Những con đường tốt hơn đi tới kinh tê thị trường

NHÛÄNG CON ÀÛÚÂNG TƯËT HÚN...
251250
TOÂN CÊÌU HỐA VÂ NHÛÄNG MÙÅT TRẤI
CHÛÚNG 7
NHÛÄNG CON ÀÛÚÂNG TƯËT HÚN
ÀI TÚÁI KINH TÏË THÕ TRÛÚÂNG
K
hi nhûäng chiïën lûúåc cẫi cấch cêëp tiïën úã Nga cng nhû
nhiïìu núi khấc thêët bẩi, nhûäng ngûúâi àậ ng hưå nố bâo
chûäa rùçng hổ chùèng côn cấch nâo khấc. Nhûng cố nhûäng
cấch khấc. Àiïìu nây àûúåc chó ra mưåt cấch thuët phc tẩi mưåt
hưåi nghõ úã Prague, thấng 9.2000, khi cûåu quan chûác chđnh ph
tûâ nhiïìu nûúác Àưng Êu – cẫ nhûäng nûúác àậ thânh cưng vâ
nhûäng nûúác àậ thêët bẩi – hổp lẩi vúái nhau àïí àấnh giấ vâ rt
kinh nghiïåm. Chđnh ph Cưång hôa Sếc, do Vaclav Klaus lậnh
àẩo, ban àêìu àûúåc IMF àấnh giấ cao nhúâ chđnh sấch tû nhên
hốa nhanh chống. Nhûng kïët quẫ ca toân bưå quấ trònh chuín
àưíi lâ GDP, cho àïën cëi nhûäng nùm 1990, lẩi thêëp hún mûác
ca nùm 1989. Nhûäng quan chûác trong chđnh ph ca ưng nối
rùçng hổ chùèng cố sûå lûåa chổn chđnh sấch nâo khấc. Nhûng lån
àiïåu nây bõ cấc diïỵn giẫ tûâ Cưång hôa Sếc vâ nhûäng nûúác khấc
bấc bỗ. Cố nhûäng lûåa chổn khấc – cấc nûúác khấc àậ chổn lûåa
khấc nhau vâ cố mưëi liïn hïå rộ rïåt giûäa nhûäng chổn lûåa khấc
nhau vúái nhûäng kïët quẫ khấc nhau.
Ba Lan vâ Trung Qëc àậ ấp dng nhûäng phûúng phấp khấc
vúái nhûäng phûúng phấp mâ Àưìng thån Washington ng hưå.
BÂI HỔC CHO NÛÚÁC NGABÂI HỔC CHO NÛÚÁC NGA
BÂI HỔC CHO NÛÚÁC NGABÂI HỔC CHO NÛÚÁC NGA
BÂI HỔC CHO NÛÚÁC NGA
Nga àậ cố mưåt khốa hổc thêët bẩi vïì kinh tïë trõ trûúâng mâ
chng ta lâ nhûäng giấo viïn. Khốa hổc nây múái k cc lâm sao.

Mưåt mùåt, hổ àûúåc dẩy vúái liïìu lûúång lúán kinh tïë hổc giấo khoa
vïì thõ trûúâng tûå do. Mùåt khấc, nhûäng gò hổ thêëy trong thûåc tïë
tûâ giấo viïn ca hổ khấc xa vúái àiïìu àậ hổc. Ngûúâi ta bẫo hổ
rùçng tûå do hốa thûúng mẩi lâ cêìn thiïët àïí xêy dûång thânh cưng
nïìn kinh tïë thõ trûúâng nhûng khi hổ cưë gùỉng xët khêíu nhưm
vâ uranium (vâ nhûäng hâng hốa khấc nûäa) sang M, hổ thêëy
cấnh cûãa àậ bõ àống kđn. Thûåc tïë lâ nûúác M àậ thânh cưng
mâ chùèng cêìn àïën tûå do hốa thûúng mẩi hay nhû ngûúâi ta àưi
khi nối “thûúng mẩi lâ tưët nhûng nhêåp khêíu thò khưng tưët”. Hổ
àûúåc dẩy lâ cẩnh tranh lâ quan trổng (mùåc d khưng nhêën
mẩnh lùỉm), nhûng chđnh ph M lẩi àang thânh lêåp mưåt cartel
toân cêìu vïì nhưm vâ trao quìn àưåc quìn nhêåp khêíu uranium
àậ lâm giâu cho mưåt nhâ sẫn xët àưåc quìn ca M. Ngûúâi
ta bẫo hổ tû nhên hốa nhanh chống nhûng nưỵ lûåc tû nhên hốa
duy nhêët úã M kếo dâi nhiïìu nùm trúâi. Nûúác M thuët giẫng
mổi ngûúâi, àùåc biïåt lâ sau khng hoẫng Àưng Ấ, vïì ch nghơa
tû bẫn thên hûäu vâ mưëi hiïím hổa ca nố. Nhûng vêën àïì sûã
dng ẫnh hûúãng úã M khưng chó cố úã nhûäng vđ d trong chûúng
nây mâ cẫ úã trong quấ trònh hưỵ trúå vûåc Qu àêìu tû mẩo hiïím
Long Term Capital Management úã chûúng cëi cng.
Nïëu chùèng ai nghiïm tc nghe nhûäng lúâi rao giẫng ca
phûúng Têy thò chng ta nïn hiïíu tẩi sao lẩi nhû vêåy. Khưng
chó lâ do nhûäng tưín thûúng trong quấ khûá, chùèng hẩn nhû
nhûäng thỗa thån thûúng mẩi khưng cưng bùçng àïì cêåp trong
nhûäng chûúng trûúác. Àố chđnh lâ do nhûäng gò chng ta àang
lâm hưm nay. Ngûúâi ta khưng chó nghe xem chng ta nối gò,
mâ côn nhòn xem chng ta lâm gò. Mổi thûá khưng phẫi lc nâo
cng lâ mưåt bûác tranh tûúi mâu.
NHÛÄNG CON ÀÛÚÂNG TƯËT HÚN...
253252

TOÂN CÊÌU HỐA VÂ NHÛÄNG MÙÅT TRẤI
lẩm phất xëng mûác thêëp hún lïn trïn cấc mưëi quan têm kinh
tïë vơ mư khấc. Nhûng hổ lẩi ch têm vâo nhûäng thûá mâ IMF
khưng ch àêìy à, chùèng hẩn nhû, têìm quan trổng ca sûå
ng hưå dên ch àưëi vúái quấ trònh cẫi cấch, àiïìu àôi hỗi phẫi giûä
thêët nghiïåp úã mûác thêëp, trúå cêëp cho nhûäng ngûúâi thêët nghiïåp,
àiïìu chónh lûúng hûu theo lẩm phất vâ xêy dûång cú súã hẩ têìng
thïí chïë cêìn thiïët cho nïìn kinh tïë thõ trûúâng hoẩt àưång.
Viïåc tû nhên hốa dêìn dêìn gip cho quấ trònh tấi cú cêëu cố
thïí thûåc hiïån trûúác khi tû nhên hốa vâ cấc doanh nghiïåp lúán
cố thïí àûúåc chia thânh nhûäng àún võ nhỗ hún. Nhúâ àố, mưåt
khu vûåc doanh nghiïåp nhỗ nùng àưång cố thïí hònh thânh vâ
àûúåc nhûäng doanh nhên trễ mong mën àêìu tû cho tûúng lai
ca chđnh hổ lậnh àẩo.
50
Tûúng tûå, thânh cưng ca Trung Qëc trong nhûäng thêåp k
qua tûúng phẫn hoân toân vúái thêët bẩi ca Nga. Trong khi Trung
Qëc tùng trûúãng bònh qn hâng nùm hún 10% trong nhûäng
nùm 1990 thò Nga lẩi giẫm sẫn lûúång vúái tưëc àưå trung bònh 5,6%
mưåt nùm. Cho àïën cëi thêåp k, thu nhêåp thûåc tïë (cấi gổi lâ
sûác mua) úã Trung Qëc àậ tûúng àûúng vúái úã Nga. Trong khi
quấ trònh chuín àưíi úã Trung Qëc kếo theo kïët quẫ giẫm
nghêo lúán nhêët trong lõch sûã trong mưåt thúâi gian ngùỉn (tûâ 358
tû vâ cấc tưí chûác tâi chđnh qëc tïë.” George W. Kolodko, “Russia Should Put
Its People First”, New York Times, ngây 7.7.1998.
50
Ba Lan cng cho thêëy rùçng ngûúâi ta cố thïí giûä súã hûäu nhâ nûúác mâ khưng
nhûäng khưng lâm thêët thoất tâi sẫn mâ thûåc tïë côn lâm tùng nùng sët. ÚÃ
phûúng Têy, lúåi đch lúán nhêët vïì nùng sët thu àûúåc khưng phẫi nhúâ tû nhên
hốa mâ nhúâ cưng ty hốa, nghơa lâ, ấp àùåt giúái hẩn ngên sấch chùåt chệ vâ cấc

thưng lïå thûúng mẩi vâo cấc doanh nghiïåp mùåc d chng vêỵn thåc súã hûäu
nhâ nûúác. Xem: J. Vickers vâ G. Yarrow, Privatization: An Economic Analysis
(Cambridge, MA: MIT Press, 1988), chûúng 2 vâ J. Vickers vâ G. Yarrow,
“Economic Perspectives on Privatization”, Journal of Economic Perpectives
5(2) (xn 1991), trang 111-132.
Ba Lan lâ nûúác thânh cưng nhêët trong nhûäng nûúác Àưng Êu.
Trung Qëc àẩt mûác tùng trûúãng nhanh nhêët so vúái bêët cûá nïìn
kinh tïë lúán nâo trong vông hai mûúi nùm qua. Ba Lan lc àêìu
cng ấp dng “liïåu phấp sưëc” àïí àûa lẩm phất phi mậ xëng
mûác chêëp nhêån àûúåc vâ viïåc sûã dng mưåt cấch hẩn chïë biïån
phấp nây ban àêìu lâm cho nhiïìu ngûúâi nghơ Ba Lan cng lâ
mưåt nûúác chuín àưíi theo liïåu phấp sưëc. Nhûng hoân toân
khưng phẫi vêåy. Ba Lan nhanh chống nhêån ra liïåu phấp sưëc
chó ph húåp àïí chưëng lẩm phất phi mậ nhûng khưng ph húåp
cho viïåc chuín àưíi xậ hưåi. Nûúác nây àậ ấp dng chiïën lûúåc
tû nhên hốa dêìn dêìn cng lc vúái xêy dûång nhûäng thïí chïë cú
bẫn ca mưåt nïìn kinh tïë thõ trûúâng, chùèng hẩn cấc ngên hâng
vâ mưåt hïå thưëng låt phấp cố thïí cûúäng chïë húåp àưìng vâ xûã l
phấ sẫn mưåt cấch cưng bùçng. Hổ nhêån ra rùçng khưng cố cấc
thïí chïë àố, mưåt nïìn kinh tïë thõ trûúâng khưng thïí hoẩt àưång
tưët. (Trấi ngûúåc vúái Ba Lan, Cưång hôa Sếc tû nhên hốa cấc doanh
nghiïåp trûúác khi tû nhên hốa ngên hâng. Ngên hâng nhâ nûúác
tiïëp tc cho vay cấc doanh nghiïåp àậ tû nhên hốa vâ nhûäng
àưìng tiïìn hâo phống chẫy vâo nhûäng doanh nghiïåp mâ nhâ
nûúác ûu ấi. Cấc doanh nghiïåp àậ tû nhên hốa khưng chõu sûác
ếp mẩnh mệ vïì ngên sấch vâ àiïìu àố cho phếp chng trò hoận
quấ trònh tấi cú cêëu). Cûåu phố th tûúáng vâ bưå trûúãng tâi chđnh
Ba Lan, George W. Kolodko cho rùçng thânh cưng ca àêët nûúác
ưng lâ do àậ bấc bỗ cưng khai hổc thuët ca Àưìng thån
Washington.

49
Àêët nûúác nây àậ khưng lâm nhûäng gò IMF khun
bẫo. Hổ khưng tû nhên hốa nhanh vâ khưng àùåt mc tiïu ếp
49
Trïn túâ New York Times, Kolodko viïët: “Nhûng cố mưåt mùåt khấc, cng quan
trổng khưng kếm, trong thânh cưng ca chng tưi. Ba Lan khưng xin cưång
àưìng tâi chđnh qëc tïë phï chín. Thay vâo àố, chng tưi mën ngûúâi dên Ba
Lan àưìng thån vúái nhûäng cẫi cấch. Do àố, tiïìn lûúng vâ lûúng hûu àûúåc trẫ
vâ àiïìu chónh theo lẩm phất. Chng tưi cố bẫo hiïím thêët nghiïåp. Chng tưi
tưn trổng xậ hưåi ca chng tưi trong khi vêỵn nưỵ lûåc àâm phấn vúái cấc nhâ àêìu
NHÛÄNG CON ÀÛÚÂNG TƯËT HÚN...
255254
TOÂN CÊÌU HỐA VÂ NHÛÄNG MÙÅT TRẤI
kinh tïë hổc giấo khoa, Arrow nhêån ra hẩn chïë ca nhûäng mư
hònh giấo khoa àố. Ưng êëy vâ tưi àïìu nhêën mẩnh túái têìm quan
trổng ca cẩnh tranh, ca viïåc tẩo ra cú súã hẩ têìng thïí chïë ca
nïìn kinh tïë thõ trûúâng. Tû nhên hốa chó lâ thûá ëu. Nhûäng cêu
hỗi hốc ba nhêët mâ ngûúâi Trung Qëc àùåt ra lâ cêu hỗi vïì sûå
vêån àưång, àùåc biïåt lâ lâm thïë nâo àïí chuín tûâ hïå thưëng giấ bõ
mếo mố sang hïå thưëng giấ thõ trûúâng. Ngûúâi Trung Qëc àậ
tòm ra mưåt giẫi phấp thưng minh: mưåt hïå thưëng hai giấ, trong
àố doanh nghiïåp bấn theo giấ c nhûäng sẫn phêím sẫn xët
theo hẩn ngẩch c (nhûäng gò hổ àûúåc u cêìu sẫn xët trong
hïå thưëng kinh tïë kïë hoẩch) côn nhûäng sẫn phêím sẫn xët vûúåt
quấ hẩn ngẩch àûúåc bấn theo giấ thõ trûúâng tûå do. Hïå thưëng
nây tẩo ra àưång lûåc lúåi nhån tẩi biïn – cấi mâ cấc nhâ kinh tïë
àậ biïët lâ ëu tưë thûåc sûå quan trổng – nhûng trấnh àûúåc khưëi
lûúång tấi phên phưëi khưíng lưì nïëu nhû hïå thưëng giấ múái àûúåc
ấp dng ngay lêåp tûác cho toân bưå sẫn lûúång. Nố cho phếp thõ
trûúâng “dô dêỵm” tòm mûác giấ khưng bõ mếo mố, mưåt quấ trònh

khưng phẫi lc nâo cng trún tru, vúái tûâng bûúác kinh tïë àûúåc
giûä tưëi thiïíu. Quan trổng nhêët, cấch tiïëp cêån tûâng bûúác ca
Trung Qëc trấnh àûúåc mưëi nguy lẩm phất lan trân àậ xẫy ra
vúái liïåu phấp sưëc ca Nga vâ cấc nûúác theo sûå dẩy dưỵ ca IMF
vâ nhûäng hêåu quẫ thẫm khưëc kếo theo nố, bao gưìm cẫ viïåc mêët
sẩch cấc khoẫn tiïìn tiïët kiïåm. Ngay khi hoân thânh mc àđch,
hïå thưëng hai giấ àûúåc bậi bỗ.
Trong khi àố, Trung Qëc giẫi phống ngìn lûåc bùçng mưåt
quấ trònh xốa bỗ nïìn kinh tïë c mang tđnh sấng tẩo: xốa bỗ
nïìn kinh tïë c bùçng cấch tẩo ra nïìn kinh tïë múái. Hâng triïåu
doanh nghiïåp hûúng trêën àûúåc tẩo ra vâ àûúåc giẫi phống khỗi
trấch nhiïåm trong nưng nghiïåp vâ tûå do tòm kiïëm mùåt hâng àïí
sẫn xët. Cng lc àố, chđnh ph Trung Qëc múâi gổi cấc
doanh nghiïåp nûúác ngoâi vâo tham gia liïn doanh. Vâ doanh
triïåu ngûúâi nùm 1990 xëng côn 208 triïåu ngûúâi nùm 1997, sûã
dng tiïu chín nghêo thêëp, àûúåc thûâa nhêån úã Trung Qëc, lâ
1 USD/ngây), quấ trònh chuín àưíi ca Nga kếo theo kïët quẫ
gia tùng nghêo àối lúán nhêët trong lõch sûã trong mưåt thúâi gian
ngùỉn (khưng tđnh cấc trûúâng húåp chiïën tranh vâ nẩn àối).
Sûå khấc biïåt giûäa chiïën lûúåc ca Trung Qëc vâ Nga lâ quấ
rộ râng, ngay tûâ nhûäng bûúác ài àêìu tiïn ca quấ trònh chuín
àưíi. Cẫi cấch ca Trung Qëc bùỉt àêìu tûâ nưng nghiïåp vúái viïåc
chuín hïå thưëng húåp tấc xậ trong nưng nghiïåp sang hïå thưëng
“trấch nhiïåm cấ nhên”, mâ thûåc tïë lâ tû nhên hốa mưåt phêìn.
Àố khưng phẫi lâ quấ trònh tû nhên hốa hoân chónh: cấ nhên
khưng thïí mua vâ bấn àêët tûå do. Nhûng sûå tùng trûúãng sẫn
lûúång cho thêëy ngay cẫ nhûäng cẫi cấch nhỗ vâ hẩn chïë cng
cố tấc dng thïë nâo. Àêy lâ mưåt thânh quẫ lúán liïn quan àïën
hâng trùm triïåu ngûúâi lao àưång vâ àûúåc hoân thânh trong vâi
nùm. Nhûng nố àûúåc tiïën hânh theo cấch tẩo ra àûúåc sûå ng

hưå rưång rậi: thûã nghiïåm thânh cưng úã mưåt tónh sau àố nhên
rưång ra úã nhiïìu tónh khấc, cng thânh cưng khưng kếm. Kïët
quẫ thânh cưng àïën nưỵi chđnh ph trung ûúng khưng phẫi bùỉt
ếp ngûúâi dên thay àưíi mâ nhûäng thay àưíi nây àûúåc hùng hấi
àốn nhêån. Nhûng cấc nhâ lậnh àẩo Trung Qëc hiïíu rộ rùçng
hổ khưng thïí tûå hâi lông vúái vông nguåt qụë vâ cẫi cấch phẫi
àûúåc tiïëp tc múã rưång ra toân bưå nïìn kinh tïë.
Vâo thúâi àiïím nây hổ kïu gổi sûå gip àúä tûâ nhiïìu nhâ tû vêën
M, bao gưìm cẫ Kenneth Arrow vâ tưi. Arrow àậ àûúåc tùång giẫi
thûúãng Nobel mưåt phêìn nhúâ cưng trònh ca ưng vïì nhûäng cú
súã ca kinh tïë thõ trûúâng. Ưng àậ xêy dûång cú súã toấn hổc giẫi
thđch tẩi sao, vâ khi nâo, kinh tïë thõ trûúâng hoẩt àưång. Ưng cng
àậ àẩt àûúåc nhûäng àưåt phấ vïì sûå vêån àưång, vïì cú chïë thay àưíi
ca nïìn kinh tïë. Nhûng khấc vúái nhûäng chun gia kinh tïë
chuín àưíi àậ “hânh qn” túái nûúác Nga vúái nhûäng kiïën thûác
NHÛÄNG CON ÀÛÚÂNG TƯËT HÚN...
257256
TOÂN CÊÌU HỐA VÂ NHÛÄNG MÙÅT TRẤI
Sûå ưín àõnh àống vai trô quan trổng cho tùng trûúãng vâ bêët
k ai biïët vïì lõch sûã Trung Qëc àïìu nhêån thêëy rùçng nưỵi lo mêët
ưín àõnh ln ấm ẫnh àêët nûúác hún mưåt tó dên nây. Rộ râng,
tùng trûúãng vâ thõnh vûúång àûúåc chia sễ rưång khùỉp lâ àiïìu kiïån
cêìn, nïëu khưng mën nối lâ à, cho sûå ưín àõnh lêu dâi. Nhûäng
nïìn dên ch phûúng Têy àậ cho thêëy thõ trûúâng tûå do (thûúâng
cố sûå quẫn l ca nhâ nûúác) àậ thânh cưng trong viïåc àem lẩi
tùng trûúãng vâ thõnh vûúång trïn nïìn tẫng tûå do cấ nhên.
Nhûäng kïët lån nây àậ àng trong quấ khûá vâ cố lệ sệ côn àng
hún trong Nïìn kinh tïë múái ca tûúng lai.
Trong khi tòm kiïëm àưìng thúâi sûå ưín àõnh vâ tùng trûúãng,
Trung Qëc àùåt trổng têm tẩo lêåp mưi trûúâng cẩnh tranh, hònh

thânh cấc doanh nghiïåp vâ tẩo viïåc lâm múái trûúác khi tû nhên
hốa vâ tấi cú cêëu cấc doanh nghiïåp àang cố. Mùåc d Trung Qëc
nhêån rộ têìm quan trổng ca sûå ưín àõnh kinh tïë vơ mư, hổ khưng
bao giúâ nhêìm lêỵn phûúng tiïån vúái mc àđch vâ hổ khưng bao
giúâ cưë gùỉng chưëng lẩm phất àïën mûác cûåc àoan. Hổ hiïíu rùçng
nïëu hổ mën duy trò sûå ưín àõnh xậ hưåi, hổ phẫi trấnh àïí xẫy
ra thêët nghiïåp trân lan. Tẩo viïåc lâm múái phẫi ài liïìn vúái tấi cú
cêëu. Rêët nhiïìu chđnh sấch ca Trung Qëc cố thïí àûúåc diïỵn
giẫi theo hûúáng nây. Khi Trung Qëc tûå do hốa, hổ tûå do hốa
tûâ tûâ vâ theo cấch àẫm bẫo rùçng cấc ngìn lûåc àậ bõ phên bưí
khưng húåp l àûúåc tấi phên bưí cho cấc mc tiïu sûã dng cố
hiïåu quẫ mâ khưng tẩo ra tònh trẩng thêët nghiïåp vư đch. Chđnh
sấch tiïìn tïå vâ cấc thïí chïë tâi chđnh àậ hưỵ trúå tẩo ra cấc doanh
nghiïåp vâ viïåc lâm múái. Mưåt sưë tiïìn cng àûúåc sûã dng àïí gip
àúä nhûäng doanh nghiïåp nhâ nûúác kếm hiïåu quẫ nhûng Trung
Qëc cho rùçng, àiïìu quan trổng hún, khưng chó vïì chđnh trõ
mâ cẫ vïì kinh tïë, lâ duy trò sûå ưín àõnh xậ hưåi – àiïìu cố nguy cú
bõ ẫnh hûúãng búãi t lïå thêët nghiïåp cao. Mùåc d Trung Qëc
khưng tû nhên hốa nhanh cấc doanh nghiïåp nhâ nûúác, khi cấc
nghiïåp nûúác ngoâi kếo àïën hâng àân. Trung Qëc trúã thânh
nûúác nhêån àêìu tû nûúác ngoâi lúán nhêët trong sưë cấc thõ trûúâng
múái nưíi vâ àûáng thûá tấm trïn thïë giúái, sau M, Bó, Anh, Thy
Àiïín, Àûác, Hâ Lan vâ Phấp.
51
Cho àïën cëi thêåp k (90), thûá
hẩng ca Trung Qëc thêåm chđ côn cao hún. Hổ thânh lêåp cng
lc nhûäng cú súã hẩ têìng thïí chïë nhû cấc cú chïë quẫn l ngên
hâng, y ban chûáng khoấn vâ hïå thưëng an sinh xậ hưåi. Khi hïå
thưëng an sinh xậ hưåi àûúåc hònh thânh vâ nhiïìu viïåc lâm múái
àûúåc tẩo ra, hổ múái bùỉt àêìu nhiïåm v tấi cú cêëu cấc doanh

nghiïåp nhâ nûúác, giẫm quy mư ca chng cng nhû quy mư
ca chđnh ph. Trong thúâi gian ngùỉn vâi nùm, hổ tû nhên hốa
hêìu hïët qu nhâ úã ca nhâ nûúác. Nhiïåm v côn chûa kïët thc,
tûúng lai côn chûa rộ râng, nhûng àiïìu nây thò khưng thïí bân
cậi: phêìn lúán ngûúâi Trung Qëc hiïån nay àûúåc hûúãng cåc sưëng
tưët hún so vúái hai mûúi nùm trûúác.
Quấ trònh “chuín àưíi” tûâ chïë àưå toân trõ ca àẫng cưång sẫn
úã Trung Qëc, tuy vêåy, lâ mưåt quấ trònh khố khùn hún nhiïìu.
Tùng trûúãng vâ phất triïín kinh tïë khưng tûå nhiïn àem àïën tûå
do vâ nhên quìn. Mưëi quan hïå giûäa kinh tïë vâ chđnh trõ lâ rêët
phûác tẩp. Nùm mûúi nùm trûúác, cố mưåt quan àiïím phưí biïën lâ
cố sûå àấnh àưíi giûäa tùng trûúãng vâ dên ch. Ngûúâi ta cho rùçng
Nga cố thïí tùng trûúãng nhanh hún M nhûng phẫi trẫ mưåt giấ
àùỉt. Chng ta giúâ àêy biïët rùçng Nga àậ àấnh àưíi tûå do nhûng
lẩi khưng àûúåc lúåi vïì tùng trûúãng kinh tïë. Cng cố nhûäng trûúâng
húåp cẫi cấch thânh cưng dûúái chïë àưå àưåc tâi – mưåt vđ d lâ chïë
àưå àưåc tâi Pinochet úã Chilï. Nhûng nhûäng trûúâng húåp àưåc tâi
phấ hy kinh tïë thò phưí biïën hún.
51
Ngìn vưën tû nhên rông chẫy vâo Trung Qëc lâ 8 tó USD vâo nùm 1990. Cho
túái 1999, dông vưën vâo Trung Qëc tùng vổt lïn 41 tó USD, hún mûúâi lêìn sưë
vưën thu ht àûúåc úã Nga trong cng nùm (World Bank, World Development
Indicator 2001).
NHÛÄNG CON ÀÛÚÂNG TƯËT HÚN...
259258
TOÂN CÊÌU HỐA VÂ NHÛÄNG MÙÅT TRẤI
hún vâ nhanh hún. Thõ trûúâng chûáng khoấn ca Trung Qëc
lúán hún ca Nga. Hêìu hïët khu vûåc nưng nghiïåp ca Nga ngây
nay àûúåc quẫn l chùèng khấc mêëy so vúái mưåt thêåp k trûúác
trong khi Trung Qëc chuín sang hïå thưëng “trấch nhiïåm cấ

nhên” trong chûa àêìy nùm nùm. Sûå tûúng phẫn giûäa mưåt bïn
lâ Nga vâ bïn kia lâ Trung Qëc vâ Ba Lan cng cố thïí thêëy úã
nhûäng nïìn kinh tïë àang chuín àưíi khấc. Cưång hôa Sếc àûúåc
IMF vâ Ngên hâng Thïë giúái lc àêìu ca ngúåi do nhûäng thânh
tđch cẫi cấch nhanh. Nhûng sau àố, ngûúâi ta thêëy rộ râng lâ
nûúác nây àậ tẩo ra mưåt nïìn kinh tïë thõ trûúâng khưng huy àưång
vưën àïí àêìu tû múái mâ lẩi cho phếp mưåt nhốm nhâ quẫn l khưn
ngoan (àng hún lâ nhûäng tïn tưåi phẩm cưí trùỉng – nïëu nhû hổ
lâm nhûäng thûá nhû hổ àậ lâm úã Sếc tẩi M, hổ sệ bõ bỗ t) lêëy
hâng triïåu USD ca ngûúâi khấc. Hêåu quẫ ca sai lêìm nây vâ
nhûäng sai lêìm khấc trong quấ trònh chuín àưíi, so vúái nùm
1989, Sếc àậ bõ tt hêåu mùåc d qëc gia nây cố võ trđ thån lúåi
vâ trònh àưå dên trđ cao. Ngûúåc lẩi, quấ trònh tû nhên hốa úã
Hungary khúãi àêìu chêåm chẩp nhûng cấc doanh nghiïåp ca hổ
àûúåc tấi cú cêëu vâ giúâ àêy trúã nïn cố tđnh cẩnh tranh toân cêìu.
Ba Lan vâ Trung Qëc cho thêëy cố nhûäng chiïën lûúåc chuín
àưíi thânh cưng khấc. Do hoân cẫnh lõch sûã, chđnh trõ, xậ hưåi
ca mưỵi nûúác khấc nhau, chng ta khưng thïí chùỉc chùỉn rùçng
nhûäng gò àem lẩi thânh cưng úã hai nûúác trïn cố thïí àem lẩi thânh
cưng vâ khẫ thi vïì chđnh trõ úã Nga. Tûúng tûå, mưåt sưë ngûúâi cho
rùçng so sấnh nhûäng thânh cưng lâ khưng cưng bùçng do sûå khấc
biïåt hoân toân vïì tònh hònh cấc nûúác. Ba Lan àậ bùỉt àêìu chuín
àưíi vúái truìn thưëng thõ trûúâng mẩnh hún Nga. Hổ thêåm chđ côn
cố khu vûåc tû nhên dûúái thúâi k cưång sẫn. Nhûng Trung Qëc
àậ bùỉt àêìu chuín àưíi tûâ võ trđ thêëp hún. Do àậ cố cấc doanh
nhên úã Ba Lan trûúác khi chuín àưíi, Ba Lan cố thïí ấp dng
doanh nghiïåp múái àûúåc tẩo ra, vai trô ca doanh nghiïåp nhâ
nûúác giẫm ài nhiïìu àïën mûác hai mûúi nùm sau khi quấ trònh
chuín àưíi bùỉt àêìu, chng chó côn chiïëm 28,2% tưíng sẫn lûúång
cưng nghiïåp. Hổ cng hiïíu rộ mưëi nguy hiïím ca tûå do hốa

hoân toân thõ trûúâng tâi chđnh, trong khi vêỵn múã cûãa cho àêìu
tû trûåc tiïëp nûúác ngoâi.
Sûå tûúng phẫn giûäa nhûäng gò xẫy ra úã Trung Qëc vâ nhûäng
gò xẫy ra úã nhûäng nûúác nhû Nga, nûúác àậ ài theo hïå tû tûúãng
ca IMF rêët rộ râng. Dûúâng nhû Trung Qëc, mưåt nûúác múái bûúác
vâo kinh tïë thõ trûúâng, lẩi nhẩy cẫm àưëi vúái tấc àưång ca mưỵi
chđnh sấch ca hổ hún lâ IMF.
Cấc doanh nghiïåp hûúng trêën àống vai trô trung têm trong
nhûäng nùm àêìu chuín àưíi. Theo triïët l ca IMF, búãi vò chng
lâ cấc doanh nghiïåp cưng, chng khưng thïí thânh cưng. Nhûng
IMF àậ sai. Cấc doanh nghiïåp hûúng trêën àậ giẫi quët àûúåc
vêën àïì quẫn trõ, mưåt vêën àïì IMF ch rêët đt nhûng lẩi lâ ngun
nhên gêy ra thêët bẩi úã nhiïìu núi. Cấc doanh nghiïåp hûúng trêën
hûúáng ngìn vưën q giấ ca hổ vâo núi sinh lúåi vâ hổ phẫi
cẩnh tranh mẩnh mệ àïí thânh cưng. Nhûäng ngûúâi trong hûúng
trêën cố thïí quan sất àûúåc àiïìu gò xẫy ra vúái vưën ca hổ. Hổ
biïët liïåu cưng ùn viïåc lâm cố àang àûúåc tẩo ra vâ thu nhêåp cố
tùng hay khưng. Mùåc d khưng cố dên ch nhûng cố trấch
nhiïåm rộ râng. Nhûäng ngânh cưng nghiïåp múái àậ àûúåc hònh
thânh úã nưng thưn. Àiïìu nây gốp phêìn lâm giẫm ấp lûåc xậ hưåi
khưng trấnh khỗi kêm theo quấ trònh cưng nghiïåp hốa. Nhû
vêåy, Trung Qëc àậ xêy dûång àûúåc nhûäng nïìn tẫng ca nïìn
kinh tïë múái trïn cú súã nhûäng thïí chïë cố sùén, duy trò vâ nêng
cao àûúåc vưën xậ hưåi, trong khi Nga lẩi lâm xối môn.
Àiïìu móa mai nhêët lâ nhiïìu nûúác ài theo chđnh sấch cẫi cấch
tûâng bûúác lẩi tiïën hânh nhûäng cẫi cấch sêu sùỉc hún, thânh cưng