Đặc điểm trầm tích và lịch sử phát triển các thành tạo Đệ tứ ở phần Đông bắc đồng bằng sông Hồng : Luận án PTS. Địa chất: 10 60 3

M ỤC LỤ C

T ra n g

Mở đẩu

4

Chương I. Lịch sử nghiên cứii địa chất Đệ Tứ

10

1. T h ờ i k ỳ trư ớ c 1 9 5 4
2 . T h ờ i k ỳ lừ

năm

10

1 9 5 0 trở v ề sa u

Chương II. Cơ sở tài liệu và phương pháp nghiên cứu
1. C ơ s ử tài liệ u x â y d ự n g ]u ận án
2 . C á c p h ư ơ n g p h á p n g h iê n c ứ u

10

20
20
21

Chương III. Đặc điểm trầm tích các thành tạo Đệ Tứ

29

1. R a n h g iớ i trầm tíc h N e o g e n v à Đ ệ T ứ

34

2 . V ề s ự b iế n đ ổ i Ih eo th ờ i g ia n v à k h ô n g g ia n
c ủ a c á c th àn h lạ o Đ ệ T ứ

ở

v ù n g n g h iê n c ứ u

43

2 .1 . Đ ặ c đ iể m v ề (hành phần v ậ l ch ấ t
v à q u y lu ậ l p h â n b ố c ủ a c á c trầm tíc h

43

2 .1 .2 . Đ ặ c đ iể m th àn h p h ầ n trầm tíc h v à c á c
q u y lu ậ t p h â n b ố

44

2 .1 .2 .1 . Đ ặ c đ iể m v ề đ ọ hạt v à q u y luật p h ân b ố

45

2 .1 .2 .2 . Đ ặ c đ iể m th ạ ch h ọ c k h o á n g vậl v à q u y luật
phân b ố

59

+ Đ ặ c đ iể m trầm tíc h h ệ tần g L ệ C h i lu ổ i P le is t o c e n

sớm (Q ị / c)

59

+ Đ ặ c đ iể m Irầm tíc h Hệ tầ n g H à N ộ i “ lu ổ i
P le is t o c e n g iữ a - đầu P le is t o c e n m u ộ n ( Q l l - l ỉ l ^ / / « )

68

+ Đ ặ c đ iể m trầm tíc h h ệ tầ n g V ĩn h P h ú c

tuổi cuối P le is lo c e n muộn (Qịịị^v/?)

78


+ Đ ặ c đ iể m trầm tíc h h ệ tầ n g H ải H ư n g
tu ổ i H o lo c e n s ớ m - g iữ a ( Q \ y

^hh)

88

+ Đ ặ c đ iể m trầm tíc h h ệ tần g T h á i B ìn h

95

tu ổ i H o lo c e n g iữ a m u ô n ( Q i v ^ " ^ £ )

95

Chương IV. Lịch sử phát triển địa chất các thành tạo Đệ Tứ
theo khổng gỉan và (hời gian

107

I. Đ ặ c đ iể m c á c c h u k ỳ írầm líc h

107

II. C ổ k h í hậu Irong k ỷ Đ ệ T ứ

111

III. L ịc h s ử p h á i Iriển c á c th àn h tạ o Đ ệ T ứ
th e o th ờ i g ia n v à tlie ó k h ô n g g ia n

119

Chương V. Điểu kiện thành tạo và quy luật phân bố
khoáng sản liên quan với các thành tạo Đệ Tứ

142

1. V ề n ư ớ c n g ầ m

146

2 . V à n g sa k h o á n g

148

3. C uội sỏ i x â y dựng

148

4 . C át x â y d ự n g

L50

5 . S é t c á c lo ạ i

150

6. T han bùn

153

Kết luận

157

Tàỉ liệu tham khảo

159


4

MỞ ĐÂU

D i ệ n t íc h t h u ộ c p h ầ n đ ô n g b ắ c đ ồ n g b à n g s ô n g H ồ n g ( h a y c ò n g ọ i là
đ ồ n g b à n g B ắ c B ộ ) n ơ i c ó thủ đ ô H à N ộ i - tr u n g tâ m c h ín h trị, k in h t ế v à
v ă n h ó a c ủ a c ả n ư ớ c v à th à n h p h ố c ả n g H ả i P h ò n g v ớ i c ả n g b iể n lớ n n h ấ t
m iề n b á c n ư ớ c ta, từ trư ớ c đ ế n n a y lu ô n lu ô n đ ư ợ c sự q u a n tâ m v à đ ầu tư
v ề m ọ i m ặ t c ù a Đ ả n g v à n h à n ư ớ c . Đ â y là d iệ n tíc h tậ p tr u n g đ ô n g d â n c ư ,
c ó c á c k h u c ô n g n g h iệ p tậ p ừ u n g , m ạ n g lư ớ i g i a o t h ô n g p h á t tr iể n n ê n n ó
s ớ m ư ở th à n ỉi đ ố i tư ợ n g th u h ú t

sự c h ú ý c ủ a c á c n h à n g h iê n cứ u k h o a

h ọ c , đ ặ c b iệ t là c á c n h à đ ịa lý - đ ịa c h ấ t ( h ìn h 1). N g h iê n cứ u c á c th à n h t ạ o
Đ ệ lứ ở p h ầ n đ ô n g b ắ c đ ồ n g b ằ n g s ô n g H ồ n g k h ô n g n h ữ n g m a n g ý n g h ĩa
k h o a h ọ c m à c ò n m a n g ý n g h ĩa th ự c t iễ n lớ n la o .

CÓ t h ể th ấ y r à n g , c ô n g tá c đ iề u tra c ơ b ả n n h à m c ó t à i liệ u đ ể q u y
h o ạ c h t ổ n g th ổ đ ồ n g b à n g s ổ n g H ô n g n ó i c h u n g v à v ù n g liê n h o à n H à N ộ i
- H ả i P h ò n g n ó i r iê n g (tr o n g đ ó c ó c ô n g tá c n g h iê n c ứ u đ ịa c h ấ t Đ ệ T ứ v à
c á c k h o á n g sả n l iê n q u a n ) đ ã d ư ợ c tiế n h à n h m ạ n h m ẽ từ n ă m 1 9 6 0 tr ò l ạ i
đ â y ,ừ o n g đ ó đ á n g c h ú ý là c ô n g tr ìn h đ o v ẽ đ ịa c h ấ t tỉ l ệ 1 / 2 0 0 .0 0 0 tờ H à
N ộ i ( 1 9 7 3 ) v à H ả i P h ò n g - N a m Đ ịn h ( 1 9 7 8 ) d o Đ o à n đ ịa c h ấ t 2 0 4 th ự c
h iệ n , sa u đ ó là c á c b á o c á o d ịa c h ấ t v à k h o á n g s ả n c á c n h ó m t ờ : th à n h p h ố

H à N ộ i ( 1 9 8 9 ) , th à n h p h ố H ả i P h ò n g ( 1 9 9 2 ) v à p h ụ c ậ n H à N ộ i ( 1 9 9 4 ) d o
Đ o à n đ ịa c h ấ t H à N ộ i th ự c h iộ n ở

tỉ lộ 1 / 5 0 .0 0 0 . Q m g v ớ i c á c c ô n g trìn h

n g h iê n cứ u k h á c v ề đ ịa c h ấ t Đ ệ T ứ ở v ù n g đ ồ n g b à n g s ô n g H ồ n g , c ô n g lá c
đo v ẽ bản

d ồ đ ịa c h ấ t v à t ìm k iế m k h o á n g sả n tỉ lệ lớ n ở H à N ộ i v à H ả i

P h ò n g ( tr o n g đ ó v i ệ c n g h iê n c ứ u c á c th à n h tạ o Đ ệ T ứ đ ư ợ c q u a n tílm
n g h iê n cứ u c ó h ệ t h ố n g ) đ ã đ á p ứ n g đ ự ơ c n h ữ n g y ê u c ầ u

tr ư ớ c m á t c ủ a

c ô n g tá c đ iề u tra c ơ b ả n . T u y n h iê n tr o n g v i ệ c n g h i ê n c ứ u c á c th à n h tạ o Đ ệ
Tứ ở v ù n g đ ồ n g bằng sô n g H ồn g

v ẫ n c ò n n h iề u tra n h c ã i , n h ấ t là v ề

n g u ồ n g ố c v à t h ờ i g ia n th à n h tạ o ; đ ồ n g t h ò i c á c k h o á n g s ả n l i ê n q u a n đ ế n
c á c th à n h t ạ o Đ ệ tứ c ó c á c n g u ồ n g ố c k h á c n h a u c ũ n g c h ư a đ ư ợ c đ ề c ậ p
đ ế n b a o n h iê u . Đ ề t à i “ Đ ặ c đ i ể m tr ầ m t íc h v à l ị c h sử p h á t tr iể n c á c th à n h
tạ o Đ ệ T ứ

ở

phần đ ôn g bắc đ ồn g bàng

s ô n g H ồ n g “ đ ự ơ c t iế n h à n h là

n h ằ m g ó p p h ầ n là m s á n g tò n h ữ n g v ấ n đ ề t ồ n tạ i n ê u ư ê n .


5

HI ' Sơ ĐỔ VỊ TRÍ VÙNG NGHIÊN c ứ u


6
Các nghiên cứu của tíỂ lài chính là sự tiếp nối công lấc nghiên CUÜ về
c á c th àn h tạ o Đ ệ T ứ ở p h ầ n (lô n g hắc đ ổ n g b ằ n g s ô n g I ỉồ n g , tro n g d ó c liú
trọ n g đ l SÍÌI1 v à o v iệ c p h â n líc h c 111 lỉêt vồ lliñ n li p h án vật c h á i, kổl h ợ p v ờ i
c ấ c p liu ơ n g p h á p

nghỉẾu c ú n

khối- n h ằ m k h ô i p h ụ c lai b ứ c tranh c ủ a thành

lạo Đ ợ T ứ th e o k h ô n g gỉn n v à th ò i g ỉn n , g iú p c h o v iệ c lim h iểu c ặ n k ẽ lĩìíỉnli
(!íú lệ p ir u n g tlôiiỊị tiíìri cư, c ó liề m n ă n g k inh l ế lớn , lừ d ó lạo c ơ sở c h o v iệ c
h ộ ạ ch ilỊn li c h iế n lư ợc phếu tridn k in h Itỉ c ủ a v ù n g n g h ỉô n cứ u v à c h o cả v ù n g
líổ n g b ằ n g s ô n g n ồ n g n ó i c h u n g .
T ÍN H C Â P TI I1HT C Ù A Đ E 'ĩA l
T r o n g n h ữ n g n o m g á n d íìv viín c ò n [lin in g vãn dể tồ n tại, ih ậ m c h í c ó
n h ũ n g q u a n đ iể m irái n g ư ợ c nlinu v ề d ịa tá n g , Irổm. lích v à lịc li sử p liál triển
c ủ a c á c (h à n h tạo Đ ộ T ứ ở d ồ n g b ằ n g s ò n g I lồ n g . Đ íln n a y , v ổ n c h ư a c ó
n h ữ n g c ò n g trình n g h iê n c ú n lì m ỉ p h ân c h ia c ố c th àn h tạo Đ ộ T ứ llii’o n g u ồ n
g ố c v à iu ổ l. T r o n g k h i d ó c ò n g ÚIC n g h iế n cứ u đ á n h giá k h o á n g sản liên
q u a n v ở i c á c llià n li tạo Đ ộ T ứ

ở

v ù n g (lổ n g b ằ n g , c ũ n g riliư d ò i h ỏ i e iìp b ócli

c ủ a c á c c h u y ê n n g à n h n h ư (lịa ch ái (lỏ lili, m ỏ i trư ờ n g , (lia c h â l th ủ y v a n . (lia
cliất cò r ig trỉn li,

n ò n g n g h iệ p , g iíio th ò n g v ộ n lải, x á y (lư n g ( lỏ i h ỏ i c ó lài

liệu nghiên cứu kv về Irẳm lích Độ Tứ ở VÙHR tlổng bang nliư mội liền q u a n trọ n g (tể th íiin k h ả o trước k h i (li tơi n h ữ n g g iả i p h ấp c ó tin h c h u y ồ n
ngành.
N liư v ộ y , n g h iê n c ú n vể trám tich v à lập lại lịch sử phát triển c ủ a c á c
ih à n h lạ« Đ ố T ứ ở ph ản (lò n g bắc (lổ n g b a n g s ò n g H ồ n g (là n ơ i v ừ a c ó cliện
tích Đ ệ T ứ v e n c á c g ò d ổ i tru ng (lu . v ừ n g I m n g lâm d ồ n g b ằ n g .lại v ừ a C-Ó
d iệ n tíclì Đ ệ 'l’ứ ở v ù n g c ử a s ò n g , v ù n g v c n b iể n ) rõ l ồn g là n h u cáu nil cíVp
thiết. K ết q u a n g h lè n cứ u c u a ílồ tài s ẽ d ó n g g ó p v à o v iệ c g iả i q u y ế t

phân

c h ia ranli g iớ i v à im u ổ ii g ố c c á c ilià n h lạ« Đ ồ 'rứ ( (h eo k liò n g g ia n Víì ih e o
lliờ i g ia n ), từ d ó lú t n i q u y luật p h íìn b ố c ủ a c á c k h o á n g sả n liồn CỊUÍ1I1 vờ i
c á c th à n h tạo Đ ệ Tứ; (lổ n g th ò i íỉin li h ư ỡ n g c lio v iệ c n g liiồ n cứ u c á c thnnli
tạo Đ ê T ứ ở c á c d iệ n tích c ò n lụi c ủ a (tố n g liầ n g s ò n g H ồ n g , c á c cllên lic h
nàv

lilệ ii d a n g

và

sẽ ( lư ợ c

do

vè

( lịa d u í t

và

t ìm

k iẻ m

1 / 5 0 . 0 0 0 CŨÍIR n l i t r p l i ụ c v u t h iế t t h ự c c h o c á c n g à n l i k i n h

k lio ấ n g

sản

ờ

ty

lọ

t ế q u ò c c lù n k h á c .

7

MỤC TIÊU .NL1IỆM VỤ CỬA DÊ TÀI
ii- Mục liêu của cĩẽ tài
1- L à m s á n g lò n g u ồ n g ổ c , ln ổ i vh ranh g iớ i c ù a c á c tí là n h íạ o Đ ệ T ứ
ở p h ầ n đ ô n g b ắ c d ồ n g b ằ n g s ỏ n g H ồ n g í!ể d ịn lì liứ ơ n g n g h iô n cứ u Đ ộ T ứ
c h o c á c d iệ n líc h c ò n lọ i cù n d ồ n g b a n g .
2 - K h ỏ i p h ụ c lạ i Jịch sử plint triển c ù a c ấ c th à u h lạ o Đ ẽ T ứ

ở

khu vự c

n g h iê n c ứ u , q u y lu ậ t phAn b ổ llie o k h ổ n g g ia » và t h e o th ờ i g in n cù n CÍÍC
tlià iih lạ o n à y .
3 - L u ậ n g iá i v ề q u y lu ậ t p h â n b ố c ũ a c á c to ạ i liìn li k h o á n g sà n lịé n
q u n li

với

c á c th à n h

tạo

Đ c Tứ .

b- Nliiộm vụ của (lẽ Ini
(- Á p dụng cíic phương plmp nghiổii cứu (lỊnli lượng vế 11 ỗm lícli luộn
nhằm nglìiÊn cứu pliAn clil chi li0.1 Ihíinli pliổn VỘI cliíil cnc lluìnli lạ« Đệ Tú' tù
cổ ílến Irẻ ở khu vực nghlôn rún.

2.

Phân clùa các (hành tạo Dệ Tứ ờ pliíìii (lỏng hắc (.lồng bang sôn

H ồ n g t h e o n g u ồ n g ố c v à tu ổ i ( c ó c h ú ý (lếri sự b iế n d ổ ì th e o k h ô n g g in u
v à U ieo th ờ i g a n ).

3 . K h ô i p h ụ c lạ i lịc h sử phái Iriển c ù a c á c th à n h lạ o Đ ệ T ứ ờ v ù n g đ ô n g
b à n g v e n g ò d ồ i,v ù n g tru n g lAin d ồ n g l>àng và v ù n g d ồ n g b h n g g in p b iể n .

4. Vạch (lược quy lu ạt phí\n b ố các khoáng sàn liòn quan với CÌÍC tliànli
tạ o Đ ộ T ứ ờ v ù n g đ ồ n g b ằ n g

G iả i q u y ế t c á c Iiliiộ m vụ nôn Lrên c n a d e là i s c c ó ý n g h ĩa k lio n học.
n liíin i g ó p p liầ n g iả i q u y ế t c á c v ấ n (lồ lồ n tạ i v ồ (lịa lồ n g Đ ệ T ứ ở k h u v ự c
n g h iê n cứ u v à là tiề n d ề th iiâ n lợ i d ể n g h iê n cứu d o v ẽ tiế p c ấ c (liộ n líc h
c ò n lạ i c ù a (ỉồ n g b h n g s ô n g H ồ n g : íạ o d iề u k iệ n p h íll h iệ n tliCm c ấ c k lio n n g

sâm liên CỊ11an với các Ihành I;k) Đẽ Tứ ,CÌỒI1£ ỉliời cung cấp nhiều thônạ tin
v ề d iề u tra c.ơ b ả n c ù a v ù n g d ó tip b a n g n h h n i p h ụ c vụ CỈK) c á c n ẹ à tih k in h
lế khác.


8

Ll JÂN ĐIỂM BẢO vụ
1-

Đ á y tầ n g c u ộ i sạ n c ủ a h ệ tồ n g L ệ C h i c ó n iiu ồ n

p liủ p liâ n lớri d iệ n t íc li v ù n g n g h iê n cứu là ranh g iớ i

gốc

a lu v i - p r o lu v

g iữ a trầm Lích

N e o g e n v à Đ ệ Tứ.

2T h e o Ihờỉ g ia n th àn h t i Ị O (lử P lc is to c c n sơ m c h o (lốn I lo tơ c c n ) v à Iht.'o
không gian (lừ lục íiịa ra phía biổn)lràm tich Đệ Tử biên thiên lừ ene- lirỚMg
proluvi , alu vi-pro lu vi có nguồn gốc lục ctịa (hại íhô Jñ chủ yếu) chuyên
s a n g cóc (irứng v e n b iển = tlốn g b ằn g cliñu iliổ và liền chíìu (hổ (hại mịn liì c liii
yếu) trong CỄÌ11 trúc củíi mỌI châu tliổ.
3-

T rầ m tíc h Đ ệ T ứ ờ p h ầ n d ó n g b ắ c d ồ n g b à n g s ô n g t r ỏ n g tiế n h ó a

th e o 5 c h u k ỳ b ậ c I t iê n in ộ l c h u k ỳ b ậ c II; m ở (lâu c á c c h u k ỳ tươm » ứ n ẹ
v ó i c á c p h a b iể n lù i c ự c d ạ i v à k ế t lliú c c á c c h u k v tư ơ n g ứ n g v ớ i c ắ c p h a
b iể n t iế n c ự c dại: từ d ạ n g th u n g lũnc. ( g ầ n cử a s ô n g ) Lrở th à n h

CỈỒI1Ê

banc

c h â u lliổ th ự c liiụ .

NI lủ ì'Ki ĐI [Im M Ổỉ ( ’ì) A ] J J Â N Ả N

1'

Đưa

Ìíi

nhũng

flỗn liên

m ời

(lể XÍ1C (lịn h

ranh

giới giừíi llalli lích

N c o g e n và Đ ệ Tứ.
2-

Đa

xác

Jập b ứ c iVíinli tiẻn h ó a tlic o ih ờ ỉ g ia n v à khônt? g ia n c ủ íi c ó

thàrili tạo Đ ệ T ứ tr o n g m ố i lirơng lác g iữ a SỎI1 R vã b id n /lồ n í» lliờ ỉ liẻ n m ố i

quan hệ vcVi chuyển đ ộ n g kiến líio (nñiIg ven rìa và hạ liiĩi ở Hung tâm bốn
tilin g ) v à sự g ia o d ộ n g c ủ a m ựt' ntrỡc
3-

Khí liộu ở phẩn (lỏng l>nc (lổng bằng sòng I lổng Hong kỷ Đỏ Tứ

p liíìn tích th à n h p h ả n vật ctìiii. C-Ổ sin h , p h o n g lio á ; lừ cló g ó p p h ần gííỉi Ihích

điểu kiện dịachất Ihủy ván, địa cliíìt c òng Minh, ihành tạo ó tc líìng clấl,...

(|I


9

4-

Đ iể u k iện (h àn h tạo Víì q u y luật p h a n b ố m ứ c
lo ạ i h ỉn h k h o á n g sả n liê n q u a n v ơ i c n c th àn h tạo Đ ê T ứ g ắ n liề n VỚI c á c ch u
k ỹ v à tư ớ n g trổm tích . Y à n g sa k h o á n g , c u ộ i s ỏ i x â y d ự n g , n ư ớ c n g ổ m liên
q u a n v ớ i tư ớ n g hạt th ô tlầu c h u k ỳ v à sét g ạ c h n g ố ỉ, sê í (lu n g d jc h ... Jlên
q u a n v ớ i tư ở n g h ạt m ịn c u ố i c lm k ỳ (tư ớ n g bíii b ồ i-h ồ v à b iể n ) v à h ư ó n g tìm
k iế m c h ú n g .

Ý NGHĨA KI IOA HỌC VẢ TI rự c TIEN
K ết q u ả n g h iê n cứ u c u a lu ận ấn g ó p p h ồn g lả l q u y ế t các. v ấ n (lề lổ n till v ề
d ịa tầ n g Đ ệ T ứ ở p liẩ n đ ỏ n g bắc. ílổ n g b ằ n g s ô n g H ồ n g v à là tiền d ề th u ận

lợi để định hướng nghiên cứu do vẽ liếp các diện lích còn lại của đổng bằng
s ô n g H ổ n g n h ằ m phnt h iệ n th ê m c á c k h o á n g sản Jjên q u a n v ớ i c á c ih à n h tạo
Đ ệ Tứ, đ ồ n g th ờ i c u n g c ííp n h iề u th ô n g tin v ề đ iề u tra c ơ b ản p h ụ c v ụ c lio

các n g à n h k in h tế k h óc.
L u ận á n v iẽ t (lư ó i sư h ư ớ n g dĩin k h o a h ọ c c ủ a P G S .P ĨS . Đ ọ n g Đ ứ c N g a
v à F G S PTS. T rần N g h ỉ.
T r o n g q u á trình h o à n th àn h lu ận ấ n , tắc g iả lu ô n đ ư ợ c s ự q u a n rôm g iú p

(lỡ lẹo mọi điểu kiện của lãnh (íạo Liôn (loàn Bản dồ (lịa cliất, các pliồng ban
tr o n g L iê n d o à n , (lặc. b iệt là {'ủa F I’S. L ê V ă n T rả o , L iè n d o à n trư ở n g Ltôn
đ o à n B ản đ ổ ílịa ch ất.
T á c g iả c ũ n g n h ậ n đ ư ợ c sự q u a n tâm g iú p d ỡ c ủ a C ụ c Đ ịn c h fit V iệ t N a m ,
B ộ C ô n g n g h iệ p n ặ n g , B ộ G ỉấ o clục v à ( là o 'lạ o , c ủ a lã n h d ạ o k h o a Đ ịa lý Đ ia c h ấ t v à p h ò n g Đ à o tạo sau d ạ i h ọ c th u ộ c T rư ờ n g dni h ọ c T ổ n g h ợ p H à
N ộ i.
T r o n g q u á Irình v iế t d ề c ư ơ n g n g h iíìn cứ u và v iế l luận nn, h ộ i th ả o luân

nil, bảo vô lliir luỌn án, tíic giả dã nhân dược nhiồu ý kiến (lóng gòp quý Iniu
c ủ a PG S.T S, N g u y ễ n Đ ịc h D ỹ , C3S.TS. T ố n g D u y T h an h ; GS.T,S. Đ n n g T r u n g
T h u ậ n ; G S .T S L ê Đ ứ c A n , FG S.T S. Đ ặ n g V n n Bái; TS. P lia n T r u n g Đ iổti;
G S .T S . P h a n T r ư ờ n g T h ị, FG S.PT & M oi T r ọ n g N h u ậ n ; c á c P I’S Đ ỗ T u y ế l, Đ ổ
T h ị V â n T h a n h , P G S .P 1 S . N g u y ễ n V i D â n , P I ’S. Đ ồ V ăn T ự v à c ố c K S V ũ
N h ật T h ố n g , V ũ Q u a n g I^ Í 1 T...

Nhân ílịp này, lác giả xin bày lỏ lỏng biết ơn Síìu siic.


10

Chương I
L ỊC H S Ử N G IIIÊ N C Ú lJ Đ Ị A C ÏIÂ T Đ Ệ 7 Ứ

L ịc h sử n g h iẽ n cứ ii c á c th à n h tạo Đ ệ T ứ ờ p h ầ n d ô n g b ắ c d ồ n g bằnj!
s ô n g H ô n g n ó i r iẽ n g v à c à d ồ n g b à n g s ô n g H ồ n g n ổ i c h u n g đ ã c ó từ n h ữ n g
n à m c u ố i th ậ p k ỷ 3 0 , N ế u lấ y m ố c 1 9 5 4 là n ă m m iề n B á c n ư ớ c ta h o à n
to à n d ự ơ c g iả i p h ó n g k h ỏ i á ch đ ô h ộ c ù a lh ự c d â n P h á p ,th ì c ó th ể c h ia lịc h
s ử n g h iê n cứ u đ ịa c h ấ t Đ ệ T ứ ờ v ù n g n g h iê n cứ u ra là m 2 th ờ i k ỳ .

1- Thời kỳ trước 1954 :
T h ờ i k ỳ n à)' c ó l ẽ d ư ợ c bát dầu b ờ i c ô n g trìiih “ N g ư ờ i n ô n g d â n d ồ n g
b ằ n g B ắ c B ộ ” c ù a P .G .G o u r o u t 7 0 ]. Ô n g là n g ư ờ i đ ầu tiê n n ê u v ấ n (ỉề x á c
đ ịn h r a n h g iớ i c ù a d ồ n g b à n g B ắ c B ộ . T h e o P .G . G o u r o u ,đ ồ n g b ằ n g B ắ c
B ộ đ ã d ư ợ c h in h th à n h từ lâu v à Ixải q u a n h iề u th ờ i k ỳ x ã n i Ưiực. H o ạ t

động nâng cao vào sát txước Holocen đã phá hùy ốồng bàng cổ dược Lhnnh
tạ o Lrước đ ó v à đ ể SÓI lạ i c á c th ề m tíc h tụ a lu v i ờ rìa d ồ n g banc;. Sau d ó

đồng bằng bị hạ lún đã lạo nên các tích lụ Lrầm tích khá dày vói các nguồn
g ố c k h á c n h a u . T ừ d ó ô n g d i d ế n k ết lu ậ n là v a i trò c ủ a b iể n tr o n g q u á
ư ì n h th à n h tạ o c á c tiầrn tíc h ờ d ồ n g b à n g s ô n g H ồ n g c h ỉ th ể h iệ n rõ v à o
H o lo c e n .

Cũng như Dusault J. [69], và Fiomagct J.[7i ], P.G. Gourou cho lằng vai
trò c u n h ệ th ố n g s o n g H ổ n g và s ô n g T h ái B ỉn h tro n g q u á trình ih n n h tạo (ìịii
h ìn h ở d ồ n g b íìn g s ô n g M ó n g Jiì q u a n Irọn g. v ẻ sa u , Snurỉn E. [ 7 2 ] tro n g

còng líình nghiên cứu của mjnh tla chia triim. tích Đè Tứ ở dổng bằng Bíìe Bộ
ra a lu v i c ổ v à a lu v i trẻ. T uy n h iê n lài Uộu c ủ a ò n g v à lài liệu

CUÍÌ

c á c n h à fija

ch ất P h á p , c h ù n g m ự c n à o (ló c ỏ thổ g iú p íc h c h o n h ữ n g n g ư ờ i n g h iê n cứ u

liếp ihco về trám lích ở đổng bằMị’ sông lĩổng.
2. T h ò i k ỷ í ừ 1 9 5 4 trỏ vò SÍUI :
Sau n ồ m 1 9 5 4 ,

cóng

tác n g h iê n cứ u (liíi ch ất n ó i c h u n g và c á c thành

tạo ĐÊ Tứ, c n c k h o á n g sản litìn i|im n ở ( lổ n g b m ig sõn§> H ồ n g đ u ơ c

llụre


11

h iệ n b ớ i c á c c h u y ê n giii Liồn x ỏ (c ũ ) v à sau d ó là c á c Cíin b ộ n g h iê n c u ll c ủ a
n u ớ c tn.
M ở dần là c ô n g Lrình n g liiỄ n cứ u c ù a V .K .G o lo v e n o k v à

\£

V ã n ơ iA n

[ 4 ,1 3 ] .C ấ c tá c g iã dã pliAn c h ia c á c th à iili tạ o Đ ệ T ứ th à n h h a i h ệ tầ n g :

-

H ệ tầ n g H ả i D ư ơ n g c ó t u ổ i P ỉ e is lo c e n s ớ m - g iữ a (Q|_I 1 ) v ớ i ĩiià n h p h ầ n

chù yếu là cuội ,sạn,sòi nằm lót đáy dồng bằng chúng có n^uồn gốc chủ
y ế u là s ô n g .

- H ộ Lầng K iế n X ư ơ n g c ó l n ổ i P le is t o c e n m u ộ n - I ỉo lo c e n ( Q iii-iv ) g ó n i
c á c trầm ííc h h ạl m ịn : cát , b ộ t, sé t c ó n g u ồ n g ố c c h â u th ổ v à v e n b iể n .

Co sử pliiin cilia Clin cúc lóc gia l]'ủn chủ yủu (liíiỉ vào tài lien íhạcli liọc;

liàu như ihlếu các tàí liệu cổ sinh nôn chưa có lính lliuyổt phục cao. Tuy VỘY,
díìy là làỉ ]jệu liíui liỏn phân ciiíiì có hệ lliốiig các thành tạo Đ ệ Tứ ở iỉổtiịỊ
bầtiỆị sông I lổng.
N g u y ỗ n Đ ứ c T â m [1 ] ] Ironp mộI bni 1)00 c ó clẻ c ộ p tiến c á c Irẩm lioli ỏ
(tổntị b ằ n g s ò n g H ồ n g , Tiíe giả x ế p Iiiìm licli lục (Íịíi trước h iển liế n c ó lu ổ i
P le is lo c e n s ớ m -g iữ n (Q ị-ii) và c ó so sá n h c h ú n g vờ i lili liOu k liả o cỏ ; ỏ u g c h o
c á c liílm líc h n à y lư ơ n g d ư ơ n g vớ i cli c h ỉ N ú i Đ ọ (p h ồ n (lư ớ i c ủ a ultoĩi tieli)
v à p h á n trên ứ n g v o i cii c h ỉ Sơn Vi. l'liim lích b iể n liế n d iiợ e liíc g iả x ế p v à o

P leislo ce n m u ộ n (Q||[) ứng với «hòi thú c)ổ tin giun và Siiu cu n g là IIÀITI ticli
lu c đ ịa v e n b ờ bỉổti (lư ợ c lác giả x ế p v à o M o lo c e n (Q iv ) v ỡ i CVIC lliàn h lạo c ỏ
n g u ồ n g ố c niu vi b iể n , b iể n -iliìm liiy; bi ổn , h ồ , b iể n , bit?n i(tu vì-itỉMn lảy ú n g
v ố i d i c h ỉ th u ỏ c ih ỏ i diii (lồ (In m o i vò k im kIlí,

P h a n H u y Q u y n h [ 3 0 ] k h i n g h iê n cứ u c á c p h ứ c h ệ b à o tử p h ấ n h o a v à
d ặ c đ iể m Irầm tíc h đ ã phA n c h ín liầ m Lích Đ ệ T ứ v ù n g đ ồ n g b a n g s ồ n g
H ồ n g ra :

- T ầng H ải D ư ơng gồ m
P ỉe is t o c e n

c u ộ i ,s ạ n ,s ỏ i ,c á t

th à n h

p h ầ n p h ứ c tạp ln ổ i

.

- T â n g s é t ch ứ a b ù n b ã lliự c v ậ l, (lia n h ù n t u ổ i H o lo c e n sớ m .
- T â n g c h ứ a s in h v ậ l b iể n (c a l m ill, b ộ t ) t u ổ i H o lo c e n giữ a .

- Trầm tích phù sa sét Cíit bột.


12

Như trên la thííy cốch phiìn chin của ỏng còn sơ lược, chưa nêu lên dứực
lịc h sử tiến h o á c ủ a c á c th àn h tạo E)ộ T ứ c ủ a v ù n g .

Hoàng Ngọc Kỷ và nnk
là í\\ũ ch íil Đ ẽ T ứ v à c á c
1:200.000 íta chia trồm tích
- Tcìng Hà Nội có nguồn

[16- I8J trong cồng (linh do vẽ (lịa chất, (lọc biệt
khoáng

sản liôn q u a n th u ỏ c lờ M à N ộ i tỷ lệ

Đẽ Tú ỏ vùng Hà Nội Ihành 3 pliiìn vị :
gốc oluvi tuổi Pleislocen sớm-giữa (Q i-ii).

- T â n g V ừ ili P h ú c c ó c á c n g u ồ n g ố c a lu v i ?, h ỗ n h ợ p b iổ n s ô n g , b iể n lu ổ i
P ié is to c e n m u ô n (Q u i).
- T ầ n g C iiẳng V õ v à Đ ố n g Đ n v ó i n g u ồ n g ố c ch ủ y ế u là d ầ m lỉìy ch ứ n

than bùn VÀ biển, hồ, hổ đàm lày luổi Ilolocen.
T h e o n liư c ấ c li p liiìn c liia c ủ a J lo ò n g N g ọ c K ỷ Ilù tron g k ỷ ĐỌ T ứ c ó hn.i
lầ n b iể n tiến v à o v ù n g n g h iỏ n c ứ u , (.16 là d ạ t bidn tiến m ạ n h n h ấ t, v ế t tích c ủ a
n ó c ò n đ ể lạ i ở V iẽ l Trì, ch ă n c á c
tích biển (iĩiQiii2 vp), Tuy nhièn nhận xét niìy vể sau vói các nghiên cún của
m ìn h , Đ ỗ V a n T ự [ 6 2 ], N g ỏ Q u a n g T o à n [ 5 2 ] (lã phủ n liậ n n g u ồ n g ố c b iế n
c ủ a trầm tíc h n à y .

Sau (ló Hong quá trình cio vẽ biỉn (tổ (iịíi cliiiii và khoáng sản nhóm lờ Mai
Phòng-Nam Định tỷ lệ 1:200.000 I ĩoàng Ngọc Kỷ và Nguyễn Tiẽti Cl lơ [1 7]
d ã p h â n c h ia trám tích Đ ệ T ứ ơ (1fty Ihòrih 5 phồn v ị ;
- Hệ tổng Thối Thụy có tuổi PJcislocen SỜITI, vời 2 phụ hç lòng :
+ Phụ h ẹ (Àng d ư ớ i c ỏ n g u ố r i gàc b iể n (í)iTi Qi u t).
+ Phụ hệ lÀnịỉ trên có nguồn gôc biển nòng (1TI Qi tt2),
- Flô là n g H à N ộ i c ó lu ổ i P le is io c c n ẹ iữ a d íì n P lc is to c e n m u ộ n v ơ i c á c
n g u ổ n g ố c íiiu v i, a lu v i-p r o lu v i (n, op Q|J

111 Im).

- I ĩ ệ u in g V ĩnh P h ú c c ó tu ổ i c u ố i P lc is io c e n m u ộ n v ờ i 2 p h ụ h ệ tÀng :

+ Phụ h ê (ồng d ư ớ i c ó n g u ồ n g ố c s ó n g b iển (nm Qm

v p i ).

+ Phu hệ táng trên nguổn gốc biển sớiig (mu Q|Ị1? vp7) và cnc ihònh too
b iể n n ô n g (m Q |[|2 v p ?),
- í lệ tổng l i a i H ư n g tu ổ i ỉ l o k x r n s ớ m -g iữ n v ờ i 2 phụ h ệ là n g :
+ fJhu h ệ lổng (lười vời c á c UfiiTi tích có n g u ồ n g ố c hồ (lổm lẳv
(h l Q iv 1’2h lii) vò b iể n s ô n g (m a Q iv? h h |) .

+ Phu hê tổng trôn với các nguồn gốc biển (lổm láy (nib Qiv' 2 hh?) vn
b iể n ( m Q iv * 2

hìĩ2

)■


13

-

H ệ tầ n g T h a i B ìnt) b a o g ồ m c á c Lích lụ H o lo c e n m u ộ n (Q)V3

tb)

c ó cá

n g u ồ n g ố c a iu v i, h ỗ n h ợ p s ô n g b iể n , b iể n (iầrn lầ y , b iể n , a liv i v à g ió b iể n .

C ó th ể n ó i d ấ y là c ô n g trìn h n g h iê n cứ u k h á c h i liế l v ề c á c th à iih tạ o
trầ m tíc h Đ ệ T ứ ờ v ù n g H ả i P h ò n g - N a m Đ ịn h c ó liê n hộ v ớ i cà YỂìng ĩ là
N ộ i, C á c h phA n c h ia cù a c á c tá c g ià c ũ n g đ ịn h h iíơ n c c h o n h ũ n g

ngừơi

nghiên cứu Liếp theo.
Tuy nh1£n cóc lóc giả còn nhổm lân khi gộp niỏt phồn khối lương liiìtTi
tích thuộc phân trốn của ttíìrn lích N co gcn với hon Ihạcli F o m o m in ifrro

điV

tmng vòo pliíin thấp củíì hệ táng Thái Thụy, cũng như cách lỉiể hiện nguồn
g ố c c ủ a h ệ tán g V ĩn h P h ú c O m nQ in2 vpi v à m a Q m 2 vpàị rột lự snp x ế p c ấ c
lliành tạo có cấc nguồn gốc kliííc nhíHi ở hệ tÁng Hải ỉ lung vn Thai Bình làm
người doc không hiểu được cảnh qunn cổ (lịa lý trong các thời kỳ thành tạo
c á c trầm tích n à y 117].

N g u y ê n Đ ứ c T â m [ 3 1 - 3 8 ] dã ]ần lư ợ t c ô n g b ô n h iề u kết q u à n g h iê n cứu
v ề c á c th à n h lạ o Đ ệ T ứ ờ d ồ n s b ằ n g s ố n g H ồ n u Irên c á c l.ạp c h í c h u y ê n
n g à n h . T ư tư ở n g c h ín h củ a tnc g ià là c á c th à n h lạ o Đ ệ T ứ ỏ đ ồ n iĩ b à n g
d ư ợ c c h ia là m 2 n h ịp b ộ c lớ n v ớ i 8 n h ịp b ậ c n h ỏ . T r o n g m ộ t b à i b á o
n g h iê n cứn v ề Đ ệ T ứ , lá c
ả n h h ử ơ iig

s,ỉà

dã n êu lê n 5 dợi b iể n tiế n tr o n c k ỳ Đ ệ T ứ

đ ế n c á c đ ồ n g b a n e v e il b iể n , tro n g d ó c ó d ồ n g b a n g s ô n e

H ồ n g . C á c dợ t b iể n t iế n n à y

, th e o l i e

g iả ch ú

yếu

đ ư ợ c b ố t d ầu Lừ

P J e isto c e n g iữ a . T ừ n h ữ n g n h ậ n th ứ c n h ư trê n , tác g iã dã x â y d ự n g CỘI dịn
tầ n g Đ ệ T ứ ( c ó liê n h ộ v ớ i c á c (li c h ỉ k h ả o c ổ ) c h o v ù n g d ồ n g b à n ẹ [ 3 8 ],

C ó th ổ n ó i, c á c h p h â n c h ia n g u ồ n g ố c v à n h ịp LrìUn líc h c á c th à n h tạ o Đ ẽ
T ứ c ủ a tá c g ìả p h ầ n n à o c h ư a ổ n c ò n p h ả i lia n íi lu ậ n U iôiĩi, n h ư n g dù s a o ,

với các công trình cùa mìiih, tác giả dã dóng góp công sức vào nghiên cứu
d ịa c h ấ t Đ ộ T ứ ở d ồ n g b à n g s ò n g H ồ n g n ó i r iê n g và c ấ c d ồ n g b ằ n g v e il
b iể n ở V iộ l N arn n ó i c h u n g .

V ũ Đ ìn h C h ỉn h [5 ] k h i n g h iê n cứ u tiầ in tíc h K a in o z o i ở v ù n ụ lĩiĩim Mà
N ộ i dã c h ia c á c th à n h lạ o Đ ệ T ứ ra rihư sau :


14

- P h ứ c h ệ H ả i D ư ơ n g (aQ i

hd )

v ớ i th à n h p h ầ n c h ù y ế u là h ạ l th ó Iiàm

p hù k h ô n g h ợ p trôn trầm tíc h N e o g e n .

- T â n g T iề n H ả i (iĩiQ iị1 ih ) g ồ m cáL b ộ t sét lẫn íl c u ộ i sạn n à m phù
trẽn p h ứ c ỉiộ H à i D ư ơ n g .
- T â n g H à N ộ i (a Q n 2

hn

) v ớ i th à n h p h ầ n hạl th ô ( c u ộ i sạ n ).

vp )
T iê n S ơ n (a Q m 2 . IV* ts )
P hủ L ý (m Q iy 2 pỊ ).

- T ìln g V ĩn h P h ú c (m Q u i’

g ồ m cál. b ộ t sé t.

- T ầng

g ồ m c á l sạ n

- T âng

V ớ i c á c h p h â n c h ia c ù a tá c g iả dựa v à o v i ệ c n g h iê n cứu ở từ n g k h u v ự c
d ể đ á n h d ồ n g n g u ồ n g ố c c h o lo à n v ù n g trũ n g H à N ộ i là c h ư a c ó sứ c th u y ế t
p h ụ c , tr o n g k h i c á c n g h iê n cứ u trư ớ c d ều c ó liié c h ỉ ra tr o n g m ộ t th ờ i k ỳ ở

c á c v ù n g k h á c n h a u tr o n g v ù n g t ilin g s ẽ c ó n g u ồ n g ố c k h á c n h a u . D iì s a o
d â y c ũ n g là c ô n g ư ìn h tổ n g h ợ p m a n g ý n g h ĩa k h o a h ọ c c a o .

N g u y ễ n Đ ịc h D ỹ [ 7 ,8 ,9 ,1 0 ,1 ỉ , 12 ] dã tiế n h à n h n g h iê n cứ u c h u y ê n đ e
c á c th à n h tạ o Đ ộ T ứ ờ d ồ n g b ằ n g B ấ c B ộ , tr o n g d ó đ á n g

c h ú ý là c á c tá c

g iả c h ấ p n h ậ n ran h g iớ i N e o g e n - Đ ệ T ứ ờ k h o ả n g tu ổ i 1 , 8 - 2
ran h g iớ i n à y đ ư ợ c v ạ c h v à o đ ấ y tầ n g c u ộ i ,s ỏ i củ

ư iộ u n ã m

Víi

ah ệ tầ n g H ả i D ư ơ n g .

N g o à i ra c á c tá c g iả CÒ11 x â y (lự n g c ộ t đ ịa tầ n g t ổ n g h ợ p

k ỷ Đ ệ T ứ CỈ1 0

các

d ồ n g b ằ n g v e n b iể n V iệ t N a m , tr o n g ció c ó d ồ n g b à n g B ắ c B ộ . Q u a c ộ t đ ịa
tầ n g n à y c ó th ể n h ậ n th ấ y c á c th à n h tạ o Đ ê T ứ c ỏ c á c trầm tíc h b iể n h ìn h

thành ở các thời kỳ biển tiến xen kẽ với các tầng Irầrn tích lục dịa, lìình
th à n h v à o c á c th ờ i k ỳ b iể n th o á i.
N ă m 1 9 8 5 , trên tờ b ả n d ồ Đ ệ T ứ h ệ t h ố n g s ổ n g H ồ n g ,s ô n g T h á i B ìn h
[ 7 ] , N g u y ễ n Đ ịc h D ỹ ... d ã p h â n c h ia c á c th à n h tạ o Đ ộ T ứ ờ d ồ n g b a n g

s ô n g H ồ n g ra :
- T ầ n g H á i D ư ơ n g c ỏ m ổ ỉ P lc is to c e n s ơ iĩi-g iữ a ( Q i-ii) v ớ i c á c n g u ồ n g ố c
a lu v i, h ồ - íilu v i v ớ i ih n n li p h á n hạt th ô là c h ủ y ế u .
- T ầ n g V ĩn h p h ú c c ó tu ổ i P le is to c e n m u ộ n
a Q iii2, ro. Qui'2, a iĩi Q m 2,

với

ciíc n g u ổ n g ố c n Q m '

Q n f \ và Ễ1 Q |||2.

- C ác (h àn h tạo I l o l o c c n d ư ợ c c liiíỉ ra ;
+ a Ql V1
+ a Q jv í a,T1 Q i v \ m Q r Â
+ a Q jv

+

, tu n Q [V

Q iv 7, b a Q iv ; .

.

0 Q iv 5, am Q iv '\ b m Q |ý \ m v Q i v \ Im Q i v \ ln Q i v \ b o Q IV\

laQ),

15

m v Q iv 4, In iQ ịv4, la Q iv ' «liaQiv* - a Q iv 4- n i Q i v \ rrKiQiv4. b n iQ iv

.

C á c h J)liân c ilia Irên cù a c á c tác g ià c ó the n ó i là c h i tiê i s o v ớ i b àn đ ồ
ờ tỉ lộ 1 : 2 0 0 .0 0 0 , n ó g iú p c h o n h ữ n g n g ư ờ i

n a h iẻ ii cứi! ỏ tỉ lệ lớ n h ơ n

th a m k liả o rất tốt. T u y n h iê n , c á c h p h â n c h ia trên d o th iế u tà i liệ u c ổ sin h
v à t u ổ i t u y ệ t d ố i n ê n c h ư a c ó sứ c th u ý ê l p h ụ c c a o .

Đ ỗ Vări T ự [ 6 1 ] .l io n g lu ậ n án F I ’S k h o a h ọ c đã p h â n c h ia

đ ịa lầiì.ẹ

Đ ệ T ứ ỏ d ồ n g b à n g B ấ c B ộ ra c á c p h â n vị v ớ i c á c NS.11 ỒI1 g ố c n h ư sau :
- H ệ tầ n g M ải D ư ơ n g c ó tu ổ i P le is t o c e n s ớ m -g iữ a v ớ i c ấ c n g u ồ n e ố c
a,apQ i_n

hd .

- T ầ n g V in h P h ú c c ó tu ổ i P J e isto c e n m u ộ n v ớ i c á c
Đ iệ p D iè m Đ iề n a m ,m Q m
Đ iộ p M ỹ V ãn ab ,lb ,tn b Q [[]
Đ iệ p V ĩn h P h ú c aQ m

(ícl.

rnv

vp

- T ầ n g H ả i H im g c ó t u ổ i H o io c e n sớ in -g iữ a v ó i c á c
Đ iệ p Y ên L ạ c aQ iv' 2 yi
Đ iộ p G iả n g V õ a b Q iv ' 2 ÇV v à
Đ iệ p H ả i H ư n g a m .m Q iv

hh

- T ầ n g T h á i B ìn h v ớ i c ấ c n g u ồ n £ ố c :
v iĩỉQ iv 3

tb

tb
rriQiv3 tb

a in Q iv

a ,a b Q ]V3

T ổ n g h ạ p c á c tải liệu c ó Irước, tấc g iả c h o lồ n g : ranh g iớ i g iữ a trnm (ích

ở đ ổ n g b n n g B ắc B ộ (lư ợ c v ạ c h v à o (láy lổn g c u ộ i, sạ n Jan
dom, lảng (hê lổng Hải Duơng) vn ranh giới Pleìslocen - 1ĩolocen dược vạch
(heo bể mọi phong hoố lnteril nhẹ có màu sắc loarig lổ {hệ làrig Vĩnh Phúc).
N eo g en và Đ ệ Tứ

Q u a n g h iê n cứ u q u i lu ậ t b iế n đ ổ i tướuir .d iề u k iộ n tíc h lụ c ủ a c á c Liầm
tíc h Đ ệ T ứ Lác g iả đ ã lậ p lạ i c ổ d ịa lý c ủ a c ấ c th ờ i k ỳ p h á t triển ü n m tíc h lù
dầu P le is t o c c n c h o đ ố n H o lo c e n . 7'ài liệ u c ủ a lá c g iá là I h ỏ n c tin tliíiin
k h ả o rất tố t c h o n h ữ n g Ii£irời n g h iê n cứu Đ ệ T ứ tỉ lộ lớ n ò d ồ n g b a n g . T u y
n h iê n (io x á c ]ập c á c d iệ p tr o n g m ột lầ n g , lạ i c ó n e u ồ n g ố c k h á c Iihnu


16
n g ư ờ i th eo d ô i tliâ y r ồ i, lẽ 1'a c h ỉ nồn ih ể h iện c á c n g u ổ n g ố c k h ó c nh au H on g
m ộ t tổ n g ỏ c á c k liỏ n g g ia n k h á c nhan .

Ngoài 1‘a, các bài báo của Lô Đức An |2j, Đạn g Vfltï Bát [3], Nguyễn Vỉ
D ồ n [6 ], N g u y ỗ n Q u n n g H ạ p [1 4 ], l l u ỳ n l i N g ọ c M ư ơ n g ... [ 1 5 ], M il Vì\n L ạc

[21], Nguyễn Ngọc Mên [23], ìĩrìn Dức Thạnh [41, 42].... ]à nhũìiịị lai Jiôu
llio m k h ả o rết tốl c h o tác g iả vồ MịĩhiCn cừ u trổm tích Đ ệ Tú v ò b ổ m ộl m ó n tí
c ù a v ù n ç (jftn g I là N ô i.
N g ỏ Q u íin g T o n n [4 6 , 5ÓJ (lĩi liế n h à n h (lo v ẽ c á c th àn h tục Đ ô T ứ vn
k h o á n g sả n liồn q u a n v ù n g Mà N ọ i, l i a i P h ò n g ở ly 1£ 1 : 5 0 .0 0 0 lác g ia líìn
đầu tiên [ 5 0 ] x n c ]ập m ô i p h â n vị m ớ i c ó tu ổ i P lc is lo c c ti s ớ m v ở i líin g o i là
h ệ lổ n g Lố C h i (Q l lc, L ệ O ũ ]à (lịa clanli Ih u ộ c h u y ệ n Crin ĩit m , Htì N ộ i, n a i

có LK4-HN quan sát đày CÍU khối lượng, quan hệ liên dưới của hệ lÀng vừa
n ê u ).
K h ỏ i lư ợ n g c ủ a h ệ tñng ĨJ> C hi ơ vùng. H ò N ộ i Jà p h ầ n (lu'ói c ủ n h ê lầnc:
H ẩ i D ư ơ n g ih e o n h ư q u n n riiệiĩi
D ỹ [7 , 1 2 ]

cnn

V .K . G o lo v c n o k ...[ l 3], N g u y ẽ n Đ ịc h

h a y lư ơ n g (lư ơ n g v ớ i phân g iũ a và p lián liê n - g íin n ù n g v ơ i phụ

h ê tần g T hái T h ụ y n ô n (Q i tr2) củ n H o à n g N g ọ c K ỷ [1 6 , 17]. v ổ n g u ồ n g ố c

của hệ tầng L& Chi, ở vùng Iỉà Nội có nguồn gốc aluvi lliì vùng l iai lìiòn g
c ó n g u ồ n g ố c h ỗ n h ợ p s ỏ tig biển.
V ớ i q u a n n iê m H o n g m ội (h ờ i k ỳ llià n h tạo, ở c á c v ù n g k h á c n h a u c ỏ thổ

có nguồn g ốc khác nhau, tác gia xác lộp các nguổn gốc kliác nhau cho hộ
lá n g Mà N ộ i (Q ||.|I 11 h n ). Ở H à N ộ i c ó n g u ổ n g ố c a lu v ỉ-p r o lu v ì, ở IIíỉi P liò n g
c ó n g u ồ n g ố c a lu v i, p r o lu v l-b tể n , ( fin g tư ơ n g lự n h ư v ậ y , h ệ líin g V ĩnh P liíic

có tuổi Plcỉstoccn muôn, Hệ táng ] lải ĩìưng có iLiổi Holocen sơin-giíra và hộ
tẩng Thái Bình có tuổi Holocen muon Cling ciirơc phíìn chia ra íihiểu nguốn
g ố c k h ấ c nh au ở c á c d ồ n g b an g s;ít g ò d ổ i, v ù n g Irung Iñm v à v ù n g (lổ n g

bằng vcn biển (xcm hình 2 r 3).
T ác g iả (lã ốp d u n g c á c h pliñ n c h ia tirớng (lá th eo ch u k ỹ (lự a Irên c ơ sơ
n g h iê n c ú n c h ỉ tiết Ihành p h à n vật ( hấf v à m ò i (rư ờ n g tcñrn líc li c o i đ ó Iiliư là
p h ư ơ n g p h á p đ ể p h â n c h in (lịa tán g Đệ. T ứ n iñ xu ñ l phát lừ q u íin d iể m c h o
rần g g iữ a c h u k ỳ Irẩin líc h v à c ấ c pha b iển tlion i, b iể n tỉỗn ir o n g k y Đ ệ T ứ c ó

môi quíin hệ nhân quả. Quan hộ nñv tliể hiện ở

yêu tố : chuyển đồriỊỉ

tñn

H.£- LỊCH SỨ NGHIÊN cưu TRẢM TICH HỆ ĐỆ Tư ĐÔNG BANG SÔNG HONG


jflợH"ằ"

bhz eố

W W W -ti vtớ CHi;

I*

t

,



O. JC?<

ô ô

| \

\

- ớ

\

\

;



2*joủ rn 71v\ lm gi

. -J

F 2

! uS:Cộr sam fúnz
1 !

V s s r r Cfớiủ
V ô o / i v n r /! J7Êằ * 5 i7

\
f

------------J i ỹ
ôf /C Jủar

-P Ainh Sợ'nh tf.ợỹif.i

xjfjtớJlsjnb.eJ^

"r'*F Va
ỡ : ne

' ự,As tr. lèằ^ \ ợ

(





**'-

'W



/ f



/

'

t o '/
.

1 1!.

sũng

KểNG

U Buiic iw*ớ ủ ôX T TIC,

ằô9


y 'nỗ ợh o '/ B tnk

p

l.rn10 m ,o l> x ,m r 5 ? ^ , /



%\ \ \

:

ằ,'Sr
5
ũim
'iô7i/tpớb
CjalbcÊv
c^v^

r\

'^r
\ .tcrr.fủpr tu r

đ z t-o u r ;

w

T ' T / ' T/
. . J 7

hrtkfruzTrộn i ;
.
/ô ớ

enJ'.Alu: o sib ^ r e
,ợ I i
.
'

AKAjy;
f ^

p

'

ii, m

BCMớAH/,5 cú v Tuú'i Ttfớtr c|

VQ ^i

Di &if ron ffúc ộ ỹ fớjjfr

3.0 m D/Ti m

i

nc C Ho't h ỡ
\

'OWp / ỳ r v ^ '

V.PèU e: -

,

I vmớ,, r/ jrirr /'
ợ o / J T ' / ằ r

7 Vfinus rriftcl&'-t, 1



Xfjtf Bltfc

è: ợrtz Vrftr. Fnỳi

' ^ y ú u e

u 4l-

Yp

e ^ v t

ô f f l i * 1^/C, .

l

:

:

;

i

i

s j . o l t . o T r . m s ^ , 1*

/
{ /

Ce" OCT
OKiớp\ t
Ê

C '

r ằ tv

fp :
c Ê \





t.

c/5' von notr San v
7
/ c tớfuse :OP*

t

j >< : :
I

I ' IbOCỡ SO*

te*

f l ! f s n z Ha U S i
fcc.cp.B ỹ,,.,,' brĂ ^

\ l ie t k t i t .c t n.t
L iớ; r u > ti: : i r / ằ r
u tớtr .e c j ớô i iô e f

* > is ;. 3 e n , *

' V '- 'f
cc

/

y>ũr Oế: sc: & ;

/
t . U * ton CUè1

_ic'rt/ỡ'

Êcr? r.tffbũ KS



TOA r / c ^
*-
s ỡ:

-f ú n c Vtrth dar.



i TO A*i/ fre /t

J Cr mon ựr TOT
iiir. n t vốf

\ tac :Cc~ fier fnc

Vfầự

a r J tằ

I

s

/

- JJCẻ

! ô " ùùiợllif

I CA. rõ n /Ăor fiv' c '

irr M ifớ;w.;tj*r 1
Z /
:

Ê-& - f Jỏ0T- Ê

!Btt VORnao /ĂOff /Jỡ

1 "T.

rrf/?

^

(pếIp>

u. C
ủ>rũn ủpc úcir1,Ê,ỡ, ủ,
l'' ^A ffl-1
* ằ w?
\ \

ùJờ.cmiTtjn.rr t
T T iO ^' l A \

1ô I O A K

tso-itz Tr.t.r,Jch:i. ÊV

e 'l O fi^ .r rj^ /r ,

.1 i 1

i ẽT-,*.p JIU
m C * . 3j
'
J ô iTÊ, bnm bớ^
= '

ttu IMiSBfclJC
ớ:sc:.dc:-

ISC flỹM fớTB i'
_________ I'M I

J J

Vế:.SC

= cc' ớr. rOfiZ

ÊS

Ă-iiĂr\h jrcnafyi!^

IKTC

i 'i ớ t T r ỳ i .

Jf

=

J'SJJDO

r

,r*

; f

!J*. ỳ k h K ớ 7 r H IID:

l-SS-ớc
---- x u

Ă ;c C aih1; td a k ^ J u k :

\
I

v

f/fớf) PiỡV BliOt



ừntbut i/cv.a'h t

r .i \

f
J ù > rem e

Jen acr m i i}

\

\

L ? |>7/ / a i '. - jTTfl IT .^ V

ó i n irự/r trzn n ^z in n O/u*

:

\-Jớôtnor>ằrt1

Fe I

_
** ĂBU hom ktrK


'Gtoti/acegg

Ă

!
I !
!
I
s hno ituan Dm ớ , . ne
ù

.

P f if f s

frr*

t

:tnỡB8*njzo

__

slvG

S*ln T.p hl pKDKCr



èh ũ itỡo
h ctớcLr
c ^
ũùùtụ:
hỡah

\ \ \
.
J?M i Haas ằfifớ ằy'i

i ió tt %it.Vav

B f h r r t F tii. m ớv L

ừừoố
NớiĂaS

uAKJ I f ;

Hfifi

?

\ J itre ềC7 fe r .U ro ir.

MATARE iKiUfcrii t KS

KOKS KCOC K*

fp i.'ụrt itc. sốfis.t"}

t

túý:orthtnũeJ5-



A1KE ỳ Hrfcúc-fcAit
*M .
ẻS5.D ầ5

-l-cx.psc
fcoi/li* SIT Tip

\ \thonsur..SzrIr

i t J : C r? /tc / rr

1 7

f j i M n ỷ Iff fcH it FK-n

---------'U i ______________

p: Êf,sc

I



HOLCN

C ế !;G
OIA TNC ô.ếkL Kt:

H

TMOMO

H.3; s D DI SNH t r a m t i c h hờ d t

h ớ reft- '//j/T

k r e i e r ù'C '.Jợ'f */*

K e Vini 30
Kt * i

t i ió n c h ủr. ũi-

K rố.ce? r.i i
A f/

tir, rnũu jflfi
TfiÊr nối>

fit úrts Vtủfi BO
K.

vi


19

k iế n tạ o , sự g ia o

đ ộ n g m ự c n ư ớ c b iể n v à d ặ c đ iể m th à n h h ệ ừ ầ n i tíc h lấp

đầy.
N g h tê n cứ u s ự liế n h o n llinnh p h â n vậỊ chất ih e o ch u k ỳ là c ơ sổ đ ể p h ân

chia tưởng của các địa tíing Đệ Tứ, Kổt hợp vói cấc tài lieu cổ sinh, địa rật lý,
p h o n g h o íi,... lác g iả c h ia c á c thnnh lạo Đ ẽ 'l'ứ ở v ù n g I In N ộ i v à H ả i P h ò n g
thành 5 nliịp cơ bản. Mồi nhịp bol đâu bằng irổm tích hạt thó (úng vơi Ihờỉ
k ỳ b iể n lù i) v à kết th ú c b ằ n g tiíìm lích hạt m ịn (ứ n g v ớ i ih ờ i k ỳ b iển tiến ).

Năm nhịp này úng với các thời kỳ Plcisiocn sớm (Qi ), Plcistocen giữíi-phần
đổu Plcistoccn muộn (Qimiị1), cuồi Plcỉstocen muộn (Qm?); Ilojocen sơmg ỉữ a ( Q iv 1 2) v à H o lo c c n giữíM T iuộn (Q iv'1"3)Q u a n d iể m p h â n c h ia tiê n cù a l/ìc g iả c à n g n g à y c à n g d ư ợ c c ù n g c ố v à
đ ó là c ơ s ở c h íĩili d ể tá c g ià x â y dựng; lu ậ n ấn n à y .


20

Chương II
C ơ S ơ T À I L IỆ U V À P IIU Ö N G P H Á P N G IIIÊ N C Ú Ü

1. C ơ s ở t à i

liệu

x â y d ự n g lu ậ n á n .

Đ ể x â y d ự n g lu ậ n ổ n , tác g ià dã sử d ụ n g c á c n g u ồ n tà i liệ u

san :

a- K h ố i lirợriỉỊ tà i liệ u c á c lỗ k h o a n sâ u , k h o a n n ó n g d o c h ín h tẩ c g iả
chù t r ì :
V ề k h o a n sâu ; v ù n g H à N ộ i 4 4 lỗ k h o a »
v ù n g H ả i P h ò n g 12 lỗ k h o a n
V ề k h o a n n ô n g : h ơ n 1 0 0 lỗ k h o a n tay c h o cà v iìn g H à N ộ i v à
H ải Phòng.
C á c d ạ n g tài liệ u thu th ập ờ c á c lỗ k h o a n sâu g ồ m ;
T à i liê n m ỏ là b à n g m ắ t th ư ờ n g .

Tài liệu do carola lỗ klioan với các kết qủa do diên ưỏ' suất,
điện trường thiên nhiên, xạ tự nhiên, xạ nhân lạo.
T à i liệ u p h â n tíc h v ề íh à n h p h ồ n v ậ t ch ấ t ( đ ộ h ạ i, h ó a ]ý m ỏ i
trư ờ n g ).
T à i liệ u p h â n tíc h c ổ sin h ( b à o lử p h ấ n h o a ,c ổ s in h 1ỚI1, v i c ổ
s in h ,(ỉTo ro min ifera ì lả o ).
b~ K h ố i lư ợ n g tà i liệ u tỉm Ihập th e o ]ộ trình đ ịa c liấ t Đ ộ T ứ củ a c á c
p h ư ơ n g á n 'th à n h p h ố I là N ộ i, th à n h p h ố H ả i P h ò n g ,v ìm g p h ụ c ậ n H à N ô i
l i lệ 1 : 5 0 .0 0 0 d o tá c g iả chù b iê n .
C- N g u ồ n tà i liệ u v ề d ịa m ạ o v ù n g H à N ộ i , H à i P h ò n g tỉ lệ 1 : 2 0 0 .0 0 0
v à 1 : 5 0 .0 0 0 .
d - T à i liệ u đ o sâu d iệ n v ù n g H à N ộ i,H à i P h ò n g tỉ lộ 1 : 5 0 .0 0 0 ,
e - T à i liệ u p h â n t íc h m ẫu t u ổ i tuyệt, đ ố i b à n g p h ư ơ n g p h á p C H ( g ử i cli
B a la n p h â n t íc h ) c ủ a c á c mẫu ả trôn m ặt v à lỉie o lỗ k h o a n sâu .
g - C á c n g u ồ n t à i liệ u k h á c m à tá c g iả thu th ập :
+ H o n 1 0 0 lỗ k h o a n c ủ íì Đ o n n Đ ịa ch:Vt 6 2 ,6 4 ,5 4 ,3 7 , 5 8 , 3 6 , 2 0 4 . . . k è m
t h e o m ộ t s ố k ế t q u ả p h â n tíc h c ổ s in h ,
-I- T à i liệ u v ề k h ả o c ổ h ọ c

ở

dộ hạt., (lịa v ậ t lý .

v ù n g H à N ộ i, H ài P h ò n g .


21
+ C á c b á o c á o đ ịa c h ấ t và k h o á n g sàn tờ H à N ộ i, H à i P h ò n g - N a m Đ ịn h
tỉ lộ 1 : 2 0 0 .0 0 0 c ù a Đ o à n 2 0 4 .
h - C ắ c b á o c á o đ ịa c h ấ t v à k h o á n g sà n th à n h p h ố H à N ộ i,t h à n h p h ố H ả i

P iiò n g , v ù n g p h ụ c ậ n H à N ộ i tỉ lệ 1 : 5 0 .0 0 0 .
i-

C á c b á o c á o ,b à i b á o v à lu ậ n án p h ó tiế n s ĩ k h o a h ọ c liê n q u a n đ ế

v ù n g đ ồ n g b a n g s ô n g H ồ n g ( k ể cà tr o n g v à n g o à i n ư ớ c ), c ù n g m ộ l s ố b à i
b á o v ề Đ ệ T ứ d o tá c g iả v i ế t từ 1 9 8 6 - 1 9 9 4 [ 4 6 - 5 6 ].

2 - C á c p lit n m g p h á p n g liiỏ u c ứ u
Đ ể d á p ứ n g d ư ợ c k h ố i lu ợ n g c ô n g v iệ c dã d ư ợ c trìn h b à y ờ p h ầ n trê n ,
lá c g iả dà d ù n g m ộ t h ệ p h ư cm g p h á p n g h iê n cứu b a o g ồ m :
a - V e đ ịa t ầ n g c ủ íi c á c ( h à n h l ạ o Đ ệ T ứ .

N h ằ m g iả i q u y ế t v i ệ c p h â n c h ia đ ịa lầ n ẹ c á c th à n h tạ o Đ ệ T ứ ỏ' khu
v ự c n g h iê n cứ u ,tá c g iả d ù n g :
+ P h ư ơ n g p h á p k h ả o s á t I r ê n m ạ t v ề c)ịa c h ấ t Đ ộ T ứ n h à m thu th ập

các số ỉiệu về thạch học, cổ sinh, quan hộ ranh giới dịa chất cùa các Irầrn
tíc h

, b iể u h iệ n p h o n g h ó a , m ứ c (lộ lộ v à b à o lồ n ....
4 P ln r ơ n g p h á p c ổ s in h : d â y ĩà p h ư ơ n g p h á p d ể x á c đ ịn h Luổi lư ơ n g

d ố i c ù a c á c th à n h tạ o Đ ệ T ứ . C á c m ẫu c ổ sin h lớ n ( d ộ n g , th ự c v ậ t ) Ihvrừng
lấ y ở b ê n m ậ t h o ặ c ờ

m ộ t s ố lỗ k h o a n m á y . C ác m ẫu v i c ổ s in h , b à o lừ

p h ấ n h o a , tả o ... lấ y c h ù y ế u ở c á c lỗ k h o a n m á y , m ộ t s ố lấ y ở c á c lỗ k h o a n
la y v à trên m ặt.

+ P h ư ơ n g p liá p t u ổ i tu .vệl d ô i b ằ n g c 14 : lấ y ch ù y ế u v à o c á c th â n c â y
lẫ n ư o n g trầm tíc h . C ấ c m ẫ u n à y đ ư ợ c c h ọ n

tr o n g lỗ k h o a n m á y , m ộ t s ố

mAti ờ g ầ n trên m ặt. C á c m ẫu n à y đ o tr o n g n ư ớ c ch ư a c ó c ơ q u a n n à o phAn
tíc h n ê n c h ỉ c ó th ổ tra n h thù g ử i đi n ư ớ c n g o à i (B n ỉa n ) p h â n tíc h . K ếí q ù a

C1A tr o n g

trầ m tíc h Đ ệ T ứ ở m iề n B ắ c

c ù a V iệ n k h ả o c ổ d ã c ô n g b ố c ũ n g

d ư ợ c tác g iả th a m k h ả o sừ d ụ n g .
+ P h ư ơ n g p h á p v i ễ n I h á m : p h ư ơ n g p h á p n à y g iú p c h o v i ệ c v ẽ ranh
g iớ i c á c th à n h tạ o Đ ê T ứ ở tiÊ n m ặ t, p h á i h iê n k h o ố n g sà n b ị c h ô n v ù i
(d ù n g c h ù y ế u ả n h m á y b a y v à ả n h v ệ tin h ,ả n h s ố ). V iệ c v ạ c h c á c dứt g ã y
b ị p h ù b ở i trầ m tíc h Đ ệ T ứ tr o n g p h ạ m v i đ ồ n g b ằ n g sử d ụ n g chìi y ế u b a n g
ả n h v ệ tin h S p o t tỉ lệ 1 : 5 0 0 .0 0 0 .


22
+

Phương

p h á p đ ị a v ậ t lý : c á c p h ư ơ n g p h á p đ ịa v ậ t lý g ồ m c ó đ o sâu

đ iệ n v à đ o c a r o ta lỗ k h o a n d ù n g đ ể h ỗ trợ c h o v i ệ c p h â n c h ia c á c p h â n v ị

đ ịa tầ n g Đ ộ T ứ.

-

Áp dụng phương p h á p đ o sâu cự ly dài giúp phân c h ia v à x á c

c h iề u d à y c ủ a c á c lớ p t r o n g h ộ t ầ n g Đ ệ T ứ d ự a t h e o sự p h â n d ị v ề đ iệ n ư ở
su ấ t, p h á t h i ê n c á c th a y đ ổ i b ấ t th ư ờ n g

v ề ç k tr o n g m ặ t c ắ t Đ ộ T ứ v à đá

g ố c ,đ ồ n g th ờ i g iú p x á c đ ịn h v ị trí đ ứ t g ã y b ị p h ủ b ở i trầ m t íc h Đ ộ T ứ , x ố c
đ ịn h đ ịa h ìn h n ề n đ á g ố c trư ớ c Đ ệ T ứ.
-Á p d ụ n g p h ư ơ n g p h á p đ o c a r o ta lỗ k h o a n ( ở n h ữ n g l ỗ k h o a n s â u )
n h a m c h ín h x á c h ó a v ị ư í v à ra n h g i ớ i c á c tậ p đ ấ t đ á t h u ộ c c á c p h â n v ị từ
c ổ đ ế n tr ẻ c ủ a h ệ Đ ệ T ứ ở v ù n g n g h iê n cứ u .
T r o n g c ô n g tấ c đ o v ẽ b ả n d ồ đ ịa c h ấ t Đ ệ T ứ c á c n ã m q u a , tá c g iả
n h ậ n th ấ y r à n g v i ệ c áp d ụ n g c á c k ế t q u ả d o đ ịa v ậ t l ý tr o n g v i ệ c p h â n c h ia
c á c p h â n v ị đ ịa tầ n g Đ ệ T ứ m a n g l ạ i h iệ u q u à tố t, n h ấ t là n h ữ n g p h â n v ị đ ịa
tầ n g th iế u h o ặ c ít t à i liê u c ổ s in h .
+

Phương

p h á p đ ị a m ạ o : d ù n g đ ể x á c đ ịn h c á c m ứ c b ề m ậ t c ó d ồ n g

n g u ồ n g ố c , m ứ c đ ộ b ả o tồ n ; (lồ n g th ờ i sử d ụ n g n ó d ể l iê n h ệ c á c b'ê m ặ t
t íc h tụ l ộ ra trê n rriật, c á c b ề m ặ t b ó c m ò n v à c á c b ề m ặ t t íc h tụ v à b ó c m ò n

bị phủ .

b- Về nguồn gốc các thành tạo Đệ Tứ
V iệ c x á c đ in h n g u ồ n g ố c c á c th à n h tạ o Đ ệ T ứ đ ã d ư ợ c tá c g iả á p d ụ n g :

+ Phương pháp phản tích độ hạt và xử lý số liệu :
P h ư ơ n g p h á p n à y sử d ụ n g đ ố i v ớ i c á c trầ m t íc h b ở r ờ i c ủ a c á c th à n h tạ o
Đ ệ T ứ ở p h ầ n đ ô n g b ắ c đ ồ n g b ằ n g s ô n g H ồ n g , c h ủ y ế u c h o c á c đ á lụ c
n g u y ê n . M ộ t l o ạ i đ á b ấ t k ỳ t h u ộ c n h ó m l ụ c n g u y ê n là b a o g ồ m tậ p h ợ p c á c
h ạ t c ó k í c h c ở k h á c n h a u v à th ư ờ n g p h â n b ố ư o n g m ộ t p h ổ r ộ n g h a y h ẹ p
tù y t h u ộ c v à o n g u ồ n c u n g c ấ p v ậ t liệ u trầ m t íc h v à đ ặ c đ iể m c h i p h ố i c ủ a
m ô i tr ư ờ n g th ủ y đ ộ n g lự c tr o n g q u á trìn h v ậ n c h u y ể n v à lá n g d ọ n g trầ m
t íc h . T r o n g tr ư ờ n g h ợ p lý tư ở n g ,đ ư ờ n g c o n g p h â n b ố c ù a tấ t c ả các: c ấ p
h ạ t t h e o q u y lu ậ t p h â n b ố c h u ẩ n l o g a r i t . V ì t h ế v i ệ c p h â n c h ia c á c c ấ p h ạ t
là b ư ớ c t iế n h à n h đ ầ u tiê n . Q u i tr ìn h p h â n t íc h đ ộ h ạ t t h e o n g u y ê n tá c
c h u n g là k ế t h ợ p g iữ a p h ư ơ n g p h á p d ù n g râ y v à p ip e t. C á c b ộ râ y c ó h ệ
k íc h th ư ớ c k h á c n h a u , t r o n g m ỗ i h ệ c á c c ỡ râ y l i ề n n h a u , h ơ n k é m n h a u
m ộ t c ấ p s ố n h â n v ớ i c á c b ư ớ c n h ả y là / 2 h o ặ c /1 0 . H iệ u s ố lo g a r it g iữ a c á c


23
c ấ p h ạ t l i ề n n h a u là k h ô n g d ổ i.C á c c ấ p h ạ t b é h ơ n 0 , l m m

phuơng

pháp

pipet ( R o b in s o n )

hay

phương pháp X a b a n in

phải dùng

đ ể tá c h .

Ở p h ầ n d ồ n g b ắ c đ ồ n g b à n g s ô n g H ồ n g v ớ i v i ệ c p h â n t íc h c ấ p h ạ t th ì
c á c m ẫ u đ ư ợ c tá c h ra v ớ i c á c c ấ p h ạ t ở b ộ rây p h â n c ấ p / 1 0 v à p h ư ơ n g
p h á p p ip e t.

- Phươug pháp dùng bộ rảy :
P h ư ơ n g p h á p n à y d ù n g d ể tá c h r iê n g từ n g c ấ p h ạ t c ó k íc h th ư ớ c lớ n
h ơ n 0 ,1 m m . V iệ c n à y c h ủ y ế u d ể x á c d ịn h th à n h p h ầ n v ậ t liệ u tr ầ m tích .
N h ờ c ó b ộ rây m à v ậ t liệ u trầ m t íc h đ ư ợ c p h â n th à n h c á c c ấ p h ạ t r iê n g b iệ t
t h e o c ơ s ở l o g a r i t : p h â n c ấ p h ạ t t h e o th a n g g a m a b à n g - 1 0 1 qd.
S au đ ó ta tín h h à m lự ợ n g p h ầ n trà m c ủ a từ n g c ấ p h ạ t t h e o c ô n g th ứ c :

A
Oj =

---------------------- . 1 0 0
M

rii - Hàm lựơng phần ưăm của cấp hạt i trong mẫu.
A i. K h ố i lự ơ n g c ủ a c ấ p h ạ t i.
M - K h ố i lự ơ n g m ẫ u .
K ế t q u ả c h o p h é p tá c h ra c ấ c c ấ p h ạ t lớ n h ơ n 0 , l m m v à m ộ t p h ầ n c ấ p
h ạ t b é h ơ n 0 ,1 ram ,
N ế u h à m lư ợ n g p h ầ n tră m c ủ a c ấ p h ạ t b é h ơ n 0 , l m m v ư ợ t q u á 10% th ì
p h ả i d ù n g p h ư ơ n g p h á p p ip e t ( R o b in s o n ) d ổ trá n h g â y s a i s ố lớ n ( d o s é t
b ộ t d ín h v à o c á c c ấ p h ạ t ló n hom ).

- Phương pháp pipet (Robiuson).
P h ư ơ n g p h á p n à y c h ủ y ế u d ù n g đ ể x á c đ ịn h th à n h p h ầ n c á c c ấ p h ạ t
c ủ a trầ m t íc h b ộ t , b ộ t p h a c á t, s é t b ộ t ... v ớ i h à m lư ợ n g c ủ a h ợ p p h ầ n n h ỏ
h ơ n 0 , l m m v ư ợ t q u á 10% (L i + S i > 10% ).

C ơ s ở c ủ a p h ư ơ n g p h á p n à y là d ự a v à o t ố c đ ộ lắ n g đ ọ n g c ù a c á c c ấ p
h ạ t k h á c n h a u th ư ờ n g k h á c n h a u tr o n g m ô i tr ư ờ n g n ư ớ c y ê n tĩn h ( d ù n g
n ứ ơ c c ấ t ). T ố c đ ộ n à y tín h t h e o c ô n g th ứ c S to c :
r-n
V = 2 / 9 g r 2 . --------------

tl
T r o n g đ ó : V - v ậ n t ố c lắ n g c h im t r o n g n ư ớ c c ù a c á c c ấ p h ạ t crn /s.


24
g-

g ia t ố c t r ọ n g trư ơ n g c m /s

r- b á n k ín h h ạ t v ụ n , (m m ). ở đ â y c o i n h ư h ạ t c ó h ìn h cầ u .
r-n - tỉ tr ọ n g c ủ a h ạ t v ụ n v à m ô i trừ ơ n g.
T|

- đ ộ n h ớ t c ủ a m ô i tr ư ờ n g (H 20 ),

T ố c đ ộ lắ n g p h ụ t h u ộ c v à o b á n k ứ ih v à tỉ tr ọ n g c ù a h ạt. Đ ố i
v ớ i th ạ c h a n h th ì c ô n g th ứ c S to c rút g ọ n là :
8 9 .9 2 5

V = ---------

d2

n
d - Đ ư ờ n g k ín h c ủ a h ạ t th ạ c h an h .
Đ ộ n h ớ t c ủ a m ô i trư ờ n g tỉ lộ n g h ịc h v ớ i n h iệ t đ ộ c ủ a m ô i trư ờ n g .
N g o à i ra c ò n c ó n h ữ n g q u a n h ê đ ơ n g iả n g iữ a t ố c đ ộ r ơ i v à k íc h th ư ớ c c ủ a
h ạ t . V í dụ c ô n g th ứ c c ủ a H a z e n ( d b iế n th iê n ư o n g k h o ả n g 0 ,0 0 1 +
0 ,2 m m ):
d = 0 ,0 0 2 5 5 V .
D o đ ó ta b iế t v à tín h đ ư ợ c th ờ i g ia n đ ể m ộ t c ấ p h ạ t lắ n g đ ọ n g h ế t .
C á c k ế t q u ả p h â n t íc h đ ộ h ạ t ư ầ m t íc h Đ ộ T ứ ở p h ầ n đ ô n g b ắ c đ ồ n g
b à n g s ô n g H ồ n g ( c h ủ y ế u là ở v ù n g H à N ộ i v à H ả i P h ò n g đ ư ợ c n g h iê n
c ứ u k ỹ n h ấ t) đ ư ợ c x ử lý t h e o 2 p h ư ơ n g p h á p sa u :

- Phương pháp Strask :
D ù n g đ ể tín h c á c h ệ s ố S o ( đ ộ c h ọ n l ọ c ) , S k ( h ệ s ố b ấ t đ ố i x ứ n g ) v à
M d ( k íc h th ứ ơ c h ạ t tr u n g b ìn h ) D max ( k íc h th ư ớ c c ấ p h ạ t lớ n n h ấ t ) từ c á c
đ ư ờ n g c o n g t íc h lũ y .

G iá ứ ị S o c h o b iế t tín h đ ồ n g n h ấ t c a o h a y th ấ p c ủ a m ẫ u .N ế u S o d a o

động trong k h o ả n g

t ờ 1 - 1 ,5 8 th ì m ẫ u c ó d ộ

chọn l ọ c t ố t .

S o = 1 ,5 8 - 2 ,2 th ì m ẫ u c ó đ ộ c h ọ n l ọ c tr u n g b ìn h .
S o = 2 ,2 - m ẫ u c ó đ ộ c h ọ n l ọ c k é m .
M ẫu c ó đ ộ c h ọ n ỉọ c tố t th ì đ ư ờ n g c o n g p h â n b ố d ộ h ạt đ ố i x ứ n g và c ó
1 đ ỉn h , t h ể h i ệ n m ô i tr ừ ơ n g th ủ y đ ộ n g lự c là đ ồ n g n h ấ t v à đ ơ n g ià n .N ế u
đ ư ờ n g c o n g p h â n b ố đ ộ h ạ t c ó 2 h o ặ c 3 đ ỉn h , c h ứ n g tỏ m ô i tr ư ờ n g th ủ y
đ ộ n g lự c th a y đ ổ i m a n h , x u ấ t h iệ n c á c p h a trầ m t íc h c ó c ấ p h ạ t n à o đ ó t à n g
h o ặ c g iả m đ ộ t n g ộ t tạ o ra c á c c ự c đ ạ i v à c ự c tiể u đ i liề n n h a u .
T u y n h iê n p h ư ơ n g p h á p n à y đ ò i h ỏ i rất n h iề u t h ờ i g ia n .


25

Phương pháp xử lý số liệu phân tích độ hạt bằng thống kê toán v
máy tính diện t ử .
D o c á c c ấ p đ ộ h ạ t p h â n b ố c ó q u i lu ậ t c h u ẩ n h o ặ c c h u ẩ n l o g a n ê n c á c
đ ặ c trư n g t h ố n g k ê s ẽ tư ơ n g ứ n g v ớ i c á c th a m s ố đ ộ h ạ t. N ế u t iế n h à n h
p h â n t íc h m ẫ u c ủ a h à n g lo ạ t lỗ k h o a n c ù a ừ ầ m t íc h Đ ệ T ứ s ẽ n h ậ n đ ư ợ c
m ộ t s ố lự ơ n g lớ n , rất lớ n s ố liộ u ;ớ n ê u x ử lý t h e o p h ư ơ n g p h á p T r a sk s ẽ m ấ t
n h iề u t h ò i g ia n m à c h ấ t lư ợ n g l ạ i k h ô n g c a o .

Đ ổ tín h n h a n h v à c h ín h x á c c á c s ố liộ u (iộ h ạ t, tá c g iả d ã á p d ụ n g c á c
th u ậ t to á n c ủ a D . S k a s is (V S E G E I - 1 9 7 9 ) x ử lý ư ê n m á y tín h . K ế t q u ả tín h
t o á n t h e o p h ư ơ n g p h á p n à y n h a n h , c h ín h x á c v à s a i s ố k h ô n g đ á n g lcổ s o
v ớ i p h ư ơ n g p h á p T r a sk . C á c th u ậ t to á n đ ư ợ c s ử d ụ n g là :

JT= 2 » , * ,
i=l
ở đ â y Xi b à n g c á c tr u n g b in h k h o ả n g c á c h ( c ấ p h ạ t i )
íii b ằ n g tầ n s u ấ t b á t g ặ p tr o n g k h o ả n g “ i” ( h à m lu ợ n g

%

củ a cấp

hạt i ) .

i= l,2...k; và

2

nì =

1

Đ ô p h â n tá n :

S2= Ế ( z , - J r ỷ ru
Đ ộ l ệ c h c h u ẩ n : s + s 2 = x 2i - X 2 .
Đ ộ bất đ ố i xứ n g

:

s, =ys,
Ề( x,-x )3n;
' ư i=l
Độ nhọn :

1=1

- Phương pháp xác định độ mài tròn (Ro) và độ cầu (Sf) của hạt vụn

26

Đ ộ m à i trò n ( R o ) t h ể h iệ n đ ộ s ắ c c ạ n h v à trò n c a n h d o q u á ư ì n h d i
ch u y ổ n c ù a h ạ t v ụ n . Đ ộ m à i ư ò n c à n g tă n g k h i k h o ả n g cá ch d i ch u y ổ n x a
h ơ n v à t h ờ i g ia n lư u l ạ i m ô i trư ờ n g c à n g lâ u . Đ â y là c h ỉ s ố x á c đ ịn h
p h ư ơ n g v à q u ã n g đ ừ ơ n g v ậ n c h u y ể n c ủ a v ậ t liệ u .

Đ ộ c ầ u ( S f ) b iể u t h ị tín h c h ấ t k ế t tin h c ủ a k h o á n g v ậ t n g u y ê n th ủ y ,

khấc đ i

là b iể u t h ị n g u ồ n g ố c c ủ a m ỗ i l o ạ i h ạ t v ụ n .

X á c đ ịn h R o , S f th ừ ơ n g d ù n g k ín h 2 m ắ t .T h ư ờ n g c h ú n g t ô i s ử d ụ n g
c á c h x á c đ ịn h c ủ a R u k h in :

r io .O + n i.l + n 2.2 + ...
Ro =

—

-

-

„

-— . 25

ni
0 ,1 ,2 ,3 - .- - l à c á c c ấ p m à i trò n c h u ẩ n t h e o R u k h in .
n o ,n i,n 2 ,n 3 - l à s ố lự ơ n g h ạ t t h e o từ n g c ấ p .
rii - t ổ n g s ố h ạ t x á c đ ịn h
V à n h ư v ậ y R o d a o đ ộ n g tr o n g k h o ả n g [ 0 , 1 ]
S f < 0 ,5 - n g u ồ n g ố c b iế n c h ấ t
S f » 0 ,5 - đ a n g u ồ n .
S f > 0 ,5 - n g u ồ n g ố c m a g in a , trầ m t íc h .

- Phương pháp địa hổa môi trường trầm tích :
C á c s ố liệ u p h â n t íc h đ ịa h ó a c ó ý n g h ĩa c ự c k ỳ q u a n tr ọ n g n h ằ m p h â n
c h ia c á c c ả n h q u a n đ ịa h ó a trầ m t íc h k h á c n h a u . T á c g iả đ ã s ử d ụ n g c á c c h ỉ
s ố n h ư c a tio n tra o đ ổ i (K t) đ ộ p H c ù a m ô i tr ư ờ n g , t ỉ s ố F e +3 / F e +2 v à
N a+ /

cr d ể x á c

đ in h t ín h c h ấ t c ủ a m ô i tr ư ờ n g . T u y n h iê n , m ộ t s ố tr ư ờ n g

h ợ p b iệ n lu ậ n k ế t q u ả p h ả i th ậ n ư ọ n g v ì q u á trìn h th ứ s in h lâ u đ à i , m ứ c đ ô
h o ạ t đ ộ n g c ủ a n ư ớ c n g ầ m (k h ả n ă n g m a n g đ i v à m a n g đ ế n c á c c a t io n , q u á
ư ìn h p h â n h ủ y v ậ t c h ấ t h ữ u c ơ đ ố i v ớ i c á c th à n h tạ o ư ầ m t íc h Đ ệ T ứ t h u ộ c
tư ớ n g h ồ đ ầ m lầ y v à đ ầ m lầ y tạ o th a n s ẽ là m t ă n g h a y g iả m

các giá trị n ó i

trên d ẫ n đ ế n v i ệ c lố m n h iễ u v i ệ c đ á n h g iá b ả n c h ấ t c ủ a c h ú n g .

T rầ m t íc h s é t là ư ầ m t íc h c ó k h ả n ă n g h ấ p p h ụ từ m ô i tr ư ờ n g x u n g

q u a n h n h ữ n g io n ( c a t io n v à a n io n ) , d ồ n g ữ iờ i l ạ i p h â n ra m ộ t s ố lư ợ n g io n
tư ơ n g ứ n g .S ố lự ơ n g ư a o đ ổ i io n c ủ a tầ n g tr ầ m t íc h s é t c ó t h ể b iể u d iễ n
b ằ n g s ố m i l i g a m đ ư ơ n g lư ợ n g trê n l.O O O gam ( m E /1 0 0 ) .