Đánh giá một số khía cạnh kinh tế xã hội phát sinh của hộ gia đình sau tái định cư thuộc dự án rạch ụ cây quận 8 thành phố hồ chí minh

B
TR

NG

GIÁO D C VÀ ÀO T O
I H C KINH T TP. H

CHÍ MINH

oooOooo

PH M MINH TRÍ

ÁNH GIÁ M T S
C AH

KHÍA C NH KINH T XÃ H I PHÁT SINH

GIA ÌNH SAU TÁI

R CH

NH C

CÂY QU N 8-THÀNH PH

THU C D
H

CHÍ MINH

LU N V N TH C S KINH T

TP.H Chí Minh, n m 2011

ÁN


B
TR

GIÁO D C VÀ ÀO T O

NG

I H C KINH T TP. H

CHÍ MINH

oooOooo

PH M MINH TRÍ

ÁNH GIÁ M T S
C AH

KHÍA C NH KINH T XÃ H I PHÁT SINH

GIA ÌNH SAU TÁI

R CH

NH C

CÂY QU N 8-THÀNH PH

THU C D
H

CHÍ MINH

LU N V N TH C S KINH T

Chuyên ngành: KINH T PHÁT TRI N
Mã s : 60.31.05

Ng

ih

ng d n khoa h c:

TS. NGUY N H U D NG

TP.H Chí Minh, n m 2011

ÁN


L I C M ƠN

L i

u tiên xin bày t lòng bi t ơn sâu s c

ngư i ã giành th i gian quý báu

n TS. Nguy n H u D ng,

t n tình hư ng d n tôi trong su t th i

gian th c hi n lu n v n này.
Xin c m c m ơn th y Võ T t Th ng ã t n tình h tr tôi trong quá trình th c
hi n

tài. Xin bày t lòng bi t ơn chân thành và s c m kích sâu s c

Cô trư ng

n quý Th y

i h c kinh t TP. H Chí Minh, vì s h tr , hư ng d n vô giá và s

khích l trong quá trình h c t p, nghiên c u.
Xin chân thành c m ơn các anh, ch

v n phòng

y ban nhân dân qu n 8,

Ban B i thư ng gi i phóng m t b!ng qu n 8, Ban Tuyên giáo qu n "y qu n 8,
Thành ph H Chí Minh ã t o i u ki n và h tr cho tôi r t nhi u trong vi c thu
th p các v n b n có liên quan

n

tài.

Xin g i l i cám ơn chân thành
M# qu n 7,

n các anh, ch

c bi t xin g i l i cám ơn chân thành

Ban qu n tr chung cư Tân
n anh Lê V n Út trư ng ban,

ã h tr tôi r t nhi u trong quá trình thu th p s li u t i chung cư.
Và cu i cùng tôi xin c m ơn s giúp $, %ng viên v m t tinh th n c"a t t
c nh ng ngư i thân trong gia ình, b n bè và

ng nghi p.

I


L I CAM K T

Tôi xin cam oan ây là công trình nghiên c u c"a riêng tôi. Các s li u, k t

qu nêu trong lu n v n là trung th c và chưa t&ng ư c ai công b trong b t k'
công trình nào khác.
V i tư cách là tác gi c"a nghiên c u, tôi xin cam oan r!ng nh ng nh n
nh và lu n c khoa h c ưa ra trong lu n v n này hoàn toàn không sao chép t&
các công trình khác mà xu t phát t& chính ki n b n thân tác gi , m i s trích d n
u có ngu n g c rõ ràng. Nh ng s li u trích d n
quan ban ngành. N u có s
trư c h%i

u ư c s cho phép c"a các cơ

o v n và sao chép tôi xin hoàn toàn ch u trách nhi m

ng khoa h c.
Tp. H Chí Minh, tháng 5 n m 2011
Tác gi

Ph m Minh Trí

II


M CL C

DANH M C CÁC B NG
DANH M C CÁC HÌNH
DANH M C CÁC CH

VI T T T

CHƯƠNG 1: PH N M
1.1. S c n thi t c"a

U ................................................................................. 1

tài ........................................................................................... 1

1.2. M(c ích nghiên c u ............................................................................................ 2
1.3. Câu h i nghiên c u............................................................................................... 2
1.4. ) i tư ng và ph m vi nghiên c u ......................................................................... 2
1.5. Phương pháp nghiên c u ...................................................................................... 3
1.6. Ngu n s li u ....................................................................................................... 4
1.7. K t c u lu n v n ................................................................................................... 4
CHƯƠNG 2: CƠ S

LÝ THUY T VÀ T NG QUAN V

D

ÁN R CH

CÂY............................................................................................................................ 5
2.1. Khung lý thuy t v sinh k b n v ng .................................................................... 5
2.1.1. Khái ni m v sinh k b n v ng ............................................................... 5
2.1.2. Khung lý thuy t v sinh k b n v ng ..................................................... 7
2.2. Ch* s v s

m b o sinh k h% gia ình b n v ng ................................. 13

2.2.1. Khái ni m v s

m b o sinh k h% gia ình........................................ 13

2.2.2. Ch* s v sinh k h% gia ình b n v ng ................................................. 14
2.3. T+ng quan v tái

nh cư và c nh báo c"a các t+ ch c qu c t v tái

2.3.1. T+ng quan v tái

nh cư...... 16

nh cư....................................................................... 16

2.3.2. Nh ng c nh báo c"a các t+ ch c qu c t v tái
2.4. T+ng quan nh ng nghiên c u trư c v tái

nh cư......................... 17

nh cư .............................................. 20

III


2.5. T+ng quan v d án r ch , Cây.......................................................................... 22
2.5.1. Tình hình chung .................................................................................... 22
2.5.2. M(c tiêu d án ...................................................................................... 22
2.5.3. Qui mô k ho ch th c hi n d án .......................................................... 23
2.5.4. K t qu th c hi n d án giai o n 1 ...................................................... 23
CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN C U 25

3.1. Mô hình lý thuy t ............................................................................................... 25
3.2. Các bi n ư c s- d(ng

phân tích.................................................................... 25

3.3. Thi t l p b ng câu h i và ch n m u.................................................................... 29
3.4. Mô hình nghiên c u............................................................................................ 30
3.4.1. Mô hình các nhân t KT-XH nh hư ng
Phương pháp ki m

n quy t

nh tương lai c"a h%.. 30

nh Chi-bình phương....................................................... 31

Phương pháp h i qui tương quan .................................................................... 33
3.4.2. Các gi thuy t ....................................................................................... 36
CHƯƠNG 4: K T QU NGHIÊN C U ............................................................... 39
4.1. Thông tin chung v h% gia ình tái
4.1.1. Xác

nh h% gia ình tái

nh cư ......................................................... 39
nh cư thu%c d án r ch , Cây...................... 39

4.1.2. Thông tin chung v m u........................................................................ 40
4.1.3. Qui mô h% ............................................................................................. 43
4.1.4. Th i gian

nh cư.................................................................................. 44

4.2. K t qu phân tích th ng kê ................................................................................. 45
4.2.1. Nh ng thay +i v khía c nh kinh t ........................................................... 45
V Vi c Làm .................................................................................................. 45
V thu nh p .................................................................................................... 51
V chi phí d ch v( hàng tháng......................................................................... 55
4.2.2. Nh ng thay +i v khía c nh xã h%i............................................................ 57
V quan h c%ng

ng .................................................................................... 58

IV


V cơ s h t ng ............................................................................................. 58
V ti p c n các d ch v( xã h%i ........................................................................ 61
4.2.3. Nh ng thay +i v môi trư ng s ng ........................................................... 62
V th i gian thích nghi ................................................................................... 62
V h th ng giao thông n%i b% ........................................................................ 64
V v sinh môi trư ng, c nh quan, h th ng i n, c p nư c, thoát nư c ......... 65
4.3. M i tương quan gi a m%t s

c i m KT-XH c"a h%

nh cư lâu dài và

t m . 69

4.3.1. Phân tích ơn bi n ...................................................................................... 69
Di n tích c n h%.............................................................................................. 69
Qui mô h%....................................................................................................... 70
S hi n di n c"a tr. em dư i 6 tu+i trong h%................................................... 70
S hi n di n c"a ngư i già trên 60 tu+i trong h%............................................. 71
T/ l lao %ng t do........................................................................................ 72
Chênh l ch thu nh p sau di d i ....................................................................... 73
Thay +i vi c làm ........................................................................................... 74
4.32. Phân tích a bi n ......................................................................................... 76
Ki m

nh mô hình h i qui Binary Logistic .................................................... 76

K t qu ư c lư ng mô hình h i qui Binary Logistic ....................................... 76
M c % d báo chính xác c"a mô hình............................................................ 78
CHƯƠNG 5: K T LU N VÀ G I Ý CHÍNH SÁCH .......................................... 79
K t lu n, g i ý chính sách............................................................................... 79
H n ch c"a

tài và g i ý nghiên c u ti p theo ............................................ 82

TÀI LI U THAM KH O
PH L C

V


DANH M C CÁC B NG

B ng 2.1. Các bi n trong nghiên c u c"a CARE v ch t lư ng cu%c s ng......................... 15

B ng 2.2. Nh ng thi t h i chính c"a tái nh cư và bi n pháp gi m thi u........................... 19
B ng 2.3. Ch* s

o lư ng tác %ng c"a tái

nh cư

n

i s ng ngư i dân.............. 20

B ng 3.1. Các bi n phân tích ..................................................................................... 26
B ng 3.2. Nh ng y u t

nh hư ng

B ng 4.1. Phân lo i h% gia ình tái

n quy t

nh tương lai c"a h% ......................... 37

nh cư................................................................ 39

B ng 4.2. V trí c"a ngư i ư c ph ng v n trong h% ................................................. 40
B ng 4.3. )% tu+i c"a ngư i ư c ph ng v n theo gi i tính ........................................... 41
B ng 4.4. Trình % h c v n c"a ngư i ư c ph ng v n theo gi i tính ....................... 41
B ng 4.5. Tình hình lao %ng .................................................................................... 42
B ng 4.6. So sánh qui mô h% trư c và sau tái nh cư .................................................... 43
B ng 4.7. So sánh cơ c u ngh nghi p trư c và sau tái

nh cư ................................. 46

B ng 4.8. Quan h gi a t/ l lao %ng t do và thay +i vi c làm.............................. 47
B ng 4.9. Thay +i vi c làm do tái

nh cư theo nhóm tu+i ...................................... 48

B ng 4.10. Thay +i vi c làm do tái

nh cư theo gi i tính ........................................ 49

B ng 4.11. 0nh hư ng c"a trình % h c v n

n thay +i vi c làm............................ 49

B ng 4.12. So sánh thu nh p bình quân h% gia ình sau tái
B ng 4.13. Thay +i vi c làm nh hư ng

n thu nh p .................................................. 52

B ng 4.14. Trình % h c v n nh hư ng
B ng 4.15. Thay +i thu nh p sau tái

nh cư ........................... 51

n thay +i thu nh p sau tái

nh cư .......... 53

nh cư theo t/ l lao %ng t do...................... 53

B ng 4.16. S thay +i trong chi phí d ch v( hàng tháng .......................................... 56
B ng 4.17. Thay +i quan h c%ng

ng .................................................................... 57

VI


B ng 4.18. So sánh di n tích hi n nay và trư c ây ................................................... 58
B ng 4.19. 0nh hư ng c"a trình % h c v n
B ng 4.20. Ý ki n nh n xét v

n ánh giá ch t lư ng c n h%............. 60

i u ki n ti p c n các d ch v( xã h%i ......................... 61

B ng 4.21. 0nh hư ng c"a các nhóm tu+i
B ng 4.22. 0nh hư ng c"a trình % h c v n
B ng 4.23. So sánh môi trư ng s ng t i nơi

n th i gian thích nghi ........................... 63
n th i gian thích nghi ........................ 64
c và nơi

m i .................................. 66

B ng 4.24. quy t nh tương lai*di n tích.................................................................... 69
B ng 4.25. quy t

nh tương lai*qui mô h% ............................................................... 70

B ng 4.26. quy t

nh tương lai*s hi n di n c"a tr. em dư i 6 tu+i......................... 71

B ng 4.27. quy t

nh tương lai*s hi n di n c"a ngư i già trên 60 tu+i ................... 72

B ng 4.28. quy t

nh tương lai*lao %ng t do ........................................................ 73

B ng 4.29. quy t

nh tương lai*thay +i thu nh p .................................................... 74

B ng 4.30. quy t

nh tương lai*thay +i vi c làm ................................................... 75

B ng 4.31. k t qu ư c lư ng mô hình h i qui Binary Logistic ................................. 76
B ng 4.32. ư c lư ng xác su t
B ng 4.33. k t qu ki m

nh cư lâu dài theo tác %ng biên c"a t&ng y u t .... 77

nh mô hình thông qua b ng giá tr k' v ng và xác su t.... 78

VII


DANH M C CÁC HÌNH

Hình 2.1: Khung lý thuy t v sinh k b n v ng c"a UNDP ......................................... 8
Hình 2.2: Khung lý thuy t v sinh k b n v ng c"a CARE.......................................... 9
Hình 2.3: Khung lý thuy t v sinh k b n v ng c"a DFID......................................... 10
Hình 2.4: S

m b o sinh k h% gia ình.................................................................. 14

Hình 2.5: Khung phân tích c"a
Hình 4.1: Th i gian

tài......................................................................... 19

nh cư c"a h%............................................................................ 44

Hình 4.2: Thu nh p bình quân ................................................................................... 45
Hình 4.3: Nguyên nhân thay +i ngh ........................................................................ 51
Hình 4.4: Nguyên nhân thay +i thu nh p.................................................................. 54
Hình 4.5: Thay +i chi phí d ch v( hàng tháng .......................................................... 55
Hình 4.6: M c % hài lòng trong quan h láng gi ng ................................................. 58
Hình 4.7: )ánh giá ch t lư ng c n h%........................................................................ 59
Hình 4.8: Th i gian thích nghi c"a h% gia ình .......................................................... 62
Hình 4.9: )ánh giá h th ng giao thông n%i b%.......................................................... 65
Hình 4.10: )ánh giá i u ki n v sinh môi trư ng..................................................... 66
Hình 4.11: Nh ng v n

lo ng i ............................................................................... 67

VIII


DANH M C CÁC CH

VI T T T

UBND: y ban nhân dân
TP.HCM: Thành ph H Chí Minh
UNDP: Chương trình phát tri n Liên hi p qu c
CARE: T+ ch c nghiên c u và giáo d(c
DFID: Cơ quan phát tri n toàn c u Vương qu c Anh
ADB: Ngân hàng phát tri n Châu Á
KT-XH: Kinh t xã h%i
T)C: Tái

nh cư

CN: Công nghi p
TTCN: Ti u th" công nghi p
THCS: Trung h c cơ s
PTTH: Ph+ thông trung h c
)H: ) i h c
GD: Giáo d(c
VH: V n hóa
BBTGPMB: Ban B i thư ng gi i phóng m t b!ng

IX


CH ƠNG 1
PH N M
U
1.1. S

C N THI T C A

TÀI

Trong quá trình phát tri n, h u h t các thành ph l n trên th gi i

u ph i có

nh ng chính sách i u ch*nh, quy ho ch l i không gian ô th cho phù h p v i tình
hình phát tri n c"a thành ph . Nh ng nhu c u phát tri n c"a các thành ph l n như:
phát tri n thương m i, phát tri n
h t ng c ng òi h i ph i có s

u tư, nhu c u ch*nh trang ô th , c i thi n cơ s
i u ch*nh và di d i m%t s b% ph n dân cư có liên

quan. Hi n nay Thành ph H Chí Minh ang trong quá trình c i t o ch*nh trang
các khu ô th c , xây d ng các khu dân cư, các khu ô th m i. Theo t p chí B t
%ng s n s 40/2007 khi dân s TP.HCM t ng t& 5 tri u (1999) lên 10 tri u (2020)
s1 có kho ng 50% s dân tham gia quá trình tái
k m%t s r t ông khác th c hi n tái

nh cư vào khu ô th hóa, không

nh cư t i ch .

Qu n 8 là qu n vùng ven c"a Thành Ph H Chí Minh, quá trình ô th hóa ang
di n ra m nh m1, ch u tác %ng t& nh ng chính sách i u ch*nh, quy ho ch l i
không gian ô th c"a Qu n, ch
di d i và tái

c"a m%t b% ph n ngư i dân b thay +i (gi i t a,

nh cư), trong ó d án ch*nh trang ô th , di d i và tái

nh cư nhà

l(p x(p trên và ven r ch , Cây, phư ng 9 - 10 - 11 qu n 8 là tr ng i m c"a
chương trình phát tri n nhà
th , phát tri n nhà

c"a Thành ph H Chí Minh c ng như ch*nh trang ô

c"a qu n 8. )ư c Thành "y TP.HCM ưa vào Ngh quy t ) i

h%i ) ng b% Thành ph l n th VIII,

y ban Nhân dân Thành ph ch n là d án

c bi t c"a Chương trình phát tri n nhà
Vi c gi i to , di d i, tái
t& nơi

này sang nơi

c"a Thành ph .

nh cư không ch* d&ng l i

khác, mà tái

vi c ưa m%t b% ph n dân cư

nh cư còn liên quan

n r t nhi u v n

như:

công n vi c làm, h c hành, y t , s ti p c n các d ch v( ô th , nhà , các quan h
xã h%i,…Do ó, tái

nh cư c n ư c nhìn nh n là m%t quá trình thay +i có tính h

th ng v kinh t , v n hoá, xã h%i c"a m%t b% ph n dân cư hơn là ch* d&ng l i
xem xét ây là quá trình thay +i ch
%ng h tr th c t

vi c

c"a ngư i dân. Chính sách và nh ng hành

óng m%t vai trò, n u không mu n nói là có tính quy t

nh

1


trong vi c +n

nh cu%c s ng ngư i dân tái

và c v lâu dài cho “cu%c s ng sau tái

nh cư, trư c m t là nh n ngôi nhà m i,

nh cư”.

Xu t phát t& nh ng ý ngh2a ó, tác gi th c hi n

tài nghiên c u: “ ánh giá m t

s khía c nh kinh t -xã h i phát sinh c a các h gia ình sau tái

nh c thu c d

Cây, qu n 8-TP.HCM”. Nghiên c u này mô t cu%c s ng “h u tái

án r ch

cư” c"a ngư i dân tái

nh cư t& ó phát hi n ra nh ng khó kh n và nh ng t+n th t

mà nh ng ngư i dân tái

nh cư ang g p ph i cùng nguyên nhân c"a nh ng khó

kh n và nh ng t+n th t này. D a vào k t qu nghiên c u,
pháp cho v n

tái

nh

tài

xu t m%t s gi i

nh cư thu%c d án r ch , Cây nói riêng và tình hình tái

nh

cư thu%c các d án c"a toàn qu n 8 nói chung.

1.2. M C ÍCH NGHIÊN C!U
) tài ư c th c hi n v i ba m(c ích c( th như sau:
-Th nh t tìm ra nh ng s bi n +i v
ình sau tái

nh cư, ang sinh s ng t i chung cư Tân M#-Qu n 7.

-Th hai xác
hay

i s ng kinh t xã h%i c"a các h% gia

nh các y u t kinh t -xã h%i, tác %ng

n quy t

t m th i trên các c n h% chung cư c"a các h% gia ình tái

nh

lâu dài

nh cư.

-Th ba là g i ý m%t s chính sách nh!m nâng cao ch t lư ng cu%c s ng ngư i
dân sau tái

nh cư.

1.3. CÂU H"I NGHIÊN C!U
-) i s ng kinh t xã h%i c"a các h% gia ình ã có nh ng bi n +i như th nào
sau khi tái

nh cư t i chung cư Tân M#, qu n 7?

-Nguyên nhân nào d n

ngư i dân tái

n nh ng bi n +i v

i s ng kinh t xã h%i c"a

nh cư hi n ang s ng t i chung cư Tân M#, qu n 7?

-Nh ng nhân t kinh t xã h%i nào làm nh hư ng

n quy t

nh

chung cư

lâu dài hay t m th i c"a ngư i dân?

1.4.

I T #NG VÀ PH M VI NGHIÊN C!U
1.4.1.

I T #NG NGHIÊN C!U

2


) i tư ng nghiên c u c"a

tài là các h% gia ình tái

, Cây, v i nhóm chính là nhóm ư c b trí tái

nh cư thu%c d án r ch

nh cư theo chương trình nh n c n

h% t i chung cư Tân M#, qu n 7, TP.HCM.
1.4.2. PH M VI NGHIÊN C!U
Do i u ki n v th i gian và ngu n l c có h n ch , h c viên gi i h n ph m vi
nghiên c u ch" y u là các nhóm h% tái

nh cư thu%c chương trình nh n c n h% c"a

d án ch*nh trang ô th , di d i và tái

nh cư nhà l(p x(p trên và ven r ch , Cây,

phư ng 9 - 10 - 11 qu n 8.
) tài ch* t p trung tìm hi u nh ng khía c nh kinh t xã h%i phát sinh, sau khi
h% gia ình ã ư c tái

nh cư trên các c n h% chung cư và nh ng y u t kinh t xã

h%i nào ã nh hư ng

n quy t

th

tái

nh

nh cư lâu dài hay

t m c"a h% gia ình. Vì

tài không nh!m nghiên c u hay ánh giá tr c ti p các chính sách b i thư ng
nh cư hi n hành mà ch* nh!m nêu rõ th c tr ng

ngư i dân tái
liên quan

nh cư. ) tài c ng không

c p

i s ng kinh t xã h%i c"a

n nh ng khía c nh kinh t xã h%i

n l i ích nhà nư c, ban ngành, xã h%i…

1.5. PH ƠNG PHÁP NGHIÊN C!U
-) tài s- d(ng phương pháp

nh tính nh!m kh3ng

nh và b+ sung nh ng

tiêu chí ánh giá, i u ch*nh thang o và xây d ng b ng câu h i ph(c v( cho quá
trình nghiên c u
-Ph

nh lư ng.

ng pháp th ng kê mô t , ây là phương pháp thông d(ng trong nghiên

c u, là cách thu th p thông tin, s li u
quy t nh ng v n

có liên quan

n

ki m ch ng nh ng gi thuy t ho c

gi i

i tư ng nghiên c u. Trong nghiên c u này,

tác gi s- d(ng phương pháp th ng kê mô t

phân tích, ánh giá tình hình

s ng thu nh p và chi tiêu c"a h% gia ình (s tương

i, s tuy t

phân tích tương quan…) nh!m gi i quy t nh ng v n

i

i, s trung bình,

cơ b n thu%c ph m vi c"a

tài.
-S d ng ph

phân tích m i tương

ng pháp th ng kê Gross Tabulation,

quan ơn bi n gi a các ch* tiêu kinh t xã h%i, v i quy t

nh

lâu dài và t m th i

trên c n h% chung cư.

3


- Ph

ng pháp h i quy logit,

phân tích, xem xét các y u t

nh hư ng

n

quy t nh nh cư lâu dài trên c n h% chung cư c"a h% sau tái nh cư.
)

ánh giá mô hình và k t lu n h i qui theo: Ki m

Wald; Ki m

nh các h s góc, ki m

nh Omnibus v s phù h p c"a mô hình; Ki m

nh

nh gi thuy t c"a

mô hình, hi n tư ng a c%ng tuy n, xem có s vi ph m gi thuy t mô hình không
-Ph n m m SPSS 16.0 ư c s- d(ng

1.6. NGU N S

th c hi n các ki m

nh.

LI$U

-Ngu n d li u th c p bao g m các s li u ã ư c công b v nhà

l(p

x(p ven kênh r ch, các báo báo sơ k t và các v n b n chính sách có liên quan c"a
y ban nhân dân Thành ph và

y ban nhân dân qu n 8 v chương trình ch*nh

trang ô th , di d i nhà l(p x(p trên và ven kênh r ch qu n 8.
-Ngu n d li u s c p t

i u tra b!ng b ng câu h i ph ng v n tr c ti p

n

các h% gia ình hi n ang sinh s ng t i chung cư, b ng câu h i nghiên c u ư c
thi t k d a vào các nghiên c u trư c và nghiên c u

nh tính (ph ng v n chuyên

gia, h% gia ình).

1.7. K T C%U LU N V N
Lu n v n bao g m 5 chương
Chương 1: Gi i thi u v v n

nghiên c u

Chương 2: T+ng quan tài li u v sinh k b n v ng, các nghiên c u v sinh k
b n v ng, các ch* s v sinh k b n v ng h% gia ình c"a các t+ ch c như UNDP,
CARE, DFID; các nghiên c u trư c và nh ng c nh báo c"a các t+ ch c qu c t v
cu%c s ng c"a ngư i dân h u tái

nh cư; T+ng quan v d án r ch , Cây.

Chương 3: Trình bày phương pháp nghiên c u; khung phân tích; chi ti t v các
thông tin

xác

nh các khía c nh kinh t xã h%i phát sinh và cách th c ch n các

bi n; cách thi t l p b ng câu h i, cách ch n m u, k# thu t phân tích

ki m

nh

các gi thi t
Chương 4: Trình bày k t qu nghiên c u xác
hơn hay x u i so v i trư c khi tái

nh cu%c s ng c"a ngư i dân t t

nh cư và k t qu nghiên c u th c nghi m

Chương 5: K t lu n và g i ý chính sách.

4


CH ƠNG 2
CƠ S

LÝ THUY T VÀ T&NG QUAN V D

n

CÂY

phân tích nh ng tác %ng c"a tái

Chương này cung c p khung khái ni m
nh cư

ÁN R CH

i s ng c"a ngư i dân. T+ng quan các lý thuy t v sinh k b n v ng

m%t m t giúp làm sáng t các câu h i nghiên c u, m t khác nó là n n t ng
tri n khung phân tích ư c th o lu n trong chương k ti p. )

phát

t ư c nh ng m(c

tiêu ó, chương này s1 ư c chia làm 3 ph n. Ph n 1, tìm khung lý thuy t v sinh

k b n v ng, phù h p nh t v i nghiên c u v cu%c s ng h u tái
ó có cơ s xác

nh tái

nh cư ã tác %ng

nh cư. ) r i t&

n sinh k h% gia ình như th nào.

Ph n 2, xây d ng ch* s v an ninh sinh k h% gia ình, ph n phân tích này ư c
thi t l p

xác

cho vi c xác
n

nh nh ng ch* s
nh nh ng ch* s

o lư ng sinh k h% gia ình b n v ng, làm cơ s
o lư ng nh ng tác %ng ti m n ng c"a tái

nh cư

i s ng ngư i dân. Ph n 3, ph n này trình bày nh ng c nh báo c"a các t+ ch c

qu c t như ADB, WB, UNDP, v cu%c s ng h u tái

trong quá trình tái

nh cư, v nh ng nguy cơ

nh cư. Ph n 4, d a trên khung lý thuy t v sinh k c"a DFID và

nh ng nghiên c u c"a các t+ ch c qu c t v nh ng tác %ng c"a tái
i s ng c"a ngư i dân, ư c
n ng d n

n nh ng thay +i v

c p

ph n 3,

nh cư

n

nh n d ng nh ng tác %ng ti m

i s ng kinh t xã h%i c"a ngư i dân sau tái

nh

cư thu%c d án r ch , Cây.

2.1. KHUNG LÝ THUY T V SINH K B N V NG
2.1.1. KHÁI NI M V SINH K B N V NG

Aduse-Poku (2003) cho r!ng sinh k nó có nhi u ý ngh2a hơn là m%t ngh ki m
s ng, nó bao hàm m%t ngh2a r%ng và a d ng v nh ng công vi c ngư i dân làm, nó
bao g m nh ng kh n ng, tài s n và nh ng ho t %ng
s ng. Khái ni m sinh k b n v ng l n
Commission,

áp ng nhu c u c"a cu%c

u tiên ư c gi i thi u b i Brundtland

y ban th gi i v môi trư ng và phát tri n, thu%c

i h c Oxford,

n m 1987, nó ã liên k t các khía c nh v kinh t xã h%i và môi trư ng s ng m%t
cách c( th (Krantz, 2001). N m 1992, Robert Chambers, m%t nhà nghiên c u c"a

5


vi n nghiên c u v phát tri n Sussex, Vương qu c Anh và Gordon Conway ã
xu t m%t khái ni m v sinh k b n v ng mà nó ư c áp d(ng

c p % h% gia ình:

Sinh k bao g m các n ng l c, tài s n (c a hàng, tài nguyên, kh
n ng ti p c n) và các ho t

ng c n thi t cho m t ph

s ng: sinh k b n v ng là nó có th

ng

ng ti n sinh

u và ph c h i tr

c tác

ng c a nh ng áp l c và nh ng cú s c g p ph i, không nh ng th nó
còn duy trì và t ng c

ng

c các kh n ng và tài s n c a mình và

cung c p c h i sinh k b n v ng cho th h sau; có th
nh ng l i ích ròng thu
khác

a ph

c t các ho t

óng góp

ng c a mình cho sinh k

ng hay trên th gi i trong ng n h n c ng nh dài h n.

(Chambers & Conway, 1992).
Trong các thành ph n khác nhau c"a m%t sinh k thì thành ph n ph c t p nh t là
danh m(c các tài s n m t i khi mà ngư i dân xây d ng l i cu%c s ng c"a h . Danh
m(c tài s n này nó bao g m tài s n h u hình như c-a hàng và tài nguyên và tài s n
vô hình như quy n l i và kh n ng ti p c n (Krantz, 2001).
Cho

n g n ây Vi n nghiên c u phát tri n (IDS) và Cơ quan phát tri n qu c t

Vương qu c Anh (DFID) ã nghiên c u khái ni m và cách ti p c n m i v sinh k
b n v ng. Ian Scoones (1998), nhà nghiên c u c"a IDS, ã

xu t m%t

nh ngh2a

v sinh k b n v ng như sau:
Sinh k bao g m nh ng kh n ng và tài s n (c tài nguyên v t ch t và
xã h i) và các ho t

ng c n thi t cho m t ph

Sinh k b n v ng là khi mà nó có th

ng

ng ti n sinh s ng.

u và ph c h i khi tr i

qua nh ng t!n th t và nh ng cú s c g p ph i, không nh ng th nó còn
duy trì và nâng cao nh ng kh n ng và tài s n c a mình, trong khi
không làm suy thoái tài nguyên thiên nhiên. (Scoones, 1998)
)i m khác bi t chính gi a
Chambers và Conway là

nh ngh2a m i này và

nh ngh2a trư c

ch nó không bao g m nh ng yêu c u

ó c"a

m%t sinh k

ư c xem là b n v ng như óng góp l i nhu n ròng t& các ho t %ng c"a mình cho
sinh k c"a ngư i khác.

6


2.1.2. KHUNG LÝ THUY T V SINH K B N V NG
Khung lý thuy t v sinh k , hay còn ư c hi u là khung lý thuy t v sinh k b n
v ng ư c

nh ngh2a d a trên nh ng công c( ư c s- d(ng

phân tích và c i

thi n kh n ng sinh k . Khi xây d ng khung lý thuy t các nhà nghiên c u không có
d

nh i tìm m%t mô hình chính xác v i th c t , nhưng nó s1 ưa ra m%t c u trúc

phân tích

thu n ti n trong vi c h th ng hóa nh ng nhân t khác nhau, mà nó

kìm hãm hay nâng cao cơ h%i sinh k (DFID, 1999). Có nhi u khung lý thuy t v
sinh k

ư c s- d(ng,

gi i thích nh ng khái ni m v sinh k , nhưng trong khuôn

kh+ c"a lu n v n này, khung lý thuy t v sinh k b n v ng c"a 3 t+ ch c UNDP1,
CARE2, DFID3 s1 ư c phân tích sâu.
Khung lý thuy t v sinh k b n v ng c a UNDP
Khung lý thuy t này t p trung vào hai chi n lư c khác nhau có tên g i là:
và thích ng. Chi n lư c

i phó (coping) là s

i phó

i phó trong ng n h n trư c m%t

cú s c c( th 4, trong khi ó chi n lư c thích ng (adaptation) ưa

n nh ng thay

+i dài h n trong cung cách ng x- trư c nh ng cú s c hay nh ng c ng th3ng.
UNDP

c bi t chú ý

n t m quan tr ng c"a nh ng công ngh có ý ngh2a c i thi n

sinh k c"a ngư i dân. Theo Krantz (2001), thông thư ng nh ng nghiên c u c"a
UNDP ư c th c hi n

c p % qu c gia và v n hành nh ng chương trình

c p % m%t vùng tương ương c p huy n. Theo UNDP có 5 bư c

c bi t

thi t k , th c

thi và ánh giá nh ng chương trình sinh k b n v ng như sau:
1. Xác

nh s

n bù ư c th c hi n d a trên nh ng r"i ro ph i

nh ng tài s n và nh ng ki n th c c%ng

i di n,

ng m t i

2. Phân tích vi mô, v2 mô, chính sách mà nó tác %ng

n chi n lư c sinh k

c"a ngư i dân
1

United Nations Development Programme
Christian Action Research And Education
3
UK Department for International Development
4
Trong khuôn kh+ lu n v n này thu t ng “cú s c” ng( ý là nh ng t+n th t hay nh ng khó kh n do
tái nh cư gây ra.
2

7


3. H tr và xác

nh nh ng óng góp tìm n ng c"a khoa h c k# thu t hi n

góp ph n b+ sung h th ng ki n th c b n
4. Nh n d ng nh ng

i,

a góp ph n c i thi n sinh k

u tư v kinh t xã h%i

lo i b nh ng c n tr chi n

lư c sinh k
5. ) m b o r!ng giai o n

u tiên c"a quá trình thích ng ph i di n ra th c s

mà toàn b% ti n trình hoàn toàn là s phát tri n, hơn là nh ng s ki n
riêng l1.
S liên k t và tr t t c"a nh ng nhân t này ư c mô t

hình 2.1

Hình 2.1: Khung lý thuy t v sinh k b n v ng c a UNDP
NGƯ I DÂN
Kh n ng sinh k

i s ng
Tài s n
và tài nguyên

Tài s n h u hình

Quy n

và cơ h i

Tài s n vô hình

Ngu n: Krantz, 2001

Theo phương pháp ti p c n này nh ng chính sách c"a chính ph" có nh hư ng

n

sinh k c"a ngư i dân ư c s- d(ng. Nhi u các ho t %ng h tr khác nhau ư c
th c hi n theo nh ng chương trình sinh k b n v ng

c bi t, luôn ư c th c thi t&

c p vùng (qu n, huy n) tr lên.
Khung lý thuy t v sinh k b n v ng c a CARE
Khung lý thuy t v sinh k b n v ng c"a CARE ư c mô t trong hình 2.2. Nó t p
trung vào sinh k h% gia ình. “Khung tài s n” mô t nh ng ch* s , g m kh n ng
c"a thành viên h% gia ình, nh ng ngu n tài nguyên, tài s n mà h% gia ình có th
truy c p ư c, nh ng kh n ng ư c giúp $, h tr lúc khó kh n b i h hàng,
chính quy n. )

ánh giá nh ng thay +i ang di n ra v v n

an ninh sinh k h%

8

gia ình, òi h i m%t cái nhìn toàn di n v s tiêu dùng và tài s n c"a t&ng thành
viên h% gia ình.
Hình 2.2: Khung lý thuy t v sinh k b n v ng c a CARE

Tài nguyên
thiên nhiên
Cơ s h t ng
Kinh t
V n hóa
Chính tr
Môi trư ng
C ng th3ng
và va ch m

V an ninh c"a:
Tài s n
V n con ngư i

V n xã h%i

V n kinh t

Kh n ng sinh k

L i ích và cơ h%i

C-a hàng và
các ngu n l c

Thu nh p

S n xu t

Lương th c
Dinh dư$ng
S c kh e
Ngu n nư c
Nhà
Giáo d(c
S tr giúp c"a
c%ng ng

Tiêu
th(

H%
gia
ình

An toàn cá
nhân

Trao +i
X- lý

Tình
hu ng

Chi n lư c
sinh k

K t qu
sinh k

Ngu n: Krantz, 2001

CARE ưa ra mô hình ho t %ng c"a m%t sinh k d a trên tính n ng %ng và s
tương tác ư c l p trình s4n, g m các bư c sau: th 1, Nh n d ng nh ng khu v c
a lý ti m n ng, s- d(ng d li u th c p

tìm ra nh ng ngư i ch" h%; th 2, nh n

d ng nh ng nhóm b t+n thương và nh ng khó kh n v sinh k mà h ph i

i m t;

th 3, thu th p nh ng d li u phân tích, ghi chú nh ng xu hư ng v th i gian và
nh n d ng nh ng ch* d n mà nó s1 ư c ki m

nh; th 4, l a ch n nh ng khu v c

th c thi các chính sách can thi p.
M(c tiêu chính trong nghiên c u v sinh k c"a CARE là hi u ư c tính t nhiên
c"a nh ng chi n lư c sinh k

nh ng m(c khác bi t trong h% gia ình, t c là nh n

d ng nh ng khó kh n và nh ng cơ h%i.

9

Khung lý thuy t v sinh k b n v ng c a DFID
Khung lý thuy t này ư c xây d ng xung quanh 5 h ng m(c chính c"a t i s n sinh
k , ư c mô t trong hình ng giác, chúng có môi liên h l n nhau và theo nghiên
c u này sinh k ph( thu%c vào s k t h p c"a nh ng lo i tài s n khác nhau, mà nó
là ph n quan tr ng

phân tích, (V t ch t, con ngư i, tài chính, t nhiên, xã h%i).

Khung lý thuy t ã ưa ra các phân tích sinh k theo các ph n v t+ ch c, chính
nh ai ư c th( hư ng

sách, nghiên c u, nh ng quy t c v v n hóa. Nó quy t

nh ng lo i tài s n nào và h th ng nh ng chi n lư c sinh k cu n hút ngư i dân,
(Carney, 1998). Phương pháp ti p c n c"a DFID nh!m t ng hi u qu c"a các cơ
quan c"a chính ph" ho c các t+ ch c phi chính ph" trong vi c gi m nh ng tác %ng
t& nh ng “cú s c” theo hai cách chính: th nh t l y con ngư i làm trung tâm. Th
hai là áp d(ng t+ng th chương trình h tr ,

c i thi n sinh k c"a ngư i dân.

Hình 2.3: Mô hình lý thuy t v sinh k b n v ng c a DFID
H= V n con ng i
N= V n t* nhiên
F= V n tài chính

Tài s-n sinh k.
+ Tình
hu ng d

b t n
thương

H

Chính sách & T' ch(c

S

-Cú s c
-Xu hư ng
-Th i v

0nh
hư ng

N
P

S= V n xã h)i
P= V n v+t ch,t

Kh
n ng
ti p
c n

F

Chính sách

T ch c

-Lu t

-C p chính quy n

-Chính sách

-T ch c tư

-V n hóa

-T ch c phi chính
ph

K t qu sinh k

Chi n lư c sinh
k

-Gi m nghèo
-T ng thu nh p
-C i thi n cơ s h t ng c ng
-C i thi n các v n

ng

kinh t xã h i

-T ng cư ng phúc l i

Ngu n: Krantz, 2001

10


Hình 2.3 ã ch* ra 5 lo i tài s n cơ b n:
V n nhân l c (H = Human capital): mô t các tình tr ng v y t ; giáo
d c; dinh d "ng; ki n th#c và k$ n ng; n ng su t làm vi c; n ng l c
thích #ng, cho phép ng
khác nhau và

t

i dân theo u!i nh ng chi n l

c sinh k

c m c tiêu sinh k c a h%.

V n t nhiên (N= Natural capital):

t ai và s n xu t; n

ngu n l i th y s n; cây và lâm s n;

ng v t hoang dã; l

s i; a d ng sinh h%c; d ch v môi tr

ng.

c và các
ng th c và

V n xã h i (Social capital): m ng k t n i (b o tr , khu dân c , thân
thích); quan h c a s tin t

ng và h& tr l'n nhau; các nhóm chính

th#c và phi chính th#c; ph! bi n các quy
th ; c ch cho tham gia vào các quy t

nh và x ph t;
nh; lãnh

i di n t p

o.

V n h t ng (physical capital): v n h t ng bao g m c s h t ng c
b n và nhu c u s n xu t hàng hóa thi t y u
g m: giao thôngc pn

h& tr sinh k bao

ng xá, xe c ; n i trú (n an toàn và các tòa nhà;

c và v sinh môi tr

ng; n ng l

ng; thông tin liên l c; công

c và thi t b s n xu t (h t gi ng, phân bón và thu c tr sâu); công
ngh truy n th ng.
V n tài chính (Financial capital): v n tài chính ch) rõ các ngu n l c
v tài chính mà ng

i dân s d ng

t

c m c tiêu sinh k c a

h%, nó có th g m: ti t ki m; tín d ng-n ; ki u h i, l

ng h u.

DFID ã mô t các thành ph n trong khung lý thuy t sinh k b n v ng như sau:
Th nh t, tình hu ng d b t n th

ng, tình hu ng d b t+n thương là môi trư ng

s ng bên ngoài c"a con ngư i. Sinh k và tài s n s4n có c"a con ngư i b
hư ng cơ b n b i nh ng xu h

nh

ng ch" y u, c ng như b i nh ng cú s c và tính th i

v . Chính nh ng i u này khi n sinh k và tài s n tr nên b gi i h n và không
ki m soát ư c. Ví d(: Xu h

ng: dân s , môi trư ng thay +i, công ngh , th

trư ng và thương m i, toàn c u hóa; Cú s c: l l(t, h n hán, bão, ch t trong gia

11


ình, b o l c hay tình tr ng b t +n dân s , chi n tranh, d ch b nh; Tính th i v : bi n
%ng giá c , bi n %ng s n xu t, s c kh e, nh ng cơ h%i làm vi c.
Nh ng nhân t c u thành nên hoàn c nh d b t+n thương là r t quan tr ng vì chúng
có tác %ng tr c ti p lên tình tr ng tài s n và nh ng l a ch n c"a con ngư i mà v i
chúng s1 m ra nh ng cơ h%i

h theo u+i nh ng k t qu sinh k có l i.

Th hai, ng giác tài s n, hình d ng c"a ng giác tài s n di n t kh n ng ti p c n
c"a ngư i dân v i các lo i tài s n. Tâm i m c"a ng giác là nơi ngư i dân không
ti p c n ư c v i lo i tài s n nào. Các i m n!m trên chu vi bi u th s ti p c n t i
a v i các lo i tài s n. Nh ng hình d ng ng giác khác nhau có th
cho nh ng c%ng

ư c phác th o

ng khác nhau ho c nh ng nhóm xã h%i bên trong nh ng c%ng

ng. ) c i m c"a ng giác tài s n là:
Nh ng ng giác có hình d ng khác nhau có th

ư c v1 cho nh ng c%ng

ng khác nhau ho c cho nh ng nhóm xã h%i khác nhau trong c%ng

ng ó.

M%t tài s n riêng l1 có th t o ra nhi u l i ích. N u m%t ngư i có th ti p c n
v i

t ai (tài s n) t nhiên h c ng có th có ư c ngu n tài chính vì h có

th s- d(ng

t ai không ch* cho nh ng ho t %ng s n xu t tr c ti p mà còn

có th cho thuê.
Tính ch t c"a tài s n thay +i thư ng xuyên vì v y ng giác c ng thay +i
liên t(c theo th i gian
Mô hình lý thuy t c"a DFID còn so sánh m c % ti p c n tài s n c"a các nhóm xã
h%i khác nhau, t& ó xác

nh nhu c u c"a t&ng nhóm

m b o s cân b!ng gi a các

lo i tài s n. Các lo i tài s n còn liên k t v i nhau theo nhi u cách

sinh ra k t qu

thu nh p th c, có hai cách ti p c n thông d(ng nh t là:
S tu n t : ngư i ta b t

u

i phó và vư t qua nh ng cú s c hay nh ng áp

l c b!ng nh ng k t h p tài s n nào? Ti p c n m%t hay m%t vài tài s n c( th
nào ó là c n và "

vư t qua nh ng cú s c? N u như v y, nó có th cung

c p nh ng ch* d n quan tr ng v nơi mà nh ng h tr sinh k s1

t tr ng

12


tâm, ít nh t là lúc b t

u. Ví d( ngư i dân dùng ti n (tài s n tài chính)

mua s m v t d(ng s n xu t và tiêu dùng (tài s n v t ch t)
S thay th : li u m%t lo i tài s n có th thay th cho m%t lo i khác? ví d( t ng
tài s n con ngư i có th bù

p thi u h(t v n tài chính trong hoàn c nh c(

th không? t& ó m r%ng các l a ch n

h tr .

N%i dung c"a nghiên c u này trình bày nh ng tác %ng c"a
tái

i s ng ngư i dân h u

nh cư. Cho nên, nh ng chi n lư c sinh k khác nhau ch* ư c ch n khi mà nó
c p

n nh ng nguy cơ hay nh ng cơ h%i mà ngư i dân ph i

trình di chuy n

n nơi

i m t trong quá

m i. So sánh v i khung lý thuy t c"a UNDP và CARE,

khung lý thuy t c"a DFID có 2 óng góp quan tr ng trong vi c c i thi n sinh k
ngư i dân. Th nh t, là h tr tr c ti p b!ng tài s n và th hai là h tr trên nh ng
nh hư ng không ch* là kh n ng truy c p tài s n mà còn là cơ h%i sinh k m ra
v i ngư i dân. (Krantz, 2001).
T& nh ng phân tích

trên, có th hình thành khung lý thuy t cho v n

nh ng khía c nh kinh t xã h%i phát sinh c"a các h% gia ình sau tái

xác

nh

nh cư, theo

ó cách ti p c n c"a DFID óng vai trò chính. Khung lý thuy t này có

c i m

nhưng sau: Th nh t, nó d a theo khung lý thuy t c"a DFID. Th hai, sinh k h%
gia ình b n v ng c"a c%ng

ng dân cư b

cơ b n. Th ba, nó ư c s- d(ng
ngư i dân h u tái

nh hư ng b i d án là m i liên quan

phân tích và ánh giá tác %ng c"a

nh cư. Cu i cùng nhân t môi trư ng, nh hư ng không ch*

tài s n h% gia ình mà còn

n

n chi n lư c sinh k c"a h . Nhìn chung khung lý

thuy t này, giúp gi i thích, tác %ng c"a tái

nh cư

n sinh k c"a ngư i dân, d a

trên nh ng thay +i v tài s n và nh ng kh n ng. Nhưng câu h i ư c
th nào

i s ng

t ra là làm

o lư ng ư c sinh k h% gia ình?.

2.2. CH/ S

V S

0M B0O SINH K H

2.2.1. KHÁI NI$M V S
Khái ni m an ninh sinh k
dân t t hơn hay x u i

0M B0O SINH K H

GIA ÌNH B N V NG
GIA ÌNH

ã tr l i cho câu h i có hay không vi c

c p % h% gia ình và c%ng

i s ng ngư i

ng (Lindenberg, 2002). V n

13


này có ngu n g c t&

nh ngh2a v sinh k c"a Chambers và Conway. D a trên

nh ngh2a này, Frankenberger (1996)
n ng gia ình hay c ng

nh ngh2a an ninh sinh k h gia ình là kh

ng duy trì hay c i thi n thu nh p, tài s n và nh ng phúc

l i xã h i t n m này qua n m khác.
2.2.2. CH/ S

V SINH K H

T& nh ng ph n ã

GIA

ÌNH B N V NG

trên, Chambers và Conway, ã ưa ra 3 ý cơ b n, s s

c p

h u v nh ng kh n ng, s truy c p vào nh ng tài s n vô hình và h u hình và s
hi n di n c"a nh ng ho t %ng kinh t (Krantz, 2001). ) c bi t, nó

c p

n5

lo i tài s n: Con ngư i, k# thu t, t nhiên, xã h%i, tài chính như là nh ng ch* s
trong vi c o lư ng s

m b o sinh k . Frankenberger (1998) ã

k h% gia ình là nh ng phương ti n

y " và b n v ng

nh ngh2a sinh

t ư c thu nh p và tài

nguyên th a mãn nh ng nhu c u cơ b n (g m lương th c, nư c u ng, ch m sóc s c
kh e, cơ h%i giáo d(c, nhà , th i gian sinh ho t c%ng
Hình 2.4: S
S

S

ng và hòa nh p xã h%i).

m b o sinh k h gia ình
m b o sinh k h% gia ình

m b o v kinh t

S

(Thu nh p, k# n ng, th i gian)

S
mb o
v giáo d(c

Quan h
c%ng ng

S

mb o
v môi
trư ng s ng

S

mb o
v lương
th c

mb ov
dinh dư$ng

S
mb o
v s c kh e

(Gi i, nhóm thi u
s , tín ngư$ng)
S
nương
t a

Môi trư ng

S ch m sóc
ngư i già và
tr. em

Ch m sóc s c
kh e (ngu n
nư c và b nh xá)

Ngu n: Frankenberger, 1998

Trong nhi u nghiên c u, m%t câu h i ư c
s

m b o sinh k . M c dù m%t s lư ng l n các ch* s

tích nh ng khía c nh v v n
cách

t ra là làm th nào

s

ã ư c phát tri n

o lư ng
phân

m b o sinh k , nhưng nó chưa ph n ánh m%t

y " nh ng khía c nh kinh t xã h%i ã phát sinh. Vì nh ng i u ki n v

14