Đề cương dược cổ truyền 2020

DƯỢC CỔ TRUYỀN
PHÁT TÁN PHONG HÀN
1. Tính vị
2.

3.

4.
5.

St
t
1

2

3

Vị cay, tính ôn
Công năng, chủ trị
Phát tán phong hàn, phát hãn
Chủ trị: Chứng phong hàn phạm biểu gây
• Sốt rét (phát sốt ít, sợ rét nhiều)
• Đau đầu, ngạt mũi
• Đau TK ngoại biên, co cơ, đau viêm khớp
Phối hợp thuốc
• Ôn phế chỉ ho
• Hành khí
Cổ phương:
Ma hoàng thang, Quế chi thang
Chú ý

• Thuốc gây hao tổn tân dịch -> bệnh lui thì phải ngừng thuốc
• Sắc thuốc nhanh, uống ấm, đủ liều
• Thận trọng với PNCTssss
Tên vị
Công năng –chủ trị
Chú ý – thận trọng –
thuốc
kiêng kị
( tính
-vị )
Ma hoàng
- Giải biểu hàn -> Phong hàn
- Không nên dùng:
(cay, ấm)
phạm biểu
Biểu hư, nhiều
- Bình suyễn -> Cơn co thắt
mồ hôi, cao HA
KQ, hen PQ
- Ma hoàng căn:
- Lợi thấp -> Phù (viêm cầu
Cầm mồ hôi
thận cấp)
Quế chi
- Giải biểu tán hàn -> Phong
- Không dùng:
(cay, ấm)
hàn phạm biểu
PNCT, âm hư hỏa
- Ôn trung, thông kinh lạc

vượng
(Thông dương khí) -> Co cơ,
- Thận trọng: Trẻ
đau cơ,TK ngoại biên, đau
em, đang chảy
khớp
máu
- Hành huyết giảm đau -> Bế
kinh, ứ huyết, đau bụng lanh
- Khí hóa bàng quang/ ấm
thận hành thủy -> Vô niệu
Sinh
khương
(cay, ấm)

-

Giải biểu hàn -> Phong hàn
phạm biểu
Ấm tỳ vị, chỉ nôn -> Tiêu
chảy, nôn
Hóa đờm, chỉ ho -> Ho hàn,
nấc
Lợi niêu, tiêu phù -> Phù
thũng
Giải độc, khử trùng -> Giun

-

Không nên dùng:

Ho do phế nhiệt,
nôn do vị nhiệt


chui ống mật, dị ứng cua, cá
4

Bạch chỉ
(cay, ấm)

-

-

-

5

Hương
nhu (cay,
ấm)

-

-

-

Giải biểu hàn -> Phong hàn
phạm biểu (Bạch địa căn.

Khung chỉ)
Trừ phong thấp -> Đau cơ,
TK ngoại biên, đau khớp, dị
ứng lạnh
Trừ mủ -> Mụn nhọt có mủ,
nhọt độc, viêm tuyến vú
Hành huyết, điều kinh -> Bế
kinh
Nhuận cơ, kiện cơ nhục , tỉnh
tỳ -> cơ nhục đau mỏi , vô
lực , đặc biệt là đau thắt
ngực .

-

Không nên SD:
Âm hư hỏa
vượng, Sốt xuất
huyết

Giải biểu hàn/ nhiệt ->
Phong hàn/ nhiệt phạm biểu
(+ Hậu Phác)
Hóa thấp kiện vị -> Thượng
thổ hạ tả do thức ăn sống
lạnh (+Tô Diệp)
Lợi niệu -> Phù thũng
(+Bạch mao căn, Ích mẫu)
Sát khuẩn
Làm lên tóc

-

Không nên SD:
Biểu hư, mồ hôi
nhiều

PHÁT TÁN PHONG NHIỆT
1. Tính, vị

Vị cay, tính mát/ lạnh

2. Công năng – Chủ trị
- Giải biểu nhiệt -> Phong nhiệt phạm biểu (sởi, sốt phát ban, dị ứng

nhiệt)
- Thanh can -> Can nhiệt (đau mắt đỏ, mờ mắt)
3. Phối hợp thuốc
- Thanh phế chỉ ho
- Thanh nhiệt
4. Cổ phương
Tang cúc ẩm
5. Chú ý
St Tên vị thuốc
Công năng –chủ trị
Chú ý – thận trọng –
t
( tính -vị )
kiêng kị
1

Bạc hà (cay,
- Giải biểu nhiệt, phát
- Không dùng: Trẻ
tính mát)
hãn -> Sởi, sốt phát
dưới 1 tuổi
ban, dị ứng
- Trừ phong giảm đau ->


-

-

2

Cát căn
(ngọt, cay,
tính bình)

-

-

-

Đau đầu, đau mắt đỏ,
viêm họng (phong
nhiệt)
Chỉ ho -> Ho nhiệt

Kiện vị, chỉ tả , tăng
tiết mật , kích thích
tiêu hóa
Giải độc, làm cho sởi
mọc
Giải biểu nhiệt, phát
hãn -> Sởi, sốt phát
ban, dị ứng, đau đầu
Sinh tân chỉ khát ->
Sốt kèm háo khát, đau
thượng vị, táo
Chỉ lỵ -> Lỵ mạn tính
Thanh tâm nhiệt ->
Miệng lưỡi lở loét, mụn
nhọt, tiểu bí, rắt, đục


THUỐC ÔN LÝ TRỪ HÀN
1. Tính, vị

Vị cay, tính ôn/ nhiệt
2. Công năng- Chủ trị
- Ôn tỳ vị -> Tỳ vị hàn (đầy bụng, tiêu chảy, RLTH)
- Kiện tỳ -> Chán ăn, chậm tiêu
3. Phối hợp thuốc
- Hành khí
- Hóa thấp
- Kiện tỳ vị
4. Cổ phương
Tứ thần hoàn, Kiện tỳ hoàn

5. Chú ý
- Không dùng: PNCT
- Thận trọng: RLTH thể nhiệt
St Tên vị thuốc
Công năng –chủ trị
Chú ý – thận trọng –
t
( tính -vị )
kiêng kị
1
Đại hồi (cay,
- Ôn trung, kiện tỳ
- Không dùng:
ngọt, tính nhiệt)
-> Hàn nhập lý gây
PNCT
đầy bụng, đau
bụng, ỉa chảy
- Hoạt huyết, giảm
đau -> Đau dạ dày,
ruột, cơ, xương,
khớp
- Giải độc -> Ngộ
độc TP
HỒI DƯƠNG CỨU NGHỊCH
1. Tính, vị

Vị cay, ngọt, tính nhiệt/ đại nhiệt
2. Công năng- Chủ trị
- Liều cao: Hồi dương cứu nghịch -> Thoát dương

- Liều thấp: Bổ hỏa, trợ hỏa -> Hỏa hư (người lanh, chóng mặt, mệt
mỏi, dễ nhiễm lạnh)
3. Phối hợp thuốc
Thoát dương: Phối hợp thuốc cầm mồ hôi, hóa đàmhàn, thông kinh
mạch
4. Cổ phương
Tứ nghịch thang, hồi dương cấp cứu thang
5. Chú ý
- Không dùng: PNCT, trẻ em, đang chảy máu
- Thận trọng: Âm hư nội nhiệt
St Tên vị thuốc
Công năng –chủ trị
Chú ý – thận trọng –
t
( tính -vị )
kiêng kị
1 Phụ tử chế (Vị
- Hồi dương cứu
Không dùng:


cay, ngọt, tính đại
nhiệt, có độc)
-

-

-

-

2

Quế nhục (Vị
ngọt, cay, tính
nhiệt)

-

-

-

3

Cam khương (Vị
cay, tính nhiệt)

-

-

-

nghịch -> Thoát
dương, vong dương
Bổ hỏa (bổ dương)
-> Hỏa hư (Tâm
thận dương hư)
Khứ hàn, giảm đau

-> Phong , hàn,
thấp tí
Ấm thận hành thủy
-> Viêm thận mạn,
chức năng thận
kém, chân tay phù
Kiện tỳ vị -> Tỳ vị
hư hàn

PNCT, dưới 15
tuổi
- Nhiệt thịnh, nội
nhiệt, sốt
Thận trọng : Người già,
yếu

Trợ dương cứu
nghịch (ôn trung,
hồi dương) ->
Thoát vong, vong
dương
Bổ hỏa (bổ dương)
-> Thận dương hư
Khứ hàn, giảm đau
-> Hàn nhập lý gây
đau bụng, tiêu
chảy, nôn
Ấm thận hành thủy
-> Phù thũng (bàn
chân)

Không dùng:
- PNCT, trẻ em,
- Nhiệt thịnh, sốt

Trợ dương cứu
nghịch (ôn trung,
hồi dương) ->
Thoát vong, vong
dương
Ôn trung chỉ tả ->
Hàn nhập lý gây
đau bụng , tiêu
chảy
Ôn vị chỉ nôn ->
Nôn do hàn ẩm
phạm phế

Không dùng:
- PNCT
- Nhiệt thịnh, sốt

-

THANH NHIỆT GIẢI ĐỘC
1. Tính, vị

Vị đắng/ngọt, tính hàn
2. Công năng- Chủ trị
- Thanh nhiệt giải độc -> Bệnh do viêm, nhiễm khuẩn (Gram +), mụn

nhọt, viêm hô hấp, gan, ổ áp se
Chống dị ứng (nhiệt chẩn) -> Mề đay, mẩn ngứa
Phối hợp
Bệnh ở biểu: Giải biểu cay mát, tiêu mủ
Bệnh ở lý: thanh nhiệt táo thấp, thanh nhiệt giáng hóa
Cổ phương
Ngân kiều tán
5. Chú ý
Âm dược -> Dùng kéo dài gây hại nguyên khí
St Tên vị thuốc
Công năng –chủ trị
Chú ý – thận trọng –
t
( tính -vị )
kiêng kị
1 Kim ngân hoa (Vị
- Thanh nhiệt giải
- Không dùng: Mụn
ngọt, tính hàn)
độc -> Viêm,
nhọt, áp se đã vỡ
nhiễm khuẩn: Mụn
mủ
nhọt, đinh độc,
- Thận trọng:
viêm họng, viêm
Dương khí hư,
cơ, viêm tạng phủ,

tiểu chảy hàn
lỵ trực khuẩn
chứng
- Giải biểu nhiệt ->
Sởi, sốt phát ban,
dị ứng, mẩn ngứa,
cảm cúm, ôn bệnh
khởi phát
- Thanh thấp nhiệt ở
vị tràng
- Lương huyết chỉ
huyết
- Giải độc sát khuẩn
2 Sài đất
- Thanh nhiệt giải
độc -> Viêm,
nhiễm khuẩn: Mụn
nhọt, viêm tấy
ngoài da, viêm
bàng quang, rôm
sẩy
- Hạ sốt
3.
4.

THANH NHIỆT TÁO THẤP
1. Tính, vị

Vị đắng, tính hàn

2. Công năng, chủ trị

Thanh thấp nhiệt -> Trị:
Thấp nhiệt gây bệnh: Viêm, nhiễm khuẩn phủ, tạng (gan, phổi,...), cơ,
khớp
- Hội chứng lỵ trực khuẩn
- Tăng HA
3. Phối hợp
- Sốt cao: Thanh nhiệt giáng hóa
- Khí trệ: Hành khí
-


4. Cổ phương

HOÁ ĐÀM
Hoàng liên giải độc thang, Long đởm tả can thang
5. Chú
ý hoá đàm hàn (thuốc tính nhiệt)
Nhóm
thuốc
-1. TVQK:
Thận trọng:
khíQK:
hư, Phế,
hạ HA,
em,( PNCT,
dùng
kéonhiều
dài (hại

vị cay,Dương
tính ôn,
vị, trẻ
tỳ,...+
Đàm liên
quan
tới
nguyên
khí)
phế,
thấp
từ tỳ theo vị đẩy lên phế)
St 2.Tên
vị thuốc
Công năng –chủ trị
Chú ý – thận trọng –
CNCT:
t
( tính
-vị hàn:
)
kiêng kị
Hoá
đàm
1 Hoàng
liênđờm
(Vị phế  giảm
- Thanh
thấp nhiệt
- Long

ho
đắng,
tính
hàn)
Tả, kinh
lỵ trực
- Trị:
đau
mỏi cơ, khớp,->
thần
ngoại biên ( đàm hàn tính dương
khuẩn,
dạ dịch)
trong loãng ngoài ở phế
còn viêm
có ở hoạt
dày, viêm
ruột
- Trị tăng cholesterol, béo
chóng
mặt, đau đầu ( người béo cũng có
- Thanh
hỏa
-> mỡ)
nhiều đàm  hoá đàm
hàn tâm
giảm
máu
Tâm phiền: Hồi
3. Phối hợp

nhịp, tới
mấtkhí)
+ Hành khí, hoạt huyết (hộp,
Phếloạn
liên quan
ngủ,lên
lưỡiphế
lở, gây
rộp đàm)
+ Lợi thấp ( Thấp tại tỳ đẩy
sáng
+ Thuốc trị ng/nhân (- + Thanh
kiện tỳ,can
thanh
nhiệt – âm hư nội nhiệt gây
mắt -> Viêm gan,
tăng đàm hàn)
đau mắt đỏ
4. Cổ phương
- Hạ đường huyết ->
- Nhị trần thang
Trị tiêu khát
- Lục quân tử thang
- Chỉ huyết-> chảy
5. Thận trọng:
cam, sinh
nôn ra
+ Âm hư sinh nội nhiệt (máu
nội nhiệt
tân dịch, mà thuốc hoá đàm vị

cay tính ôn  ko dùng) máu
- Giải độc hạ hỏa ->
+ Mồ hôi nhiều
nhiệt độc: ung nhọt
, sốt
caohàn)
chóng
Nhóm thuốc hoá đàm nhiệt ( độc
thuốc
tính
1. TVQK: vị ngọt, tính hàn; mặt
QK: Can, phế,...+
2. CNCT:
2 Hoàng
bá (Vị
Hoá đàm
nhiệt, trị: - Thanh thấp nhiệt
đắng,
tính do
hàn)
quang
- Đàm
viêm hô hấp:thận,
viêmbàng
PQ, phổi,
amidan ( Phế - phổi, viêm –
-> Viêm tiết niệu
sưng nóng đỏ đau  nhiệt)
cấp,coviêm
thận

- Tâm thần kinh: hôn mê,
giật,bể
tâm
thần phân liệt, động kinh ( phế
Giải độc
trợ tâm  phế đàm- nhiệt
màtiêu
tâmviêm
tàng thần  mất thần ( hôn mê)
MụnNgoài
nhọt,ra
lở Can chủ cân  co giật
hoặc nhiệt nộ ( động ->
kinh).
ngứa
3. Phối hợp:
Tư âm
tả tân
hỏadịch
-> ( do là đàm nhiệt, đàm đặc
- Đàm phế: + thanh- nhiệt,
sinh
Âm
hưloãng)
nội nhiệt,
nên cần giảm nhiệt và
làm
nhức xương
(cốtthanh can
- Tâm thần kinh: + an thần,

bình can,
chưng)
4. Cổ phương:
5. Chú ý: Thận trọng: Thai phụ, dương khí hư
St Tên vị
Công năng –chủ trị
Chú ý – thận trọng –
t
thuốc
kiêng kị
( tính
-vị )
CHỈ HO
1
Cátôn
cánh
- (Hoá
hàn
đàm  long đờm, trị
- Thận trọng: đang
Thuốc
phế chỉ ho
chỉ ho
hàn)
(Đắng,
đờm/phế

ho
tiêu chảy
6. TVQK: tính ôn, QK: Phế,+...

- Thông phế, lợi hầu họng 
7.cay)
CN-CT:
Hoá
đàm
- Giảm ho: ức chếViêm
TKTWhọng, amidan
Tiêu mủ
 mụn
nhọtho
cóhấp)
mủ
hàn
Chứng ho hàn- ( viêm,
nhiễm
khuẩn
Gió
bay
8. Phối hợp thuốc:
cay mắt
đắng lòng


+
+
+
+

Hoá hàn đàm ( nhớ Ôn hoá hàn đàm: ôn phế + hoá hàn đàm)
An thần ( đồng td trên TKTW)

Hành khí ( Phế khí)
Trị nguyên nhân:...

Thuốc thanh phế chỉ ho ( chỉ ho nhiệt)
1. TVQK: tính hàn/ lương, QK: phế,+..
2. CN-CT:
- Chỉ ho  ho do phế nhiệt ( viêm hô hấp)
3. Phối hợp
+ Thuốc hoá đàm nhiệt ( Thanh hoá đàm nhiệt: Thanh phế + hoá
đàm nhiệt)
+ Thuốc an thần ( phế trợ tâm)
+ Thuốc trị nguyên nhân:
4. Cổ phương: Bách hợp cố kim thang
St Tên vị thuốc
Công năng –chủ trị
Chú ý – thận trọng –
t
( tính -vị )
kiêng kị
1
Bách bộ
- Ôn phế, nhuận phế, chỉ
- Tỳ vị hư, tiêu
(Đắng, ngọt,
ho  ho lâu ngày, viêm
chảy không nên
ấm, phế)
họng
dùng
- Thanh tràng  viêm đại

tràng mạn tính
- Giải độc khử trùng 
giun kim, chấy rận


THUỐC BÌNH SUYỄN
1. Suyễn: Cơn co thắt khí quản  khó thở

Nguyên nhân:
+ Phế khí nghịch
+ Thận nạp khí kém
( thận chủ nạp khí ảnh hưởng phế khí – hormon tuyến thượng thận
như adrenallin làm giãn cơ trơn khí phế quản)
- Bình suyễn: hạ suyễn: giảm co thắt KQ
2. Thuốc trị bình suyễn: Thuốc cắt giảm co thắt KQ
 Chỉ trị triệu chứng
 Phối hợp thuốc khác để trị ng/nhân
3. Nguyên tắc trị bệnh hen PQ:
 Đợt cấp tính: phối hợp
- Thuốc bình suyễn
- Thuốc chỉ ho ( + an thần)
- Thuốc hoá đàm
- Thuốc lợi thấp
- Thuốc hành khí
( hen liên quan phế khí ( hành khí), ng bệnh hay ho khạc ( chỉ ho, hoá
đàm), lo âu hốt hoảng ( an thần), thấp ứ lại phế gây khó thở ( lợi
thấp))
 Giai đoạn ổn định: phối hợp:
- Thuốc bổ âm/ dương ( thận âm/ thận dương): vì thận nạp khí kém
- Thuốc kiện tỳ ( hoá đàm): Thấp tại tỳ gây ứ lên phổi gây suyễn

- Thuốc nhuận phế, bình suyễn, hoá đàm
St Tên vị thuốc
Công năng –chủ trị
Chú ý – thận trọng –
t
( tính -vị )
kiêng kị
1
Cà độc dược
Định suyễn ( bình
- Không dùng:
Đắng, ấm, có
suyễn)  HPQ
PNCT và trẻ dưới
độc, Phế, vị
- Giảm đau  đau dạ
5 tuổi
dày, đau khớp
( thường có độc tác
dụng đến khớp như
Ô đầu phụ tử)
- Sát khuẩn ( đắng) 
Rắn cắn, mụn nhọt,
chấn thương ( đắp
quả tươi)
Độc bảng A
-


AN THẦN

Thuốc dưỡng tâm an thần
Đặc điểm chung
Thuốc nuôi dưỡng tâm âm ( dương là thực, âm là không thực, tâm dương
liên quan thực thể, tâm âm liên quan suy tưởng  nghĩ nhiều tâm âm hư),
tâm huyết ( tâm chủ huyết mạch)  an thần
1. TVQK: khí hoà hoãn, quy tâm kinh +...
2. CNCT: dưỡng tâm – an thần  trị triệu chứng:
- Rối loạn tâm thần kinh: tâm thần phân liệt, hoang tưởng
- Rối loạn TKTW:
+ Mất ngủ: khó, ít, không sâu
+ Đau đầu, thiểu năng tuần hoàn não
- Rối loạn TK thực vật: Nhịp tim nhanh, THA
3. Phối hợp thuốc:
- Thực chứng ( cấp tính):
+ Thuốc tả ( thanh nhiệt/ tán hàn/ lợi thấp...): Tâm huyết bất túc, tâm
can chủ nộ, hoả nộ  hạ hoả....
- Hư chứng ( mạn tính – suy nhược lâu ngày)
+ Âm hư: Bổ âm
+ Huyết hư: Bổ huyết
+ Khí hư: Bổ khí
+ Dương hư: Bổ dương
4. Bài thuốc cổ phương: Thiên vương bổ tâm đan

St Tên vị thuốc
t
( tính -vị )
1 Ngải tượng
Bình vôi
( đắng, hàn, tâm,
can, tỳ)

Công năng –chủ trị
-

-

-

2

Lạc tiên
( Đắng, chát,
bình, tâm)

-

-

DTAT  suy nhược
TK, mất ngủ, động
kinh
Kiện vị giảm đau 
viêm loét dạ dày tá
tràng, đau răng
Giải độc tiêu viêm,,
trừ ung thũng
Thanh phế chỉ ho 
ho nhiệt, viêm
( kinh phế, tính
hàn)

An thần thông
huyết  tâm hồi
hộp, phiền muộn,
mất ngủ
Giải độc nhiệt, mát
gan  có thể háo
khát, đau mắt đỏ

Chú ý – thận trọng –
kiêng kị
Không dùng:
- PNCT, dưới 15
tuổi
- Nhiệt thịnh, nội
nhiệt, sốt
Thận trọng : Người già,
yếu


3

Vông nem
( Đắng, chát,
Bình, tâm)

-

-

-

4

Liên tâm
( Đắng, hàn, tâm)
Ngoài ra

-

-

An thần, thông
huyết  mất ngủ
( + liên diệp)
Tiêu độc, sát khuẩn
 Lá tươi đắp mụn
nhọt
Hạ sốt, thông tiểu
Chỉ thống  Phong
thấp, cước khí
Trấn tâm, an thần,
gây ngủ  Tâm
phiền, bất an, mất
ngủ
Thanh tâm hoả 
Nhiệt hãm ở tâm
bào gây chóng
mặt, nói mê, nói
nhảm
Bình can hạ áp 

THA

Liên diệp = hà
diệp

-

Liên nhục

-

Thanh nhiệt giải
thử ( nắng), khứ ứ
chỉ huyết

-

Cố sáp – kiện tỳ chỉ
tả, ích thận cố tinh,
dưỡng tâm an thần

-

-

AN THẦN
Thuốc trọng trấn an thần
Đặc điểm chung
Thuốc TTAT: bình can tiềm dương  an thần
1. TVQK: âm dược, quy kinh can...  bình can, thanh can

2. CN-CT: bình can  an thần, trị triệu chứng:
- Rối loạn tâm thần kinh: TT phân liệt
- RL TKTW: động kinh, uốn ván, co giật ( sốt...)
- RL TKTV: mồ hôi, “hoả vượng”  đau đầu
3. Phối hợp thuốc
- Thuốc thanh can, bình can: cúc hoa, thảo quyết minh, sinh địa,
hoàng cầm, long đởm, bạch thược, sài hồ,...
- Thuốc dưỡng tâm an thần
- Âm hư: + thuốc bổ âm
4. Cổ phương: chu sa an thần hoàn
5. Chú ý: thận trọng ở người dương hư, hoả hư ( nên âm vượng  không
dùng âm dược)
Nhóm thuốc: TRỪ THẤP ( Trừ phong thấp, hoá thấp, lợi thấp)


Thuốc trừ phong thấp
Đặc điểm chung
Trừ ngoại tà: Phong, hàn ( nhiệt), thấp xâm phạm da, kinh lạc, cơ nhục,
gân, xương gây chứng bệnh thuộc hệ vận động: cơ, gân, xương, khớp.
1. TVQK:
- Vị cay, tính ôn ( lương)
- Quy kinh: Can, thận, Bàng quang+...
2. CNCT:
- Phát tán phong thấp
 Trị đau nhức TKNB, cơ gân xương
- Khu phong
 Trị dị ứng lạnh ( khu trú lạnh lại để ngăn dị ứng)
3. Phối hợp thuốc
- Thực chứng:
+ Tán hàn

+ Hoạt huyết/ hành khí
+ Lợi thấp
+ Thông kinh lạc
- Hư chứng:
+ Thuốc trị nguyên nhân: kiện tỳ, bổ thận, bổ can,...
4. Cổ phương: Độc hoạt ký sinh thang, Cửu vị khương hoạt thắng thấp
thang,...
5. Chú ý: Thận trọng âm hư, huyết hư ( hoả vượng)
Dùng kép dài gây hao tổn tân dịch ( cay, ôn)
St Tên vị thuốc
Công năng –chủ trị
Chú ý – thận trọng –
t
( tính -vị )
kiêng kị
1 Mã tiền tử
- Phát tán phong
CCĐ: Trẻ dưới 3 tuổi, PN
( Đắng, hàn, có
thấp  Phong thấp: cho con bú
độc, can, tỳ)
đau, viêm khớp
Chú ý:
cấp/mạn, TKNB
- Mất ngủ, di mộng
- Mạnh gân cốt 
tinh không nên
gân cơ tê đau,
dùng
chân tay tê mỏi

- Có tác dụng THA,
- Khứ phong chỉ kinh
tăng tiết dịch vị
 kinh giản, co
quắp
- Tan ứ, tiêu thũng 
nhọt độc, chấn
thương, cơ nhục
xưng tấy
TRỪ THẤP ( Trừ phong thấp, hoá thấp, lợi thấp)
Thuốc lợi thấp
Đặc điểm chung
Trừ thấp tà bằng cách lợi tiểu
1. TVQK:
- Vị ngọt, nhạt ( đạm), tính bình/hàn
- Quy kinh: thận, bàng quang, phế, tỳ
2. CNCT:


-

Lợi tiểu, trị triệu chứng do thấp tà gây:
Phù nề ( do thấp trệ): phù do suy tim, viêm cầu thận, thận hư, suy
dinh dưỡng, thiếu vitamin B1...
Viêm tiết niệu cấp
Sỏi tiết niệu
Chứng khác: THA, sốt, tiêu chảy, phong thấp, viêm gan virus,...
3. Phối hợp thuốc
Thuốc trị nguyên nhân:
+ Phù tim: thuốc trợ tim

+ Viêm tiết niệu: thuốc thanh nhiệt táo thấp ( hoàng bá)
+ Phù dinh dưỡng: Thuốc kiện tỳ, bổ khí
+ Viêm gan VR: Thuốc thanh nhiệt táo thấp ( hoàng liên)
4. Cổ phương: Ngũ bì ẩm
5. Chú ý: Thận trọng đang mất máu, mất nước ( do hao tổn tân dịch)

Nhóm thuốc Lý huyết

Hoạt huyế
Cay, Ấm
Tâm/Tâm bà
- Hoạt huyế
- Trừ phong
Thuốc Hành

+ Tính, Vị
+ Quy kinh
+ Công năng-Chủ trị
+ Phối hợp thuốc:
+ Lưu ý:
+ Liều dùng

Không dùng

Nhóm thuốc Hoạt huyết
Uất kim
+ Tính,
Cay, đắng, hàn
Vị
+ Quy

Can, Đởm, Phế
kinh

Nhóm Phá huyết
Khương hoàng
Vị đắng, cay ngọt, tính hàn

+ Công
- Hành khí, hành huyết =>
năng-Chủ Huyết ứ, ngực bụng đầy
trị
trướng, thống kinh
- Trừ thấp nhiệt can đởm =>
Viêm gan hoàng đản, xơ gan,
viêm túi mật, sỏi thận.

- Phá tích huyết, hành huyết, giải
uất thông kinh => huyết ứ trệ: bế
kinh, huyết ứ sau sinh, đau vùng
tim

Tâm phế can (máu thường quy
vào kinh tâm, lưu thông quy
thêm vào phế)

- Tiêu thực , hóa đàm=> Tiêu hóa
bất chấn, bụng đầy, rối loạn
chuyển hóa lipid
- Lợi mật => ứ mật gây vàng da
- Lợi tiểu => Tiểu buốt, dắt

- Giải độc gan: dùng trong các


bệnh mụn nhọt, sang lở; ngoài ra
còn trị bong gân , đau cơ.
+ Phối
hợp
thuốc:
+ Lưu ý:

Tác dụng dược lý: Nghệ có tác
dụng kích thích bài tiết của tế bào
gan. Courcumin có tác dụng co
bóp túi mật và tác dụng giảm
cholesterol trong máu; ngoài ra
còn có tác dụng chống viêm giảm
đau, kéo dài thời gian chảy máu
- Tác dụng kháng khuẩn: tinh dầu
nghệ và dịch ép nghệ có tác dụng
ức chế 5 chủng vi khuẩn. tinh dầu
còn ức chế nấm ngoài da.

+ Liều
dùng

6-12 g

Nhóm thuốc Chỉ huyết
+ Tính, Vị
+ Quy kinh

Hoạt huyết
Lương, Hàn
Tâm,can

+ Công năng-Chủ trị

Lương huyết chỉ huyết(

+ Phối hợp thuốc:

Thuốc Thanh nhiệt lươn

+ Lưu ý:
+ Liều dùng
Nhóm thuốc Lương huyết- Chỉ huyết
+ Tính, Vị
+ Quy kinh
+ Công năng-Chủ trị

Hòe hoa
Khổ (đắng), Lương, hơi hàn
Can, đại tràng
- Chỉ huyết: Tiện huyết, trĩ huyết


- Chứng hoa mắt, chóng mặt, nh
- Cao huyết áp( có tác dụng tăng

+ Phối hợp thuốc:

- Phối hợp trắc bách diệp, kinh g
- Bình can hạ áp: có thể phối hợp

+ Lưu ý:
+ Liều dùng

PNCT không dùng
4-12 g
THUỐC BỔ KHÍ

I.ĐẠI CƯƠNG:
Khí: Vô hình, năng lượng cho cơ thể hoạt động.
Các loại khí: Nguyên khí, Dinh khí, Vệ khí, Tông khí.
Đặc điểm chung: Thuốc có tác dụng bồi bổ phần khí cơ thể.
1. Tính, vị, quy kinh: Vị ngọt, tính bình/ôn (dương dược). Quy kinh: Tỳ,

phế.

2. Công năng- chủ trị:

(Các tạng phủ có chức năng ích khí, hóa khí như tỳ và phế => Thực
chất thuốc bổ khí là thuốc kiện tỳ và bổ phế).
-

Bổ khí: Dùng khi mệt mỏi, choáng váng, đau đầu.

-

Kiện tỳ: trị chứng tỳ dương hư-> chán ăn, chậm tiêu, đại tiện

lỏng, sa giáng ( sa dạ dày, sa dạ con, sa trực tràng,…)viêm đại
tràng mạn thể loạn khuẩn.

-

Bổ phế khí, trị chứn phế khí hư -> thở nông, khó thở.

3. Phối hợp:

Phối hợp với thuốc khác để tang hiệu lực:
+

Thuốc hành khí

+

Thuốc tiêu đạo


+

Thuốc hóa thấp

+

Thuốc lợi thấp

+

Thuốc thăng dương

Khí là soái của huyết=> khí kém thường huyết hư => Bổ khí
thường phối hợp với bổ huyết, đặc biệt TH: khí huyết lưỡng hư
4. Cổ phương: Tứ quân tử, Bổ trung ích khí.
5. Chú ý: Thận trọng thể âm hư nội nhiệt, hưng phấn mất ngủ.

Nhân sâm
Nguồn gốc

Rễ cây nhân sâm Pa

Họ nhân sâm Aralia

Tính vị

Ngọt, hơi đắng- ấm

Quy kinh

Tỳ, phế. Thông hàn

Công năng-

-Đại bổ nguyên k

chủ trị

sinh tân, định thầ

Dùng khi khí hư, ké

lâu ngày, gầy yếu,

nhiều, háo khát, mấ
quên

-Bổ phế bình xuyễ

ho do phế hư: ho la
quản mạn.
-Kiện tỳ sinh tân

Phiền khát, tân dịch
Liều dùng

2-12g

Kiêng kỵ

Không dùng : Đau b

chảy, PNCT, đang c
huyết áp cao.

Thận trọng: Mất ng
nội nhiệt, trẻ em.

Chú ý

Khi dùng cần bỏ ph

rễ vì phần này kích
họng gây nôn lợm,

phần đầu rễ làm th
trừ đàm chứ không
thuốc bổ khí.

Nhóm thuốc Bổ huyết
+ Tính, Vị

Nhóm thuốc Bổ huyết
Ôn, ngọt

+ Quy kinh

Hà thủ ô đỏ
Ngọt, đắng, tính Ấm

Liên quan đến huyết Can, thận
như Tâm, Can, Tỳ

+ Công năng-Chủ trị

- Bổ huyết => Huyết hư
( da, nm tái,vàng,hoa
mắt ,chóng mặt ,đau
đầu,mệt mỏi ,ngủ kém,
khó thở),KN ko đều.
- Bổ âm( can, thận) =>

Âm hư(ù tai, di tinh,
mộng tinh, phụ nữ KN
không đều, huyết hư)
- Sinh tân dịch, chỉ khát
=> Tân dịch hao tổn

+ Phối hợp thuốc:

- Khí+ huyết hư =>
Phối hợp bổ khí
- Huyết hư, huyết táo+
táo kết => Phối hợp
nhuận tràng thông tiện
- Khí huyết hư, dẫn tới
cơ nhục tê mỏi => Phối
hợp thuốc bổ tỳ
- Huyết thiếu, dẫn tới
tâm quý, thần chí bất
an => Kết hợp dưỡng

- Bổ huyết => Huyết hư
( da, nm tái,vàng,hoa
mắt ,chóng mặt ,đau
đầu,mệt mỏi ,ngủ kém,
khó thở) có thể phối
hợp cùng với Thục địa,
Long nhãn, Đảng sâm,
Bạch thược
- Bổ Can Thận => Can
Thận hư( đau khớp

xương, vô sinh)
- Giải độc chống viêm:
mụn nhọt, thấp chẩn lở
loét, trị bệnh tràng
nhạc( loa lịch), điều trị
viêm gan mạn tính
- Nhuận tràng thông
tiện: trường hợp thiếu
máu vô lực dẫn tới đại
tiện bí táo, ngoài ra còn
chữa trĩ, đi ngoài ra
máu


tâm an thần
+ Lưu ý:

+ Liều dùng

Thận trọng đang rối
loạn tiêu hóa

Hà thủ ô chưa chế biến
vị chát se => Khi dùng
cần ngâm với nước gạo
rồi chế với nước sắc
đậu đen
20-40 g