Đặc tính và cách sử dụng trái cây chữa bệnh

Hâ Duåt Phi - Vûúng Lúåi Kiïåt 8

PHÊÌN 1
ÀÙÅC TĐNH VÂ CẤCH SÛÃ DNG TRẤI CÊY CHÛÄA BÏÅNH
Quẫ lï - chuån xûa vâ nay
Chuån xûa kïí lẩi rùçng: Vua Àûúâng Huìn Tưng tûâng bõ ho
nhiïìu àúâm, khố chõu trong lưìng ngûåc, hổng khư, miïång khất, giổng
khẫn àùåc, thêìy thëc trong cung chûäa mậi khưng khỗi. Nhâ vua
giêån lùỉm, ra lïånh cho ngûå y trong bẫy ngây phẫi chûäa khỗi, nïëu
khưng sệ nghiïm trõ. Cấc thêìy thëc trong cung ùn ng khưng n,
thêëp thỗm chúâ ngây mêët àêìu. Mưåt ngûå y giâ lo súå sinh ưëm, nùçm
liïåt giûúâng. Hổc trô àem lï àïën thùm thêìy. Khi biïët l do thêìy ngậ
bïånh, anh hổc trô phêỵn ët àõnh àêìu àưåc Àûúâng Huìn Tưng, bên
bẫo vúå thêìy thấi vn lï, nêëu k thânh cao, cô
n mònh ài mua thëc
àưåc àõnh àem vïì trưån vâo àïí hẩi vua. Khi mua àûúåc thëc àưåc trúã
vïì thò khưng thêëy vúå thêìy vâ mốn cao lï àêu. Thò ra bâ vúå àúåi lêu
sưët råt, sai con àem ln vâo cung. Nâo ngúâ nhâ vua ùn mốn nây
xong, bïånh lẩi khỗi ngay. Vua vui mûâng trổng thûúãng cho hai thêìy
trô ngûå y giâ.
Tấc dng trõ ho, tiïu àúâm ca lï xûa nay àậ àûúåc thûâa nhêån.
Viïåc ùn lï gip nhån phưíi, giấng hỗa, sinh tên dõch, dûúäng huët,
chûäa khẫn tiïëng, nhån trâng, chûäa nhổt, giậ rûúåu vúái hiïåu quẫ
khấ cao.
Theo phên tđch khoa hổc, quẫ lï chûáa protein, lipid,
cenlulose, canxi, phưët pho, sùỉt, caroten, vitamin B1, B2, C, àûúâng
gluco, axđt acetic... Viïåc ùn lï thûúâng xun cố tấc dng tư
ët trong
àiïìu trõ bïånh cao huët ấp, tim mẩch (dêỵn túái vấng àêìu hoa mùỉt,
tim àêåp loẩn nhõp, tai), lao phưíi, viïm phïë quẫn cêëp tđnh. Hâm
lûúång vitamin, àûúâng khấ phong ph trong quẫ lï cố tấc dng bẫo

vïå gan, dûúäng gan vâ lúåi tiïu hốa khấ tưët.
Do lï cố tđnh hân nïn ngûúâi bõ bïånh àau lẩnh bng, ài lỗng
khưng nïn dng; khưng ùn lï bõ dêåp nất àïí trấnh mùỉc bïånh àûúâng
råt.
ÁNhûäng bâi thëc trõ bïånh bùçng trấi cêy 9

Cấc bâi thëc dng quẫ lï:
- Ho khan do phïë nhiïåt: Lï vâi quẫ bỗ hẩt, giậ nhỗ, cho
àûúâng phên vâo trong, hêëp cấch thy àïën khi tan àûúâng thò ùn;
thëc cố tấc dng thanh nhiïåt, giẫm ho.
- Ho nhiïìu àúâm lêỵn mấu: Lêëy 1,5 kg lï bỗ hẩt, ninh thânh
cao, cho mêåt ong vúái lûúång vûâa phẫi vâo trưån àïìu. Mưỵi lêìn lêëy ra 2-
3 thòa con hôa nûúác sưi ëng. Thëc cố tấc dng nhån phưíi, sinh
tên dõch, tan àúâm.
- ÚÅ húi: Lï 1 quẫ, àinh hûúng 15 hẩt, àem bỗ hẩt lï, cho àinh
hûúng vâo trong, bổc 4-5 lêìn giêëy ûúát, om nhûâ àïí ùn.
- Viïm khđ quẫn: Lï 2 quẫ, bưåt xun bưëi 10 gam, àûúâng
phên 30 gam. Bỗ hẩt lï, cho bưåt xun bưëi vâ àûúâng phên vâo
trong quẫ lï, hêëp ùn ngây 2 lêìn vâo sấng súám vâ tưëi.
- Àau mùỉt sûng àỗ: Ngêm hoâng liïn vâo nûúác lï ếp, nhỗ vâo
mùỉ
t ngây vâi lêìn.
- Tiïu àúâm, thưng àẩi tiïån: Dng nûúác lï, nûúác c êëu, nûúác rïỵ
cỗ tranh, nûúác hẩt mẩch, nûúác ngố sen khëy àïìu, ëng ngåi
hóåc àun nống.
- Chûäa hưi miïång: Trûúác khi ng ùn 2 quẫ lï.
- Trễ em bõ phong nhiïåt, chấn ùn: Lï 3 quẫ rûãa sẩch, thấi
miïëng, àưí 3 lđt nûúác, àun àïën khi cẩn côn 1 lđt, bỗ bậ, àưí gẩo vâo
nêëu chấo cho trễ ùn.
Bâi thëc hay chûäa bïånh bùçng chëi tiïu

Chëi tiïu tûâng àûúåc mïånh danh lâ "quẫ trđ tụå". Theo
truìn thuët, tïn gổi nây bùỉt ngìn tûâ viïåc Phêåt tưí Thđch ca Mêìu
ni sau khi ùn chëi tiïu chúåt bûâng sấng trđ tụå. Theo mưåt truìn
thuët khấc, chëi tiïu cố ngìn gưëc tûâ ÊËn Àưå, cấc hổc giẫ ÊËn Àưå
thûúâng bân lån cấc vêën àïì triïët hổc, y hổc... dûúái gưëc chëi tiïu,
àưìng thúâi lêëy loẩi quẫ nây lâm thûác ùn duy nhêët. Vò vêåy, ngûúâi ta
gổi chëi tiïu lâ: "Ngìn trđ tụå".
Cấc nhâ y hổc trong lõch sûã Trung Qëc cho rùçng: Chëi tiïu
tđnh hân, võ ngổt, khưng àưåc, cố tấc dng giẫm phiïìn khất, nhån
phưíi, nhå
n trâng, thưng huët mẩch, bưí tinh ty, dng àïí chûäa
cấc chûáng bïånh tấo bốn, khư khất, say rûúåu, sưët, viïm gan vâng
Hâ Duåt Phi - Vûúng Lúåi Kiïåt 10

da, sûng têëy... Quẫ tûúi, dêìu chëi, hoa chëi, lấ chëi, c chëi...
àïìu cố thïí dng lâm thëc.
Y hổc hiïån àẩi qua nghiïn cûáu àậ chûáng minh rùçng: Chëi
tiïu giâu chêët dinh dûúäng, chûáa nhiïìu protein, lipid, àûúâng,
cenlulose, kali, canxi, sùỉt, phưët pho, cấc vitamin A, B, C, E... Chëi
tiïu đt natri, khưng cố cholesterol, nhiïåt lûúång thêëp hún cấc loâi
hoa quẫ nối chung, ùn thûúâng xun cng khưng gêy bếo phò.
Mưåt nhâ dinh dûúäng hổc ngûúâi Àûác côn phất hiïån, chëi tiïu
cố tấc dng àiïìu trõ nhêët àõnh àưëi vúái cấc bïånh vïì têm thêìn nhû dïỵ
kđch àưång, trêìm ët..., gêy têm l vui vễ, n têm, thêåm chđ giẫm
nhể nưỵi àau khưí, àiïìu tiïët trẩng thấi tinh thêìn.
ÚÃ M, qua nghiïn cûáu thûåc nghiïåm, cấc nhâ khoa hổc nhêån
thêëy, nïëu mưỵi ngây ùn 1-2 quẫ chëi tiïu àïìu àùån, cố thïí giẫm búát
cấc triïåu chûáng tai biïën mẩch mấu nậo (trng phong), cao huët
ấp... do chëi cố hâm lûúång kali cao. Ngûúâi Anh côn phất hiïån
chëi tiïu xanh cố tấc dng phông vâ chûäa bïånh loết dẩ dây rộ rïåt.

Vỗ chëi tiïu cố tấc dng trõ nêëm, vi khín; àem sùỉc vỗ
chëi lêëy nûúác rûãa cố thïí trõ hùỉc lâo, viïm ngûáa da.
Hoa chëi tiïu àem àưët lêëy tro toân tđnh, tấn bưåt, hôa nûúác
mëi cố thïí trõ àûúåc bïånh àau dẩ dây. Lấ
chëi tiïu giậ, trưån nûúác
gûâng àùỉp vâo chưỵ sûng do nhiïỵm trng, cố cưng hiïåu tiïu viïm,
giẫm àau.
Dêìu chëi cố tấc dng chûäa phong nhiïåt, phiïìn khất, bưi
chûäa vïët bỗng da. Viïåc chẫi àêìu bùçng dêìu chëi gip chûäa chûáng
tốc khư vâng, lâm àen tốc.
Viïåc ùn chëi quẫ thûúâng xun cố tấc dng hẩ huët ấp, rêët
húåp vúái ngûúâi bõ mùỉc bïånh cao huët ấp, trơ chẫy mấu, tấo bốn.
C chëi chûáa chêët phenol. Nûúác c chëi cố tấc dng nhanh
chống hẩ sưët àưëi vúái ngûúâi mùỉc bïånh "viïm nậo B" bõ sưët cao, chûäa
mn nhổt.
Ch
ëi tiïu tđnh hân cho nïn ngûúâi bõ bïånh t võ hû hân, tiïu
chẫy khưng nïn ùn nhiïìu.
Mưåt sưë bâi thëc dng chëi tiïu:
- Cao huët ấp: Ngây ùn 3 lêìn, mưỵi lêìn 1-2 quẫ, liïìn trong 2
thấng.
ÁNhûäng bâi thëc trõ bïånh bùçng trấi cêy 11

- Loết dẩ dây: Chëi xanh sêëy khư, tấn thânh bưåt, ngây ëng
3 lêìn, mưỵi lêìn 6 gam.
- Ngûáa da: Sùỉc vỗ chëi lêëy nûúác rûãa.
- Bỗng da: Dng dêìu chëi bưi, ngây 1-3 lêìn.
- Tấo bốn: Quẫ chëi 250 gam, ùn trûúác khi ng.
- Mn nhổt: Lấ chëi tiïu tûúi giậ nất, vùỉt lêëy nûúác bưi.
- Nûát nễ da chên tay: Chëi tiïu 1 quẫ, chëi nhûâ câng tưët,

sêëy nống. Mưỵi bíi tưëi rûãa tay chên bùçng nûúác êëm, xoa chëi vâo
chưỵ àau, dng liïn tc sệ khỗi.
Qut: Tûâ quẫ àïën lấ àïìu lâ võ thëc hay
Quẫ qut trưng rêët àểp mùỉt, vûâa lâ loẩi quẫ ngon vûâa lâ võ
thëc qu. Mi qut ùn ngổt thúm, giâu chêët bưí. Cưí nhên tûâng gổi
qut lâ "ngổc mâu vâng", tûâng cố nhiïìu bâi thú, bâi vùn nối vïì
qut.
Theo tiïëng Hấn, qut àưìng êm vúái "cất" cố nghơa lâ may mùỉn
vâ àoân t. ÚÃ nhiïìu àõa phûúng Trung Qëc, trong àïm tên hưn,
cư dêu ch rïí tc ùn qut vúái nghơa mong súám sinh ra qu tûã.
Vïì y hổc, tûâ mi qut àïën vỗ qut, hẩt qut, xú, mi, lấ qut
àïìu lâ nhûäng võ thëc nưíi tiïëng.
Vo
ã qut trong àưng y gổi lâ trêìn bò, tûác vỗ c, do khi dng
lâm thëc thò tưët nhêët lâ dng úã dẩng khư c, câng àïí lêu câng tưët.
Trêìn bò tđnh êëm, cố tấc dng kiïån võ (khỗe dẩ dây), long àúâm, trõ
ho, trõ phong, lúåi tiïíu, chûäa úå húi, àau thûúång võ. Qua nghiïn cûáu,
y hổc hiïån àẩi àậ chûáng minh trong vỗ qut cố tinh dêìu thúm
gluccoxit orange, aldehit lemon, axit bếo..., cố tấc dng hûng phêën
tim, ûác chïë vêån àưång ca dẩ dây, råt vâ tûã cung... Glucoxit orange
cố tấc dng giưëng vitamin P, lâm giẫm àưå giôn ca mao mẩch mấu,
phông xët huët. Vỗ qut côn lâ võ thëc tư
ët àiïìu trõ cao huët
ấp, nhưìi mấu cú tim, àùåc biïåt lâ cố cưng hiïåu àưëi vúái cấc chûáng
bïånh t võ khđ trïå, chûúáng bng, rưëi loẩn tiïu hốa, kếm ùn, bìn
nưn, ho nhiïìu àúâm, khố chõu trong lưìng ngûåc...
Mi qut cố cấc thânh phêìn dinh dûúäng khưng thïí thiïëu
àûúåc àưëi vúái sûác khỗe, bao gưìm àûúâng, protein, lipid, vitamin, axit
hûäu cú, chêët khoấng... Ngûúâi bõ cao huët ấp, bïånh mẩch vânh,
Hâ Duåt Phi - Vûúng Lúåi Kiïåt 12

àau dẩ dây, suy dinh dûúäng, cú thïí suy nhûúåc sau khi ưëm... ùn
qut rêët cố lúåi.
Xú qut võ àùỉng, tđnh bònh, cố vitamin P, gip phông chûäa
cao huët ấp, rêët cố đch àưëi vúái ngûúâi cao tíi. Nố cng cố tấc dng
àiïìu hôa khđ, tan àúâm, thưng lẩc, thưng kinh, thûúâng dng trõ cấc
chûáng khđ trïå kinh lẩc, ho tûác ngûåc, ho ra mấu...
Hẩt qut võ àùỉng, tđnh bònh, cố cưng hiïåu àiïìu hôa khđ, giẫm
àau, tan u cc, thûúâng dng chûäa sa nang, sûng àau tinh hoân,
àau lûng, viïm tuën sûäa, ung thû v giai àoẩn àêìu...
Lấ qut võ àùỉng, tđnh bònh, cố tấc dng trúå gan, hânh khđ,
tiïu thng, tan u cc, dng chûäa cấc chûáng àau mẩng sûúân, sa
nang, àau v, u c
c úã v.
Vỗ qut xanh tđnh êëm, võ àùỉng, cay, cố tấc dng trúå can, phấ
khđ, tan u cc, tiïu tđch trïå, dng chûäa cấc chûáng àau chûúáng
mẩng sûúân, sa nang, cûúng v, u cc v, àau dẩ dây, ùn khố tiïu,
sưët rết lêu ngây thânh bấng bng.
Qut chùèng nhûäng àểp mùỉt, mi thúm, cố thïí dng lâm cêy
cẫnh mâ ùn quẫ lẩi ngon, bưí. Mổi bưå phêån ca cêy qut àïìu cố thïí
dng lâm thëc chûäa bïånh, bưìi bưí sûác khỗe; quẫ àống hưåp, lâm
mûát, vỗ sêëy khư chûng cêët thânh tinh dêìu... àïìu àûúåc.
Cấc bâi thëc chûäa bïånh bùçng qut:
- Chûäa cẫm mẩo: Vỗ qut tûúi 30 gam, phông phong 15 gam,
àưí 3 cưëc nûúác, sùỉc lêëy 2 cưëc, hôa àûúâng trùỉng ëng lc nống 1 cưëc,
sau nûãa giúâ hêm nống ëng tiïëp 1 cưëc côn lẩi.
- Chûäa nưn mûãa: Vỗ qut 10 gam, lấ t bâ 15 gam, bổc vẫi,
sùỉc nûúác ëng.
- Viïm tuën sûäa: Hẩt qut tûúi 30 gam, cho đt rûúåu, rang
khư, àưí nûúác sùỉc ëng.

- Ho nhiïìu àúâm: Cất hưìng (mưåt loẩi vỗ qut chïë) 10 gam, bưåt
xun bưëi 3 gam, lấ t bâ chïë 15 gam, sùỉc ëng.
- Sa nang, sûng tinh hoân: Hẩt qut, tiïíu hưìi hûúng lûúång
bùçng nhau, rang vâng, tấn bưåt, mưỵi ngây ëng 3-6 gam vúái rûúå
u
êëm.
- Àau lẩnh bng: Trêìn bò 6 gam, ư dûúåc 3 gam, gûâng 3 gam,
sùỉc ëng.
ÁNhûäng bâi thëc trõ bïånh bùçng trấi cêy 13

- Kếm ùn: Trêìn bò 6 gam, tiïu tam tiïn 6 gam, kï nưåi kim
(mâng mïì gâ) 6 gam, sùỉc ëng.
- Àau chûúáng mẩng sûúân: Xú qut (cất lẩc) 10 gam, vỗ qut
xanh 10 gam, hûúng ph 10 gam, sùỉc ëng.
Bđ mêåt chûäa bïånh ca quẫ dûáa
Quẫ dûáa cố nhiïìu nûúác, võ ngổt pha chua rêët ngon, mi thúm
àùåc biïåt, lâ mưåt trong cấc thûá hoa quẫ tûúi àûúåc nhiïìu ngûúâi ûa
chång. Àưng y phên loẩi dûáa thåc võ ngổt chất, tđnh bònh, cố tấc
dng giẫi khất nống, lúåi tiïu hốa, ngûâng tẫ. Men dûáa gip dẩ dây
phên giẫi protein, lâm thûác ùn dïỵ tiïu. Sau khi ùn nhiïìu thõt, múä,
ùn dûáa rêët cố lúåi. Ngoâi ra, chêët àûúâng, mëi vâ men trong dûáa côn
cố tấc dng lúåi tiïíu, chûäa viïm thêån, cao huët ấp, ph thng. Àưëi
vúái bïånh viïm phïë quẫn, ho, nố cng cố tấc dng àiïìu trõ hưỵ trúå.
Tuy nhiïn, cố mưåt sưë
ngûúâi sau khi ùn dûáa xët hiïån dõ ûáng
"ngưå àưåc dûáa": Thûúâng sau 15 pht hóåc 1 giúâ, bïånh nhên thêëy àau
bng, bìn nưn, ài lỗng, àưìng thúâi cố cấc biïíu hiïån mêỵn cẫm nhû
àau àêìu, chống mùåt, mêín àỗ da, ngûáa toân thên, tay chên vâ lûúäi
cûáng àúâ, nghiïm trổng hún cố thïí ngêët àưåt ngưåt. Do àố, nhûäng
ngûúâi bõ dõ ûáng dûáa khưng àûúåc ùn. Trûúác khi ùn, cố thïí lâm cho

mưåt phêìn axđt hûäu cú bõ phên giẫi trong nûúác mëi, lâm giẫm
nguy cú ngưå àưåc dûáa. Dûáa sau khi xất mëi ùn àêåm àâ, ngổt ngâo
hún.
Mưåt sưë bâi thëc chûäa bïånh bùçng dûáa:
- Viïm råt, tiïu chẫy: Lấ dûáa 30 gam sùỉc ëng.
- Cẫm nống phiïìn khất: 1 quẫ dûáa giậ nất lêëy nûúác, hôa nûúác
sưi àïí ngåi ëng.
- Viïm thêån: Dûáa quẫ 60 gam, rïỵ cỗ tranh tûúi 30 gam, sùỉc
ëng thay nûúác chê.
- Rưëi loẩn tiïu hốa: Dûáa 1 quẫ, qut 2 quẫ, ếp lêëy nûúác ëng.
- Viïm phïë quẫn: Dûáa quẫ 120 gam, mêåt ong 30 gam, lấ t
bâ 30 gam, sùỉc ëng.
Hâ Duåt Phi - Vûúng Lúåi Kiïåt 14

Dûa hêëu - cha tïí ca cấc loâi dûa trong ma hê
Dûa hêëu vưën cố qụ hûúng úã chêu Phi. Do giưëng dûa nây
àûúåc àûa sang Trung Qëc tûâ phđa Têy Vûåc nïn ngûúâi Trung Qëc
gổi lâ "dûa Têy".
Dûa hêëu ngổt, nhiïìu nûúác, mất bưí, àûúåc coi lâ thûá quẫ giẫi
khất qu giấ. Tûâ thõt quẫ àïën ci vỗ àïìu cố tấc dng phông bïånh
chûäa bïånh. Dên gian àậ cố cêu "Ngây hê ùn 3 miïëng dûa hêëu,
thëc thang cấc loẩi khưng cêìn túái". Mưåt nhâ y hổc nưíi tiïëng àúâi
Thanh tûâng viïët trong cëc "Ty tûác cû êím thûåc phưí" (thûåc àún ùn
ëng theo tơnh dûúäng nghó ngúi): "Dûa hêëu ngổt lẩnh, giậ rûúåu,
chûäa viïm hêìu hổng, lúã miïång, trõ àưåc nhiïåt...". Cố
thïí thêëy tấc
dng chûäa bïånh nhêët àõnh ca dûa hêëu àưëi vúái cấc chûáng phïë
nhiïåt, võ nhiïåt, cẫm nống, sưët cao, têm phiïìn miïång khất, sûng
hêìu hổng, viïm niïm mẩc miïång, ài tiïíu nûúác àỗ, viïm thêån ph
thng, say rûúåu...

Y hổc hiïån àẩi qua nghiïn cûáu àậ chûáng minh rùçng chêët
àûúâng, mëi, axit hûäu cú trong dûa hêëu cố tấc dng chûäa trõ viïm
thêån vâ lâm hẩ huët ấp; vò lûúång àûúâng thđch húåp lâm lúåi tiïíu,
lûúång mëi kali lâm tiïu viïm úã thêån, chêët men trong dûa hêëu cố
khẫ nùng chuín hốa protein khưng hôa tan thânh protein hôa
tan, tùng cûúâng dinh dûúäng cho bïånh nhên viïm thêå
n; loẩi àûúâng
tưíng húåp trong dûa hêëu côn cố tấc dng hẩ huët ấp.
Vỗ dûa hêëu võ ngổt tđnh hân, cố tấc dng thanh nhiïåt, giẫi
àưåc, giấng hỗa, trûâ phiïìn, chûäa thêëp, lúåi tiïíu tiïån. Vâo ma thu,
khđ hêåu hanh khư, dïỵ viïm hổng vâ lúã miïång lûúäi, viïåc ùn dûa hêëu
cng cố cưng hiïåu nhêët àõnh.
Viïåc pha chïë dûa hêëu thânh dẩng kem dng ngoâi da cố thïí
chûäa viïm sûng hổng, lúã mếp rêët tưët.
Ngoâi ra, hẩt dûa hêëu cố cưng hiïåu lâm mất phưíi, tan àúâm,
nhån trâng, lúåi tiïu hốa. Rïỵ vâ lấ dûa hêëu vâo ma hê chûäa àûúåc
bï
ånh tiïu chẫy, kiïët l.
Tuy dûa hêëu lâ thûá giẫi khất tưët nhûng khưng nïn ùn quấ
nhiïìu trong mưåt lêìn, nhêët lâ àưëi vúái nhûäng ngûúâi tò võ hû hân.
ÁNhûäng bâi thëc trõ bïånh bùçng trấi cêy 15

Nhûäng bâi thëc chûäa bïånh bùçng dûa hêëu:
- Viïm thêån: Vỗ dûa hêëu, rïỵ cỗ tranh mưỵi thûá 60 gam, sùỉc
ëng.
- Ph thng: Vỗ dûa hêëu, vỗ bđ àao, àêåu àỗ, phc linh, mưỵi
loẩi 30 gam, sùỉc ëng.
- Cao huët ấp: Vỗ dûa hêëu 30 gam, vỗ bđ àao 30 gam, ngûu
têët 15 gam, sùỉc ëng.
- Cẫm nống: Nûúác ếp dûa hêëu mưåt cưëc to, ëng vâi lêìn.

- Àau hổng: Xõt kem dûa hêëu vâo chưỵ hổng àau.
- Giẫi rûúåu: Nûúác ếp dûa hêëu mưåt cưëc to, ëng vâi lêìn.
- Àấi thấo àûúâng: Vỗ dûa hêëu 60 gam, cêíu k tûã 15 gam,
thiïn hoa phiïën 12 gam, ư mai 10 gam, sùỉc ëng.
- Kiïët l ra mấu: Nûúác ếp dûa hêëu 1 cưëc, hôa àûúâng àỗ, ngây
ëng 3 lêìn.
- Lúã
loết miïång: Dng kem dûa hêëu bưi.
- Chûäa bỗng: Vỗ dûa hêëu sêëy khư, tấn thânh bưåt, trưån dêìu
vûâng bưi.
Quẫ vẫi
Dûúng Qu Phi lâ mưåt tuåt thïë m nhên trong lõch sûã
Trung Qëc. Sûå nưíi tiïëng vïì sùỉc àểp cố mưëi liïn quan nhêët àõnh
àïën súã thđch ùn vẫi ca nâng. Quẫ vẫi vỗ àỗ hưìng, ci trùỉng mâu
sûäa nộn nâ, mổng nûúác, àûa vâo miïång àậ tan, ngổt ngâo thúm
tho, lâm sao mâ Dûúng Qu Phi khưng thđch. Àûúâng Minh Hoâng
mën lâm vui lông nâng, àậ bùỉt àûa vẫi tûâ phûúng Nam xa xưi
mêëy ngân dùåm túái Trâng An. Ngûåa chúã vẫi phẫi thay nhau phi
nhanh sët ngây àïm, chïët khưng biïët bao nhiïu con. Nhiïìu nhâ
thú àûúng thúâi nhû Àưỵ Ph, Àưỵ Mc àậ sấng tấc nhûäng vêìn thú àẫ

kđch viïåc lâm trïn ca Àûúâng Minh Hoâng. Song sûå kiïån trïn cng
chûáng tỗ giấ trõ cao qu ca quẫ vẫi.
Danh y àúâi Minh lâ L Thúâi Trên àậ viïët trong "Bẫn thẫo
cûúng mc": "Viïåc thûúâng xun ùn vẫi sệ gip bưí nậo, khỗe ngûúâi,
chûäa àûúåc bïånh trâng nhẩc, ung ngổt, khai võ lúåi tò. Ci vẫi khư bưí
ngun khđ, lâ loẩi thëc bưí cho ph nûä vâ ngûúâi giâ ëu".
Hâ Duåt Phi - Vûúng Lúåi Kiïåt 16

Danh y Vûúng Thïë Hng àúâi Thanh thò nối: "Vẫi tđnh êëm, võ

ngổt, mi thúm, thưng thêìn đch trđ, tùng tinh ty, thïm huët dõch,
chûäa hưi miïång, giẫm àau, bưí têm, dûúäng can huët, quẫ àểp, ùn
tûúi câng tưët". Qua àố, cố thïí thêëy vẫi lâ thûá quẫ cố giấ trõ bưí hû,
lâm àểp, nhån da, kếo dâi tíi thổ.
Y hổc hiïån àẩi àậ phên tđch thêëy vẫi cố thânh phêìn dinh
dûúäng gưìm protein, lipid, cấc vitamin B1, B2, C, axđt hûäu cú,
àûúâng gluco, xarcaro, canxi, phưët pho, sùỉt... Ci, hẩt, vỗ quẫ vẫi
àïìu lâ võ thëc. Vẫi cố tấc dng àiïìu trõ àưëi vúái cấc bïånh thiïëu
mấu, tim àêåp loẩn nhõp, mêët ng, miïång khư khất, hen, trâng
nha
åc, trễ con lïn àêåu... Hẩt vẫi cố thïí chûäa sa nang, can khđ tđch
t, àau dẩ dây... Vỗ quẫ vẫi chûäa bùng huët úã ph nûä.
Quẫ vẫi ùn tûúi, ùn khư, dng lâm thëc àïìu tưët. Tuy nhiïn,
khưng nïn ùn nhiïìu trong mưåt lêìn. Ùn nhiïìu vẫi mưåt lc cố thïí
gêy nống, lâm rưëi loẩn chuín hốa àûúâng trong cú thïí, tẩo thânh
"dõ ûáng ùn vẫi" (tûác hẩ huët àûúâng). Ngûúâi bõ nhể thò thêëy bìn
nưn, ra mưì hưi, miïång khư khất, mïåt mỗi; bõ nùång thò nhûác àêìu,
mï man. Cấc chấu nhỗ câng khưng nïn ùn nhiïìu vẫi mưåt lc.
Cấc bâi thëc chûäa bïånh bùçng quẫ vẫi:
- Thiïëu mấu: Ci vẫi khư, tấo tâu mưỵi loẩi 10 quẫ, sùỉc ëng.
- Trâng nhẩc: Ci vẫi khư 10 quẫ, rau cêu 30 gam, sùỉc vúái
nûúác, pha rûúåu ëng.
- Sa nang: Hẩt vẫi, hẩt qut, tiïíu hưìi hûúng, diïn hưì sấch
mưỵi loẩi 9 gam, sùỉc ëng.
- Trễ em àấi sốn: Mưỵi ngây cho ùn 12 quẫ vẫi khư.
- Súãi khưng mổc: Ci vẫi 10 quẫ sùỉc ëng.
- Tiïu chẫy: Vỗ quẫ vẫi, ư mai, ưíi mưỵi loẩi 10 gam, sùỉc ëng.
- Di tinh: Vỗ quẫ vẫi, ng võ tûã, kim anh tûã mưỵi loẩi 10 gam,
sùỉc ëng.
Quẫ trấm chua

Trấm chua cố ci cûáng, múái ùn vâo cố võ chua chất, nhai lêu
múái thêëy thúm miïång, ùn rưìi côn dû võ.
ÁNhûäng bâi thëc trõ bïånh bùçng trấi cêy 17

Ci vâ nhên hẩt trấm àïìu cố thïí dng lâm thëc. Ci cố
nhûäng chêët dinh dûúäng nhû protein, lipid, àûúâng, vitamin C,
canxi, phưët pho, sùỉt... Nhên hẩt chûáa nhiïìu lipid, cố thïí ếp thânh
dêìu. Trấm võ chua, ngổt, tđnh êëm, cố cưng hiïåu thanh nhiïåt, giẫi
àưåc, lúåi hêìu, tan àúâm, sinh tên dõch, chûäa khư khất, khai võ, giấng
khđ, trûâ phiïìn, tónh rûúåu. Trong cën "Bẫn thẫo cûúng mc" cố ghi:
Trấm lâ thûá quẫ "sinh tên dõch, giẫm phiïìn khất, trõ àau àêìu, àau
hổng; nhai nët lêëy nûúác cố thïí giẫm ngưå àưåc, dõ ûáng do ùn cua cấ.
Nhiïìu bâi thëc chûäa bïånh bùçng trấm:
- Viïm hổng: Ci trấm xanh 60 gam, ninh k thânh nûúác
sấnh àùåc, thïm 30 gam phên chua, nêëu thânh dẩng cao. Ngây
dng 9 gam, chia 3 lêìn.
- Bïånh hoẩi huët: Trấm tûúi 30 quẫ sùỉc ëng ngây 1 thang,
dng liïìn trong vâi tìn.
- Nễ da do lẩnh: Hẩt trấm àưët thânh tro, trưån múái múä lúån bưi.
- Kiïët l ra mấu: Trấm vâ ư mai lûúång bùçng nhau àưët thânh
tro, mưỵi ngây 9 gam, ëng bùçng nûúác cúm.
- Nûát mưi, lúã mếp: Trấm xanh sao, tấn bưåt, trưån múä lúån àïí
bưi.
- Hốc xûúng cấ: Hẩt trấm non nghiïìn nất, ngêåm nët dêìn.
- Ngưå àưåc do ùn cấ: Trấm xanh 30 gam sùỉc ëng.
- Trễ em bõ súãi: Ci tra
ám xanh 30 gam sùỉc ëng.
Tấc dng chûäa bïånh ca anh àâo
Anh àâo quẫ trôn vâ àỗ nhû viïn ngổc, trong sët, long lanh,
võ ngổt. Cêy anh àâo thåc hổ tûúâng vi, hoa núã vâo thấng 3, 4,

sang thấng 5 quẫ chđn. Quẫ anh àâo võ ngổt, tđnh êëm, àûúåc cấc nhâ
y hổc tûâ xûa coi trổng. Cën Àiïìn Nam bẫn thẫo viïët "Anh àâo
chûäa mổi chûáng bïånh hû, cố tấc dng bưí ngun khđ, nhån da
tốc, ngêm rûúåu ëng chûäa bïånh liïåt nûãa ngûúâi, àau lûng, àau
chên, tûá chi khố cûã àưång do phong thêëp"...
Hẩt anh àâo tđnh êëm, cố cưng hiïåu giẫi àưåc, mổc súãi, ra mưì
hưi, tiïu àúâm, tan nhổt.
Hâ Duåt Phi - Vûúng Lúåi Kiïåt 18

Lấ anh àâo võ ngổt tđnh êëm, cố tấc dng ưn võ, kiïån t, cêìm
mấu, giẫi àưåc. Lấ anh àâo giậ nất chûäa àûúåc ghễ lúã.
Rïỵ cêy anh àâo tđnh bònh, võ ngổt, cố tấc dng àiïìu hôa khđ
huët, chûäa àûúåc bïånh àau bng kinh, tùỉc kinh do khđ huët
khưng àiïìu hôa úã ph nûä. Nố côn cố tấc dng têíy giun àa, sất
trng.
Trong thânh phêìn quẫ anh àâo cố nhiïìu chêët sùỉt, cûá 500
gam quẫ cố 300 gam sùỉt, cao gêëp 20 lêìn so vúái qut, tấo têy, lï.
Àêy lâ thûá quẫ chûáa nhiïìu sùỉt nhêët. Ngoâi ra, anh àâ
o côn chûáa
vitamin A, B, C, rêët cố lúåi cho bïånh nhên thiïëu mấu do thiïëu sùỉt.
Anh àâo tđnh êëm, nống nïn ngûúâi bïånh tđnh nhiïåt kiïng dng.
Cấc phûúng thëc chûäa bïånh bùçng anh àâo:
- Bỗng: Quẫ anh àâo tûúi ếp lêëy nûúác, bưi vâo vïët bỗng.
- Sa nang: Hẩt anh àâo 60 gam rang vúái giêëm, tấn bưåt, mưỵi
ngây ëng 15 gam bùçng nûúác àun sưi.
- Rùỉn vâ cưn trng cùỉn: Lấ anh àâo giậ lêëy nûúác, mưỵi ngây
ëng nûãa chến vúái rûúåu, àùỉp bậ vâo vïët thûúng.
- Giun àa: Rïỵ anh àâo 10 - 20 gam, sùỉc ëng.
- Phông súãi: Hẩt anh àâo 30 hẩt, giậ nất, hânh cẫ rïỵ 10 c,
sùỉc ëng. Khi ëng cố thïí tra thïm đt àûúâng vûâa à. Mưỵi ngây 2

lêìn.
- Mn nhổt: Hẩt anh àâo nghiïìn vúái giêëm, bưi.
- Àau lẩnh bng: Cânh anh àâo àưë
t thânh than, tấn bưåt,
ëng vúái rûúåu hêm nống.
Thẫo mai: đch thổ kiïån võ
Thẫo mai hònh dấng giưëng quẫ tim gâ, mâu àỗ, ci mïìm,
nhiïìu nûúác, chua ngổt, khưng cố vỗ cng khưng cố hẩt, mang mi
võ thúm ngon àùåc biïåt. Àêy lâ loẩi quẫ tûúi giâu chêët dinh dûúäng,
àûúåc nhiïìu ngûúâi ûa chång.
Theo phên tđch khoa hổc, trong 100 gam thẫo mai cố 1 gam
protein, 0,6 gam lipid, 5,7 gam húåp chêët carbon, 1,1 mg sùỉt, 0,01
mg caroten, 1,4 gam cenlulose, 0,6 gam chêët vưi, 32 mg canxi, 41
ÁNhûäng bâi thëc trõ bïånh bùçng trấi cêy 19

mg phưët pho, 0,3 mg axit hûäu cú, 35 gam vitamin C, cấc loẩi
àûúâng...
Hâm lûúång vitamin C trong thẫo mai cao hún 10 lêìn so vúái
tấo têy, nho. Vitamin C dïỵ bõ phên giẫi khi àun nống; vò vêåy, ùn
tûúi thẫo mai sệ têån dng àûúåc nhiïìu vitamin C.
Chêët khoấng trong thẫo mai khấ phong ph, cố tấc dng
àiïìu chónh sûå cên bùçng axit vâ kiïìm trong cú thïí, cố nghơa quan
trổng àưëi vúái sûå sinh trûúãng, phất dc. Thẫo mai võ ngổt, chua, cố
cưng dng mất phưíi, tan àúâm, bưí hû bưí huët, bưí dẩ dây, giẫm tđnh
múä, nhån trâng thưng tiïån...
Axit hûäu cú trong thẫo mai cố tấc dng phên giẫi lipid trong
thûåc phêím, kđch tđch tiïu hốa, ùn ngon miïång. Chêët keo quẫ cố
khấ nhiïìu trong thẫo mai khưng àûúåc hêë
p th vâo cú thïí. Nhûng
nố cố tấc dng giûä nûúác, kđch thđch ra nhiïìu dõch võ vâ tùng cûúâng

sûå co bốp ca råt, trúå gip cho àẩi tiïån dïỵ dâng, loẩi trûâ
cholestriron vâ kim loẩi nùång dû thûâa, cố tấc dng nhêët àõnh àưëi
vúái viïåc àiïìu trõ bïånh mẩch vânh, cao huët ấp, xú cûáng àưång
mẩch, tấo bốn, suy nhûúåc cú thïí, thiïëu mấu...
Cấc bâi thëc chûäa bïånh bùçng thẫo mai:
- Ho do phïë nhiïåt: Nûúác thẫo mai tûúi, nûúác chanh, nûúác ếp
lï tûúi mưỵi loẩi 50 gam, mêåt ong 15 gam, trưån àïìu ëng.
- Thiïëu mấu do khđ hû: Thẫo mai 100 gam, hưìng tấo 50 gam,
vẫi khư 30 gam, gẩo nïëp 150 gam, nêëu thânh chấo ùn.
- Rưëi loẩn tiïu hốa: Thẫo mai 100 gam, sún tra 30 gam, sùỉc
ëng.
- Múä mấu: Thẫo mai 100 gam, sún tra 30 gam, lấ sen 15 gam,
vỗ vâ hẩt bđ àao mưỵi thûá 15 gam, sùỉc ëng.
- Bïånh nhiïåt phiïìn khất: Thẫo mai ếp lêëy nûúác, cho đt àûúâng
vâ mëi àïí ëng.
- Tấo bốn: Thẫo mai 50 gam, dêìu vûâng vûâa à, giậ nất, trưån
àïìu, ëng vâo lc àối.
Hâ Duåt Phi - Vûúng Lúåi Kiïåt 20

Quẫ dûâa bưí tim, lúåi tiïíu
Dûâa cố nhiïìu nûúác, võ ngổt, ci ùn giôn thúm, giâu chêët dinh
dûúäng. Nûúác dûâa, ci dûâa, dêìu dûâa, vỗ dûâa, rïỵ dûâa àïìu lâ võ thëc
tưët dng chûäa bïånh.
Chêët dinh dûúäng trong nûúác dûâa khấ phong ph, bao gưìm
vitamin C, sùỉt, phưët pho, canxi, kali, magiï, natri, cấc chêët khoấng
khấc, lipid, protein, àûúâng... Nûúác dûâa lâ loẩi nûúác giẫi khất cố giấ
trõ.
Ci dûâa trùỉng nhû ngổc, ùn giôn vâ thúm, hûúng võ nhû sûäa.
Qa câng giâ, lûúång lipid, protein câng nhiïìu, cấc thûá quẫ khấc
khố sấnh àûúåc.

Theo Àưng y, nûúác dûâa cố võ ngổt, tđnh húi nống. Viïåc ëng
nûúác dûâ
a thûúâng xun cố tấc dng khỗe tim, lúåi tiïíu, trûâ giun,
ngûâng tiïu chẫy. Ci dûâa võ ngổt, tđnh bònh, khưng àưåc, cố tấc
dng đch khđ, trûâ phong, nhån da. Dêìu dûâa dng ngoâi da cố thïí
chûäa lúã ngûáa, dõ ûáng mêín ngûáa do lẩnh, viïm da do thêìn kinh, hùỉc
lâo... Gấo dûâa tđnh bònh, võ ngổt, khưng àưåc, cố thïí chûäa àau tûác
ngûåc, àau gên cưët. Rïỵ cêy dûâa thûúâng dng chûäa chẫy mấu cam,
nưn mûãa, bïånh tẫ, xët huët...
Nhû vêåy, cẫ cêy dûâa àïìu lâ nhûäng võ thëc hay chûäa bïånh.
Dêìu dûâa, nûúác dûâa côn dng lâm nûúác giẫi khất, bấnh kểo. Gấo
dûâ
a cố thïí dng lâm bất, lâm gấo, lâm mi. Lấ dûâa cố thïí àan
quẩt, lúåp nhâ...
Cấc bâi thëc chûäa bïånh bùçng dûâa:
- Têm t hû: Ci dûâa 100 gam, ci nhận 50 gam, gẩo nïëp 150
gam, nêëu chấo ùn.
- Viïm thêån ph nïì: Nûúác dûáa, nûúác dûâa, nûúác rïỵ cỗ tranh,
nûúác rïỵ cỗ lau mưỵi loẩi 30 gam, trưån àïìu ëng.
- Nưn mûãa: Nûúác dûâa 2 chến nhỗ, rûúåu nho 1 chến nhỗ, thïm
10 giổt nûúác gûâng, trưån àïìu ëng.
- Têíy giun àa: Nûúác dûâa, ci dûâa mưỵi loẩi 50 gam, ư mai 15
gam, vỗ lûåu, rïỵ lûåu 10 gam, sùỉc ëng.
- Àau gên cưët: Vỗ dûâa, ci vỗ qut, hûúng ph, rïỵ àâo mưỵi
thûá 20 gam, sùỉc ëng.
ÁNhûäng bâi thëc trõ bïånh bùçng trấi cêy 21

- Nễ da do lẩnh: Dêìu dûâa vûâa à, vỗ qa hưìng 50 gam, àưët
toân tđnh, nghiïìn thânh bưåt, trưån àïìu àïí bưi.
- Viïm da lúã ngûáa: Dêìu dûâa vûâa à, hẩnh nhên vûâa à giậ

nất, trưån àïìu àïí bưi.
- Hùỉc lâo, nêëm tưí àóa chên: Lấ àâo tûúi giậ nất vùỉt lêëy nûúác,
dêìu dûâa vûâa à, trưån àïìu àïí bưi.
Quẫ qët: Lâm dïỵ tiïu, tan àúâm
Qët tûâ lêu àậ àûúåc ngûúâi Trung Qëc dng ùn tûúi, lâm
mûát, cố tấc dng àiïìu hôa khđ, tan àúâm, tiïu hốa thûác ùn, lúåi dẩ
dây. Cêy qët lấ xanh dây, quẫ vâng ống sai chi chđt, côn lâ loẩi
cêy cẫnh àểp trong nhâ.
Quẫ qët ùn cố mi thúm, võ chua ngổt, vỗ cố chêët dêìu cay
thúm. Qua phên tđch, qët giâu chêët vitamin C, cấc loẩi àûúâng,
dêìu bay húi. Theo Àưng y, qët võ cay ngổt, húi chua, tđnh êëm, lâm
tan àúâm, giẫm ho, àiïìu hôa khđ, kiïån t. Ùn qët vúái lûúång àûúâng
phên húåp l cố thïí chûäa ho hen do phong hân úã ngûúâi giâ; ùn quẫ
tûúi chûäa rưëi loẩn tiïu hốa, àau dẩ dây. Dng qët, thiïn trc
hoa
âng, gûâng tûúi sùỉc ëng liïìn 3 ngây chûäa àûúåc bïånh ho gâ trễ
em. Qët ûúáp àûúâng ùn cố tấc dng khai võ, àiïìu hôa khđ...
Mưåt sưë bâi thëc chûäa bïånh bùçng qët:
- Cẫm mẩo: Lấ qët 30 gam, àưí 3 bất nûúác sùỉc côn 1 bất, hôa
àûúâng vûâa à, ëng lc nống.
- Nưn mûãa: Vỗ qët, gûâng tûúi, àưët nung mưỵi thûá 9 gam, sùỉc
ëng.
- Nghển: Vỗ qët 20 gam, sêëy khư, tấn thânh bưåt, sùỉc ëng
nống.
- Sa nang sûng àau: Rïỵ qët 15-16 gam, sùỉc ëng.
- Ho nhiïìu àúâm: Qët 5 quẫ, àûúâng phên vûâa à, hêëp cấch
thy, ngây ùn 2 lêìn, liïìn trong 3 ngây.
- Àau chûúáng bng: Qët tûúi ùn liïìn 10 quẫ lc àối.
- Ho gâ trễ em: Qët 10 gam, gûâng tûúi 6 gam, thiïn trc
hoâng 6 gam, sùỉc ëng, mưỵi ngây 1 lêìn.

Hâ Duåt Phi - Vûúng Lúåi Kiïåt 22

Mđa: Thang thëc phc mẩch trong thiïn nhiïn
Nhâ thú àúâi Àûúâng lâ Vûúng Duy tûâng viïët: "Bậo thûåc bêët tu
sêìu nưåi nhiïåt, àẩi quan hâm hûäu giấ tûúng hân" (Ùn no xin chúá lo
nưåi nhiïåt, quan lúán hậy côn nûúác mđa hân). Qua àố, cố thïí thêëy tấc
dng thanh nhiïåt tiïu cúm, giẫi àưåc ca mđa, àậ àûúåc ngûúâi xûa
biïët àïën tûâ lêu.
Truìn thuët kïí rùçng: Ngy Vùn àïë Tâo Phi thúâi Tam Qëc
thđch ùn mđa. Mưỵi khi ưng ta bân viïåc qëc gia àẩi sûå vúái cấc àẩi
thêìn àïìu sai thåc hẩ àïí sùén mđa àậ rûãa sẩch, vûâa ùn vûâa bân
cưng viïåc. Bân viïåc nûúác xong, khi bậi triïìu ưng ta lẩi cêìm cêy mđa
lâm gêåy chưëng àïí ài.
Trong dên gian Trung Q
ëc côn lûu truìn têåp tc ngây tïët
àïën, hổ hâng bâ con tùång mđa vúái nghơa tûâng àưët tûâng àưët cao
lïn, nùm nay tưët hún nùm trûúác.
Danh y Vûúng Thïë Hng àúâi nhâ Thanh àậ viïët trong cën
"Ty tûác cû êím thûåc phưí" rùçng: "Mđa ngổt mất, thanh nhiïåt, àiïìu
hôa chûác nùng dẩ dây, nhån trâng, giậ rûúåu, hẩn chïë giun àa,
tan àúâm, tùng chêët dõch, dng chûäa sưët cao, kiïët l do nống trong,
trõ ho do nhiïåt, úå húi, lúåi cho hêìu hổng, mẩnh gên cưët, trûâ phong,
dûúäng huët, àẩi bưí êm t". Trïn lêm sâng, àưng y thûúâng dng
mđa àïí àiïìu trõ cấc chûáng khư miïång lûúäi, tên dõch thiïëu, tấo bốn,
rưëi loẩ
n tiïu hốa, nưn mûãa úå húi, khố tiïíu tiïån, sưët cao. Vò vêåy mđa
àûúåc mïånh danh lâ "phc mẩch thang" tûå nhiïn.
Y hổc hiïån àẩi qua nghiïn cûáu cho biïët trong mđa giâu
protein, lipit, canxi, phưët pho, sùỉt, vitamin, àùåc biïåt hâm lûúång
àûúâng khoẫng 18%. Thânh phêìn àûúâng trong mđa gưìm 3 loẩi:

xacarư, glucư vâ glucưza dïỵ àûúåc cú thïí hêëp th, cố tấc dng phông
bïånh àấi thấo àûúâng, bïånh vïì rùng vâ phông ngûâa lipit mấu tùng.
Loẩi gó mêåt côn cố tấc dng hẩn chïë tïë bâo ung thû.
Cấc bâi thëc chûäa bïånh bùçng mđa:
Viïm dẩ dây mẩn tđnh: Nûúác mđa 1 cưëc, nûúác gûâng mưåt đt,
trưån àïìu, ngây ëng 2 lêìn.
Sưët phiïìn khất: Mđa, c nùn vûâa à dng: rûãa sẩch, thấi vn,
sùỉc ëng thay nûúác chê.
ÁNhûäng bâi thëc trõ bïånh bùçng trấi cêy 23

Ho do hû nhiïåt: Mđa vûâa à dng cùỉt vn, àưí gẩo dđnh vâo
nêëu chê ùn mưỵi ngây 2 lêìn vâo bíi sấng - chiïìu, mưỵi lêìn 1 bất.
Tấo bốn: Nûúác mđa, mêåt ong mưỵi thûá 1 cưëc nhỗ, trưån àïìu
ëng lc àối, ngây 2 lêìn vâo bíi sấng, bíi chiïìu.
Bìn nưn do thai nghến: Nûúác mđa 1 cưëc, nûúác gûâng tûúi 1
thòa, ngây ëng vâi lêìn.
Trễ em ra mưì hưi trưåm: Ùn mđa hóåc ëng nûúác mđa vâi lêìn
trong ngây.
Khố tiïíu tiïån: Mđa rûãa sẩch, thấi vn, rêu ngư, sa tiïìn thẫo,
sùỉc ëng ngây 2 lêìn (sấng - chiïìu).
Qa àâo trûúâng thổ
Nối àïën àâo, ngûúâi ta dïỵ liïn tûúãng àïën cêu chuån Tưn Ngưå
Khưng àẩi nấo thiïn cung ùn trưåm àâo tiïn trong "Têy du k". Thûá
àâo tiïn 3000 nùm núã hoa, 3000 nùm kïët qa khiïën cho M Hêìu
Vûúng ùn khưng biïët chấn. Àâo thûúâng nùång 250 gam, cố qa to
nùång hún 500 gam. Qa àâo cố hònh dấng vâ mâu sùỉc àểp, ùn ngổt
thúm, nûúác qa rêët nhiïìu.
Khưng phẫi ngêỵu nhiïn mâ ngûúâi ta ghếp "àâo" vúái "tiïn" vúái
"trûúâng thổ" thânh "àâo tiïn", "àâo trûúâng thổ". Hoa àâo rûåc rúä,
qa àâo dấng àểp, ùn ngon, chûáa nhiïìu thânh phêìn dinh dûúäng, cố

giấ trõ chûäa bïånh bẫo vïå sûác khỗe rêët cao. Trong 100 gam ci thõt
ca qa àâ
o chûáa 0,8 gam prưtïin, 0,1 gam lipit, 7 gam gluxit, 8
mg vitamin B1, 2 mg vitamin B2, 6 mg vitamin C, cng mưåt sưë
loẩi axit hûäu cú, àûúâng glucư, glucưza. Cố thïí thêëy qa àâo àng lâ
thûá qa thûúång hẩng, kếo dâi tíi thổ.
Nhên hẩt àâo, hoa àâo, lấ, cânh, rïỵ àâo, nhûåa àâo àïìu lâ
nhûäng võ thëc qy.
Nhên hẩt àâo (àâo nhên) võ àùỉng ngổt, tđnh bònh, cố cưng
hiïu phấ huët tan ûá, nhên tấo trún råt, cố tấc dng hoẩt huët
hânh huët, lâm tan huët tûå ûá, lâm tan àúâm, nhån trâng, àiïìu
hôa chûác nùng cú quan hư hêëp, giẫm ho. Trong àiïìu trõ lêm sâng,
àâo nhên côn thûúâng dng chûäa trõ bïë kinh, àau bng kinh, cao
huët ấ
p, viïm råt thûâa, t huët sûng àau do chêën thûúng. Àưëi
vúái chûáng liïåt nûãa ngûúâi do tùỉc nghện mẩch mấu, àâo nhên cng
cố tấc dng àiïìu trõ nhêët àõnh.