

Phương pháp hồi quy đơn: mối liên hệ giữa nguyên nhân phát sinh và

kết quả của hiện tượng kinh tế thường có quan hệ tỷ lệ thuận hoặc quan hệ tỷ lệ
nghịch.
Trường hợp tồn tại quan hệ thuận: thường gọi là quan hệ trực tuyến, là mối
quan hệ theo một hướng xác định giữa các chỉ tiêu phân tích. Trong trường hợp này
người ta thường sử dụng hàm hồi quy có dạng Y = a + bX.
Trường hợp tồn tại quan hệ nghịch: có nghĩa là biến số phụ thuộc có quan hệ
thuận với đại lượng nghịch đảo của biến số độc lập. Người ta thường sử dụng hàm
hồi quy đổi có dạng Y = a + b/X.
∗

Phương pháp hồi quy bội: Là một kỹ thuật nhằm khai triển một phương

trình ước tính sử dụng nhiều biến số độc lập. Trong hoạt động kinh doanh có nhiều
loại chi phí phụ thuộc vào nhiều hoạt động khác như chi phí vận chuyển hàng hoá
phụ thuộc vào cả trọng lượng của hàng hoá và vào quãng đường vận chuyển, hoặc

chi phí sản xuất phụ thuộc vào nhiều hoạt động của doanh nghiệp khác nhau…
Phương trình hồi quy bội có dạng tổng quát sau: Y = a + b1 X1 + b2 X2 + …+ bn Xn
Trong đó: Y là biến số phụ thuộc cần dự đoán.
b1b2…bn: là các hệ số của các biến độc lập X tương ứng
a: là phần cố định
X1X2…Xn: là các giá trị của các biến độc lập ảnh hưởng đến giá trị của Y.
Như vậy, khi sử dụng phương pháp hồi quy đơn hay hồi quy bội, thì trước
hết ta phải nắm được nguyên lý thống kê làm cơ sở cho các phương pháp này. Dù
sử dụng phương pháp nào thì các quan sát cũng phải có tính đại diện, tính phổ biến
trong quá trình ước tính các số liệu. Các thông số nhận được phải thoả mãn các tiêu
chuẩn thống kê về chúng và phù hợp với mức độ thích hợp, chính xác, cùng bản
chất kinh tế mà chúng phản ánh. Chỉ có như vậy các kết quả ước tính mới có thể
đáp ứng hữu hiệu trong phân tích dự báo hoạt động kinh doanh.

1.2.1.3. Các phương pháp phân tích khác


Phương pháp liên hệ cân đối