Đường lối xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa

KHOA LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ
BỘ MÔN ĐƯỜNG LỐI CÁCH MẠNG CỦA ĐẢNG CỘNG SẢN
VIỆT NAM
Hà Nội, 2009
Quá trình đổi mới nhận thức về kinh
Quá trình đổi mới nhận thức về kinh
tế thị trường
tế thị trường
I
I
I
I
II
II
II
II
Tiếp tục hoàn thiện thể chế kinh tế thị
Tiếp tục hoàn thiện thể chế kinh tế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở
trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở
nước ta
nước ta
CU TRC CHUYấN
CU TRC CHUYấN
I. QU TRèNH I MI NHN THC V KINH T TH TRNG
I. QU TRèNH I MI NHN THC V KINH T TH TRNG
1.
1.
Quan niệm về kinh tế thị trường và
Quan niệm về kinh tế thị trường và
đặc điểm chung của kinh tế thị trư

đặc điểm chung của kinh tế thị trư
ờng
ờng
- Quan niệm về kinh tế thị trường
- Quan niệm về kinh tế thị trường
+ Là
+ Là
trỡnh
trỡnh
độ phát triển cao của kinh
độ phát triển cao của kinh
tế hàng hoá, trong đó toàn bộ các yếu
tế hàng hoá, trong đó toàn bộ các yếu
tố đầu vào và đầu ra của sản xuất
tố đầu vào và đầu ra của sản xuất
kinh doanh đều được mua bán thông
kinh doanh đều được mua bán thông
qua thị trường.
qua thị trường.
+ Kinh tế hàng hoá và kinh tế thị trư
+ Kinh tế hàng hoá và kinh tế thị trư
ờng có cùng nguồn gốc và bản chất
ờng có cùng nguồn gốc và bản chất
nhưng khác nhau về
nhưng khác nhau về
trỡnh
trỡnh
độ và quy
độ và quy
mô

mô
I. QUÁ TRÌNH ĐỔI MỚI NHẬN THỨC VỀ KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
I. QUÁ TRÌNH ĐỔI MỚI NHẬN THỨC VỀ KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
Kinh tế
hàng hoá
Kinh tế
hàng hoá
Kinh tế
tự nhiên
Kinh tế
tự nhiên
-
Tự sản xuất
- Tự tiêu dùng
-
Xuất hiện sở hữu nhà nước
-
Nhà nước điều tiết nền kinh tế
-
Xu hướng khu vực hoá, toàn cầu hoá
-
Cơ chế kinh tế hỗn hợp
-
Tự do cạnh tranh, nhà nước chưa
điều tiết kinh tế
-
Cơ chế thị trường tự điều chỉnh
Hng húa cha mang tớnh ph bin, tn ti
xen k vi kinh t t cung t cp
Kinh tế

hàng
hoá giản
đơn
Kinh tế
hàng
hoá giản
đơn
Kinh tế
thị trư
ờng
Kinh tế
thị trư
ờng
Kinh tế
thị trư
ờng tự
do
Kinh tế
thị trư
ờng tự
do
Kinh tế
thị trư
ờng hỗn
hợp
Kinh tế
thị trư
ờng hỗn
hợp
I. QU TRèNH I MI NHN THC V KINH T TH TRNG

I. QU TRèNH I MI NHN THC V KINH T TH TRNG
I. QU TRèNH I MI NHN THC V KINH T TH TRNG
I. QU TRèNH I MI NHN THC V KINH T TH TRNG
1.
1.
Quan niệm về kinh tế thị trường và đặc điểm chung của kinh tế thị trư
Quan niệm về kinh tế thị trường và đặc điểm chung của kinh tế thị trư
ờng
ờng


- c
- c
điểm chung của kinh tế thị trường.
điểm chung của kinh tế thị trường.
+ Các chủ thể kinh tế có quyền tự chủ rất cao khác với kinh tế tập
+ Các chủ thể kinh tế có quyền tự chủ rất cao khác với kinh tế tập
trung.
trung.
+ Vấn đề lợi ích được đặt ra nghiêm ngặt.
+ Vấn đề lợi ích được đặt ra nghiêm ngặt.
+ Dung lượng thị trường lớn, sản phẩm phong phú, thoả mãn được
+ Dung lượng thị trường lớn, sản phẩm phong phú, thoả mãn được
nhu cầu của người tiêu dùng.
nhu cầu của người tiêu dùng.
+ Giá cả được xác định ngay trên thị trường .
+ Giá cả được xác định ngay trên thị trường .
+ Cạnh tranh là tất yếu trong nền kinh tế thị trường.
+ Cạnh tranh là tất yếu trong nền kinh tế thị trường.
+ Kinh tế thị trường là một hệ thống mở, sản xuất ra để bán để trao

+ Kinh tế thị trường là một hệ thống mở, sản xuất ra để bán để trao
đổi
đổi
I. QU TRèNH I MI NHN THC V KINH T TH TRNG
I. QU TRèNH I MI NHN THC V KINH T TH TRNG
2.
2.
C ch qun lý kinh t thi k trc i mi.
C ch qun lý kinh t thi k trc i mi.
a.
a.
C ch k hoch húa tp trung, quan liờu, bao cp.
C ch k hoch húa tp trung, quan liờu, bao cp.

c im:
c im:
+
+
Nhà nước quản lý nền kinh tế bằng mệnh lệnh hành chính
Nhà nước quản lý nền kinh tế bằng mệnh lệnh hành chính
+ Cơ quan quản lý hành chính can thiệp sâu vào hoạt động
+ Cơ quan quản lý hành chính can thiệp sâu vào hoạt động
kinh doanh của các xí nghiệp.
kinh doanh của các xí nghiệp.
+ Quan hệ hàng hoá - tiền tệ bị coi nhẹ.
+ Quan hệ hàng hoá - tiền tệ bị coi nhẹ.
+
+
Bộ máy quản lý cồng kềnh, qua nhiều nấc trung gian, kém
Bộ máy quản lý cồng kềnh, qua nhiều nấc trung gian, kém

nng
nng
động, cửa quyền, hiệu quả kém nhưng được hưởng lợi
động, cửa quyền, hiệu quả kém nhưng được hưởng lợi
cao hơn người trực tiếp lao động
cao hơn người trực tiếp lao động
I. QUÁ TRÌNH ĐỔI MỚI NHẬN THỨC VỀ KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
I. QUÁ TRÌNH ĐỔI MỚI NHẬN THỨC VỀ KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
1.
1.
Cơ chế quản lý kinh tế thời kỳ trước đổi mới.
Cơ chế quản lý kinh tế thời kỳ trước đổi mới.
a.
a.
Cơ chế kế hoạch hóa tập trung, quan liêu, bao cấp.
Cơ chế kế hoạch hóa tập trung, quan liêu, bao cấp.
•
Hình thức:
Hình thức:
Phân phối
theo định mức
Phân phối
theo định mức
Cơ chế
xin - cho
Cơ chế
xin - cho
Thấp hơn nhiều
giá thực tế
Thấp hơn nhiều

giá thực tế
2
31
I. QU TRèNH I MI NHN THC V KINH T TH TRNG
I. QU TRèNH I MI NHN THC V KINH T TH TRNG
2.
2.
C ch qun lý kinh t thi k trc i mi.
C ch qun lý kinh t thi k trc i mi.
a.
a.
C ch k hoch húa tp trung, quan liờu, bao cp.
C ch k hoch húa tp trung, quan liờu, bao cp.

Hu qu:
Hu qu:
+ K
+ K
ỡm
ỡm
hãm và làm triệt tiêu động lực của sự phát triển kinh
hãm và làm triệt tiêu động lực của sự phát triển kinh
tế đất nước,
tế đất nước,
kỡm
kỡm
hãm sự phát triển xã hội
hãm sự phát triển xã hội
+ Sản phẩm sản xuất ra không đủ đáp ứng yêu cầu của xã hội
+ Sản phẩm sản xuất ra không đủ đáp ứng yêu cầu của xã hội

dẫn đến khủng hoảng kinh tế - xã hội ảnh hưởng đến đời sống
dẫn đến khủng hoảng kinh tế - xã hội ảnh hưởng đến đời sống
của nhân dân.
của nhân dân.
I. QUÁ TRÌNH ĐỔI MỚI NHẬN THỨC VỀ KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
I. QUÁ TRÌNH ĐỔI MỚI NHẬN THỨC VỀ KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
1.
1.
Cơ chế quản lý kinh tế thời kỳ trước đổi mới.
Cơ chế quản lý kinh tế thời kỳ trước đổi mới.
b. Nhu cầu đổi mới về cơ chế quản lý kinh tế:
b. Nhu cầu đổi mới về cơ chế quản lý kinh tế:
-
Một số bước cải tiến nền kinh tế theo thị trường:
Một số bước cải tiến nền kinh tế theo thị trường:
+ Khoán 100 trong nông nghiệp
+ Khoán 100 trong nông nghiệp

KHOÁN
SẢN PHẨM
ĐẾN NHÓM
VÀ NGƯỜI
LĐ
CHỈ THỊ 100
1 - 1981
KHOÁN
SẢN PHẨM
NÔNG NGHIỆP
HNTW 9
(12 - 1980)

I. QUÁ TRÌNH ĐỔI MỚI NHẬN THỨC VỀ KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
I. QUÁ TRÌNH ĐỔI MỚI NHẬN THỨC VỀ KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
1.
1.
Cơ chế quản lý kinh tế thời kỳ trước đổi mới.
Cơ chế quản lý kinh tế thời kỳ trước đổi mới.
b. Nhu cầu đổi mới về cơ chế quản lý kinh tế:
b. Nhu cầu đổi mới về cơ chế quản lý kinh tế:
-
Một số bước cải tiến nền kinh tế theo thị trường:
Một số bước cải tiến nền kinh tế theo thị trường:
+ Bù giá vào lương ở Long An: Tổng tiền lương
+ Bù giá vào lương ở Long An: Tổng tiền lương
và 16 mặt hàng phân phối theo định lượng, tất cả
và 16 mặt hàng phân phối theo định lượng, tất cả
qui ra giá thị trường thì lương bí thư tỉnh ủy xấp
qui ra giá thị trường thì lương bí thư tỉnh ủy xấp
xỉ 600 đồng. Tuy nhiên vì những lý do như chất
xỉ 600 đồng. Tuy nhiên vì những lý do như chất
lượng hàng hóa thấp, tiêu chuẩn bị cắt xén, hàng
lượng hàng hóa thấp, tiêu chuẩn bị cắt xén, hàng
được cấp không phù hợp nhu cầu... thì hiệu quả
được cấp không phù hợp nhu cầu... thì hiệu quả
sử dụng của mức lương này chỉ đạt 50-70%. Tốt
sử dụng của mức lương này chỉ đạt 50-70%. Tốt
nhất là đem hết số hàng phân phối của bí thư ra chợ bán theo giá chợ
nhất là đem hết số hàng phân phối của bí thư ra chợ bán theo giá chợ
rồi về trả cho ông 600 đồng/tháng. Bí thư cần gì ra đó mà mua
rồi về trả cho ông 600 đồng/tháng. Bí thư cần gì ra đó mà mua

Ông Chín Cần (Nguyễn Văn Chính),
nguyên bí thư Tỉnh ủy Long An - tổng
chỉ huy công trình bù giá vào lương ở
Long An - Ảnh: Q.Thiện
I. QUÁ TRÌNH ĐỔI MỚI NHẬN THỨC VỀ KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
I. QUÁ TRÌNH ĐỔI MỚI NHẬN THỨC VỀ KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
1.
1.
Cơ chế quản lý kinh tế thời kỳ trước đổi mới.
Cơ chế quản lý kinh tế thời kỳ trước đổi mới.
b. Nhu cầu đổi mới về cơ chế quản lý kinh tế:
b. Nhu cầu đổi mới về cơ chế quản lý kinh tế:
-
Một số bước cải tiến nền kinh tế theo thị trường:
Một số bước cải tiến nền kinh tế theo thị trường:

Năm 1976-1986, giá nông sản
tăng từ 0% lên gần 2.000%
* TTXH - thị trường xã hội: được hiểu là thị
trường chung của hàng hóa nhà nước, tập
thể, tư nhân (hợp pháp và bất hợp pháp).
* TTTC - thị trường tổ chức: được hiểu là thị
trường quốc doanh.
* TTTD - thị trường tự do: được hiểu theo
giá chợ.
* GIA NS: Giá nông sản.
(Nguồn : Niên giám thống kê 1986)
I. QUÁ TRÌNH ĐỔI MỚI NHẬN THỨC VỀ KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
I. QUÁ TRÌNH ĐỔI MỚI NHẬN THỨC VỀ KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
1.

1.
Cơ chế quản lý kinh tế thời kỳ trước đổi mới.
Cơ chế quản lý kinh tế thời kỳ trước đổi mới.
b. Nhu cầu đổi mới về cơ chế quản lý kinh tế:
b. Nhu cầu đổi mới về cơ chế quản lý kinh tế:
-
Một số bước cải tiến nền kinh tế theo thị trường:
Một số bước cải tiến nền kinh tế theo thị trường:
+ Khoán sản phẩm trong công nghiệp:
+ Khoán sản phẩm trong công nghiệp:
+ Tổng điều chỉnh giá – lương – tiền lần 2 theo NQTW8 khóa 5
+ Tổng điều chỉnh giá – lương – tiền lần 2 theo NQTW8 khóa 5
(6/1985)
(6/1985)

KHOÁN
SẢN PHẨM
TRONG
CÔNG NGHIỆP
NĐ 25, 26CP
I. QU TRèNH I MI NHN THC V KINH T TH TRNG
I. QU TRèNH I MI NHN THC V KINH T TH TRNG
1.
1.
C ch qun lý kinh t thi k trc i mi.
C ch qun lý kinh t thi k trc i mi.
b. Nhu cu i mi v c ch qun lý kinh t:
b. Nhu cu i mi v c ch qun lý kinh t:

Vỡ vy, vic i mi c ch qun lý kinh t tr thnh nhu

Vỡ vy, vic i mi c ch qun lý kinh t tr thnh nhu
cu cn thit v cp bỏch
cu cn thit v cp bỏch
i
i
hội 6
hội 6


ảng (12/1986) đã chỉ rõ:
ảng (12/1986) đã chỉ rõ:
"Cơ chế quản lý tập trung
"Cơ chế quản lý tập trung
quan liêu, bao cấp từ nhiều
quan liêu, bao cấp từ nhiều
nm
nm
nay không tạo được động
nay không tạo được động
lực phát triển, làm suy yếu kinh tế xã hội chủ nghĩa, hạn
lực phát triển, làm suy yếu kinh tế xã hội chủ nghĩa, hạn
chế việc sử dụng và cải tạo các thành phần kinh tế khác
chế việc sử dụng và cải tạo các thành phần kinh tế khác
kỡm
kỡm
hãm sản xuất, làm giảm
hãm sản xuất, làm giảm
nng
nng
suất, chất lượng, hiệu

suất, chất lượng, hiệu
quả gây rối loạn trong phân phối lưu thông và đẻ ra nhiều
quả gây rối loạn trong phân phối lưu thông và đẻ ra nhiều
hiện tượng tiêu cực trong xã hội"
hiện tượng tiêu cực trong xã hội"

I. QUÁ TRÌNH ĐỔI MỚI NHẬN THỨC VỀ KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
I. QUÁ TRÌNH ĐỔI MỚI NHẬN THỨC VỀ KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
2.
2.
Sự hình thành tư duy của Đảng về kinh tế thị trường thời kỳ
Sự hình thành tư duy của Đảng về kinh tế thị trường thời kỳ
đổi mới.
đổi mới.
a.
a.
Tư duy của Đảng về kinh tế thị trường từ Đại hội VI đến
Tư duy của Đảng về kinh tế thị trường từ Đại hội VI đến
Đại hội VIII.
Đại hội VIII.
-
Một là, kinh tế thị trường không phải là cái riêng có của
Một là, kinh tế thị trường không phải là cái riêng có của
CNTB mà là thành tựu phát triển chung của nhân loại.
CNTB mà là thành tựu phát triển chung của nhân loại.
•
Kinh tế thị trường có mầm mống từ xã hội nô lệ, hình thành trong xã
Kinh tế thị trường có mầm mống từ xã hội nô lệ, hình thành trong xã
hội phong kiến và phát triển cao trong xã hội TBCN.
hội phong kiến và phát triển cao trong xã hội TBCN.

•
Trước CNTB, kinh tế thị trường còn ở thời kỳ manh nha, trình độ thấp
Trước CNTB, kinh tế thị trường còn ở thời kỳ manh nha, trình độ thấp
thì trong CNTB đã đạt tới trình độ cao, chi phối toàn bộ cuộc sống con
thì trong CNTB đã đạt tới trình độ cao, chi phối toàn bộ cuộc sống con
người trong xã hội.
người trong xã hội.
•
Chỉ có thể chế kinh tế chính trị TBCN hay cách thức sử dụng kinh thị
Chỉ có thể chế kinh tế chính trị TBCN hay cách thức sử dụng kinh thị
trường theo lợi nhuận tối đa của CNTB mới là sản phẩm của TBCN.
trường theo lợi nhuận tối đa của CNTB mới là sản phẩm của TBCN.
I. QUÁ TRÌNH ĐỔI MỚI NHẬN THỨC VỀ KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
I. QUÁ TRÌNH ĐỔI MỚI NHẬN THỨC VỀ KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
-
Hai là, kinh tế thị trường còn tồn tại khách quan trong thời
Hai là, kinh tế thị trường còn tồn tại khách quan trong thời
kỳ quá độ lên CNXH.
kỳ quá độ lên CNXH.
•
Kinh tế thị trường xét dưới góc độ "một kiểu tổ chức
Kinh tế thị trường xét dưới góc độ "một kiểu tổ chức
kinh tế" là phương thức tổ chức, vận hành nền kinh tế, là
kinh tế" là phương thức tổ chức, vận hành nền kinh tế, là
phương tiện điều tiết kinh tế lấy cơ chế thị trường làm cơ sở
phương tiện điều tiết kinh tế lấy cơ chế thị trường làm cơ sở
để phân bổ các nguồn lực kinh tế và điều tiết mối quan hệ
để phân bổ các nguồn lực kinh tế và điều tiết mối quan hệ
giữa người với người. Do đó, nó cần thiết cho quá trình xây
giữa người với người. Do đó, nó cần thiết cho quá trình xây

dựng và phát triển nền kinh tế nước ta trong thời kỳ quá độ
dựng và phát triển nền kinh tế nước ta trong thời kỳ quá độ
lên chủ nghĩa xã hội.
lên chủ nghĩa xã hội.
I. QUÁ TRÌNH ĐỔI MỚI NHẬN THỨC VỀ KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
I. QUÁ TRÌNH ĐỔI MỚI NHẬN THỨC VỀ KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
-
Hai là, kinh tế thị trường còn tồn tại khách quan trong thời
Hai là, kinh tế thị trường còn tồn tại khách quan trong thời
kỳ quá độ lên CNXH.
kỳ quá độ lên CNXH.
•
Kinh tế thị trường đối lập với kinh tế tự nhiên, tự cấp,
Kinh tế thị trường đối lập với kinh tế tự nhiên, tự cấp,
tự túc chứ không đối lập với các chế độ xã hội. Vừa có thể
tự túc chứ không đối lập với các chế độ xã hội. Vừa có thể
liên hệ với chế độ tư hữu vừa có thể liên hệ với chế độ công
liên hệ với chế độ tư hữu vừa có thể liên hệ với chế độ công
hữu và phục vụ cho chúng.
hữu và phục vụ cho chúng.
•
Xây dựng và phát triển kinh tế thị trường không phải
Xây dựng và phát triển kinh tế thị trường không phải
là phát triển TBCN hoặc đi theo con đường TBCN và tất
là phát triển TBCN hoặc đi theo con đường TBCN và tất
nhiên XDKT XHCN cũng không dẫn đến phủ định kinh tế
nhiên XDKT XHCN cũng không dẫn đến phủ định kinh tế
thị trường. Kinh tế thị trường còn cần thiết cho quá trình đi
thị trường. Kinh tế thị trường còn cần thiết cho quá trình đi
lên CNXH ở nước ta.

lên CNXH ở nước ta.