Phát triển nôngn nghiệp và chính sách đất đại tại vn

Sally P. Marsh, T. Gordon MacAulay và Phm Văn Hùng biên tp
Trung tâm Nghiên cu Nông nghip Quc t ca Ôx-trây-lia 2007
     
     
Đi hc Nông
nghip I - Hà Ni
Đi hc Sydney
Trung tâm Nghiên cu Nông nghip Quc t ca Ôx-trây-lia
(ACIAR) đưc thành lp vào tháng 6 năm 1982 theo Đo lut ca
H Vin Ôx-trây-lia. Nhim v cơ bn ca Trung tâm là giúp xác
đnh nhng vn đ trong ngành nông nghip  các nưc đang phát
trin và giúp hp tác nghiên cu gia nhng nhà nghiên cu Ôx-
trây-lia và  các nưc đang phát trin trong lĩnh vc mà Ôx-trây-lia
có kh năng.
Nu tên thương mi đưc s dng, điu đó không có nghĩa là xác
nhn hay phân bit vi bt kỳ sn phm nào ca Trung tâm.
      
Nhng công trình này là nhng kt qu ca nghiên cu ban
đu đưc tài tr bi ACIAR hoc nhng tài liu đưc coi có
liên quan đn nghiên cu ca ACIAR và các mc tiêu phát
trin. Nhng công trình này đưc phân phi quc t và có ưu
tiên cho các nưc đang phát trin.
@ Trung tâm Nghiên cu Nông nghip Quc t ca Ôx-trây-lia

GPO Box 1571, Canberra, Ôx-trây-lia 2601, www.aciar.gov.au,

email :
Marsh S.P., T.G. MauAulay và Phm Văn Hùng, 2007
Phát trin nông nghip và chính sách đt đai  Vit Nam
ACIAR Monograph No. 123a, 272p.
1 86320 520 9 (print)

1 86320 521 7 (online)
Phm Văn Hùng dch thut
it k Clarus Design Pty Limited
nh Sally Marsh và Rob Boulden
3
From: Marsh S.P., T.G. MauAulay và Phm Văn Hùng, 2007 Phát trin nông
nghip và chính sách đt đai  Vit Nam ACIAR Monograph No. 123a, 272p.
  

Đn khong năm 1980, lĩnh vc nông nghip
 Vit Nam vn còn làm ăn tp th. Hu ht
đt đai đưc s dng trong hp tác xã nông
nghip, ch có 5% đt đưc dành cho các nông
h t s dng. Chính ph chu trách nhim
đưa ra nhng quyt đnh v sn xut nông
nghip, đưa ra din tích và mc tiêu cn đt
cho tng cây trng ca các hp tác xã nông
nghip trong đó có các h nông dân.
H thng này là nguyên nhân làm sn lưng
lúa gim và không đáp ng đưc nhu cu ca
ngưi dân dn đn lưng thc b thiu ht.
Nhng chính sách mi t năm 1981 trong lĩnh
vc nông nghip đã có nhng kt qu rt to
ln. Vit Nam không nhng đã sn xut đ lúa
go mà còn là nưc xut khu đng th hai
trên th gii. Tuy nhiên, nh hưng ca nhng
chính sách này đi vi nhng yu t như thu
nhp ca h, s dng đt đai, tín dng và thu
 nông h vn là nhng vn đ quan trng cn
đưc xem xét và nghiên cu.

Nhng nhà kinh t nông nghip Ôx-trây-lia có
rt nhiu kinh nghim trong gii quyt nhng
vn đ kinh t – xã hi ny sinh trong quá
trình phát trin. Nhng kinh nghim ca h
đã đưc s dng trong D án này đ đánh giá
nh hưng ca nhng chính sách đi mi đi
vi s dng đt trong lĩnh vc nông nghip
trong giai đon quá đ chuyn sang nn kinh
t th trưng ca Vit Nam. D án cũng đã
cung cp nhng cơ hi cho nhng nhà nghiên
cu Vit Nam phát trin các k năng ca mình
trong lĩnh vc nghiên cu, nht là trong xây
dng và phân tích chính sách nông nghip.
Mc tiêu chính ca D án là đánh giá nh
hưng ca nhng chính sách đi mi ca
chính ph đn lĩnh vc nông nghip và xây
dng nhng mô hình kinh t thích hp vi
vic phân tích chính sách. Cun sách này s
trình bày nhng mc tiêu ca D án và nhng
kt qu nghiên cu chính ca D án.
4
From: Marsh S.P., T.G. MauAulay và Phm Văn Hùng, 2007 Phát trin nông
nghip và chính sách đt đai  Vit Nam ACIAR Monograph No. 123a, 272p.
Cun sách mang đn cho ngưi đc nhng
sn phm khác nhau ca D án. Trong chương
cui, bao gm các ‘tóm tt chính sách’ (policy
briefs) cũng s đưc xut bn riêng bng ting
Vit. Công trình này s rt hu ích cho các
nhà hoch đnh chính sách ca Vit Nam và
cng đng nghiên cu quc t. Sách đưc ti

min phí t đa ch trang Web ca ACIAR,
www.aciar.gov.au.
Peter Core
Giám đc
Trung tâm Nghiên cu Nông nghip
Quc t ca Ôx-trây-lia
5
From: Marsh S.P., T.G. MauAulay và Phm Văn Hùng, 2007 Phát trin nông
nghip và chính sách đt đai  Vit Nam ACIAR Monograph No. 123a, 272p.
 

Li nói đu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
Li ta
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Li cám ơn
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Các tác gi
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Chương 1 Phát trin nông nghip và chính sách đt đai  Vit Nam:
Tng quan và tip cn v lý thuyt
T. Gordon MacAulay, Sally P. Marsh và Phm Văn Hùng . . . . . . . . . . . . . 13
Chương 2 S dng linh hot đt nông nghip  Vit Nam
Tô Dũng Tin, Nguyn Phưng Lê và Sally P. Marsh . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
Chương 3 Phân tích kinh t hin tưng manh mún đt đai

 min Bc Vit Nam
Phm Văn Hùng, T. Gordon MacAulay và Sally P. Marsh . . . . . . . . . . . . . 69
Chương 4  trưng quyn s dng đt nông nghip và s thay đi
qui mô h  Vit Nam t sau 1993
Sally P. Marsh, Phm Văn Hùng, Nguyn Trng Đc và T. Gordon

MacAulay. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
6
From: Marsh S.P., T.G. MauAulay và Phm Văn Hùng, 2007 Phát trin nông
nghip và chính sách đt đai  Vit Nam ACIAR Monograph No. 123a, 272p.
Chương 5 Chính sách thu và s dng đt nông nghip
Lê Hu nh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
Chương 6 S dng tín dng trong các h nông dân  Vit Nam: Nhng
gi ý chính sách tài chính nông thôn
Sally P. Marsh, Lê Hu nh và T. Gordon MacAulay. . . . . . . . . . . . . . . . 121
Chương 7 Chính sách giá đu vào, đu ra và nh hưng ca nó đn sn
xut nông nghip
Nguyn Huy Cưng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
Chương 8 Tài nguyên đt nông thôn và đói nghèo  Vit Nam
Đ Kim Chung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
Chương 9 u nhp t nông nghip và đa dng hoá thu nhp ca các h
nông dân ti Vit Nam
Sally P. Marsh, Phm Văn Hùng, Nguyn Quc Chnh và
T. Gordon MacAulay . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
Chương 10 Mô hình hoá kinh t h  Vit Nam: Mô hình kinh t v giao
dch đt trong bi cnh làng xã
Phm Văn Hùng, T. Gordon MacAulay và Sally P. Marsh . . . . . . . . . . . . 201
Chương 11 Qun lý đt nông nghip trong thi kỳ đi mi: Nhng đánh
giá ca các nhà hoch đnh chính sách
aveeporn Vasavakul. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221
Chương 12 Tóm tt chính sách
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233
Tài liu tham kho
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
Ph lc I Điu tra h nông dân năm 2001 và 2002  4 tnh:
it k và phương pháp điu tra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267

7
From: Marsh S.P., T.G. MauAulay và Phm Văn Hùng, 2007 Phát trin nông
nghip và chính sách đt đai  Vit Nam ACIAR Monograph No. 123a, 272p.
 

Cũng ging như nhiu nơi trên th gii, đt
đai và s dng đt đai luôn là vn đ cơ bn
trong lch s cũng như trong s phát trin ca
Vit Nam. Cung cách s hu đt đai, s tha
k đt đai qua các th h luôn có nhng nh
hưng sâu sc đn kinh t, xã hi và chính
tr ca mi quc gia. Điu này cũng đúng vi
c Vit Nam nơi có nhng thay đi ln trong
chính sách đt đai trưc đây và thi gian qua.
Nhng thách thc mà nông nghip Vit Nam
đang phi đi mt có liên quan đn s dng
đt đai là:
Nhu cu tăng cưng và phát trin kinh t
trang tri thông qua tích t và tp trung
đt đai;
Vi chi phí cơ hi ca lao đng tăng lên,
như vy cơ hi cho nhng ngưi thiu vic
làm  nông thôn và nông nghip có th d
dàng có vic hơn và khi lao đng rút bt ra
khi ngành nông nghip thì quá trình tích
t và tp trung đt đai s làm tăng hiu
qu kinh t tng th ca vùng nông thôn;


S duy trì môi trưng sinh k t cung t

cp vi qui mô đt đai ca h nh, giá c
nông sn bin đng trên th trưng th
gii và giá đu vào sn xut liên tc tăng;
S cn thit phi cho phép s dng đt
đai linh hot (hin nay vn còn ràng buc
bi chính sách) s giúp nông dân phn
ng tích cc hơn vi các du hiu ca th
trưng và như vy s cc đi thu nhp
ca h.
Trên đây là nhng thách thc ln và khó khăn.
Do đó, s hiu bit v chính sách và làm th
nào đ xây dng chính sách giúp đt đưc các
mc tiêu như s dng các ngun lc hiu qu
hơn, nâng cao thu nhp cho nông dân và phân
phi thu nhp công bng hơn luôn là nhng
vn đ rt quan trng.
S phát trin ca nông nghip Vit Nam trong
thi gian dài ph thuc vào s s dng có hiu
qu hay không ngun lc đt đai. Điu này
có liên quan đn nhng chính sách v đt đai,
th trưng đt đai, nhng đu vào và ngun


8
From: Marsh S.P., T.G. MauAulay và Phm Văn Hùng, 2007 Phát trin nông
nghip và chính sách đt đai  Vit Nam ACIAR Monograph No. 123a, 272p.
lc liên quan. Vi khong 75% dân s vn còn
sng  vùng nông thôn thì nhng vn đ như
tp trung đt đai, s dng đt đai linh hot, vai
trò ca thay đi k thut, công ngh, hay như

nh hưng ca chính sách thu và tín dng
luôn luôn là nhng vn đ thi s và quan
trng. Đ phát trin tương xng vi các ngành
kinh t khác, nhng s thay đi ln trong
cu trúc hay s hu (quyn s dng) đt đai
dưng như s là mt đòi hi bc thit trong
tương lai.
Mt trong nhng hot đng thuc phm vi
ca D án là điu tra thu thp s liu. S liu
đã đưc thu thp t 4 tnh: 2 tnh  min Bc
và 2 tnh  min Nam. Mi tnh đưc la chn
da trên các đc tính s dng đt đai khác
nhau. T phân tích s liu điu tra, bn cht
và cu trúc các nông h, th trưng quyn s
dng đt, trao đi đt đai  các dng khác
nhau đã đưc mô t. Hu ht nhng trao đi
đt đai hãy còn hn ch tr nhng hot đng
liên quan đn thuê mưn. S liu cũng cho
thy bình quân 1 h nht là  min Bc có rt
nhiu tha rung. T kt qu phân tích cho
thy rng h nông dân có nhiu tha rung
cũng mang đn cho h c nhng bt li (chi
phí) và li ích. Nu như cu v lao đng tăng
lên trong nn kinh t và như vy chi phí cơ hi
ca lao đng nông nghip tăng lên thì nông
dân s có đng cơ gim bt s tha rung mà
mình có. Như vy, phát trin mt ngành nào
đó trong nn kinh t cũng s dn đn hiu
qu sn xut nông nghip tăng. Còn na, nu
như chi phí giao dch trong th trưng quyn

s dng đt và c trong nông thôn nói chung
(như nhng giao dch v tín dng) gim thì
đây dưng như là nhng gii pháp mnh đ
làm cho ngành nông nghip chuyn đi.
Nhng cơ quan tham gia hot đng ca D
án bao gm Khoa Kinh t và Phát trin nông
thôn, Trưng Đi hc Nông nghip I, Hà Ni,
nhóm Kinh t Nông nghip và Tài nguyên ti
Đi hc Sydney. Ngoài ra còn có s đóng góp
ca Vin Nghiên cu lúa quc t (IRRI). Các
chương trong quyn sách này là tp hp t các
bài vit trong các giai đon khác nhau ca D
án ACIAR ADP 1/1997/092 ‘nh hưng ca
mt s phương án chính sách ch yu đn lĩnh
vc nông nghip  Vit Nam’ đưc ACIAR
tài tr. Các kt lun ca quyn sách này nm
trong chương 12 gm các ‘tóm tt chính sách’.
Đây là tóm tt các kt qu nghiên cu đưc
trình bày dưi dng chính sách.
Mt trong nhng sn phm quan trng ca
D án đó là xây dng đưc tinh thn làm vic
hiu qu cao cho nhóm cán b tham gia D
án. Tình bn, s hp tác và trao đi trong
công vic ca D án cũng như trong s phát
trin gia hai bên có ý nghĩa rt ln lao. Điu
này s có nh hưng đn th h tương lai
các nhà kinh t nông nghip ca c hai nưc
Vit Nam và Ôx-trây-lia và nó cũng s có nh
hưng đn chính sách s dng đt đai, nht là
cho Vit Nam.

Gordon MacAulay
Sally Marsh
Phm Văn Hùng
9
From: Marsh S.P., T.G. MauAulay và Phm Văn Hùng, 2007 Phát trin nông
nghip và chính sách đt đai  Vit Nam ACIAR Monograph No. 123a, 272p.
  

Các tác gi xin chân thành cm ơn ACIAR đã
tài tr kinh phí cho nghiên cu này. Nhng
kt qu nghiên cu đưc trình bày trong cun
sách này có s giúp đ và h tr ca rt nhiu
cá nhân và t chc. Tp th tác gi xin trân
trng cm ơn nhng đóng góp ca h trên
nhiu lĩnh vc khác nhau như thu thp s liu,
vit báo cáo nghiên cu, t chc tp hun và
báo cáo hi tho. Ngoài ra, nhóm tác gi xin
cám ơn nhng trao đi rt giá tr v nhng
vn đ khác nhau và phc tp có liên quan đn
chính sách nông nghip và đt đai  Vit Nam.
Chúng tôi cũng xin gi li cm ơn chân thành
ti nhng ngưi đã giúp đ cho D án.
Nhóm cán b tham gia D án bao gm:
      ()
GS TS Tô Dũng Tin, Trưng D án,
Trưng Đi hc Nông nghip I
PGS TS Đ Kim Chung (thi gian ca
D án chuyn sang làm vic ti B Nông
nghip và Phát trin nông thôn)



PGS TS Lê Hu nh
TS Phm Văn Hùng
S Nguyn Trng Đc
S Nguyn Huy Cưng
TS Chu  Kim Loan (chuyn đi làm
Nghiên cu sinh ti Nht Bn t 10/2002)
TS Nguyn Quc Chnh (tham gia t
10/2002)
S Nguyn Phưng Lê
TS Nguyn  Minh Hin (chuyn đi làm
Nghiên cu sinh ti Nht Bn t 10/2000)
Cô Galina Barrett (tình nguyên viên tr
ngưi Ôx-trây-lia vì s phát trin) sang
làm vic ti HAU t 4/2001 – 3/2002.
Ngoài ra còn mt s cán b và ging viên ca
Đi hc Cn ơ và Trưng Đi hc Nông lâm
thành ph H Chí Minh.









10
From: Marsh S.P., T.G. MauAulay và Phm Văn Hùng, 2007 Phát trin nông
nghip và chính sách đt đai  Vit Nam ACIAR Monograph No. 123a, 272p.

  
GS TS omas Gordon MacAulay, Trưng
D án, Đi hc Sydney
PGS TS Bob Batterham (ngh hưu t 2001)
TS Guang Hua Wan, Ging viên chính
(không tham gia t 2002)
Bà Sally Marsh, Nghiên cu viên, sang làm
vic ti HAU t 2001-2004
Ông Michael Makaro (h tr nghiên cu
bán thi gian) – 8/2000 – 3/2002
Cô Helena Clayton (h tr nghiên cu bán
thi gian) – 4/2002 – 11/2002
Cô Magella Clarke (h tr nghiên cu bán
thi gian) – 11/2002 – 2/2003
Ông Charles Bett (h tr nghiên cu theo
công vic)
Cô Galina Barrett (h tr công vic văn
phòng bán thi gian) – 10/2002 – 11/2002
Cô Annette Vervoort (h tr công vic văn
phòng bán thi gian) – t 2/2003
TS Abdul Sarker, 6 tun h tr nghiên
cu trong Chương trình SKILLMAX ca
Chính ph Liên bang, 2-3/2002.
   
TS Greg Herzler, Khoa Kinh t Nông
nghip và Tài nguyên, Đi hc Tây Ôx-
trây-lia, Perth
GS TS Ben Kerkvliet, B môn Kinh t
chính tr- xã hi, Vin nghiên cu Châu
Á - ái bình dương, Đi hc Quc gia

Ôx-trây-lia, Canberra
TS aveeporn Vasavakul, Trung tâm
Nghiên cu v Vit Nam, Đi hc Quc
gia Hà Ni, Hà Ni














      

GS Tô Dũng Tin, Trưng D án (phía
Vit Nam), Trưng Đi hc Nông nghip
I – Hà Ni
TS Đ Kim Chung, Vin Nghiên cu Kinh
t nông nghip nay là Vin Nghiên cu
Chính sách và Chin lưc Phát trin nông
nghip nông thôn, B Nông nghip và
Phát trin nông thôn
TS Cao Đc Phát,  trưng (trưc đây),
B Nông nghip và Phát trin nông thôn,

Hà Ni
Ông Nguyn Phưng V, V trưng V
Chính sách Nông nghip và Phát trin
nông thôn, B Nông nghip và Phát trin
nông thôn
TS Vũ Hy Chương, V phó V Qun lý
nghiên cu Khoa hc, B Khoa hc, Công
ngh và Môi trưng
GS Chu Hu Quý, Nguyên Vin trưng,
Vin Nghiên cu Kinh t nông nghip, Hà
Ni
TS Ray Trewin, Trung tâm Nghiên cu
Nông nghip Quc t ca Ôx-trây-lia
(ACIAR), Canberra
GS Gordon MacAulay, Trưng D án
(phía Ôx-trây-lia), Đi hc Sydney
TS Sushin Pandey, Nhà kinh t cao cp,
IRRI, Los Banos, Phi-lip-pin
     
TS Ray Trewin, TS Donna Brennan và TS
Padma Lal, ACIAR, Canberra.










11
From: Marsh S.P., T.G. MauAulay và Phm Văn Hùng, 2007 Phát trin nông
nghip và chính sách đt đai  Vit Nam ACIAR Monograph No. 123a, 272p.
Ông T. Gordon MacAulay là giáo sư
trong nhóm môn hc kinh t nông nghip
và tài nguyên ti Đi hc Sydney và là
Trưng d án ACIAR ADP 1/1997/092.
GS MacAulay đã tham gia hp tác và ging
dy vi Trưng Đi hc Nông nghip I t
năm 1996.
Email:
Ông Phm Văn Hùng là ging viên chính
Khoa Kinh t và Phát trin nông thôn,
Trưng Đi hc Nông nghip I và là thành
viên nghiên cu ca D án. T năm 2001
đn 2005, Ông Hùng làm nghiên cu sinh
ngành kinh t nông nghip ti Đi hc
Sydney dưi s tài tr ca hc bng John
Allright ca ACIAR.
Email: và





   

Bà Sally P. Marsh là nghiên cu viên hp
đng ca nhóm môn hc kinh t nông
nghip và tài nguyên ti Đi hc Sydney

trong thi gian thc hin ca D án
ACIAR ADP 1/1997/092. T tháng 3/2001
đn 5/2004, bà Sally sang Trưng Đi hc
Nông nghip I làm vic. Bà Sally hin nay
là nghiên cu viên chính ca Khoa Kinh
t Nông nghip và Tài nguyên ti Đi hc
Tây Ôx-trây-lia.
Email:
Ông Tô Dũng Tin là giáo sư Khoa Kinh
t và Phát trin nông thôn, Trưng Đi
hc Nông nghip I và là Trưng d án
phía Vit Nam ca D án ACIAR ADP
1/1997/092. Khi d án mi bt đu, GS
Tin là Trưng Khoa, Khoa Kinh t và
Phát trin nông thôn, Trưng Đi hc
Nông nghip I.



12
From: Marsh S.P., T.G. MauAulay và Phm Văn Hùng, 2007 Phát trin nông
nghip và chính sách đt đai  Vit Nam ACIAR Monograph No. 123a, 272p.
Ông Đ Kim Chung là phó giáo sư Khoa
Kinh t và Phát trin nông thôn, Trưng
Đi hc Nông nghip I và là thành viên
ca D án. TS Chung có bng PhD ti
Vin Công ngh châu Á (AIT), ái Lan
và có rt nhiu nghiên cu v nhng vn
đ chính sách đt đai  Vit Nam. TS
Chung là ngưi đt nn móng ban đu

cho vic xây dng D án và trong giai
đon 2001-2004, TS Chung là Quyn Vin
trưng Vin Nghiên cu kinh t nông
nghip thuc B Nông nghip và Phát
triên nông thôn.
Email:
Ông Lê Hu nh là phó giáo sư Khoa
Kinh t và Phát trin nông thôn, Trưng
Đi hc Nông nghip I và là thành viên
ca D án. TS nh ly bng tin s ti
Trưng Đi hc Nông nghip I. TS nh
hin là Phó trưng Khoa Sau đi hc,
Trưng Đi hc Nông nghip I.
Email:
Cô Nguyn Phưng Lê là ging viên Khoa
Kinh t và Phát trin nông thôn, Trưng
Đi hc Nông nghip I và là thành viên
ca D án. Cô Lê có bng thc s ti
Trưng Đi hc Nông nghip I và hin nay
đang làm nghiên cu sinh ti Chiang Mai,
ái Lan.
Email:
Ông Nguyn Trng Đc là Trưng B
môn Phát trin nông thôn, Khoa Kinh t
và Phát trin nông thôn, Trưng Đi hc
Nông nghip I và là thành viên ca D án.








Ông Nguyn Huy Cưng là ging viên
chính, Khoa Kinh t và Phát trin nông
thôn, Trưng Đi hc Nông nghip I và là
Phó trưng Phòng T chc cán b, Trưng
Đi hc Nông nghip I và đngthi cũng
là thành viên ca D án. Trong năm 2002,
Ông Cưng là thc tp sinh khong 3
tháng ti nhóm môn hc kinh t nông
nghip và tài nguyên, Đi hc Sydney.
Email:
Ông Nguyn Quc Chnh là ging viên
chính, Khoa Kinh t và Phát trin nông
thôn, Trưng Đi hc Nông nghip I và là
thành viên ca D án. TS Chnh có bng
PhD chuyên ngành kinh t nông nghip
ti Đi hc Los Banos, Phi-lip-pin.
Email:
Bà aveeporn Vasavakul là nghiên cu
viên ngn hn ca Vin Nghiên cu an
toàn và quc t, Đi hc Chulalongkorn,
ái Lan. TS Vasavakul cũng hp tác làm
vic vi Trung tâm Nghiên cu ting Vit
trc thuc Đi hc Quc gia, Hà Ni.
TS Vasavakul nói rt tho ting Vit và
đã tham gia công vic tư vn cho D án
ACIAR ADP 1/1997/092 trong đó tin
s đã phng vn mt s nhà hoch đnh

chính sách ca Vit Nam v các vn đ
liên quan đn chính sách đt đai.
Email:






13
From: Marsh S.P., T.G. MauAulay và Phm Văn Hùng, 2007 Phát trin nông
nghip và chính sách đt đai  Vit Nam ACIAR Monograph No. 123a, 272p.
 
     
     :  
     
.  ,  .     
Đt đai là mt ngun lc quan trng nht ca Vit Nam. S phát trin ca nông nghip
Vit Nam trong thi gian dài ph thuc vào s s dng có hiu qu hay không ngun
lc đt đai và nhng chính sách có liên quan đn đt đai, th trưng đt đai, các đu
vào và ngun lc tương ng. Vi khong 75% dân s vn còn sinh sng  khu vc nông
thôn thì các vn đ liên quan đn tp trung đt đai, tính linh hot trong s dng đt đai,
vai trò ca thay đi k thut, công ngh hay như nh hưng ca các chính sách thu và
tín dng luôn là nhng vn đ thi s và quan trng. Đ phát trin tương xng vi các
ngành kinh t khác, nhng s thay đi ln trong cu trúc hay s hu (quyn s dng)
đt đai dưng như s là mt đòi hi bc thit trong tương lai. Trong chương này, nhng
kt qu t D án v chính sách s dng đt  Vit Nam đưc tài tr bi Trung tâm
Nghiên cu Nông nghip Quc t ca Ôx-trây-lia (ACIAR) đưc phân tích dưi góc đ
lý thuyt. Các ni dung ch yu đưc đ cp là quy mô đt đai ca h; thu nhp ca h;
nh hưng ca din tích tng tha và s mnh; s trao đi, mua bán các quyn s dng

đt; các chi phí giao dch cho vic chuyn nhưng đt đai; vn đ s dng tín dng; đnh
giá đu vào và sn phm đu ra và tính linh hot trong vic s dng đt đai. Các đ xut
đưc đưa ra liên quan đn đnh hưng ca chính sách.
14
From: Marsh S.P., T.G. MauAulay và Phm Văn Hùng, 2007 Phát trin nông
nghip và chính sách đt đai  Vit Nam ACIAR Monograph No. 123a, 272p.
 
áng 12 năm 1986 ti Đi hi Đng ln th
VI đã đưa ra mt lot nhng ci cách đưc
bit đn như là mt công cuc đi mi và đã
tha nhn mt s sai lm trong thi kỳ kinh t
k hoch hoá tp trung. Đi hi cũng đã đưa
ra đnh hưng đ tng bưc xoá b nhng
sai lm và hưng ti s t do hoá nn kinh
t. Vit Nam đã tri qua gn 20 năm k t khi
chính sách đi mi đưc ban hành. Mc dù
có mt s bưc tht lùi và tăng trưng chm
vào cui nhng năm 1990 nhưng hin nay nn
kinh t Vit Nam đang tăng trưng rt nhanh,
đng th hai ch sau Trung Quc trong khu
vc các nưc Đông Nam Á (Ngân hàng th
gii 2001a) và đưc xem là mt quc gia thành
công trong quá trình chuyn đi nn kinh t
t k hoch hoá tp trung sang nn kinh t th
trưng (B phn phân tích Đông Á 1997; Liên
hp quc 1999; Ngân hàng th gii 2003). Vic
thc hin mt lot các ci cách căn bn năm
2000 bao gm Lut Doanh nghip mi; Lut
Đu tư nưc ngoài sa đi và vic ký kt Hip
đnh thương mi song phương gia Hoa Kỳ và

Vit Nam vào năm 2000 (thc hin năm 2001)
là nhng bng chng cho thy môi trưng đu
tư đã đưc ci thin. Điu này cho phép Vit
Nam có đưc tăng trưng kinh t nhanh trong
nhng năm gn đây. êm vào đó, mt lot
các ch s xã hi đã minh ho cho nhng ci
thin đáng k trong đi sng con ngưi Vit
Nam (Ngân hàng Phát trin Á Châu và cng
s 2004).
Phát trin nông nghip, thông qua vic ci
cách đt đai, thay đi công ngh và phát trin
th trưng, đưc nhìn nhn đó là mt yêu cu
rt quan trng đi vi các nưc đang phát
trin và cũng đưc nhìn nhn như nhng mt
xích quan trng vi các chính sách kinh t vĩ
mô và tăng kh năng ca môi trưng th ch.
K t sau chính sách đi mi đưc ban hành,
nông nghip Vit Nam cũng đã thích ng vi
môi trưng ci cách đó. ành công d nhn
bit nht và cũng đưc đăng ti nhiu nht là
s tăng trưng nhanh chóng trong sn xut
lúa go, Vit Nam đã tr thành quc gia đng
th hai v xut khu go trên th gii, sau ái
Lan. Bên cnh đó Vit Nam cũng tr thành
nưc xut khu ln trên th trưng th gii v
cà phê, ht tiêu, điu và hi sn. Kim ngch
xut khu t nông nghip và thu sn đã
liên tc tăng t năm 1990 cho đn nay. Nông
nghip Vit Nam hin nay đa dng hơn; các
tiu ngành như cây công nghip, rau các loi

và chăn nuôi đã phát trin rt nhanh và đã đáp
ng đưc nhu cu trong nưc. Trong quá trình
ci cách, ni lc ca h nông dân đã đưc ci
thin và công ngh mi đã đưc áp dng rng
rãi hơn.
Nhng thành tu trong nông nghip đã đưc
nhìn nhn và là kt qu ca quá trình ci cách
ca chính sách đt đai bt đu t năm 1981.
Chính sách đt đai là mt yu t quan trng
trong phát trin kinh t  tt c các nưc và
đc bit  các nưc đang phát trin và các nn
kinh t quá đ (Deininger 2003; Lermanet và
cng s 2002). Vit Nam vi hơn 75% dân s
sng  khu vc nông thôn, chính vì vy đt
đai và các chính sách liên quan đn đt đai có
tác đng trc tip đn đi sng ca ngưi dân
thông qua nhng nh hưng đn vic s hu
đt đai; quy mô và s manh mún rung đt; s
dng đt; th trưng tín dng và th trưng đt
đai; th trưng các yu t đu vào và sn phm
đu ra và phát trin công ngh.
Ni dung ca chương này là nhng kt qu
nghiên cu t D án v phân tích nhng thay
đi trong chính sách đt đai  Vit Nam và
15
From: Marsh S.P., T.G. MauAulay và Phm Văn Hùng, 2007 Phát trin nông
nghip và chính sách đt đai  Vit Nam ACIAR Monograph No. 123a, 272p.
đưc tài tr bi Trung tâm Nghiên cu Nông
nghip Quc t ca Ôx-trây-lia (ACIAR).
Nhng kt qu này đưc phân tích dưi góc

đ lý thuyt. Mc đích chính ca D án đó là
đóng góp vào s hiu bit nhng chính sách
cn thit đ nâng cao thu nhp, năng lc kinh
t cho ngưi dân  nông thôn Vit Nam. Điu
này đưc thc hin thông qua mt lot các
phương pháp phân tích và mô hình kinh t
khác nhau vi mt s yu t chính trong s
dng đt đai. Nhng thông tin và s liu cn
thit cho phân tích đưc thu thp thông qua
các cuc điu tra h  4 tnh. Các s liu đã
thu thp liên quan đn quy mô đt đai ca
h; thu nhp ca h; nh hưng ca din tích
tng tha và s mnh; s trao đi, mua bán
và s áp dng các quyn s dng đt; các chi
phí giao dch cho vic chuyn nhưng đt đai;
vn đ s dng tín dng; đnh giá đu vào và
sn phm đu ra và tính linh hot trong vic
s dng đt.
Vit Nam là mt nưc đang trong quá trình
chuyn đi t nn kinh t k hoch hoá sang
nn kinh t th trưng. Chuyn đi không ch
đơn thun là s chp nhn hay sa đi mt
vài chính sách hay mt vài chương trình mà
là quá trình chuyn đi phương thc t chc
kinh t sang mt kiu mi hoàn thin hơn
(Ngân hàng th gii 1996). Trong quá trình
này s xem xét trên các khía cnh lch s, đa
lý và văn hoá tr nên quan trng vì chúng tác
đng không ch đn nhng cái có th đưc
thc hin mà còn tác đng đn vic làm th

nào đ nhng thay đi din ra nhanh chóng
hơn. S phát trin lâu dài ca nn nông nghip
Vit Nam ph thuc vào hiu qu và hiu lc
ca vic s dng din tích đt đai hn hp;
trong khi quyn s hu và quyn s dng đt
nm trong mt bi cnh lch s, chính tr và
xã hi phc tp.
     
:     
    
 
      : -
Lch s cách mng gii phóng dân tc và lch
s phát trin kinh t ca Vit Nam có mi
quan h cht ch vi các vn đ v s dng đt
đai. Nhng mâu thun trong chính sách đt
đai (vn đ tip cn đt đai, s hu và s dng
đt đai) đã din ra trong sut thi kỳ thuc đa
ca thc dân Pháp; trong thi kỳ chin tranh
chng M và các chính sách ca Chính ph t
sau ngày thng nht đt nưc năm 1975.
Trưc ngày khai sinh nưc Vit Nam đc lp
(năm 1945), đt nông nghip đưc phân chia
thành 2 loi chính: Đt s hu cng đng và
đt tư hu. Khu vc nông thôn đưc phân chia
làm 2 tng lp da trên tính cht s hu ca
đt đai: Đa ch và tá đin. Tng lp đa ch
chim khong 2% tng dân s nhưng chim
hu trên 50% tng din tích đt, trong khi đó
59% h nông dân là tá đin không đt và đi

làm thuê cho tng lp đa ch (Cúc 1995).
Sau năm 1945, Chính ph mi đ xut nhng
thay đi trong chính sách phát trin kinh t,
bao gm c chính sách nông nghip. Trong
giai đon đu, tính đn khong năm 1952,
Chính ph đã thc hin phân chia li rung
đt và gim bt thu cho nông dân nghèo và tá
đin. Sau khi kt thúc chin tranh vi thc dân
Pháp (năm 1954), min Bc thc hin Chương
trình ci cách rung đt cơ bn. Mc đích là
đ công hu hoá rung đt ca đa ch ngưi
Vit và ngưi Pháp và tin hành phân chia li
cho h nông dân ít đt hoc không có đt vi
khu hiu “ngưi cày có rung”. Và kt qu là
16
From: Marsh S.P., T.G. MauAulay và Phm Văn Hùng, 2007 Phát trin nông
nghip và chính sách đt đai  Vit Nam ACIAR Monograph No. 123a, 272p.
khong ¼ din tích rung đt đưc phân chia
li cho ngưi nông dân vi mc tiêu công bng
dù ít dù nhiu, đem li li ích cho khong 73%
ngưi dân  nông thôn (Cúc 1995; Kerkvliet
2000; Pingali & Xuân 1992).
Giai đon tip theo ca chính sách ci cách
rung đt đó là min Bc bưc sang giai đon
s hu tp th đt nông nghip dưi hình thc
hp tác xã tng khâu (bc thp) và hp tác xã
toàn phn (bc cao). Đn năm 1960, khong
86% h nông dân và 68% tng din tích đt
nông nghip đã vào hp tác xã bc thp. Trong
hp tác xã này ngưi nông dân vn s hu đt

đai và tư liu sn xut.  hình thc hp tác
xã bc cao, nông dân góp chung đt đai và các
tư liu sn xut khác (trâu, bò, gia súc và các
công c khác) vào hp tác xã dưi s qun lý
chung. T năm 1961 đn năm 1975 có khong
20.000 hp tác xã bc cao ra đi vi s tham
gia ca khong 80% h nông dân (Cúc 1995;
Pingali và Xuân 1992; Nakachi 2001).
 min Nam, Chính ph ca chính quyn Sài
Gòn cũ thc hin Chương trình ci cách đin
đa dưi mt hình thc khác, thông qua vic
qun lý thuê đt; quy đnh v mc hn đin
(năm 1956) và Chương trình phân chia li đt
đai (năm 1970). Kt qu là khong 1,3 triu
hecta đt nông nghip đưc phân chia li cho
hơn 1 triu h nông dân vào năm 1970, và quá
trình này đưc bit đn vi khu hiu “rung
đt v tay ngưi cày” và hoàn thành vào cui
năm 1974 (Pingali và Xuân 1992).
Sau khi thng nht đt nưc năm 1975, Chính
ph Vit Nam tip tc phát trin xa hơn na
theo hưng tp th hoá.  min Bc các hp
tác xã (HTX) nông nghip m rng quy mô t
HTX toàn thôn đn HTX toàn xã.  min Nam,
nông dân vn đưc phép hot đng dưi hình
thc th trưng t do đn tn năm 1977-78 sau
đó cũng tng bưc đi theo hưng tp th hoá.
Kt qu thc hin mô hình kinh t tp th khác
nhau  các vùng, c th  vùng đng bng sông
Cu Long, ch có không đn 6% s h nông dân

tham gia HTX nông nghip (Pingali và Xuân
1992). Khác vi min Bc,  min Nam h nông
dân vn là đơn v sn xut cơ bn mc dù h
tham gia HTX nông nghip. H s dng chung
lao đng và các ngun lc sn xut nhưng h
t quyt đnh trong vn đ s dng các đu vào
sn xut và áp dng công ngh.
Sau năm 1975, nn kinh t Vit Nam nói
chung và nông nghip nói riêng phi gánh
chu nhng hu qu nng n ca cuc chin
tranh đ li và nhng hu qu t nhng chính
sách trong thi kỳ kinh t k hoch hoá tp
trung và thi kỳ kinh t tp th trong nông
nghip. Trong thi kỳ s hu tp th trong
nông nghip, sn xut gim do ngưi nông
dân thiu đng cơ làm vic, sn lưng nông
nghip tăng hàng năm  mc rt thp 2%
(Bng 1). Cùng thi đim này dân s tăng rt
nhanh (2,2-2,35%/ năm) đã dn đn vic phi
nhp khu bình quân hơn mt triu tn lương
thc mi năm trong sut thi kỳ sau chin
tranh. Điu đó đã dn đn mt b phn ln
dân s sng trong tình trng nghèo và đói.
     
-
Ci cách trong lĩnh vc nông nghip bt đu
bng Ch th 100 ca Ban Bí thư Trung ương
Đng hay còn gi là Khoán 100. Dưi chính
sách Khoán 100, các HTX giao đt nông
nghip đn nhóm và ngưi lao đng. Nhng

ngưi này có trách nhim trong ba khâu ca
quá trình sn xut. Sn xut vn dưi s qun
lý ca HTX, cui v h nông dân đưc tr thu
nhp bng thóc da trên sn lưng sn xut
ra và ngày công đóng góp trong 3 khâu ca
17
From: Marsh S.P., T.G. MauAulay và Phm Văn Hùng, 2007 Phát trin nông
nghip và chính sách đt đai  Vit Nam ACIAR Monograph No. 123a, 272p.
quá trình sn xut. Đt đai vn thuc s hu
ca Nhà nưc và dưi s qun lý ca HTX.
Mc dù còn đơn gin nhưng Khoán 100 đã tr
thành bưc đt phá trong quá trình hưng ti
nn kinh t th trưng. S ra đi ca Khoán
100 đã có nhng nh hưng đáng k đn sn
xut nông nghip, đc bit đi vi sn xut
lúa go, tăng 6,3%/năm trong sut giai đon
1981-1985. Tuy nhiên, sau năm 1985, tăng
trưng trong sn xut nông nghip bt đu
gim, c th tc đ tăng trưng ca tng sn
lưng nông nghip trong giai đon 1986-88
ch là 2,2%/năm. Đu năm 1988, sn xut
lương thc không đáp ng đưc cu dn đn
s thiu ăn  21 tnh, thành trên min Bc.
 min Nam mt lot các mâu thun cũng
gia tăng trong khu vc nông thôn, đc bit là
mi quan h đt đai bi s “cào bng” v phân
chia và điu chnh đt đai (Cúc 1995; Hùng và
Murata 2001; Pingali và Xuân 1992). Điu này
hin nhiên đt ra yêu cu mt cuc ci cách
mi trong chính sách đt đai.

Đ gii quyt các vn đ trên, chính sách đi
mi trong nông nghip đã đưc thc hin theo
tinh thn ca Ngh quyt 10 ca B Chính tr
vào tháng 4 năm 1988. Vi s ra đi ca Ngh
quyt 10 thưng đưc bit đn vi tên Khoán
10, ngưi nông dân đưc giao đt nông nghip
s dng t 10-15 năm và ln đu tiên h nông
dân đưc tha nhn như mt đơn v kinh t t
ch trong nông nghip. Bt đu t thi kỳ này,
các tư liu sn xut (máy móc, trâu, bò, gia súc
và công c khác) đưc s hu dưi hình thc
cá th. Mt khía cnh khác ca chính sách này
đó là ngưi nông dân  min Nam đưc giao
li đt h đã s hu trưc năm 1975 (B Nông
nghip và PTNT 2000; Pingali & Xuân 1992).
Tuy nhiên, cùng vi Khoán 10 chưa có lut
tương ng dn đn mt s quyn s dng đt
như cho hoc tha k chưa đưc lut pháp hóa
và tha nhn (Nakachi 2001). Mt lot các vn
đ khác ny sinh liên quan đn sn xut chng
hn như trm đin, h thng giao thông nông
Bng 1.
Tc đ tăng trưng ca nông nghip và sn lưng mt s cây trng ch yu (%)
i kỳ Tng sn
lưng nông
nghip
a
Lúa Mía Đu
tương
Chè Cà

phê
Cao su
1976–80 2,0 –0,4 9,9 11,6 5,1 8,8 0,6
1981–85 5,5 6,3 8,8 9,5 7,4 23,4 2,4
1986–88 2,2 3,1 7,1 0,4 –0,4 29,0 –0,3
1989–93 4,8 4,7 3,3 6,6 5,7 35,1 17,6
1994–99 6,7 5,9 18,2 3,0 9,0 22,0 14,1
2000–03 4,6 2,4 1,8 11,8 11,7 8,7 6,2
1981–88 (TB) 4,5 4,6 5,3 6,5 5,0 28,9 1,9
1989–2003 (TB) 5,4 4,4 8,4 7,5 7,9 23,3 14,6
a
Vi giá c đnh năm 1994.
Ngun: Niên giám thng kê 1999, 2000, 2001, và 2004.
18
From: Marsh S.P., T.G. MauAulay và Phm Văn Hùng, 2007 Phát trin nông
nghip và chính sách đt đai  Vit Nam ACIAR Monograph No. 123a, 272p.
thôn, th trưng,… mà trưc đây thuc trách
nhim qun lý ca các HTX nông nghip (Cúc
1995). Đ gii quyt các vn đ này Lut Đt
đai đã ra đi năm 1993.
      
   
Trong sut thi kỳ đi mi, mt lot các chính
sách và văn bn lut trong lĩnh vc nông
nghip và nông thôn, đc bit liên quan đn
s dng đt đai đã ra đi. Nhng chính sách
quan trng nht là Lut Đt đai năm 1993, sau
đó là Lut Đt đai sa, đi b sung năm 1998
và 2001; Lut Đt đai mi năm 2003; Ngh
đnh 64/CP năm 1993 và Ngh đnh 02/CP

năm 1994 v quy đnh trong phân b đt rng
và đt nông nghip. Bên cnh đó cũng có mt
lot các chính sách liên quan trc tip hoc h
tr gián tip đn vn đ v đt đai.
eo Lut Đt đai 1993, h nông dân đưc giao
quyn s dng rung đt lâu dài vi 5 quyn
- quyn chuyn nhưng, quyn chuyn đi,
quyn cho thuê, quyn tha k và quyn th
chp. Ngưi có nhu cu s dng đưc giao đt
trong thi hn 20 năm đi vi cây hàng năm và
ngư nghip, 50 năm đi vi cây lâu năm. Vic
giao đt s đưc tin hành li ti thi đim cui
chu kỳ giao đt nu như ngưi s dng đt
vn có nhu cu s dng. Lut Đt đai cũng quy
đnh mc hn đin đi vi h nông dân, c th
đi vi cây hàng năm là 2 hecta  min Bc và
các tnh min Trung; 3 hecta đi vi các tnh
phía Nam; đi vi cây lâu năm quy đnh ti đa
là 10 hecta đi vi các xã vùng đng bng và 30
hecta đi vi vùng trung du và min núi (B
Nông nghip & PTNT 2000).
Cùng vi vic giao đt cho các h nông dân thì
giy chng nhn quyn s dng đt cũng đưc
các cơ quan chc năng xem xét và cp cho các
nông h. Đn năm 1998, giy chng nhn quyn
s dng đt (LUCs) đã đưc cp cho 71% h
nông dân, cui năm 2000 con s này là trên 90%
(Do & Iyer 2003). Đi vi đt rng  khu vc
trung du và min núi nơi có rt nhiu phong
tc tp quán thì vic giao đt phc tp hơn, quá

trình cp giy chng nhn din ra chm hơn
(B Nông nghip & PTNT 2002a; V 2002) và
quá trình này vn đang đưc tip tc.
Vào năm 1998, ngưi nông dân đưc giao thêm
2 quyn s dng na đó là quyn cho thuê li
và quyn đưc góp vn đu tư kinh doanh bng
đt đai. Năm 2001, nhng sa đi b sung Lut
Đt đai năm 1993 cho phép ngưi s dng
đưc tng đt đai cho h hàng, bn bè ca h
và đưc đn bù nu b thu hi. S b sung này
cũng đưa ra mt lot các thay đi liên quan đn
đt đai và thay đi trong th tc đang ký đt
đai. Lut Đt đai mi ra đi thay th cho Lut
Đt đai năm 1993 và các sa đi b sung ca
Lut đt đai đưc ban hành vào tháng 12 năm
2003 và có hiu lc t tháng 7 năm 2004. Đi
vi đt nông nghip không có s thay đi v
thi hn s dng và din tích hn đin so vi
Lut Đt đai năm 1993. Tuy nhiên, ln đu tiên
đt đai đưc chính thc xem như là “hàng hoá
đc bit’ có giá tr và chính vì th có th chuyn
nhưng (thương mi). Lut Đt đai mi vn
khng đnh “đt đai là tài sn ca Nhà nưc” và
cũng cho rng cn có s khuyn khích đi vi
th trưng bt đng sn bao gm th trưng các
quyn s dng đt đi vi khu vc thành th.
Cá nhân (ngưi nông dân) và các t chc kinh
t đưc quyn tham gia vào th trưng này.
Nhng thay đi trong chính sách đt đai ca
Vit Nam t năm 1981 đn nay đã góp phn

đáng k trong vic tăng nhanh sn lưng nông
nghip và phát trin khu vc nông thôn. Tng
sn lưng nông nghip tăng 6,7%/năm trong
sut giai đon 1994-99 và khong 4,6% trong
giai đon 2000-2003. An toàn lương thc quc
19
From: Marsh S.P., T.G. MauAulay và Phm Văn Hùng, 2007 Phát trin nông
nghip và chính sách đt đai  Vit Nam ACIAR Monograph No. 123a, 272p.
gia không còn là vn đ nghiêm trng na và
nghèo đói đang tng bưc đưc đy lùi. Tuy
nhiên, rt nhiu thách thc đt ra đi vi nông
nghip Vit Nam như giá c sn phm nông
nghip gim, cnh tranh tăng cao khi Vit Nam
hi nhp kinh t toàn cu thông qua Hip đnh
t do thương mi các nưc ASEAN (AFTA) và
gia nhp WTO, và tc đ tăng trưng ca sn
xut nông nghip đang có xu hưng chm dn.
Hơn na, nông dân Vit Nam vn còn tương
đi nghèo và mt t l cao dân s vn sng da
vào nông nghip là ch yu và h đang sng 
khu vc nông thôn. Điu này s gây ra sc ép
ln đi vi khu vc nông thôn và nhu cu v
tip tc ci cách các chính sách là tt yu.
Liên quan đn đt đai, Nhà nưc đang n lc
hoàn thành vic giao đt (rng) và hoàn thành
vic cp giy chng nhn quyn s dng đt.
Ngoài ra, nhng vn đ liên quan đn đn bù
đt đai và xu hưng quyn s dng đt đưc
giao s hu n đnh và lâu dài đang là áp lc
cn phi xem xét. Nhà nưc giao quyn s

dng đt lâu dài cho ngưi nông dân đ h
yên tâm trong sn xut và Nhà nưc cũng
khuyn khích nông dân coi đt đai như tài sn
s hu riêng ca mình. Tuy nhiên, đt đai vn
thuc s hu Nhà nưc.
        
      
Các chính sách đt đai liên quan đn vic giao
đt và các quyn cho ngưi s dng đt (mt vài
quyn như s hu tư nhân) cho phép s phát
trin ca th trưng đt đai. Điu đó đã mang
li hiu qu trong vic phân b ngun lc trong
điu kin hin nay. Bi các quyn s dng đt
đưc xác đnh rõ ràng và các quyn này có th
thc hin đưc là mt trong nhng điu kin
cn thit. Hiu qu phân b các ngun lc ph
thuc vào môi trưng t nhiên ca các quyn
s hu hin nay (Perman và các cng s 1999).
eo lut pháp ca Nhà nưc Vit Nam, đt
đai là tài sn ca toàn dân và Nhà nưc thng
nht qun lý vi tư cách ngưi đi din. Lut
Đt đai mi năm 2003 tha nhn rng Chính
ph là “đi din cho s hu toàn dân”. Chính
vì đt đai thuc s hu toàn dân nên không
th chuyn quyn s hu cho tng cá nhân
(hay t chc) mc dù cá nhân hay t chc đó
(có th là ngưi nưc ngoài – Vit Kiu) có th
s hu hoc chuyn nhưng tài sn trên đt, ví
d như nhà ca đưc xây dng trên tha đt
đó. Các cá nhân (tr ngưi nưc ngoài), h

nông dân và các t chc có th s dng hoc
chuyn nhưng quyn s dng đt.
Nhng chính sách ci cách đt đai vào năm
1993 vi mc đích giúp ngưi nông dân có
đưc s đm bo trong vic s dng đt thông
qua vic giao đt nông nghip s dng n đnh,
lâu dài và và cung cp giy chng nhn quyn
s dng đt. Tuy nhiên, thi hn giao đt vn
còn ngn và vn chưa đưc thay đi trong Lut
Đt đai mi năm 2003. Điu này có th khin
ngưi dân chưa yên tâm trong vic đu tư dài
hn trong nông nghip. êm vào đó, tính linh
hot trong s dng đt vn b ràng buc, cá bit
là s chuyn đi sang các loi cây trng khác
trên din tích đt lúa truyn thng.
Bng vic tăng tính đm bo chc chn cho
ngưi s dng đt; to điu kin thun li
trong vic tip cn vi các ngun tín dng
thông qua vic cho phép h có quyn th chp
quyn s dng đt và các quyn s dng đt
đưc xem xét như nhng mt hàng có th đem
ra kinh doanh. Lut Đt đai năm 1993 đã to
cơ s cho th trưng đt đai ca Vit Nam (Do
& Iyer 2003). Tuy nhiên, như mt vài nơi trên
th gii, giy chng nhn quyn s dng đt 
Vit Nam không nm ngoài nhng ràng buc
và yêu cu ca lut pháp. Kh năng chuyn
nhưng, cho thuê, chuyn đi, th chp hay
20
From: Marsh S.P., T.G. MauAulay và Phm Văn Hùng, 2007 Phát trin nông

nghip và chính sách đt đai  Vit Nam ACIAR Monograph No. 123a, 272p.
tha k quyn s dng đt thay đi tuỳ theo
tng loi đt, ngưi s dng đt và loi quyn
s dng đt (B phn phân tích Đông Á 1997).
Trong chuyn nhưng quyn s dng đt,
ngưi chuyn nhưng phi tr thu và ngưi
đưc chuyn nhưng tr l phí đăng ký. Tương
t như vy, các điu kin này cũng đưc áp
dng đi vi hình thc cho thuê quyn s
dng đt. H nông dân có th đem cho thuê
quyn s dng đt trong trưng hp gia đình
nghèo đói hoc h có ngh nghip khác hay
h thiu kh năng đu tư trên đt đai. Nhng
hn ch liên quan đn giao dch đt đai đưc
đ cp k hơn trong bài vit ca Marsh và
MacAulay (2002). Mt hn ch na đi vi th
trưng đt đai đó là giá tin thuê đt và giá tr
chuyn nhưng không phn ánh giá tr thc
ca đt đai trên th trưng, nó đưc xác đnh
trong khung đnh giá ca Chính ph mc dù
hin nay Lut Đt đai mi 2003 đã nêu khung
giá đt nên gn sát vi mc giá th trưng.
Vit Nam là mt nưc đông dân và qu đt có
hn, chính vì vy giá tr ca đt đai là rt ln
và các quyn s dng đt gi vai trò rt quan
trng. Nhng quyn này có ý nghĩa trong vic
ci thin s phát trin ca khu vc tư nhân
nhưng ny sinh mt s vn đ v mt ý thc
h (AusAID 2001; B phn phân tích Đông
Á 1997; Fforde 1995). Bên cnh đó cũng có

nhng tranh lun liên quan đn vic nên có
hay không mt th trưng đt đai không còn
ràng buc trong mt chng mc nào đó. Cũng
ging như vy, các quyn s dng đt cũng
nên đưc áp dng trong mt thi gian dài hơn
và có th thc hin vi ít hơn các lut l và
ràng buc. Khi đó chúng s gn ging vi khái
nim đt đai thuc s hu tư nhân như  mt
s nưc phương tây. Vic giao đt vi thi hn
dài hơn chc chn s đem li mt s li ích,
đc bit là s dng và đu tư hiu qu hơn.
    
   
    
 
 
Vit Nam vi din tích đt nh hp và dân s
đông và tăng trưng nhanh  khu vc nông
thôn đã gây ra sc ép ln v dân s trong mi
quan h vi đt đai. Kt qu ca nhng chính
sách ci cách kinh t, t l phn trăm GDP
t nông nghip đang gim đu qua các năm
(Tng cc ng kê 2002, 2004). Tuy nhiên,
t trng lao đng trong nông nghip vn còn
chim t l cao, ch gim t 71% năm 1993
xung còn 66% năm 1998 (Ngân hàng th gii
2000). Nhng năm gn đây thành phn lao
đng trong lĩnh vc nông nghip đã có nhiu
thay đi. T năm 1998, t l s ngưi làm vic
ch yu trong nông nghip ca h hay trang

tri ca h đã gim t 2/3 xung còn dưi
½, rt nhiu ngưi đã có vic làm tr lương,
ví d khong 30% năm 2002 so vi 19% năm
1998 (Ngân hàng phát trin Á Châu và cng
s 2004).
Mc dù t l tham gia th trưng lao đng ca
Vit Nam là mt trong nhng nưc cao nht
so vi các nưc trên th gii (Ngân hàng phát
trin Á Châu và cng s 2004),  khu vc nông
thôn vn còn nhiu thi đim dư tha lao
đng c tht nghip và bán tht nghip. Quy
mô nông h nh cng vi vic s ngưi làm
trong lĩnh vc nông nghip cao dn đn năng
sut lao đng trong nông nghip thp. Cơ hi
cho vic tăng năng sut lao đng trong nông
nghip ch xut hin khi lao đng chuyn bt
ra khi lĩnh vc nông nghip. Tuy nhiên, hin
nay đang có rt nhiu hn ch đi vi lao đng
21
From: Marsh S.P., T.G. MauAulay và Phm Văn Hùng, 2007 Phát trin nông
nghip và chính sách đt đai  Vit Nam ACIAR Monograph No. 123a, 272p.
di cư hay di chuyn t nông thôn ra thành th.
Nhưng s chênh lch ln v thu nhp gia
thành th và nông thôn đã thu hút mt b phn
ln dân cư di chuyn ra khu vc thành ph
bt chp các rào cn v qun lý Nhà nưc và
nhng rào cn này có th không đ mnh đ
ngăn cn đưc lung di dân này (Ngân hàng
phát trin Á Châu và cng s 2004).
Mc dù t l đăng ký hc bc tiu hc và

trung hc cơ s cao nhưng nhng k năng
và trình đ giáo dc  nông thôn vn còn rt
hn ch. S liu điu tra nông h trong D
án ACIAR cho thy rng rt nhiu ch h
chưa hoàn thành ht bc tiu hc và rt nhiu
ngưi không có cơ hi đ tham gia các khoá
đào to t các dch v khuyn nông ca Nhà
nưc. Nhng dch v này vi ngun lc hn
hp và không th tip cn đưc đn ht tt c
các ngưi dân  tng làng, xã (Trn anh Bé
2004). T l đn trưng cao nên trình đ hc
vn ca b phn dân s tr cao hơn, t nhng
năm 1990 có th thy đưc xu hưng ngày
càng tăng nhng ngưi lao đng quay tr li
vi trưng hc (Ngân hàng th gii 2003). Tuy
nhiên, t l đăng ký theo hc bc trung hc
vn còn thp trong b phn ngưi nghèo vì
các chi phí trc tip và gián tip (Ngân hàng
phát trin Á Châu và cng s 2004). B phn
ngưi nghèo tp trung trong dân s nông thôn
nên trình đ hc vn  khu vc này vn còn
rt thp.
 
Nghèo đói  Vit Nam đưc công nhn là
gim mt cách đáng k và Vit Nam đưc
đánh giá là ‘mt nưc thành công nht v xoá
đói gim nghèo trong lch s phát trin kinh
t’ (Ngân hàng phát trin Á Châu và cng s
2004, trang xi). S dng cách tip cn tiêu
dùng và đưng nghèo đói chun quc t,

nghiên cu đã ch ra rng t l dân s sng
trong tình trng nghèo đói đã gim t 58%
năm 1993 xung còn 37% năm 1998 và 29%
năm 2002. Cùng vi vic gim t l nghèo đói,
các ch s xã hi cũng đưc ci thin đáng k,
như các ch tiêu t l hc sinh đn trưng, t l
sinh và t l cht.
Tuy nhiên, vn còn có s khác bit trong xoá
đói gim nghèo. Mc dù, thu nhp t nông
nghip có ci thin nhưng nghèo đói vn đã
và đang tp trung nhiu  khu vc nông thôn
(Ngân hàng phát trin Á Châu và cng s
2004); Liên hp quc 1999; Ngân hàng th
gii 2000). Mt lot các vn đ khác chng hn
như tiêu dùng bình quân h  khu vc thành
th cao hơn bình quân h  khu vc nông
thôn ti 78% (Ngân hàng phát trin Á Châu
và cng s 2004). êm vào đó rt nhiu h
 nông thôn có mc thu nhp cao hơn đưng
nghèo đói không nhiu và rt d b “sc thu
nhp” khi có các vn đ xy ra chng hn như
m đau hoc tai nn; mt mùa; tht bi trong
đu tư (gia súc cht…); s gim giá ca mt s
mt hàng nông sn ch yu; cơ hi v vic làm
phi nông nghip thp và không n đnh. Tt
c nhng điu này có th đy ngưi nông dân
xung dưi đưng nghèo đói bt c lúc nào.
Các nghiên cu cũng đã ch ra rng t l nông
dân không đt đang tăng  Vit Nam, đc bit
là vùng đng bng sông Cu Long (Ngân hàng

phát trin Á Châu và cng s 2004). Báo cáo
ca Ngân hàng th gii ti Vit Nam (năm
2000) cho rng s mt cân bng trong mi
quan h đt đai ngày càng tăng, to ra khong
cách hu hình gia b phn nông dân không
đt và nhng ngưi nhiu đt, vi nhng h
nông dân không th kim sng trên chính
tha đt ca h và h đang phi tìm kim cơ
hi vic làm bng nhng công vic khác ngoài
nông nghip.
22
From: Marsh S.P., T.G. MauAulay và Phm Văn Hùng, 2007 Phát trin nông
nghip và chính sách đt đai  Vit Nam ACIAR Monograph No. 123a, 272p.
Công nghip nông thôn là ngành có th to ra
vic làm phi nông nghip cho ngưi dân thì
đang trong tình trng kém phát trin (Luong &
Unger 1999). Mt cách khái quát hơn do trình
đ hc vn thp ca ngưi dân  khu vc nông
thôn đã làm tăng thêm nhng hn ch. Trong
vn đ vic làm và tăng thu nhp trong nông
nghip, các dch v và các doanh nghip phi
nông nghip có vai trò then cht trong công
cuc xoá đói gim nghèo trong thi gian ti.
Chính ph Vit Nam đ cao và duy trì công
cuc xoá đói gim nghèo trong chin lưc
ci cách kinh t, bao gm s tp trung đu tư
vào khu vc nông thôn (Ngân hàng th gii
2003). Ngân hàng phát trin Á Châu cho rng
xoá đói gim nghèo cn đưc duy trì liên tc
trong h thng các gii pháp ci cách kinh t

ca Chính ph (Ngân hàng phát trin Á Châu
và cng s 2004).
        
Có khong 80% trong tng s hơn 80 triu
dân sinh sng ti khu vc nông thôn và Vit
Nam hin có trên 11 triu h nông dân. Chính
sách giao đt nông nghip đã dn đn kt qu
là rung đt nh l và manh mún, đc bit là 
min Bc. Nguyên nhân là do nh hưng ca
quan đim cn phi phân chia đt đai công
bng. Mc dù chính sách giao đt đã góp phn
đem li nhng kt qu đáng khích l cho phát
trin nông nghip và nông thôn trong nhng
năm gn đây nhưng đt đai manh mún và din
tích nh l là nhng vn đ rt ln hin nay
làm gim tính hiu qu và làm tăng nhng
mâu thun liên quan đn đt đai.
Ưc tính có khong t 75 đn 100 triu mnh
rung  Vit Nam (Hùng và cng s 2004;
Ngân hàng th gii 2003), tính trung bình mt
h có t 7 đn 8 mnh. Khong 10% ca tng
s mnh này có din tích rt nh, khong 100
m /mnh hoc nh hơn. (Phien 2001). S
nh l và ri rác ca rung đt cn tr vic cơ
gii hoá, ng dng công ngh và đòi hi phi
đu tư nhiu thi gian và lao đng hơn cho
các hot đng bi khong cách quá xa gia các
mnh rung (Blarel và cng s 1992; Hùng
và cng s 2004; Lan 2001).  khu vc các
tnh phía Nam, s manh mún ca rung đt ít

có hoc không quá nghiêm trng, tính trung
bình mt h  đng bng sông Cu Long ch
có t 1 đn 2 mnh. Đó là do vic phân chia
rung đt không quá chú trng đn tính công
bng, hơn na vic giao đt cho các h nông
dân dưng như đưc thc hin da trên tình
trng đt đai mà h có trưc ngày thng nht
đt nưc năm 1975 (Do và Iyer 2003; Luong
và Unger 1999; Marsh và MacAulay 2002;
Ravallion và van de Walle 2001, 2003).
Mc dù quy mô đt đai ca nông h thay đi
gia các vùng, min trên phm vi c nưc
nhưng nhìn chung vn vi đc tính là nh,
bình quân đu ngưi ch dao đng khong 0,2
hecta (Ngân hàng th gii 2001a). Quy mô
nh đã nh hưng ti thu nhp tim năng ca
sn xuât nông nghip. Trong khuôn kh D
án ACIAR, khong 50% s h nông dân đưc
điu tra có thu nhp ròng dưi 10 triu đng
(khong 645 USD) năm 2000.
Mc dù Lut Đt đai đã quy đnh mc hn
đin nhưng nó hu như không có nh hưng
gì đn các tnh khu vc đng bng vì hu ht
đt đai đưc giao thp hơn nhiu so vi mc
hn đin là 2 hoc 3 hecta.  nhng khu vc
có đt chưa s dng thì mc hn đin không
có tính bt buc. Din tích đt đai vưt quá
mc hn đin có th đưc Nhà nưc cho thuê
và thưng xuyên không phi tr tin thuê, đc
bit đi vi các loi đt đưc xem là không

đem li hiu qu cao (chng hn như đt đi
trc  các vùng trung du).
23
From: Marsh S.P., T.G. MauAulay và Phm Văn Hùng, 2007 Phát trin nông
nghip và chính sách đt đai  Vit Nam ACIAR Monograph No. 123a, 272p.
Qui mô din tích đt đai ca h nh và manh
mún đang là mt rào cn đi vi s phát trin
ca nông nghip  Vit Nam, Chính ph đang
khuyn khích vic chuyn đi rung đt, đc
bit là  min Bc (Hùng và cng s 2004), và
cho phép các h có s lưng đt đai vi din
tích ln hơn thông qua các chính sách h tr
phát trin kinh t trang tri. Các nghiên cu
da trên s liu điu tra mc sng dân cư Vit
Nam năm 1993 cho thy quá trình giao đt
din ra dưi hình thc Khoán 10 năm 1988 và
Lut Đt đai năm 1993 không b chi phi bi
ngưi giàu hay ngưi giàu đưc nhiu đt hơn.
Quá trình giao đt đã cho kt qu là phân chia
đt đưc thc hin theo ch nghĩa bình quân
nhiu hơn (Ravallion & van de Walle 2001).
Tuy nhiên, nhng kt qu nghiên cu gn
đây da trên s liu điu tra mc sng dân cư
giai đon 1997-1998 ch ra rng s tích t đt
đai ca nhng h nông dân khá gi và nhng
h nông dân có trình đ văn hoá cao đang
xut hin, đc bit vi nhng h đã có quá
trình gn bó lâu dài vi mt khu vc c th
(Ravallion & van de Walle 2003).
     

Mc dù th trưng quyn s dng đt đang
đưc phát trin và m rng  Vit Nam đ
phù hp vi nhng ci cách đt đai nhưng
nó vn b gii hn. Nhng hn ch đang tn
ti trong vic giao dch các quyn s dng
đt vi nhng văn bn pháp quy chính thc
quy đnh c th v trưng hp áp dng và đi
tưng áp dng (Marsh & MacAulay 2002). Tuy
nhiên, theo Lut Đt đai năm 1993 rt nhiu
nhà nghiên cu đã ch ra rng vic chuyn
nhưng đt đai đang din ra (Chung 1994:
Deininger & Jin 2003; Do & Iyer 2003; Fforde
1995; Ravallion & van de Walle 2003), và rt
nhiu trong s đó đang din ra bt hp pháp
(Do & Iyer 2003; Humphries 1999; Kerkviliet
Trâu là công c ch yu cho công vic làm đt trên nhng vùng đt manh mún  min Bc. S quá
manh mún ca rung đt là rào cn cho vic áp dng máy móc.
24
From: Marsh S.P., T.G. MauAulay và Phm Văn Hùng, 2007 Phát trin nông
nghip và chính sách đt đai  Vit Nam ACIAR Monograph No. 123a, 272p.
200; Ngân hàng th gii 2003). Lý do dn ti
s xut hin ca quá trình chuyn nhưng đt
đai bt hp pháp là do các chi phí liên quan
đn vic đăng ký chuyn nhưng, thi gian
tin hành, các th tc rưm rà và các quy đnh
không rõ ràng cng vi nhng chi phí cơ hi
quá cao ca vic cho thuê đt  các vùng ven
đô và  dc các con đưng quc l liên tnh.
Humphries (1999) cũng chú ý rng tt c các
h nông dân ch đưc cp mt giy chng

nhn quyn s dng đt cho tt c các mnh
rung ca h và kt qu là nu h nông dân
mun cho hay chuyn nhưng bt c mnh
rung nào h phi làm mi li giy chng
nhn quyn s dng đt (xét v mt lý thuyt).
Công vic này đòi hi các chi phí giao dch và
các chi phí giao dch này thưng không xut
hin trong các văn bn chính thc.
Hn ch th hai ny sinh là do giá tr thuê đt
và chuyn nhưng đt không phn ánh ht giá
tr thc t th trưng mà giá thuê và chuyn
nhưng đưc xác đnh bi khung giá ca Nhà
nưc, vi giá c thc đưc n đnh bi cơ quan
có thm quyn cp tnh. Lut Đt đai mi có
hiu lc t tháng 7/2004 đã đưa ra khung giá
cho th trưng quyn s dng đt gn sát vi
giá th trưng hơn. Hn ch th ba liên quan
đn vic các h nông dân bt đc dĩ phi bán
quyn s dng đt ca h, tr phi h có bt c
cơ hi nào tt hơn vi ri ro thp hơn.
Mt s báo cáo có các kt qu trái ngưc nhau
trong vic m rng th trưng quyn s dng
đt. Da vào vic phân tích s liu trong cuc
điu tra mc sng dân cư (VLSS) 1997-98,
Ravallion và van de Walle (2003, trang 11) đã
ch ra rng “Vn chưa có s hình thành rõ rt
mt th trưng thuê mưn đt đai k t khi có
chính sách đi mi”. Tuy nhiên, mt nghiên
cu khác ca Ngân hàng th gii cũng da
trên s liu điu tra VLSS 1997-98 li đưa ra

mt kt lun trái ngưc là “Có bng chng
cho thy có s hot đng ca th trưng đt
đai đang din ra vi tc đ nhanh vi các hot
đng giao dch v đt đai. Tuy nhiên, nhng
giao dch đt din ra khác nhau  các vùng
khác nhau” (Deininger và Jin 2003, trang 12).
Trong nghiên cu thuc D án ACIAR cũng
cho thy rng th trưng đt đai đang din ra
sôi đng nhưng mc đ có s khác nhau gia
các vùng. C th hot đng thuê mưn đt
đai din ra mnh m hơn so vi các hot đng
mua bán đt đai, đc bit là  min Bc.
 
Vit Nam đang trong quá trình thc hin các
chính sách đi mi h thng ngân hàng và đã
tng bưc t do hoá th trưng tín dng (Ngân
hàng th gii 2003). Tuy nhiên, các h nông
dân nghèo nói riêng và khu vc nông thôn nói
chung đưc nhìn nhn là đang phi đi mt vi
các khó khăn trong vic tip cn vi các ngun
tín dng (Dương và Izumida 2002; Ngân hàng
th gii 1998). Lch s phát trin th trưng
tín dng ca Vit Nam đã có nhng lúc b bóp
méo bi các can thip ca Chính ph vi tín
dng ưu tiên cho các doanh nghip Nhà nưc
và các chương trình sn xut các ngành hàng
khác nhau (Ngân hàng th gii 1998). êm
vào đó, các chính sách tín dng nông nghip
 Vit Nam thưng đưc s dng như nhng
công c ca chính sách xã hi vi mc tiêu tài

tr cho các h và các vùng nghèo thông qua
các hot đng ca Ngân hàng chính sách xã hi
(trưc đây là Ngân hàng ngưi nghèo).
Các hot đng tín dng thương mi cho h
nông dân bt đu t năm 1993. Ngh đnh
14/CP giúp các h nông dân có th tip cn
đưc vi các ngun tín dng, trong khi trưc
Nghi đnh này các h nông dân ch có th vay
ngân hàng thông qua các t chc xã hi. Cũng
25
From: Marsh S.P., T.G. MauAulay và Phm Văn Hùng, 2007 Phát trin nông
nghip và chính sách đt đai  Vit Nam ACIAR Monograph No. 123a, 272p.
theo Ngh đnh này, tín dng có th đưc cung
cp trc tip cho các h nông dân thông qua
ngân hàng thương mi hoc các t chc tài
chính. Lut Đt đai 1993 giao quyn s dng
đt cho các h nông dân và các quyn này
đưc s dng đ th chp trong các hot đng
vay ngân hàng.
Tuy nhiên, lưng vay ngân hàng b gii hn
khi s dng quyn s dng đt đ th chp.
Ngân hàng coi quyn s dng đt như là s
cam kt cho các khon vay đã đưc s ng
h ca chính quyn và các t chc chính tr
xã hi  khu vc nông thôn. Giá tr quyn s
dng đt trong mi S đ là ging nhau và
không ph thuc vào din tích đt đai hay
giá tr ca đt đai hoc các tài sn trên mnh
đt đó (ví d như cây công nghip). S dng
quyn s dng đt như là mt khon tín chp

giúp h nông dân có th vay mt lưng nht
đnh. Da trên các quy đnh hin hành, lưng
vay t Ngân hàng Nông nghip và PTNT
(VBARD) không vưt quá 10 triu đng đi
vi các h nông dân và không vưt quá 20
triu đng đi vi các h nông dân sn xut
hàng hoá hay trang tri. Li ích ca vic dùng
giy chng nhn quyn s dng đt th chp
đ vay ngân hàng đã giúp cho các h nông
dân d tip cn hơn vi các ngun tín dng,
đc bit là các h nông dân sn xut nh l và
thiu vn. Mc dù quyn s dng đt đã đưc
s dng như mt khon th chp nhưng nu
có xy ra vic tch thu quyn s dng đt đ
th n thì ngân hàng khó có th cho thuê
hay bán mnh đt đó. Các khó khăn trong
vic s dng giy chng nhn quyn s dng
đt đ th chp đã đưc công b rt nhiu
trong các nghiên cu (Dương và Izumida
2002; Humphries 1999; i báo Kinh t
Vit Nam 2001).
T l nghèo đói  Vit Nam đã đưc gim đáng k trong thp k va qua. Nhng hc sinh dân tc
Hơ-Mông  Hà Giang - mt tnh thuc khu vc min núi phía Bc thưng xut thân t các gia
đình nghèo nhưng gương mt ca các em đã ánh lên mt tương lai tươi sáng.