Tổ chức bộ máy kiểm toán nội bộ kinh nghiệm từ các nước trên thế giới và giải pháp cho doanh nghiệp Việt Nam

n trị - Kinh nghiệm quốc tế và thực trạng ở Việt Nam
T CHC B MY KIM TON NI B
KINH NGHIM T CC NC TRấN TH GII
V GII PHP CHO DOANH NGHIP VIT NAM



V Kin Phỳc
Trng Cao ng Kinh t - Ti chớnh Vnh Long
Chc nng Kim toỏn ni b (KTNB) úng vai trũ quan trng trong qun tr DN (DN)
(Gramling v cng s, 2004; Roussy, 2013; Sarens, 2009) thụng qua xut cỏc cu trỳc
v quy trỡnh qun tr hiu qu hn (Jones v cng s, 2017). Kim toỏn viờn ni b
(KTVNB) vi t cỏch l nhõn viờn ca t chc cú trỏch nhim, úng vai trũ l nh cung
cp s bo m ni b cho t chc m h phc v (Saharia v cng s, 2008; Stewart &
Subramanian, 2010). Thụng qua tỡm hiu cỏch thc t chc b mỏy KTNB t mt s nc
trờn th gii, bi vit xut mt s gii phỏp, nhm xõy dng b mỏy KTNB hiu qu ti
cỏc DN Vit Nam.
T khúa: KTNB; B mỏy KTNB; DN Vit Nam
Abstract:
Internal audit function to play an instrumental role in corporate governance (Gramling et al.,
2004; Roussy, 2013; Sarens, 2009) by putting in place more effective governance structures
and processes (Jones et al., 2017). Internal auditors are in a special position in terms of their
respective status as employees of an organization with responsibilities to act as internal
assurance providers of the organisation they serve (Saharia et al., 2008; Stewart &
Subramanian, 2010). Through studying the organization of the internal audit staff in some
countries all over the world, the paper proposes some solutions to establish efficiency internal
audit staff for Vietnam enterprises.
Keywords: Internal audit; Internal audit staff; Vietnam enterprise.
1. t vn
K t khi Vit Nam ỏp dng chớnh sỏch m ca, thc hin nn kinh t th trng, kim
toỏn c lp ó tr nờn quen thuc i vi hu ht cỏc DN. Tuy nhiờn, KTNB vn ch l mt

khỏi nim mi Vit Nam, mc dự vn tn ti b phn KTNB ti cỏc DN Nh nc ln,
nhng thc t rt nhiu nh qun lý cha quen thuc vi khỏi nim KTNB v cha nhn thc
c tm quan trng ca b phn ny. Mt s Tp on, Tng cụng ty cú xu hng loi b
chc nng KTNB v s dng kim toỏn c lp nh l mt s m bo gúp phn ci thin
hot ng ca h. Tuy nhiờn, theo nghiờn cu ca Bursa Malaysia (2009) ó tha nhn tm
quan trng ca KTNB v vai trũ ca KTVNB trong quỏ trỡnh qun tr ca mt t chc.
KTVNB úng mt vai trũ quan trng, trong vic giỏm sỏt h s ri ro ca cụng ty v xỏc nh
cỏc lnh vc, nhm ci thin ri ro (Goodwin v Kent, 2006). Hn na, chc nng KTNB
úng vai trũ quan trng, trong vic m bo tớnh tuõn th v cú th dnh nhiu thi gian, cho
vic t vn hoc hot ng theo nh hng vi mc tiờu nõng cao hiu qu ca t chc
(Hermanson v Rittenberg, 2003). Nh vy, thit lp b phn KTNB l xu hng tt yu v l
120


n trÞ - Kinh nghiÖm quèc tÕ vµ thùc tr¹ng ë ViÖt Nam
nhu cầu khách quan tại mỗi đơn vị (Lương Thị Yến, 2016). Tuy nhiên, Việt Nam đang thiếu
một cấu trúc, cơ cấu KTNB hiệu quả. Ngoài ra hoạt động KTNB còn thiếu và yếu về nguồn
lực, kiến thức. Tổ chức bộ máy KTNB trong DN cũng chưa được quy định hay hướng dẫn
khuôn mẫu, hình thức tổ chức phù hợp, thực tiễn các DN Việt Nam tự mày mò xác định hình
thức tổ chức bộ máy KTNB phù hợp với đặc thù đơn vị (Nguyễn Thị Khánh Vân, 2018). Xuất
phát từ thực trạng trên, việc tìm hiểu cách thức tổ chức bộ máy KTNB tại các nước trên thế
giới, từ đó, đưa ra một số các giải pháp nhằm cải thiện và nâng cao chất lượng hoạt động của
bộ máy KTNB trong các DN Việt Nam là một điều hết sức cần thiết.
2. Kinh nghiệm tổ chức bộ máy KTNB tại một số nước trên thế giới
Tại Châu Âu, tổ chức KTNB không được quy định cụ thể trong Luật. Nhưng hoạt
động của KTNB và KTVNB lại được điều chỉnh bằng các chuẩn mực và một số quy định
mang tính chất “hành nghề”. Đối với DN, Nhà nước không có bất kỳ quy định cụ thể nhằm
can thiệp trực tiếp vào việc tổ chức bộ máy cũng như hoạt động KTNB của các đơn vị này.
Tại đa số các đơn vị, Ban Giám đốc thường yêu cầu bộ phận KTNB thực hiện cuộc họp định
kỳ để trao đổi về kế hoạch kiểm toán, những công việc mà KTVNB đang thực hiện, các kiến

nghị nhằm cải thiện và nâng cao hiệu quả cuộc kiểm toán.
Tại Hoa Kỳ, đặc điểm của bộ máy KTNB thể hiện ở một số đặc điểm sau đây: KTNB
được quy định trong các văn bản pháp lý có liên quan, đặc biệt là sự ra đời của Đạo Luật
Sarbanes - Oxley được ban hành năm 2002 và chỉnh sửa năm 2004. KTNB được tổ chức tại
hầu hết các công ty lớn, các công ty xuyên quốc gia, các thể chế tài chính; Chính phủ không
đề ra bất kỳ một yêu cầu pháp lý nào đối với KTVNB. Các tiêu chuẩn lẫn chứng chỉ hành
nghề dành cho KTVNB sẽ do các tổ chức nghề nghiệp đảm nhận và thực hiện. Thông thường,
KTNB được tổ chức theo cách trong bộ máy lãnh đạo cao nhất của DN hình thành các ủy ban.
Các ủy ban này bao gồm Ủy ban kiểm toán; Ủy ban quản lý rủi ro; Ủy ban nhân sự cao cấp và
Ủy ban lương thưởng. Nếu không có Ủy ban rủi ro riêng, Ủy ban kiểm toán sẽ đảm nhận
nhiệm vụ của Ủy ban rủi ro. Trong Ủy ban này, các thành viên phải độc lập với bộ máy quản
lý và điều hành, đồng thời, không bị ảnh hưởng bởi lợi ích và quan hệ với ban điều hành. Ủy
ban này sẽ thiết lập bộ phận KTNB thực hiện chức năng kiểm tra, đánh giá, xác nhận và tư
vấn theo sự chỉ đạo trực tiếp của ủy ban kiểm toán. Trong bộ phận KTNB tổ chức thành hai
nhóm: nhóm thực hiện kiểm toán chuyên thực hiện trực tiếp các cuộc KTNB, nhóm phát triển
kiểm toán đảm nhận việc đào tạo KTNB và kiểm soát chất lượng kiểm toán.
Tại Pháp, bộ máy KTNB mang một số đặc trưng bao gồm KTNB trực thuộc Ban giám
đốc của DN và chịu sự điều hành, quản lý trực tiếp của giám đốc hoặc Tổng giám đốc; Nhà
nước thường không có bất cứ sự can thiệp nào vào quá trình hình thành và hoạt động của bộ
phận KTNB.
Tại một số nước Châu Á như Singapore, Malaysia, Thái Lan đã thành lập bộ phận
KTNB nhưng đa phần là tại các công ty có quy mô lớn và có đặc thù tương tự về cách thức
hoạt động KTNB như tại Hoa Kỳ. Tuy nhiên, các quốc gia này lại phát triển một hệ thống
kiểm soát nội bộ (KSNB) trong đó KTNB là một bộ phận. Trong mô hình này, Nhà nước quy
định cụ thể đối với các công ty phải tổ chức và thực hiện KTNB.
121


n trÞ - Kinh nghiÖm quèc tÕ vµ thùc tr¹ng ë ViÖt Nam
3. Một số đề xuất trong việc xây dựng bộ máy KTNB trong DN Việt Nam

Về phía DN
DN cần nghiên cứu về mô hình tổ chức của bộ máy KTNB chuyên trách sao cho vừa
phù hợp với quy mô và phạm vi hoạt động của DN; mức độ phân cấp quản lý; năng lực của
các KTVNB.
Thiết lập cơ cấu KTNB và trình tự báo cáo kiểm toán
Đơn vị có thể xây dựng chức năng KTNB theo cơ cấu KTNB tập trung (Bộ phận
KTNB được tổ chức tại văn phòng tổng công ty, đơn vị thành viên, công ty con không tổ chức
bộ phận KTNB, bộ phận KTNB thực hiện kiểm toán cho các đơn vị trong công ty và kết quả
kiểm toán sẽ được báo cáo cho Tổng giám đốc và giám đốc của đơn vị thành viên (được kiểm
toán)); Cơ cấu KTNB phân tán (văn phòng KTNB của tổng công ty phải là nơi tổng hợp và
xử lý kết quả kiểm toán cuối cùng, kết quả kiểm toán từ KTVNB được bố trí tại các đơn vị
thành viên thực hiện công việc kiểm toán tại đơn vị phụ trách); Cấu trúc KTNB nửa tập trung,
nửa phân tán (KTNB được tổ chức tại công ty mẹ và chỉ tổ chức KTNB tại các DN thành viên
mà bản thân DN đó cũng là công ty mẹ của nhiều đơn vị thành viên). Trong mỗi cơ cấu, cần
đảm bảo các thành phần sau:
Ủy ban kiểm toán: Tồn tại như một đơn vị độc lập trong DN. Ủy ban kiểm toán là liên
kết chính trong việc hỗ trợ quản lý cấp cao trong công việc và phát triển KTNB (Laković và
cộng sự, 2016). Ủy ban kiểm toán có trách nhiệm báo cáo trực tiếp lên Hội đồng quản trị,
cung cấp cho Hội đồng quản trị (HĐQT) một sự đảm bảo độc lập (mức độ tin cậy, khách
quan) và tư vấn về quản lý rủi ro, KSNB, kiểm soát và đánh giá tính hiệu lực, độc lập, khách
quan của chức năng KTNB, kiểm toán độc lập và các chức năng khác bao gồm cả những ý
kiến liên quan đến quản trị của HĐQT.
Chủ nhiệm kiểm toán: Là người đứng đầu cơ quan KTNB, chịu trách nhiệm đưa ra ý
kiến về tính hiệu lực và đầy đủ trong quản trị DN, quản lý, kiểm soát rủi ro. Chủ nhiệm kiểm
toán phải phát triển và duy trì một chiến lược như một định hướng cho hoạt động KTNB; xây
dựng Kế hoạch KTNB cũng như tạo được sự kết nối với Ủy ban kiểm toán.
KTVNB: Hoạt động dưới sự kiểm soát của chủ nhiệm KTNB. KTVNB phải đảm bảo
độc lập, khách quan và tư vấn cho hoạt động của DN nhằm nâng cao giá trị và giúp DN đạt
được các mục tiêu của họ. Sự độc lập, kinh nghiệm và đảm bảo kiểm soát chất lượng là những
yếu tố giúp cho hoạt động KTNB giám sát các hoạt động của công ty, hạn chế các hành vi

thiên vị và hành vi cơ hội. Bên cạnh đó, sự độc lập của KTVNB còn đóng một vai trò quan
trọng trong quá trình lập và trình bày báo cáo tài chính (BCTC) (Johl và cộng sự, 2013). Đảm
bảo cho BCTC được trung thực, khách quan.
Thiết lập các kỹ năng, kiến thức và trình độ nghiệp vụ cho KTNB
- Kiến thức và trình độ
KTVNB phải có những kiến thức và kỹ năng tốt để thực hiện vai trò và trách nhiệm
của mình. Một khung kiến thức đào tạo phù hợp sẽ giúp ích cho các KTVNB trong việc đánh
giá quản lý rủi ro của đơn vị, nhằm mang đến một sự đảm bảo độc lập cho DN cũng như đưa
ra các ý kiến tư vấn và giúp tăng thêm kinh nghiệm và kỹ năng mà họ đang có. Do đó, DN
cần có chương trình, chính sách đào tạo phù hợp dành cho các KTVNB nhằm nâng cao kiến
thức cho KTVNB. Bên cạnh đó, DN cũng cần quan tâm đào tạo thêm các kỹ năng khác cho
122


n trÞ - Kinh nghiÖm quèc tÕ vµ thùc tr¹ng ë ViÖt Nam
KTVNB, nhằm tăng hiệu quả trong thực hiện nhiệm vụ.
- Kỹ năng giao tiếp
Kỹ năng giao tiếp tốt giúp cho việc cung cấp thông tin đầy đủ, chính xác, kịp thời cho
các nhà quản lý và trao đổi thông tin giữa các kiểm toán viên với nhau cũng như với người
phụ trách KTNB. Bên cạnh đó, kỹ năng giao tiếp cũng giúp ích cho chủ nhiệm kiểm toán
trong việc kết nối thông tin với các nhà quản lý, HĐQT, chủ nhiệm Ủy ban kiểm toán về kế
hoạch kiểm toán và lịch trình kiểm toán. Trong mối quan hệ với kiểm toán độc lập, kỹ năng
giao tiếp cũng giúp ích trong việc hỗ trợ cung cấp và trao đổi thông tin giữa họ với nhau nhằm
đạt được hiệu quả công việc.
- Kỹ năng hợp tác, phối hợp trong công việc
Kỹ năng này giúp giảm thiểu sự chồng chéo trong công việc. KTVNB có thể hợp tác
với kiểm toán viên bên ngoài trong việc lập kế hoạch chung, trao đổi thông tin, ý kiến, và báo
cáo để tạo điều kiện cho chất lượng của cuộc kiểm toán được nâng lên (Shamsuddin, 2014).
Ngoài ra, kiểm toán viên độc lập có thể sử dụng kết quả hoặc công việc thực hiện của
KTVNB để xác định thời gian, nội dung thực hiện công việc kiểm toán của mình, trong khi đó

KTNB có thể hỗ trợ kiểm toán độc lập hiểu được hệ thống KSNB của DN. Đồng thời, giúp
ích trong việc thu thập các thông tin liên quan trong việc xác định và đánh giá rủi ro trong
BCTC. KTNB cũng có thể sử dụng kết quả của kiểm toán độc lập, để mang đến sự đảm bảo
liên quan đến các công việc mà họ đang cần phải thu thập trong phạm vi KTNB. Tuy nhiên,
chủ nhiệm kiểm toán phải chịu trách nhiệm giám sát các công việc của kiểm toán độc lập,
đánh giá sự phối hợp giữa hai bộ phận kiểm toán này, nhằm thu thập các thông tin cần thiết
cho hoạt động KTNB.
Về phía cơ quan Nhà nước
Cần khẩn trương ban hành hệ thống văn bản pháp quy quy định về hoạt động KTNB
và quy trình hướng dẫn nghề nghiệp. Nhà nước cần ban hành các quy định và chế tài, bắt
buộc các đơn vị phải tổ chức bộ phận KTNB. Về phía Bộ Tài chính (BTC cần sớm hoàn thiện
để ban hành quy định về KTNB. Bên cạnh đó, các văn bản về KTNB do BTC ban hành cần
phải làm tăng tính hiệu lực trong thực thi thay vì những quy định mang tính định hướng, gợi
mở hay là hành lang pháp lý chung cho loại hình KTNB.
Về phía các tổ chức nghề nghiệp
Cần thường xuyên mở các lớp về đào tào cấp chứng chỉ bồi dưỡng nghiệp vụ KTNB,
theo chuẩn mực và thông lệ quốc tế. Đồng thời, hợp tác với các tổ chức kiểm toán hàng đầu
trên thế giới, nhằm hỗ trợ trong việc trao đổi kinh nghiệm hoặc đào tạo nguồn nhân lực chất
lượng cao.
------------------------------Tài liệu tham khảo
1. Lương Thị Yến, 2016. Đề xuất một số giải pháp nâng cao chất lượng KTNB tại các DN. Tạp chí Công
thương, Số 1, Tháng 1/2016, trang 130-134.
2. Nguyễn Thị Khánh Vân, 2018. Nâng cao hiệu quả tổ chức bộ máy KTNB trong các DN Việt Nam. Tạp chí,
Kỳ 2, Tháng 3/2018 (677), trang 55-58.
3. Aditya Saharia, Bruce Koch & Robert Tucker, 2008. ERP Systems And Internal Audit. Issues in Information
Systems, Vol. 9, No. 2, pp. 578-586.

123

n trÞ - Kinh nghiÖm quèc tÕ vµ thùc tr¹ng ë ViÖt Nam
4. Bursa Malaysia [1], 2009, Main Market Listing Requirement, Chapter 15 Corporate Governance, 3/8/2009.
5. Gerrit Sarens, 2009. Internal Auditing Research: Where are we going? Editorial. International Journal of
Auditing, Vol. 13, pp. 1–7.
6. Goodwin-Stewart, J., and P. Kent. 2006. The use of internal audit by Australian companies. Managerial
Auditing Journal 21: 81–101.
7. Gramling, Audrey A; Maletta, Mario J; Schneider, Arnold; Church, Bryan K., 2004. The role of the internal
audit function in corporate governance: a synthesis of the extant internal auditing literature and directions for
future research. Journal of Accounting Literature; Gainesville, Vol. 23, pp. 194-244.
8. Hermanson, D.R. and Rittenberg, L.E., 2003. Internal audit and organizational governance. Research
Opportunities in Internal Auditing. The Institute of Internal Auditors Research Foundation, Altamonte Springs,
FL.
9. Kevin Jones, Richard L Baskerville, Ram S Sriram, Balasubramaniam Ramesh, 2017. The impact of
legislation on the internal audit function. Journal of Accounting & Organizational Change, Vol. 13, Issue: 4,
pp.450-470.
10. Mélanie Roussy, 2013. Internal auditors’ roles: From watchdogs to helpers and protectors of the top
manager. Critical Perspectives on Accounting, Vol. 24, Issues 7–8, pp. 550-571.
11. Shireenjit K. Johl, Satirenjit Kaur Johl, Nava Subramaniam & Barry Cooper, 2013. Internal audit function,
board quality and financial reporting quality: evidence from Malaysia. Managerial Auditing Journal, Vol. 28,
No. 9, pp. 780-814.
12. Stewart, J., and Subramanian, N. 2010. Internal audit independence and objectivity: emerging research
opportunities. Managerial Auditing Journal. Vol 25, No 4, pp. 328-360.
13. Tanja Laković, Julija Cerović Smolović & Tatjana Stanovčić, 2016. The Internal Audit Function and the
Quality of Financial Reporting: Empirical Evidence from Montenegro. Management International Conference,
Pula, Croatia, pp. 95-109.
14. Amanuddin Shamsuddin, 2014. Factors that determine the effectiveness of internal audit functions in the
Malaysian Public sectors. International Journal of Business, Economics and Law, Vol. 5, Issue 1, pp. 9-17.
15. Vũ Kiến Phúc-Giảng viên khoa kế toán-Trường Cao Đẳng kinh tế-tài chính Vĩnh Long-Số điện thoại:
01679883939; email:

-------------------------------

124