ảnh hưởng của từ trường lên một số chỉ tiêu sinh lý ở động vật thí nghiệm : Luận án PTS. Sinh học: 1.05.07

MUC LUC
Trang
Muc liie

1

Nhiing ky hieu va ehii vièt tat trong luan àn

3

MÒDÀU

4

PHAN THÙ NHAT : TÓNG QUAN TÀI LIÉU

7

LI. Anh huóng cùa tu trudng lén boat dpng sinh ly

7

1.1.1. Tàedung sinh hoc cùauudng tu

7

1.1.2. Tac diing sinh hpc cùa urudng dia tu

12

1.2. Ung dung cùa tii truòng uong y hpe

14

1.2.1. Tàc dung tri lièu

14

1.2.2. Tàc dung kieh thich

18

1.3. Mpt so phUdng phàp va thòng so vat lieu

21

1.3.1. PhUdngphàp

22

1.3.2. Thòng so vàt lieu tu

25

1.4. Mot so quan diém nghién ciiu tu trudng trong y - sinh hpc

30

1.4.1. Quan diémcàmnhàn tùuudng

31

1.4.2. Quan diém lièu lUdng tac dpng

33

1.4.3. Quan diém ve tac dung cua uudng tir

35

1.4.4. Mot so quan diém nghién cùu ve tu trudng trong y-sinh d nuóc ta

40

PHAiN THlT HAI : DOI T L ' O N G VÀ PHLiCfNG PHÀP

42

2.1. Dòi tudng nghién cuu

42

2.2. PhUdng phàp nghién cuu

47


2.2.1. Ky Ihuat tao tàc nhàn ttf

47

2.2.2. PhUdng phàp xàc dinh càc chi tiéu nghién cuu

48

2.2.3. PhUdng phàp xù iy so lieu

57

PHAN THÙ BA : KET QUA VÀ BÀN LUÀN

60

3.1. Anh huóng tir trudng lén mot so chi tiéu sinh ly cùa dpng vàt

60

3.1.1. Suphu thupc do nhót màu vào cudng do tu trudng

60

3.1.2. Anh huóng cùa tu trudng lén càc chi tiéu huyét hpc

69

3.1.2.1. Suihay dòi so lUdng càc yéu tòhùuhinh vàludng
hemoglobin uong màu duói tac dpng or trudng

69

3.1.2.2. Su thay dòi hình thài va còng thufc bacfa cau duói

tàc dung cùa tir trudng
3.1.2.3. Su thay dòi sUcbènhóng cau duói tàc dung cua tir trudng
3.1.3. Anh huóng cùa tiif trudng lén boat dpng cùa tim

75
87
91

3.1.3.1. Anh huóng cùa tu trudng lén khànàng co bop cùa tim

92

3.1.3.2 Anh huóng tu trudng lén h$ thòng din truyèn trong tim

98

3.1.4. Su thay dòi trpng lUdng c<5 the duói tàc dung cùa tu tnrdng
3.2. Tàc dung cùa lieu phàp tir

105
108

3.2.1. Anh huóng cùa lieu phàp tu lén mot so chi tiéu
huyét hpc va thàn nhiet

109

3.2.2. Khà nàng diéu boa nhip tim cùa liéu phàp or xung

114

3.2.3. Tàc dung kìch thich vùng phàn xa

116

PHAN THÙ TU: KÈTLUÀN VÀ DE NGHI

119

TAl UÉU THAM KHAO

121

PHULUC

133


N H O N G KY

HIÉU VÀ CHCf VIÉT TÀT TRONG LUÀN ÀN

Nhièt dò mòi trUdng
Thdi gian
Véc td càm ùng tu
Moment tir
Moment

t°C
t

B
Pm
xM

He so nhót

TI

Phàp tuyén
Khòi lUdng riéng
Nòng dò dung dich

n
P

Luu lUóng dòng chày

Q

He so Reynold

K

Trd thuy dpng
Lue tac dung
Lue noi ma sàt

R
F
F

TÌn so boat dpng tira

f

Phàn ni dòng dièn

Idi

Dotittham

^

Tich véc td

A

Gradient

V

[C]

0»

So lUdng hòng càu, bach càu
Hiéu àp suàt (huyét àp)

AP

Hi$u so nòng dp

AC

Góc (Unh bang do)

a

Cuc tu Bàc - Nam

X-S

Chi so màu (hòng càu. bach càu. hemoglobin)
Huóng tu do dòng dien theo chiéu thuan va nghich
Ddn ^i tu trudng (Gauss, Tesla, Oextect)
Ddn vi dò nhót (P^is?)
Òng day. khung day

HC, BC. Hb
ST-SN
G, T, Oe
P
MC


4

MÒDÀU

Tu trudng da dUdc biét khà som vói nhiéu huyen thoai ve tinh chat dac biét

cùa nò. Song nguòn góc va bàn chat nam chàm. tinh chat trudng tu sinh vàt, sinh
hpe cùa tir trudng radi dUdc giài thich càch day khòng làu nhò su phàt trién cùa
khoa hpc, ma trong dò Tu hpc va Vat lieu tu co vai trò khòng kém phàn quan
trpng [6, 10,61,67.79,93].
Tir tinh cùa càc chat hien hthi trong cà the giói vi mò làn vi mò. Do dò viec
nghién cùu bàn chat va tàc diing sinh hpc cùa tir trudng mang y nghia khoa hoc
Cd bàn sàu sac, gan Uén vói nhihig tinh chat hien dai [68, 109, 115, 134, 136].
Nam 1957, Fukuda va Yasuda dà phàt hien ra hieu ùtig àp dien cùa xUdng
(piezoelectric effect) [40]. Thàng 4 - 1978 lai Coiifoniia, Hoa ky- dà lò chùc bòi
thào khoa hpc iàn dàu tién ve chù de "Anh huòng cùa tu trudng lén he thòng sinh
vàt" [135] dà dua ra bang chung ve su anh huóng cùa tu trUdng lén sinh vat. Dò là
co so làm song day Unh virc Ttì smh cùa thè giói.
Thàng 10 - 1980 tai Vilep (Lién xò cu) tó chùc bòi thào: "Ùng dung tu
trudng trong Y hpc". va sau do càc bòi thào vói cùng chù de trèn làn lUdt dién rn
d nhiéu Quóc già khàc nhau.
GÙ.R day ngành y tè nuóc ta mói cho phép ìuu hành mot so vàt liéu tir dùng
de chLÌ*a bénh va or tri lieu dang dàn dàn trd thành mot pbUdng pbàp tri liéu phc
bién. Tuy nhién, viec irng diing trong diéu tri vàn mang tinh chat thàm dò, khàc
sàt. O nuóe ta càc nghién cùu ed bàn, ly thuyét ca so ve tàc dung cùa tàc nhàn này
lén eie dòi tUdng y sinh hpc chua nhiéu va chUa co còng trinh nghién ciru nao de
cap dén sU anh huóng cùa tir truòng lén càc chi tiéu sinh ly ngudi cùng nhu
dpng vaL


Xuat phàt tu tinh hình va yéu càu trèn, cung nhu de tim hiéu bàn chat, hieu
qua tàc dung cùa tir trudng mot càch co ed so khoa hpc ve nguòn tàc nhàn va lieu
phàp mói này, chùng tòi dà thuc hien de tài;
"ÀxNH HUÒNG CÙA TU TRUÒNG LÈN MOT SO CHI TIÈU S^NH LY
Ò DÒNG VÀI THI NGHIÉM"
Muc dich chinh cùa luan àn de ra là nghién cùu anh huóng cùa af trudng

lèn mot so chi tiéu sinh ly ó dpng vàt thi nghiém. góp phàn làm sàng tò hien
tUdng tir sinh tao ed so cho viéc giài thich càc két qua ghi nhàn dUdc cùng nhu
tim iiiéu ve phUdng phàp tri lieu mói.
Chùng tòi dà su dung càc nguòn tu tàc dpng lén càc té bào. tò chùc song de
tim hiéu tàc dung cùa chùng lén càu tnic, hình thài té bào mò màu. he thòng huyél
dòng; xàc dinh su anh huóng cùa tir trudng lén iioat dpng tim mot so dpng vài
màu nóng va màu ianh. Thàm dò ed bàn hien tudng Tir sinh, góp phàn làm re
bàn chat tàc dung cùa tir trudng lén ed thè song de co thè ùng dung cho viec chù'a
tri trong y hoc ó tUdng lai.
Nhùng dóng góp va diém mói cùa luan àn:
- Day là còng uình dàu tién khào sàt anh hUdng cùa tu trudng va tàc dung tu
xung lén he thòng song, làm ihay dòi mot so chi iiéu smh ly ó dpng vàt dòng
nhièt va dòng vàt bién nhié'.
- Day cùng la còng tnnh dàu tién nghién cùu ve anh hUdng càc buóng tu
truòng (magnetotropism) tàc dpng lén càc ed quan, tò chùc song de tim hiéu ve he
thòng dàn truyèn uong tim dpng vàt thi ngbiem.
- Mot diém mói nùa là luin àn dà trinh bay so lieu ihirc nghiém ve su tàc
dung cùa tu tnrdng dòi vói té bào, màng sinh hpc qua viec phàn tich càu trùc va
hình thài.


- Còng trinh néu lén mot so già thuyèt de giài thich ve nhìhig khà nàng làm
bién dèi trong he thòng huyét dpng. càc ành huóng cùa tir uudng va kich thich rù
xung lén sinh vàt (Magnetic Stimulation).
Càc két qua nghién cùu co y nghia khoa hpc thuc tién va ly luan dòi vói
Ilnh MTc tu sinh hpc, y hpc...:
- Cunu càp ca so khoa hoc. dàp ùng nhu càu hiéu biét ve su ành bUdng, tàc
dung cùa nguòn or tu nhién va nhàn tao theo cà 2 lình virc: tinh chat die thù cùa
or trudng va anh huóng cùa nguòn tàc nhàn lén he thòng sinh vàt.
- Càc két qua nghién cùu trong luan àn trén eie dòi tUdng sinh vàt khàc

nhau là nhùng chùng cu ró ràng ve tàc dung cùa tu tnrdng khòng dòi va kich thich
tu xung co ^nh huóng nhàt dinh lén dòng vài va ngudi. Do dò co thè khai thàc
nguòn tièm nàng san co de ùng dung cho viéc ui liéu, chàn doàn trong y hpc.
- Tu tn lièu dang tró nèn phò bién va dUdc sU quan tàm chù y cùa nhiéu
nuóc vói LTU diém su dung de dàng, tién Idi, khòng gay nguy bai. Do dò càn co su
quan tàm dac biét. nhàt là phài hiéu ró tàc dung, ca che nhàm dUa ra phUdng phàp
tri liéu va de ra phUdng huóng nghién cùu de theo kip sU phàt trién cùa nUÓc
ngoài.
- Tu sinh hpc là mot ngành mói dira ^ào su ich Idi tir tinh sinh hpc dac thù.
dUdc xem nhu là mot ITnh \ixc khoa hoc dpc lap, phàt mèn nhanh chóng nhd vào
càc thièt bi, ky thuàt hien dai, do dò càn hiéu biét de dàu ni phàt trién.
Còng trinh dUdc t;iLrc hién trong nhiéu nàm. két qua nghién ciru trong luàn
àn dà dUdc trinh bay, bào cào tai bòi nghi khoa hpc toàn quòc (1992. 1994). càc
bài bào lién quan dà dàng trèn mot so tap chi chuyén ngành.


PHÀN THÙ" NHÀT

TONG QUAN TAI LIEU

1.1. ÀNH HtfCfNG TU TRtfÒNG LÉN HOAT DÒNG SINH LY
1.1.1. Tàc dun^ sinh hcic eòa tnlàng t à
Trong thdi gian gàn day, co nhiéu còng tnnh nghién cùu, cac tac dung cua t
trudng lén ed thè dpng vat va ngay cà lén ngudi. Tu tnrdng co tàc dung làm tha
doi boat dpng sinh ly da dutu dàu thè ky XX. Vien Pecmd (Lién xò) xem tàc dung sinh ly là yéu tò co bàn d
thàm dò, giài thich ành huóng sinh hpc cùa tir trUÒng.
Theo Jacobson JI. (1991) va Behari L (1991) thi tinh chat Vat ly dac tnm
cua tu uudng quyèt dinh su bién dòi sinh ly trong co thè, nhùng thay dòi dò là s
phàn ciré dièn thè màng, su phue bòi boat tinh cùa enzyme. Tu trudng co thè làr

gian mach va diéu chinh huyét àp. Ngoài ra no con làm tàng khà nàng mién dici
thuc day qua trinh tài tao xUdng ...[66, 100]. (2àc thi nghiém cùa Richard
Blakemore dà chimg minh tinh nhay càm va khà nàng bién dòi huóng di chuyè
cùa vi khuàn tu hoà duói tàc dung cùa tu trudng. Theo tàc già "nguyén nhàn de
huóng chuyén dòng là do co su hien dien cùa chat sàt tu trong vi khuàn" [70, 71
Keeton va Bernard Greenberg dà khào sàt tinh nhay càm tu irUdng trèn càc loì
chim, con trùng duói tàc diing cùa càc trudng tir tinh vói tan so thàp [101, 103].
Tàc dung cùa tu trUdng lén càc dòi tUdng sinh vat Ichàc nhau dà dUde nhié
tàc già (Bellos A., Deplacy A., Morin R. 1988; Bourland JN. 1990; Iati A., Gnuc
S. va còng su 1993...) nghién cùu trèn thò, chuòt chó ... [47,72,80.102,142


8
Ngudi ta [76,77,78] con khào sàt ành buóng cùa tu truòng lén càc bò phàn cùa ed
the nhu ed, he man hoàn, he thàn kinh ...
Ket qua cho thày khà nàng càm nhàn va dò nhay trèn mòi bò phàn dòi vói
tàc diing cùa tu trudng khòng giòng nhau. Theo Tom $. Tenforde thi loai binh ed
che càm thii co thè tién trién mot càch dpc lap, khòng phu thupc vào bò phàn va
khòng lién quan vói chùng loai phàt sinh.
Càc còng trinh tièp theo cùa Tién si Asher R. Sheppard dà cho thày tàc diing
cùa tir trudng vói cudng dò khàc nhau (200 G, 4 KG. 20 KG - 90 KG), Viec
nghién cùu thàm dò cùa Beischer (cudng dò 1 G) chùng tò tu tnrdng dà ành
huòng dén thành phàn màu. thay dòi càc boat dòng sinh ly bình thudng. cùng nhu
qua trinh tàng truòng [65, 123, 131].
Huóng nghién cùu khàc dà phàt hien ra ành huòng cùa tu trudng lén qua
trinh thuc bào. So lUdng bach càu cùa màu chuòt thi nghiém cùng ihay dòi khi co
tàc dung tu trudng (200 G) vói thdi gian kéo dai trong 6.5 gid/1 ngày. ( ^ à trinh
này dUdc lap di làp lai trong 15 ngày (Odintsop 1965). Cung qua càc thi nghiém
Uén chuòt ngudi ta (Gabnel G. Nahasi dà cho thày tàc dung cùa tu tnrdng dòng
nhàt (200 G - 1200 G) lén dòng chày cùa màu trong mao mach. Ngoài ra con co

thè thày su thay dòi nhiéu chi tiéu huyét hpc khàc nhu : sa lUdng hòng càu, bach
càu. lUdng hemoglobin (Hb) d dòng vàt thi nghiém. Mot so tàc 2ià khàc
(Bamothy) cùng thày bién tUdng giàm càc té bào bacb càu. Ngoài màu ra or
truòng con anh hiròng FÓÌ qua trinh sinh tnrdng va phat tnén cùa co thè [121,122].
Ve vàn de này tòn tai nhiéu quan diém khàc nhau.
Ngudi ra dà cho rhày [69] néu dem cu trudng tàc dòng lién tiic trong vòng 15
ngày lén bai 16 chuòt co tinh trang sue khoè khàc nhau thi két qua thu dUdc sé
khòng giòng nhau. Cu thè d 16 vói càc con chuòt co u buóu. tu truòng sé làm cho
càc khòi u ngirng phàt trién. Trong khi dò d 16 vói càc con chuòt kboe manh bình
thudng nhùng thay dòi ve màt huyét hpc, trpng liTdng gan va tuy ià khòng dàng
ké.


Diéu này chùng tò càn phài kiém tra va phàn loai càc dòi tUdng ngbién cùu
ky hdn trén ed so dành già càc chi tiéu sinh ly [13,132]. Pelts. Garcia^Daveydov
dà cho thày tu trudng co ành huòng dén màu va he thòng man hoàn. Vi vay co thè
su dung trong diéu tri tim mach, phòng chòng dòng tac mach màu, tàng tuàn
hoàn, tàng sue de kbàng tir nhién... [5, 391. Két qua nghién cùu aèn càc benh
nhàn co ròi loan nhip tim, (Ivanop VS. 1990, Kizilova, Bacile M. 1993) cho thày:
duói tàc dung cua tu tnrdng nhip tim co bién dòi ró rét. Ngay ca cac tu tnrdng yéu
cùng co thè làm giàm mùc dò ròi loan nhip tim [40. 104].
Chi tiéu cuòi cùng thudng dUdc quan tàm là nghién cùu ành huòng cùa tu
tnrdng lén boat dòng cua he thàn kinh va ed che diéu tièt thàn kinh thè dich. Vi tu
trudng thudng làm giàm ludng bistamin va serotonin trong màu. Dòng thdi néu
lUdng nor-adrenalin trong nuóe tiéu thàp thi tir trudng se làm cho no tàng lén [7.
29, 58. 80].
Mot vàn de dUdc nhiéu nhà khoa hpc quan tàm là ành buóng cùa tu tnrdng
lén té bào. Ngudi ta dà cho thày (Becker RO. 1963, 1987. 1990) co y nghla va
tàm quan trpng dòi vói thè giói vi mò. Nò co tàc dòng nhiéu màt dén sU phàt trién
cùa con ngudi, he thòng sinh vàL Bòi vay nhiéu dir àn. còng trinh nghién cùu dà

duac trién khai ó càc mùc dò phàn tu va té bào [110. 111].
TS.Mahlum d trung tàm Battelle-Pacific Northwest-Wasliington là ngudi
theo dòi ành hUdug cùa tu tnrdng uén nhiéu loai mò dpng vài. Con ành huòng
sinh hpc cùa rù tnrdng lén he thòng song dà duac nghién cùu [ai trung tàm
Lawrence-California [115].
Tién sì W.Ross Adey khi nghién cùu ành huóng cùa tu truòng lén boat -^óng
cùa nao dà nhàn thày giùa tu truòng vói bé màt té bào nào co mòi ardng quan.
Ngudi ta dà dira vào dién nào dò két hdp vói so sành càc phàn cùa tò chùc aào.
dua vào su thay dòi thành phàn ion qua màng té bào de dành già boat dpng cùa
càc thu quan duói tàc dòng cùa tu tnrdng [58].


10
Cd quan càm nhàn trudng tu co càu tao va tòn tai d càc vi ui khàc nhau. Càc
nhà ly sinh dà phàt hien ra càc vi tinh thè Magnet uong mò trén dàu cua mot so
loài chim (Lindauer. Martin. WiHiam T.Keeton) [107, 108]. Con d mot so giòng
cà duòi, cà me va dC ag vàt co xUdng song khàc, sU càm nhàn tu tnrdng dUdc thUc
hien qua da va mot so ed [71, 102].
Khi khào sàt trén càc té bào vòng mac, TS. Charles E. Swenberg dua ra già
thuyét "dò bàt dàng buóng" ve su lién quan giùa tu unldng vói qua trinh càm nhàn
ành sane. Dira vào day dà binh thành khài niem mài ve "la bàn cùa su nhìn"
(visual compass) [137]. Chalazonitis, Chagneux va còng su (1970) dà nghién cùu
tàc dòng tu tnrdng lén càc phàn tu càm quang duoc tàch chièt tir vòng mac ècb.
Ho cho thày ràng duói tàc dung tu dà xày ra hien tudng tài phàn cUc cùa mot so
he thòng de tao nèn su bàt dàng huóng. Dò lón cua su bàt dàng huóng dòi vói
phàn tu rodopxin khoàng 3.10^ con dòi vói phàn tur phospholipit - 1.10'\ Theo
Chabre. Becker va còng sU. su bàt dàng buóng dUdc duy tri trèn phàn nUa so
protein cùa rodopxin tòt hdn là phospholipit Hoae d chromophore retinal nò dUde
phàn bò trong mot thè tich (1.7 ± 0.2)xlO"^ cm" [134]. Theo Felix T.Hong (dai
hpc Wayne State), dò bàt dàng buóng co thè giàm duói 20%, con theo két qua ghi

nhàn bòi Chagneux. Chabre là khoàng 9% [98,99].
Su dinh buóng càc phàn tu ludng cuc cùa màng sinh hpc trong truòng tu dà
dUde Nicholas E. Geacintov (Newyorkì cho thày khi nghién cùu qua trìnb quang
hdp ò là spinach. Dòi vói càc dung dich co thè ^lai ibich tàc dung "tu" qua tinh
chat bàt dàng hifóng thuàn va kbàng rù tòn tai ngay ^rong càc nbóm phàn tu dUdc
dinh buóng trén màng. Do dò viéc xàc dinh ành huóng cùa tu tnrdng tinh cùng
dua vào su dinh huóng này thè bién qua khà nàng man càm /à do khàng tu trong
thành phàn cùa té bào. Cd che diah buóng toc tai ngay trong su bién dòi dò nhót
cùa càc dung dich [92, 94, 98, 99].
Nhà bàc hpc My gòc Hoa Cheng Ly (1987) dà nghién cùu tinh ed hpc cùa
màng té bào bang càch su dung càc phàn tu "dành dàu rù". Òng tièn hành thu
nghiém duói tàc dpng cùa càc lire day va hùt qua càc dich nbiém tu bòi bat


11

hùamoto, Judc xàc dinh bang dò nhót chat long. Két qua duac àp Jung de dinh
ludns khà nàns trao dòi chat, theo dòi cac dac tinh co dan va dan bòi cua mang té
bào [78]. Nhà bàc hpc nguòi My khàc (Lufkin R. 1988) dà ngbién cùu ve su phii
thupc ihòna lUdnsz lù. mòi lién quan cua nò vói sU thay dòi ve mal hoà hpc. Tai
nhùns dpnc mach càc dung dich vàn chuyén vói lòc dò khàc nhau tuy ihuòc vào
buóng tàc dòng cùa tu tnrdng. Tu do xuàt bién khài niem huóng tu uong ngbién
cùu tinh chat Tu sinh [87. 113].
Su dinh huóng càc thành phàn màng té bào. duce Idem chùng lai urong thi
nghiém huóng or cùa càc màng tinh thè long. Ket qua cho thày tièn uìnb vàn
chuyén giàm di. Eari Ettienne va càc còng sU tai Massachusetts cho ràng sd di tu
truòng ành huòng dén ca che vàn chuyén là do càch sàp xép càc ion uong càu
trùc khào sàt. Ket qua nghién ciru trèn màng té bào ve boat dòng cùa
Spirostomum (xoan khuàn) cho thày co su giàm tv le enzyme. càc ion Ca" vàn
chuyén ra khói bào nidng do màng co dàn duói ành huóng cua uirong tu [89. 90].

Tiép theo là nhùng nghién cùu ve he thòng kiém soàt enzyme tién hành in vivo
ngay trén té bào tuy xudng cùa lo chuòt thi nghiém duói tàc dòng cùa uir truòng
(Feinendegen LF.. Muhlensiipen H.) [2, 91]. Khàc vói càc còng trinh trén. Ba.siie.
Massasi. Del Gratu. Romani Gl.(1993) dà ngbién cùu toc do dòng chày duói
dang huyét dpng mò phòng, thiél ké càc dung cu ngbién cùu dòng chày cùa màu
in vitro vói ky thuàt " tu dành dàu " qua sU tu boa càc chat trong dung dich muòi
uu tnrdng. Su thay dòi dòng chày ^ùa màu cùng là yéu tò bièu thi tinh trang bènh
ly uong làm sàng [64].
Mot hien tUdng dàng luu y là tu trUÒng co thè ành buóng dén qua uình thuc
bào, thay dòi so lUdng bacb càu. NTióm ngbién cùu cùa Goerge I. Vlaiinin
(Goergetown -Washington), khào sàt ành buóng tu trudng manh lén chùc nàng
cùa té bào qua bién dòi bình thài. khà nàng tòng hdp hemoglobin trong té bào khi
màc bénh màu trang. Trong uuòng hdp này té bào co thè khòng càm ùng vói
Butyratc duói tàc dung tu tnrdng (40 KG) tai 4'K. Càc tac già khac lai nghién ciru
bién dòi d nhàn té bào [65, 117. 118, 126].


12
Theo Enienne (tai Massachusetts) qua trinh ùe che ò càc dpng vàt nguyér
sinh (Protozoa) là do su giàm boat tinh enzyme trong qua trinh vàn chuyén ior
calcium ra khòi bào tUdng. NTiUng Tom S. Tenforde chù tri càc de tài nghién cut
ve Tu sinh lai giài thich là do: "day chuyén vàn chuyén e cùa chuòi bò bàp na>
(cytochrome)" [116]. Nói tóm lai hien thói quan niem ve vàn de này con chua
thòng nhàt

l.l^* Tàc dung sinh hpc cùa tnlàng dia tii
Hành tinh chùng ta dUdc bao phù bòi tu tnrdng co dudng sue dang xoày
Archimede. Tnrdng tu giùa càc hành tinh co càc cudng dò ed 5.10^Oe.
Nàm 1900 nhà bàc hpc Anh Gilben V. dua ra già thuyét: "Trai dàt là mp(
qua càu ohiém tu dóng nhàt, nguòn gòc va dac dicm ohiéra tu cùa trai dat nàm

chinh trong bàn thàn nò". Zeeman ià mot tronc nhùne nguói Jàu rién khào sàt rù
uuòng cùa màt trói. Tu tnróng này cùng cn dang lirdng ciré nhir cùa trai dàt.
(Tudng dò trung bình cùa nò là 10 Oe lón gap 20 làn so vói or mròng trai dal
[139].
Theo Xluyte va Lyxte (Due) tu tnróng ngàn chàn càc qua trìnb huy diet, cin
lai càc bue xa phàt ra tu nhùng chùm tia vù tru [6]. Cudng dò ni trudng trai dàt chi
co già tn trung bình khoàng 0,5Oe, nhuiig nò dòng vai uo quan trpng dòi vói
nhiéu qua trinh song. Con ngUÒi càm nhàn thày tnrdng dia tu tu nhién it nhiéu co
anh huóng dén sue kboe hoàc gay ra tàc dung Ichàc Ica ed thè sinh vdL Tu tnróng
trai dàt là mot nhàn tò vàt ly bao uùm va xuyén ihàu moi sU vàt-uc dòng lién LUC
va ành huóng rpng khàp. Nhiéu dù kién chùng tò ràng tnrdng dia tu co tàc dóng
ve nhiéu màt dén càc sinh vat
Giào su Ghibevxki A.L. ngudi sàng làp ra ncành sinh hoc màt trói. òns dà
phàt hien ra càc vu dai dich lón trùng khóp vói nhùng boat dpng manh cùa mal
trói. Càc nhà khoa hpe khàc cho thày: tan suàt càc ròi loan tàm thàn, cò.c ca càp
cùu, cdn dot quy va nhiéu nhip sinh hpc ... co lién quan uuc tièp vOi nìiùng thay


13
dèi tu trudng cùa trai dàt [30]. Càc còng trinh nghién cùu tiép theo cùa Wever da
cho thày vai trò dièu hoà nhip sinh hpe cùa ngudi va dòng vàt thUc nghiém duo]
tàc dpng cùa tnrdng dia tu. Theo òng nò ành hUdng lén trang thài sinh ly bình
thudng. Con càc nhà sinh ly hpc khàc, khi ngbién cùu u-én ca thè song, dà che
thày su thay dòi ve màt chùc nàng, thay dòi càc chi tiéu sinh ly. chi so huyét hpc
trong màu ngUÒi [6].
Giào su huyét hpc Sunxe H.A, cho thày sir tàng mùc do boat dpng cùa màt
trdi (lai lùa. nhàt hoa. bào tu ...) thudng kéo theo su giàm ludng bach càu uong
màu, thay dòi thành nhàn màu d nhiéu loai dòng vàt [50].
Trèn Cd so phàn tich hdn 24.000 phép do nhip tim cùa nhùng nguòi kboe
manh, Kaibusep dà xàc lap mòi tUdng quan giùa tan so nhip tim va càc yéu tò cùa

dia tu trudng. Theo tàc già, nguyén nhàn chinh d day là do su thay dòi huóng cùa
vectd tu trudng urài dàt [39]. Két qua nghién cùu cua Kolodchenko qua tbeu dòi
tim va huyét àp ó nhùug nguói trén 60 tuoi, dà cho thày vào nhùng thói diém xày
ra 'T)ào tu'* ( tu truòng trai dàt thay dòi dot ngpt tói 500-1000 nT, kéo dai 1 - 3
ngày) mach va huyét àp tàng lén ró rét.
Sedov K.P va Kosoleva N.N, dua vào so liéu thòng ké dà ùm dUdc he se
tUdng quan giùa tàn suàt cùa càc tai bién tim mach uong nàm, theo "chi so boai
dpng tu ". Cung tUdng tu nhU trén, nhòm tàc già ó Kiep cho ràng nguyén nhàn cùa
càc tai bién tim mach là su thay dòi tu tnróng urài dàt rò rét hdn so vói viec giàm
àp suàt khi quyèn va nhièt dò [38].
Dia tu truòng co ành buóng lón dén sinh vàt nhu vay, cho nèn ngày nay dà
hình thành mot chuyén ngành mòi ngbién cùu ành buóng cùa nhàn tò dia vàt K
này tói Cd thè song gpi là dia tu sinh hpc (Geomagnetobiology).
Nhiéu tac dpng khac cua tu trUdng trai dàt nói riéng va tu trUÒng nói chung
ành buóng lén dòi song con nguói. làm thay dòi mot so dac tinh sinh hpc... cùni;
chua dUdc khàm phà hèt.


14

1^. ÙNG DUNG CÙA TU TRÙCJNG TRONG Y HOC
1^.1. Tàc dung tri lieu
Sàt tu - Magnet. aam chàm vlnh cùfu, tu thdi co Aicàp va Hyìap dà dUdc
aeùdi ta goi là "Iiòn Jà than ky ". NgUdi la dà rùng tòn sùng va xem nò nhu mot
phep la una dung trong diéu tn. Theo Oxford, magnet con co nghla là " vat co sue
hip din manh" [11, 34, 48].
Mot sé tac già cho ràng, dà ni dUdc dùng rpng rài Urong chùa bénh it nbàt tu
2000 nàm tnróc còng nguyén. Vào dàu ihé ky 17, Gilben làn dàu tién dà vièt ve
càch chùa bénh bang nam chàm. Cuòi thè ky thù 17, ngUÒi Phàp xàc nhàn khà
nàng tàc dung chùa bénh cùa tu truòng va dua vào diéu tri bénh trong y hpc [12,

15,43].
Theo càc bào cào tai hòi thào Quòc ré d California thi ngày nay xuàt bién
nhiéu cong tnnh nghién cùu ve tàc dung tu tnróng dòi vói bé thòng song. So liéu
thòng kè cho thày. càc bài bào khoa hpc ve tu tnróng dà tàng lén ró rei tu thàp
nièn 60 orò lai day. Dòng ibdi vói nò mot loat vàn de mói dUdc dàt ra nhu : tinh
chat sinh hoc cùa tu uiròng, tàc dung uruóng tu trèn sinh vài, tu trUdng y hpc nhu
thè nào'^.. [135].
Sau hòi thào dàu tién ve "ùng dung tu truòng urong Y hpc" tai Vitep (1980),
vào nàm 1982. Vièn bàn làm y hpc Lién xò dà ra thòng bào huóng dàn tién hành
càc nghién cùu khoa hpc ve tu inròng trong y té [15]. Viéc ùng dung tu trUdng
trong y hpc Judc tnén kbai tai nhiéu nuóc vói nhùng huóng tàc dung tri liéu khàc
nhau bang con duóng chinh thòng va cùng nhu khòng chinh thòng. Tuy nhién tàt
cà càc càch déu dira vào tinh chat Vàt ly, Sinh hpc, dac tnmg ve màt tu tinh cùa
nhiéu loai vàt lieu tu. Tu day xuàt hien càch tri liéu mói: lieu phàp tu [13. 48. 63].
Trong tri liéu ngudi Xa. thudng su dung hai loai nam chàm. Dò là nam chàm
nhàn tao va nam chàm tu nhién (sàt tu). Sàt tu bav nam chàm nr nhién là loai vàt


15
liéu co tu tinh manh. Ferit là tén gpi chung cho nhùng chat bàn dàn sàt tu. Vi vày
co nhiéu tàc già dua vào tinh chat tUdng tàc tu này de ùng dung cho tri beu.
Galien là nguói dà dùng nam chàm tu nhién chùa chùng phù né va làm giàm
dau (thè ky III). Sau dò Maxwell (Mac-oen) dà chùa dau dàu va àc mòng bang
nam chàm tu nhién (thè ky IV). Con Paraxen lai su dung nò de chùa dau màt. vét
thudng phàn mèm, gay xUdng va bénh vàng da (thè ky XVD.
Nàm 1754 Alben dà dùng nam chàm de tri càc benh thàn kinh. Ròi 9 nàm
sau dò òng su dung nam chàm de chùa dau ràng (1763). Hdn 200 nàm sau
Tambiep va Kane dùng nam chàm chùa viém mùi di ùng xuàt tiét. Duói tàc dung
cùa nam chàm hien tUdng giàm tièt dich xày ra nhanh hdn so vói càc phUdng
phàp khàc. Khabirova (1977) dùng nam chàm va tu truòng xoay chiéu tàn so thàp

de diéu tri 86 tnróng hdp gay xUdng chi duói, òng nhàn xét: "canxi xUdng phàt
trién tòt va thdi gian lién nhanh hdn 1 - 2 tuàn, giam lu dich irung khóp so vói
nhóra khòng dùng tu". Bàc si Vaxiliep (1972-1976) cùng diéu ui 85 ca va nhàn
thày su lién xUdng xày ra som hdn 7-10 ngày so vói nbóm dòi chùng [2, 15, 45].
Nhiéu nuóc trén thè siói tiéo tue nghién cùu vàn de nàv, ùns dune cùa nam
chàm trong y hoc dén nay vàn con là vàn de dUdc nhiéu nguòi quan tàm (Austr.
1993) [80. 104. 114, 119]. Theo tap chi Figaro Magazine-Top Sante (1995) thi Y
giói phUdng Tày bién dang quan tàm dén nhiéu càch cbùa bénh mói. Mot trong
nhung càch dò ià chùa bénh bang or truòng. Khàc ^'ói quan nièm chùa tri truyèn
thòng, Giào su Jean - (alaude Baron (Phàp- 19^5) thUdng Jùn*: miéng nam chàm
nhò de chùa tri càc triéu chùng dau nào giùa bang càch dàt sàt nò vào thài dudng
nguói benh ngay chó ca nhày. Òng làp luàn ràng: " He "ù tnróng bao quanb trai
dàt luòn co ành buóng nhàt dinh dòi vói con ngudi. vàn de là phài ioièt su dung
bay diéu chinh tu tnrdng dò dùng lue *. Quan Jièm phò bién bién nay là tu tnróng
co tàc dung dac biét dòi vói viéc chùa tri nhihig benh lién quan dén xUdng khóp
tay, chàn va day thàn kinh.


16
Ngoài ra càc Giào su Jean - Claude Lacroix va Jean Yves Maigne (1995) e
benh vien Broussais diéu tri chùng dau lung bang càch dat vài miéng kim loa]
nhò vào dia cpt song. Mot so tnróng hdp tri bénh tUdng tu khàc cùng dat ket qua
cao. Do dò ngày nay, cùng vói nèn y hpc tién tién, phUdng phàp chùa tri bang tu
trudng khòng nhùng vàn tòn tai ma con dUdc phàt Uién ùiém. Nhùng hien tudng
chua giài thich ró ràng dUde ed che tàc dung, thuòng dUdc y hpc phUdng Tày gpi
là càc "khìa canh nghich thudng" [14, 25].
Nam chàm nhàn tao:
- Tu trudng khòng dòi bao gòm nam chàm tu nhién va nam chàm nhàn tao
co rù tinh bàt nguòn tu bàn chat cùa càc dien tu trong nguyén tu hoàc bòi càc
phàn tu càu tao nén nò. Dòng dién tao ra trong khòng gian mot tu truòng dUdc

bièu thi bang phudng tnnh Oextect, Co loai tu tnrdng dóng nhàt va or trUdng
khòng dòng nhàt, tu truòng òn dinh va khòng òn dinh.
Roth BJ., Maccabe BJ., Eberle LP. (1994) dà dung ckc òng MC Uong viec
nghién cuw day thàn kinb ngoai bién de ùng dung cho ixì liéu.
Ngoài ra nam chàm nhàn tao con dUdc dùng de diéu tri càc bénh nhu chàn
thudng sp nào càp, ròi loan chùc nàng thàn kinh, phòng chòng dòng tac mach
màu, tàng sue de khàng...[65,100,128].
Két qua chùa tri cho thày huyét àp cùa 6 4 ^ benh nhàn nói trén ha xuòng
mùc bình thudng. Tu két qua thu duqc. tàc già dua ra nhàn xét: "Tu tri lieu chuàn
hoà càc chi tiéu bi ròi loan, trong khi khòng ành huòng tói càc chi tiéu bình
*hudng" [40]. Con Kizilova NN. (1993) dua ra nhàn xéi tu kinh nghiém bàn thàn
trong viec su dung loai lù uudng liéu chàp dang khòng dòng nhàt de diéu tri ròi
loan boat dpng tim, loai bò càc bién dòi tàn so nhip tim [104].
Nàm 1988 Vien y hpc Alma Ata, thòng bào két qua dùng tu tnrdng de chùa
tri chàn thUdng tuy song càp tinh. Tkat cùng còng su d Kazactan dà diéu tri che
76 benh nhàn tòn tbudns tuy sòns dat két qua tòt. So neày diéu tri siàm, khà nànii


17
phuc hòi vàn dòng chi duói khà hdn, bién chùng giàm [13, 41]. Philippe ( 1988 )
dùng tu truòng chùa tri chàn thUdng tai bénh vien Ren Dubos Pontoise (Phàp) cho
thày dén 80% benh nhàn dat két qua tòt [29].
Ngày nay ngUÒi ta dua ra nhiéu chùng cu ve tàc dung tu tinh trong viec chùa
nhiéu chùng bénh hièm nghèo khàc. Theo Quàch Lap Vàn (Trung quòc) thi do té
bào thiéu tu tinh nén bj chét di. Màu ìt tu tinh sé luu thòng ciing kém nhanh. Tàc
già phàt bién thày mùc tu tinh trong nuóc mày thành phò thàp so vói thién nhién,
cho nén ngUÓi thành thi thuòng màc càc chùng bènh ve huyét àp va sói thàn
nhiéu hdn ngudi ó vùng nóng thòn. Do dò theo tàc già, su dung nuóc rù hoà co
thè phòng va chùa dUdc càc chùng sòi thàn. sòi bang quang. xd cùng dòng mach,
cao huyét àp, viém da day, viém phòi ... Qua thù nghiém tai nhiéu bènh vien ó

Trung quòc hiéu qua chùa bénh dal tói 90 %. 0 Hungari. nguói ta dà dua nUÓc tu
vào ùng dung tri liéu tu nàm 1993. Gàn day nhiéu nuóc khàc nhu: Thàilan,
Singapore... cùng néu ra vàn de su dung nuóc dUdc tu hoà co tàc dung nàng cao
sue khoè va chùa mot so bénh [13, 141].
- TU trudng bién doi : nhd co càc tinh chat riéng, càc iTU diém nhU su dung
ddn giàn, khòng can thiép tnrc tièp, khòng gay nguy hai nèn tu uruòng dà dUdc
ùng dung rpng rài trong y hoc. Ngudi ta dà dùng nò theo nhiéu càch nhàm phuc
vu cho nhiéu chuyén khoa khàc nhau [114].
Dang dua-: su dung phò bién hdn ca trong tri lieu là càc tu tnróng bién dòi.
Dò là càc tnróng dièn tu ha tàn LF, ELF hoàc càc xung dién tu trUdng PEMF [32.
40. 119].
Comandarian (1971) dùng tu tnróng xoay chiéu 50 Hz de cbùa cho 188
bénh nhàn phii khoa, Két qua sau 15-20 ngày, mpi ngUdi déu khòi benh hoàc dò
nhieu. Sarugat (1971) diéu Ui viém nièm mac va co tu cung, dai két qua tòt hdn
phUdng phàp khàc. Con Deaneva (1976) theo dòi tàc dung cùa tu tnrdng trén
benh nhàn thàn kinh ngoai vi. Òng rùt ra két luan: " dien tu tnrdng tàn so thàp co
ành hUdng*té^»^fig-diéU'tó-vtóra^xe day thàn kinh vùns tbat lime ". Yukop dà su


18
dung dién tu trudng tin so thàp dièu tri cho bénh nhàn thiéu nàng tuàn hoàn ngoai
vi va dà thiy càc chi tiéu huyét hpc, luu huyét som trd lai bình thuòng, 0 benh
nhàn co cdn co diàt mach vành, két qua giàm dau nhanh [15].
Càc tàc già Demetski, AJecxeep (Minxcd. 1981) qua nghién cùu thuc
nghiém va ùng dung làm sàng nhàn thày tu truòng co tàc dung phòng chòng tàc
nghén mach sau phàu thuàt, han che viém nhiém sau mò, kich thich qua trinh lién
xUdne [7. 13]. Van Steenbruggue va càc nhà nghién cùu d Anh (1988) lai dùng
xung tu tin thàp de chùa tri càc triéu chùng nhùc mòi, giàm dau cho 141 bénh
nhàn co két qua tòt [138].
Viéc su dung càc loai vàt liéu tu trong diéu tri, co thè tién hành dpc lap hoàc

phòi hdp. VI vày, nhiéu tàc già su dung két hòp nò vói càc tàc nhàn vat ly hoàc
hoà hpc khàc de dat két qua diéu tri tòt hdn. Mpt vàn de càn quan tàm khi su dung
tu tnróng là huóng tàc dung. Vante (Wante 1976) dùng fu trudng cùng phudng
phàp trèn de chùa viém tuy càp. Òng thày hieu qua khà ró ret nhu giàm dau
nhanh, bdt non, dò chuóng bung [15]. Tiép dén, ^Mekseenko AV. va Gusak
W.(1993) dà dùng tu trudng xoay chiéu tàn so thàp két hdp vói phUdng phàp
Galvano (diéu tri loét mò) [60]. vói Laser, boa tri liéu (diéu tri eczema) [40], hoàc
két hdp vói nàn chinh ngoai vi trong chàn thUdng chinh hình [2, 75, 142].
IJi^.

T à c diing^ k i c h t h i c h
Mpi sinh vài déu tahudng xuyén u:ao dui va quan he gàn bó vói mòi tnrdng

ngoài. Do dò càc he thòng sinh vàt iuòn luòn chiù lac uòug ctia càc yéu tò ni^oai
mòi. Bàt ky mot tàc nhàn nào dò tàc dòng vào mòi truòng déu ành buóng lén con
ngudi va mpi sinh vàt. Bièu bién ró rèt do nò gay ra là su thay dòi càc chi tiéu
sinh ly co thè dàn dén nhiéu tinh uang benh ly khàc nhau [1, 37, 97].
Theo W.Beier thi tàc dung sinh ly cùa dòng dién bièu hien ó nhiéu mùc dò
Ichàc nhau. Nò phu thupc vào cUdng dò, thdi gian kéo dai cùa kich thich. Tàc
dung kìch thich dUdc dac trUng bòi nhiéu thòng so sinh hpc mang bàn chat dién tu


19
[21, 50, 73, 76]. Nò dude xàc dinh bòi già toc chuyén dòng cùa càc ion d chat
dién phàn Uong mò [68, 129]. De tao ra phàn ùng ed, thàn kinh, trong ly lièu
n^uòi ta thuòng dùng càc nguòn kich thich dien ES.
Tàc dung kich thich cùa xung dién dòi vói tó chùc song duac quyèt dinh bòi
quang dudng dich chuyén lón nhàt cùa càc ion trong thdi gian xung xuàt hien [27,
129].
Trong bào cào "Tàng cudng chùa xUdng bang tu trudng va vàn de tu chùng".

Garcia va Madronero \ 1986) dà cho thày thuc nghiém tàc dpng tu bang xung ngàt
quàng vói tàn sé 250 KHz trèn càc màu xUdng ròi va trén dòng vàt. Hp dua ra két
luàn ràng tu uudng cbùa dUdc bòi chùng ròng xudng do tò chùc xUdng co khà
nàng tài sinh duói tàc dòng cùa kich thich...[5].
Tu nàm 1978, Hoa ky dà thùa nhàn chinh thòng khi cho phép su dung càc
thièt bi dién or tnróng xung trong chàn thUdng chinh hinh. Ba^sette (1989) làm ró
thèm ve càc nguyén tàc ed bàn va ed so tàc dung ui beu cùa càc xung dién tu
uudng PEMF này [40, 66, 100].
Dòng dién xung càm ùng dien tu bay xung dién or tnróng co khà nàng diéu
tri vói chi dinh y khoa rpng rài. Mot so bénh vien ó Anh (1988) su dirne nò de tao
ra su giàm dau. Con d Itaha (1993) nguói ta dà chùa ai càc bénh ve xUdng bang
xung tùPMFboàc PEMF [138,142].
Dirói tàc nhàn kich thich dien xung trèn ca hay Lbàn kinh, xuàt hien cac
phàn ùng tai chò hay lan truyèn. Su bién dòi này dUdc bièu dién duói dang càc
duóng cong trong phUdng trinh ve tUdng quan giùa cuóng dò (I), thdi gian it^) va
ngudng kich thich (b) là:
l = (aytj + b

(1)

Dien tu san sinh ra tu trudng va momen tu. Màt khàc dòng vàt va càc he
thòng sinh vàt déu dudc càu tao or nhiéu nguyén tò, do dò mòi bò phàn co mot tu


20
trudng tu thàn hay tu trudng noi sinh [SS, 129, 130]. Càc phUdng pbàp kich thich
dién ngoai sinh trong chàn thudng chinh bình thuòng su dung trén làm sàng theo
ba phUdng phàp. Theo ed quan Quan tri thUc va dUdc phàm Hoa ky (1978) thi
phUdng phàp càm ùng dién cu tién dung hdn cà. Con Borgens R. va còng su'
(1981) thuòng dùng piiudng phàp cày dien cuc de kich thich tai smh my song.

Sau dò Politis M. (1988) thù nghiém kich thich tài sinh day thàn kinh hòng bi càt
ngang vàdudc giù Ianh [16, 40. 66].
Nliiéu nhà khoa hpe càn cu vào thuc nghiém trong càc nghién cùu tu sinh
cùng thùa nhàn là tu tnrdng co càc tàc dung :
* Tàc dòng dièu chinh vi man hoàn dia pbUdng, tàng dàn hòi thành mach.
* Anh buóng dén dàn uuyén cùa ùm, diéu chinh mùc co bop cùa ed tim.
Vice khào sàt ành huòng "kich thich tu" trèn càc dòi tudng vi mò d mùc dò
té bào cùng dUdc nhiéu nhà khoa hpc quan tam. Dò là :
George L Vlaiinin. William P. Gregory, Luigi Morelli ihuòc nbóm ngbién
cùu cùa dai hpc (jeorgeiown-Wa^ìbington [118]. Paul S.Eben thupc trung tàm
nghién cùu ADN - Vien ung buóu Beihesda-Mary land. Hp nhàn thày ràng tu
truòng dà ành huóng tói chùc nàng cùa màng tè bào. Mói nbóm déu dua pbUdng
phàp riéng biét de xàc dinh qua trinh sao chép ADN. tòng hdp hemoglobin, boat
boa té bào lympbo [89. 90, 117].
Tàc dung kich thich cùa inròng lù r^i' thuòc vào càc thòng so vàt ly dac
trung nhu cuòng dò, tàn so, dang tnróng xung... ma co thè làm xuàt hièn nhùng
dàp ùng khàc nhau. Theo Jacobson ( 1991 ) ngoài tàc dung phiic hòi boat linh
enzyme, giàm dau do giàm chat trung gian gay viém (HisLamine, Protaglandin,..)
va ùe che càc sai thàn kinh dàn uoivén càm eiàc. Nsoài ra tu tniduiz con co tàc
dung làm tàng khà nàng mién dich. tài sinh mò mèm, mò xUdng va thàm chi kich
thich cà thàn kinh uning Udng làn ngoai bién [66, 100].


21
Theo quan diém y hpc PhUdng Dòng, tu chàm là pbUdng phàp dùng tu
trudng kich thich càc huyét cùa he kinh lac de chùa bénh thay vi dùng kim, dien,
nhièt... Thiét bi Idcb thich xung dién ES dUdc thièt kè dira vào nguyén ly chuyén
dòng cùa ion khi co kich ùiich nhàm tao ra càc phàn xa.
Ngày nay nhiéu nhà nghién cùu dà dùng tàc nhàn tu bién dòi hay xung
tnrdng làm nguòn kich thich gpi chung là càc kich thich tu. ThUdng dudc su dung

nhièu hdn cà là loai PMS (kich thich rxt xung) hay MS 'kich thich tùì [9. 72. 7Q,
142].
Cox CF.,Brewer LJ.,Jacman CE.fUSA 1993) dà dùng càc kich thich PMS
vói tàn so 50 (lOuT) de kieh thich qua trinh phàt tnén cùa phòi [86]. Navratil L.,
Hlavaty V., Landsingerova E.(Czech 1993) dùng kich thich dang PMF (xung
1

V

uuòng) thù nghiém khà nàng tàc dung de su dung cho phUdng phàp diéu tri mói
cùa Lièu phàp lù [74. 125. 142].
Tai Hoa ky', chi trong mudi nàm gàn day ngUdi ta dà diéu tri cho bang tram
ngàn bénh nhàn tòn thUdng xUdng khóp, chù yéu ià chùa bénh chàm, khòng lién
XUdng.
NTiicu ky thuàt thàm dò hien dai bang tu dò, anh cong huòng tu (MRD déu
xuàt phàt tu ca so khoa hpc ve bàn chat dièn - ni cùa sir song, tinh chat sinh hpc
cùa or tnrdng [74.81.106].
1.3. M O T SO PHìjCfNG P H À P VÀ THÒNG SO VÀT L I E U
Càc thi nghiém ly sinh tién hành trén bé thòng sinh vat de xàc dinh anh
liUÓng cùa or trudng déu dUdc bièu thi duói dang nhùng phàn ùng cùa ca thè. De
nghién cùu vàn de này trong y sinh hpc thirdng dùng mot so pbUdng phàp phò
bién, vói nhiéu vat lièu tu co tham so khàc nhau.


1.3.1. Phircfng phàp
Dua vào càch tiép càn vói tu truòng co thè phàn biét hai phUdng phàp là tnrc
tiép hoae giàn tiép [42, 112].
Phuang phàp tiép càn truc tièp là su dung nhùng vàt liéu tu de tàc dpng vào
dòi tUdng theo tìrng vi tri, tùng vùng, co nghla là dàt "nguòn tu" tnrc tièp trèn chò
càn khào sàt PhUdng phàp này dUde dùng nhièu, va dén nay vàn thày co hiéu

quL Nò co tàc dung dac bièt trong diéu tn càc chùng giàm dau. phù né, càc vét
thUdng da thit, viém loét..
Trong y hpc PhUdng Dòng, phUdng phàp tnrc tiép là dùng tu truòng kìch
thich càc huyét cùa bé kinh lac de chùa benh [ 9. 51 J. Thièt bi tu tnrdng chùa
benh cùa Nhàt bàn (Magnetiser-Kawasaki), Ehjfc (Magnomed)... cùng su dung
dièu tri tai chò bang phUdng phàp uuc tiép, nghla là dàt dàu phàt tnrc tiép vào chò
dau. hoàc càc bò phàn tUdng tjfng my theo bènh iy. thdi gian kéo dai cùng tuy
tùng ddt diéu tri.
Cùng bang phUdng phàp này giào su Jean Claude Baron - Phàp (1995) dà
dat sàt miéng nam chàm vào thài dUdng nguói bènh de chùa dau dàu va "triéu
chùng dau nào giùa" [14, 29].
Phuang phàp tièp càn giàn tièp là sU tàc diing cùa tnróng rù lén dòi tUdns
nghién cùu bang càch thòng qua mot chat trung gian. Tu tnróng tàc dung lén mòi
trudng, vàt liéu trung gian nào dò giòng nhu su ni hoà càc chat hoàc cho càc vàt
nhiém tu. Sau dò dua càc san phàm khòng dpc tiai này vào dòi tUdng khào sat
hoae vào ca thè nguói. Dò là càc dUdc phàm dà nhiém tu dùng de chùa bénh,
nuóc tu hoà...
Fari Ettienne. Angela Ripamenti, Richard B.Frankel (Dai bpc Y khoa va
Vien ky thuàt Cambridge Massachusetts) dà nghién cùu ành huóng cùa ar tnróng
trèn thuòc dudc càm ùng tu. Càc tàc già trcn gpi nò là pbUdng phàp diéu tn giàn
tiép qua thuòc dà nhiém tu [89. 90],


9-^

San phàm trung gian co thè ó càc dang khàc nhau vi su tu boa càc chat dUdc
tién hành theo nhièu càch. 0 Trung quòc, de su dung nuóc tu hoà chùa benh
ngudi ta thudng dùng "eòe tu tinh" do nhà mày (2àp Nbi Tàn san xuàt. Quàch Làf
Vàn cho rane : ' Néu uòng nUÓc này mot càch thuòng xuyén sé tri dUdc càc
chùng benh nhu sòi bang quang, xd cùng dòng mach, cao huyét àp... " [13]. Cor

Wu JI. (1989) su dung vat lièu nhiém tu va nuóc dudc tu hoà de chòng giun dua e
tre em Trung quòc. Tàc già trén cho ràng co thè diéu tri bang "phUdng phàp giàr
tiép " tàc dpng tu qua thuc vàdUdcphàm [141].
Tén cùa càc phUdng phàp Uén dudc dat dua vào quan diém ùép can uguòc
vat liéu tu. Ngoài chùng ra con nhièu pbUdng phàp khàc. Co tàc già gpi tén cut
phUdng phàp nghién cùu tuy theo y nghia tàc dung.
Khi khào sàt tinh co dan cùa màng té bào duói tàc dpng tu bang càch xàc
dinh tinh nhót dòng hpc, noi ma sàt, dinh lUdng dòng chày... Cheng Ly gpi dò 1^
"phudng phàp Ly smh" [78].
Cac thi nghiém khàc ngbién cùu su thay dòi hoà bpc cùa dpng mach, bàn£
càch xàc dinh mot so diòng so Hoà-Ly duói tàc dòng tu (LulTdn R. 1988) [113]
NgUÒi ta con ngbién cùu huyét dpng qua toc dò dòng chày dUdc "dành dàu tu" e
càc dang dung dich muòi uu trUdng trong he thòng huyét dòng mò phòng (Basilk
M., Massasi R., Gratte C, Romani GÌ. 1993) [64] hoae phàn tich càc chi tiéu sinh
ly, huyét bpc dà dUdc tàc dòng cùa tu truòng (Codeiro PG. 1989). Cac tàc già trèr
gpi càch tién bànb cùa minh là: "mot chuòi pbUdng pbàp thuc nghiém ly smh
[78,80, 113, 135].
Khàc vói hp, càc tàc già khàc gpi chùng là phUdng phàp dùng tnróng tir tàc
diing ngoài de phàn biét vói phUdng phàp dùng vat lieu tu cày ghép ben trong càc
bò phàn cùa ed thè.


24
PhUdng phàp cày ghép là ky thuàt cày ghép càc vièn nam chàm de tri bénh.
Robert Rand (Hoa ky - 1983) dà cày vièn nam chàm rat nhò vào khòi u dUdc làm
nóng bang tu trudng de huy diet ung thu [13].
Mot yéu tò khàc càn phài luu y là su phàn bò tu tnróng theo vùng ành buóng
de tao nén tàc dung tai chò hoàc toàn thàn.
Tàc dung toàn thàn : xuàt hien khi tijr trudng ành huòng lén toàn bò boat
dpng cùa ed thè, hay toàn thè qua trinh phàt trién he thòng sinh vài [41].

Tenforde (California), John, Richard Blakemore (New Hampshire)... lai cho
dò là su "nhiém tu hoàn toàn" [70, 135]. Baum, Schairer. Kenneth L. Lindahl Trung tàm bào ve va an toàn mòi truòng (Newyork) dà nghién cùu su phàt trién
cùa Tradescantia duói tàc dpng tu trUÒng ngoài. Càc tàc già trèn gpi chung là "sU
tic dpng lén toàn bò he thòng" [65, 85. 86]. Sheppard (Linda) dà khào sàt càc chi
tiéu sinh ly cùa càc bò phàn va qua trinh phàt trién trong dièu kién mòi uuòng co
tu tinh. Tàc già gpi dò là "su tàc dung dóng thdi" lén nhièu chùc nàng boat dpng
song cùa Cd thè [131].
Tàc dung tai chò là su tàc dpng tu lén tùng vùng, trèn tùng ed phàn riéng
biét cùa Cd thè, chàng han: ành buóng tu trudng co tàc dung chùa ui giàm dau,
viém tai chò. diéu tri viém dau càc ed quan noi tang. Michael Persinger (Canada
5/1995) dà dùng tu tnróng tàc dpng lén nào de làm màt tinh dòng bò trong boat
dpng cùa neurone, thay dòi bài tiét mélatonine. Dò là "tàc dung tai chò" lén nào
bò [25, 37]. Philippe Orengo (Phàpì dàt càc vièn rù lén chò da dau. So vièn rù càn
dat phu thuòc vào so diém dau. Tàc già gpi càch tién hành nhu vày là phudns
phàp "chòng dau tai chò" [29].
Nguòi ta con phàn biét "tic dung cuc bò" : là khà nàng loai bò chùng dau
trong tùng bò phàn. Co tàc già dà su dung dòng ihòi cà bai càch (tàc dung toan
thàn va tàc diing diéu tri tai chò) de dat dUdc bièu qua hdn (Tkat va còng su 1988)
[41].


25
Tàc dung diém (trén huyét) là su dung bang càch dàn nam chàm co kich
thuóc nhò lén càc huyét vi, thay vi chàm kim lén càc diém dau tUdng ùng. Nam
chàm co thè dat lai càc diém trèn loa tai (nhl chàm), trén da, ed thè (thè chàm) [9,
21,51].

1^^. Thòng sé vàt lièu tiì
De danh già tac dung cua nguòn tac nhàn, phai hiéu ve tinh chat vat lieu su
dung, cùng nhu biét càc thòng so ed bàn co lién quan tói chùng.

Chinh vi vay trong phàn này truóc tién ta xét vàt liéu tu. Vat lieu dàu tién là
sàt tu. Sàt tu là loai vàt lieu co tu tinh manh, càc nguyén tu càu tao co momen lù
ban dàu dàng ké. Do tàc dpng qua lai, luòn tòn tai su dinh buóng song song ngay
cà khi khòng chiù tàc dpng cùa tu tnrdng ben ngoài. Mot trong so càc sàt tu phò
bién là ferit (sàt non).
Ferit (ferric) là loai bàn dàn sài tu, co còng thùc chung là MO. Fe^O^, vói M
là ky hiéu cho kim loai hoà tri 2 nhu Mn, Ni, Zn„. Co hai loai ferit vói lire khàng
rir H. khàc nhau là ferit or cùng va ferit tu mèm. dUdc ùng dung phò bién trong
ngành Y.
Val lieu or thù hai thuòc nbóm này là nam chàm nhàn tao dùng ngoài co
kich thuóc, màu ma, tu tnróng bé mal khàc nhau my thuòc vào muc tiéu nshièn
cùu. De dàm bào cho viec ùng dung chùa bénh, co càc loai nam chàm nhàn tao y
tènhU:
- Vièn tu lón dùng chùa tri càc vùng dau
- Nam chàm vTnh ctjfu vùa va nhò dùng dièu tn tai chò va tu chàm.
- Thanh tu bó xUdng, dép tu (Magnetic slipper), dai lung tu tinh