Vai trò lãnh đạo của đảng cộng sản việt nam trong xây dựng và hoàn thiện nhà nước hiện nay
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.14 MB, 108 trang )
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
..................................................
NGUYỄN HẢI ĐĂNG
VAI TRÒ LÃNH ĐẠO CỦA ĐẢNG CỘNG SẢN VIỆT NAM
TRONG XÂY DỰNG VÀ HOÀN THIỆN NHÀ NƯỚC HIỆN NAY
LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH TRỊ HỌC
Hà Nội – 2020
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
..................................................
NGUYỄN HẢI ĐĂNG
VAI TRÒ LÃNH ĐẠO CỦA ĐẢNG CỘNG SẢN VIỆT NAM
TRONG XÂY DỰNG VÀ HOÀN THIỆN NHÀ NƯỚC HIỆN NAY
Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành chính trị học
Mã số: 60.31.02.01
Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Anh Cường
XÁC NHẬN HỌC VIÊN ĐÃ CHỈNH SỬA THEO QUYẾT NGHỊ CỦA HỘI
ĐỒNG CHẤM LUẬN VĂN THẠC SĨ
Chủ tịch Hội đồng chấm luận văn thạc sĩ
Người hướng dẫn khoa học
PGS.TS. Phạm Quốc Thành
PGS.TS. Nguyễn Anh Cường
Hà Nội – 2020
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi.
Các số liệu và kết luận khoa học trong Luận văn là trung thực và chưa
từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác.
Tác giả luận văn
Nguyễn Hải Đăng
1
Mục Lục
Mục Lục ................................................................................................................................. 1
Danh mục các ký hiệu và chữ viết tắt .................................................................................... 4
Mở đầu .................................................................................................................................. 5
Chương 1: Lý luận về vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam trong xây dựng
và hoàn thiện Nhà nước..................................................................................................... 19
1.1. Lý luận cơ bản về đảng cầm quyền ở Việt Nam hiện nay ......................................... 19
1.1.1. Một số khái niệm ...................................................................................................... 19
1.1.2. Đảng cầm quyền ở Việt Nam hiện nay ...................................................................... 20
1.2. Đảng lãnh đạo xây dựng và hoàn thiện Nhà nước .................................................... 25
1.2.1. Một số khái niệm cơ bản về Đảng lãnh đạo xây dựng, hoàn thiện Nhà nước ........... 25
1.2.2. Nội dung Đảng lãnh đạo xây dựng và hoàn thiện Nhà nước ..................................... 26
1.2.3. Phương thức lãnh đạo xây dựng và hoàn thiện Nhà nước của Đảng ......................... 27
1.3. Cơ sở chính trị trong hoạt động lãnh đạo xây dựng và hoàn thiện Nhà nước hiện
nay ....................................................................................................................................... 30
1.3.1. Tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng nhà nước kiểu mới .......................................... 30
1.3.2. Quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về nhà nước pháp quyền ......................... 33
Tiểu kết chương 1 .............................................................................................................. 37
Chương 2: Thực trạng và những vấn đề đặt ra trong lãnh đạo xây dựng và hoàn thiện
Nhà nước của Đảng Cộng sản Việt Nam ......................................................................... 38
2.1. Thực trạng .................................................................................................................... 38
2.1.1. Những thành tựu cơ bản trong lãnh đạo xây dựng và hoàn thiện Nhà nước ............. 38
2.1.2. Những hạn chế trong sự lãnh đạo của Đảng đối với quá trình xây dựng và hoàn thiện
Nhà nước .............................................................................................................................. 61
2.1.3. Nguyên nhân .............................................................................................................. 72
2.2. Những vấn đề đặt ra .................................................................................................... 74
2.2.1. Kiên định mục tiêu độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội trong xây dựng
Nhà nước .............................................................................................................................. 74
2.2.2. Đổi mới sự lãnh đạo của Đảng trong xu thế toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế ......... 75
2.2.3. Xây dựng cơ sở kinh tế - xã hội của Nhà nước.......................................................... 76
2.2.4. Tính pháp quyền trong xây dựng và hoàn thiện Nhà nước ........................................ 77
Tiểu kết chương 2 .............................................................................................................. 78
2
Chương 3: Quan điểm và giải pháp tăng cường vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản
Việt Nam trong xây dựng và hoàn thiện Nhà nước thời gian tới .................................. 79
3.1. Dự báo những nhân tố tác động tới quá trình Đảng lãnh đạo xây dựng và hoàn
thiện Nhà nước Việt Nam thời gian tới ............................................................................. 79
3.2. Quan điểm .................................................................................................................... 82
3.2.1. Bảo đảm sự lãnh đạo trực tiếp và toàn diện của Đảng............................................... 82
3.2.2. Lãnh đạo xây dựng, hoàn thiện Nhà nước phải tiến hành toàn diện, đồng bộ cả lập
pháp, hành pháp và tư pháp ................................................................................................. 83
3.2.3. Bảo đảm tính pháp quyền trong xây dựng, hoàn thiện pháp luật; phát huy dân chủ,
quyền con người .................................................................................................................. 83
3.2.4. Phát huy tính tích cực, chủ động của các tổ chức trong hệ thống chính trị và nhân
dân ........................................................................................................................................ 85
3.2.5. Chú trọng lãnh đạo công tác cán bộ là điều kiện để tăng cường sự lãnh đạo của Đảng
trong hình mới...................................................................................................................... 86
3.3. Những giải pháp cơ bản .............................................................................................. 86
3.3.1. Nâng cao hiệu quả lãnh đạo của Đảng trong xây dựng và hoàn thiện Nhà nước thời
gian tới ................................................................................................................................. 87
3.3.2. Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng trong tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước88
3.3.3. Lãnh đạo xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà
nước pháp quyền XHCN Việt Nam ..................................................................................... 92
3.3.4. Phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể chính trị - xã hội, vai trò của
nhân dân và cán bộ, đảng viên trong xây dựng và hoàn thiện Nhà nước ............................ 94
3.3.5. Đổi mới sự lãnh đạo của Đảng trong công tác cán bộ ............................................... 95
Tiểu kết chương 3 .............................................................................................................. 97
Kết luận ............................................................................................................................... 98
Tài liệu tham khảo ............................................................................................................. 100
3
Danh mục các ký hiệu và chữ viết tắt
STT
Từ, cụm từ viết tắt
Được hiểu là:
1
Đảng
Đảng Cộng sản Việt Nam
2
Nhà nước
Nhà nước Việt Nam
3
Nước Việt Nam
Nước Cộng hòa XHCN Việt Nam
4
Đại hội
Đại hội đại biểu toàn quốc Đảng Cộng sản
Việt Nam
5
Nxb
Nhà xuất bản
6
XHCN
Xã hội chủ nghĩa
4
Mở đầu
1. Tính cấp thiết của đề tài
Vấn đề xây dựng nhà nước luôn là một trong những vấn đề trung tâm
trong xây dựng hệ thống chính trị của các quốc gia trên thế giới. Với vai trò là
công cụ thể hiện và thực hiện ý chí, quyền lực của nhân dân, nhà nước là thiết
chế quyền lực đặc biệt, có chức năng đại diện, thay mặt nhân dân quản lý toàn
bộ hoạt động của đời sống xã hội. Để phát huy vai trò, chức năng của nhà
nước trong hệ thống chính trị và xã hội thì việc xây dựng, hoàn thiện nhà
nước là công việc quan trọng và cấp thiết của bất cứ một chính đảng cầm
quyền nào.
Tại Việt Nam, Nhà nước là trụ cột của hệ thống chính trị. Từ khi ra đời
vào ngày 2/9/1945 cho đến nay, với tiền thân là nhà nước Việt Nam Dân chủ
Cộng hòa nay là nhà nước Cộng hòa XHCN Việt Nam, nhà nước Việt Nam
đã không ngừng được xây dựng, củng cố và từng bước hoàn thiện để đáp ứng
yêu cầu của từng giai đoạn và thời kỳ cách mạng. Sự phát triển và lớn mạnh
của nhà nước Việt Nam hiện nay không thể không kể đến vai trò của Đảng
Cộng sản Việt Nam với tư cách là lực lượng lãnh đạo Nhà nước và xã hội, là
“chỉ huy trưởng” trong công cuộc kiến thiết, xây dựng và củng cố Nhà nước.
Quá trình xây dựng Nhà nước Việt Nam là một quá trình lịch sử lâu dài bắt
đầu từ ngày khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa 2/9/1945 và thi
hành Hiến pháp 1946. Cho đến nay, trải qua nhiều thăng trầm, nhiều giai đoạn
lịch sử khác nhau song quá trình đó vẫn được tiếp tục với những bước kế
thừa, phát huy phù hợp với sự phát triển của thời đại.
Một chế độ xã hội hay một chính đảng có duy trì, tồn tại được lâu dài
hay không phụ thuộc phần lớn vào việc chế độ, chính đảng đó có xây dựng và
duy trì được một nhà nước chính đáng có hiệu lực, hiệu quả không. Với vị trí
là hạt nhân lãnh đạo của hệ thống chính trị Việt Nam, sự lãnh đạo của Đảng
đối với quá trình xây dựng và hoàn thiện Nhà nước của dân, do dân và vì dân
5
là vô cùng quan trọng, một mặt đảm bảo hiện thực hóa mục tiêu chính trị của
Đảng, mặt khác củng cố và duy trì vai trò lãnh đạo, cầm quyền của mình.
Trong bối cảnh kỳ đổi mới toàn diện đất nước, hội nhập kinh tế quốc tế và sự
phát triển mạnh mẽ của cách mạng công nghiệp lần thứ tư đòi hỏi Nhà nước
phải có sự đổi mới theo hướng hợp lý, pháp quyền và có khả năng thích ứng
nhanh với những nhu cầu, thay đổi nhanh chóng của đời sống xã hội. Điều
này đòi hỏi sự lãnh đạo đúng đắn, hiệu quả của Đảng Cộng sản Việt Nam đối
với quá trình xây dựng và hoàn thiện Nhà nước thời gian tới.
Chính vì vậy, tác giả Luận văn lựa chọn đề tài “Vai trò lãnh đạo của
Đảng Cộng sản Việt Nam trong xây dựng và hoàn thiện Nhà nước hiện nay”
với mong muốn tiếp tục bổ sung những vấn đề lý luận và thực tiễn về sự lãnh
đạo của Đảng trong xây dựng Nhà nước và kiến nghị các giải pháp mang tính
khả thi nhằm tăng cường sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam trong xây
dựng và hoàn thiện Nhà nước Việt Nam thời gian tới.
2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
Vấn đề xây dựng và hoàn thiện chính quyền nhà nước là vấn đề đã
được nghiên cứu có hệ thống với những cách tiếp cận khác khau. Do đó, trước
khi nghiên cứu vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam trong xây dựng,
hoàn thiện Nhà nước hiện nay, tác giả tìm hiểu các nhóm công trình nghiên
cứu liên quan đến đề tài của Luận văn:
2.1. Nhóm công trình nghiên cứu về vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản
Việt Nam
Đề tài khoa học cấp nhà nước KX.03.08 (2007) : “Phương thức lãnh
đạo của Đảng trong điều kiện xây dựng nhà nước pháp quyền của dân, do
dân, vì dân” do GS.TS Phạm Ngọc Quang làm chủ nhiệm đề tài. Trên cơ sở
nghiên cứu địa vị pháp lý của Đảng và vai trò của một đảng cầm quyền, công
trình chỉ rõ những vấn đề đặt ra trong điều kiện xây dựng nhà nước pháp
quyền. Để giải quyết những vấn đề đặt ra đó, đề tài đã đưa ra những nội dung
6
đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng trong điều kiện xây dựng nhà nước
pháp quyền XHCN ở Việt Nam.
Cũng về lĩnh vực đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng, GS.TS
Phạm Ngọc Quang đã có công trình nghiên cứu “Đổi mới, hoàn thiện phương
thức lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam” xuất bản năm 2008, Nxb Chính
trị Quốc gia Sự thật, Hà Nội. Cuốn sách chuyên khảo đã phân tích sâu sắc và
toàn diện các vấn đề về vị trí, vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam.
Tác giả cuốn sách chỉ rõ vai trò lãnh đạo của Đảng được thông qua nội dung
lãnh đạo và phương thức lãnh đạo. Ngoài ra, tác giả cũng nêu rõ cần phải tiếp
tục đổi mới, nâng cao vai trò lãnh đạo của Đảng đối với các cơ quan trong bộ
máy nhà nước: Quốc hội, Chính phủ và các cơ quan tư pháp.
Tiếp nối các công trình nghiên cứu về vai trò lãnh đạo của một chính
đảng cầm quyền và vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam đối với
Nhà nước và xã hội Việt Nam, GS.TS Nguyễn Văn Huyên đã có công trình
nghiên cứu “Đảng Cộng sản cầm quyền – Nội dung và phương thức cầm
quyền của Đảng”, Nxb Chính trị Quốc gia Sự thật, Hà Nội, xuất bản năm
2011. Vấn đề về đảng chính trị, điều kiện để đảng chính trị trở thành đảng
cầm quyền, vai trò Đảng Cộng sản Việt Nam cầm quyền đã được tập trung
phân tích khá sâu sắc. Ngoài ra, tác giả còn nhấn mạnh đến vai trò lãnh đạo
của Đảng Cộng sản với các nội dung và phương thức cầm quyền. Từ đó, tác
giả nhấn mạnh yêu cầu phải tăng cường vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản
trong bối cảnh hội nhập và phát triển đất nước.
Công trình nghiên cứu của GS.TS Lê Hữu Nghĩa và PGS.TS Bùi Đình
Bôn (2013), “Thẩm quyền và trách nhiệm của Đảng cầm quyền và Nhà nước
trong việc thực hiện quyền lực của nhân dân” , Nxb Chính trị Quốc gia, Hà
Nội. Công trình đã phân tích 3 loại quyền lực và mối quan hệ giữa chúng đó
là: Quyền lực chính trị của Đảng, quyền quản lý của Nhà nước và quyền làm
chủ của nhân dân. Từ đó, phân tích vai trò của Đảng cầm quyền và mối quan
7
hệ giữa Đảng với Nhà nước và nhân dân. Công trình nghiên cứu cũng đã xác
định thẩm quyền và trách nhiệm của Đảng và Nhà nước trong một số lĩnh vực
trọng yếu để đảm bảo quyền lực của nhân dân và đưa ra các giải pháp cơ bản
để Đảng và Nhà nước hoạt động trong khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật.
Bàn về vai trò lãnh đạo và các giải pháp nhằm nâng cao năng lực, sức
chiến đấu của Đảng Cộng sản Việt Nam trong bối cảnh hiện nay, cuốn sách của
PGS.TS Lương Khắc Hiếu và PGS.TS Trương Ngọc Nam (2017), “Nâng cao
năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng trong thời kỳ mới”, Nxb Chính
trị Quốc gia, Hà Nội đã làm rõ những vấn đề xoay quanh vai trò lãnh đạo của
Đảng Cộng sản Việt Nam trong bối cảnh thực hiện các Nghị quyết của Đảng
trong văn kiện Đại hội XII. Bằng việc phân tích những vấn đề đặt ra trong thời
kỳ mới, thực trạng lãnh đạo của Đảng trong bối cảnh hiện nay, hai tác giả đã
nêu rõ sự cần thiết phải nâng cao năng lực lãnh đạo và đặc biệt là sức chiến đấu
của Đảng, từ đó đưa ra các giải pháp nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến
đấu để giữ vững vai trò lãnh đạo và vị thế của Đảng cầm quyền.
Các công trình nghiên cứu nêu trên đã góp phần đưa ra các cơ sở khoa
học, lý luận về đảng cầm quyền và vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt
Nam. Trong đó, làm nổi bật những bước phát triển, đổi mới nhận thức của
Đảng về nội dung và phương thức lãnh đạo đối với Nhà nước và xã hội. Đây
là cơ sở quan trọng giúp tác giả Luận văn hình thành tư duy khoa học và định
hướng nghiên cứu trong quá trình nghiên cứu những vấn đề lý luận về Đảng
Cộng sản Việt Nam cầm quyền.
8
2.2. Nhóm công trình nghiên cứu về Nhà nước và xây dựng Nhà nước Việt
Nam
Đề tài khoa học cấp nhà nước KX.04.01 : “Cơ sở lý luận và thực tiễn
về nhà nước pháp quyền XHCN của dân, do dân và vì dân” do GS.VS
Nguyễn Duy Quý làm chủ nhiệm đề tài nghiên cứu trong giai đoạn 20012005. Công trình nghiên cứu xác định những cơ sở lý luận về nhà nước pháp
quyền và nhà nước pháp quyền XHCN; Từ thực tiễn xây dựng nhà nước ở
Việt Nam trong giai đoạn 2001-2005, công trình đã chỉ ra tính tất yếu phải
xây dựng mô hình nhà nước theo hướng nhà nước pháp quyền XHCN. Đồng
thời, công trình đã tập trung làm rõ vấn đề về nhận thức về nhà nước pháp
quyền trong thời kỳ mới và vai trò của Đảng Cộng sản Việt Nam trong quá
trình xây dựng Nhà nước.
Đề tài khoa học cấp nhà nước KX.04.02 : “Mô hình tổ chức và hoạt
động của Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam của nhân dân, do nhân dân,
vì nhân dân giai đoạn 2001-2010” do GS.TS Đào Trí Úc làm chủ nhiệm đề
tài. Từ những đặc trưng cơ bản của nhà nước pháp quyền, đề tài đề xuất thiết
kế mô hình tổng thể tổ chức và hoạt động của nhà nước pháp quyền XHCN
Việt Nam trong xu hướng cải cách mạnh mẽ về lập pháp, hành pháp và tư
pháp.
Trên cơ sở những luận cứ khoa học và thực tiễn về tổ chức và mô hình
hoạt động của bộ máy nhà nước ở Việt Nam, công trình đã phân tích một cách
khoa học và sâu sắc về yêu cầu của tính pháp quyền trong xây dựng nhà nước.
Việc chỉ rõ mô hình tổng thể về tổ chức và hoạt động của Nhà nước pháp
quyền XHCN Việt Nam trong công trình nghiên cứu này đã cung cấp cơ sở
khoa học, góp phần làm một trong những căn cứ trong quá trình nghiên cứu
để tác giả Luận văn đưa ra các tiêu chí đánh giá tính hiệu quả trong sự lãnh
đạo của Đảng đối với tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước.
9
Tiếp nối các công trình nghiên cứu về Nhà nước và xây dựng Nhà nước
Việt Nam phải kể đến công trình nghiên cứu của PGS.TS Nguyễn Trọng Phúc
(2010), “Nhà nước cách mạng Việt Nam, giai đoạn 1945-2010”, Nxb Chính
trị Quốc gia, Hà Nội. Đây là công trình nghiên cứu công phu và cụ thể về quá
trình kiến thiết, xây dựng và phát triển của Nhà nước Việt Nam từ năm 1945
đến năm 2010. Cuốn sách đã trình bày về các chặng đường xây dựng và hoạt
động của Nhà nước cách mạng Việt Nam trên các góc độ: lịch sử, pháp lý,
quá trình xây dựng, củng cố Nhà nước. Đồng thời, PGS.TS Nguyễn Trọng
Phúc đã làm rõ vấn đề xây dựng Nhà nước bằng các chuyên đề về xây dựng
và bảo vệ Nhà nước và hệ thống chính trị. Công trình nghiên cứu này đã cung
cấp tư duy và nhận thức mạch lạc, rõ ràng về quá trình kiến thiết, xây dựng và
củng cố Nhà nước trong các giai đoạn lịch sử từ năm 1945 đến năm 2010. Với
quá trình nghiên cứu một cách tỉ mỉ và chuyên sâu, hai phần trong cuốn sách
đã làm nổi bật tư duy xây dựng và hoàn thiện Nhà nước do Đảng Cộng sản
Việt Nam lãnh đạo trong suốt tiến trình cách mạng Việt Nam.
Cùng quan điểm về vấn đề xây dựng nhà nước pháp quyền với công
trình nghiên cứu của các tác giả nêu trên. Tuy nhiên, TS. Mai Thị Thanh lại
có quan điểm về xây dựng nhà nước pháp quyền xuất phát từ góc độ nghiên
cứu về hình thức nhà nước. Cuốn sách xuất bản năm 2012 do TS. Mai Thị
Thanh làm chủ biên, “Hình thức nhà nước và vấn đề xây dựng nhà nước pháp
quyền XHCN Việt Nam”, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội đã làm rõ một số
quan điểm lý luận cơ bản về hình thức nhà nước, những nhân tố quy định hình
thức nhà nước và hình thức phổ biến của nhà nước đương đại. Bằng việc đi
sâu vào phân tích thực trạng hình thức của nhà nước trong quá trình xây dựng
nhà nước kiểu mới ở Việt Nam, từ đó tác giả đề xuất phương hướng chủ yếu
nhằm nâng cao chất lượng xây dựng nhà nước dưới hình thức nhà nước pháp
quyền ở Việt Nam hiện nay. Đây được coi là cách tiếp cận khá mới mẻ trong
các công trình nghiên cứu về vấn đề xây dựng nhà nước.
10
Tiếp cận vấn đề nhà nước và xây dựng nhà nước với việc phân tích
điều kiện đặc thù ở Việt Nam và xu hướng xây dựng nhà nước ở các quốc gia
trên thế giới, công trình nghiên cứu của TS. Hoàng Thị Hạnh (2016), “Xây
dựng nhà nước pháp quyền trong điều kiện đặc thù ở Việt Nam” Nxb, Chính
trị Quốc gia, Hà Nội đã phân tích điều kiện đặc thù ở Việt Nam và thời đại để
từ đó đề xuất những giải pháp mang tính khả thi để xây dựng thành công nhà
nước pháp quyền phù hợp với tình hình thực tiễn ở Việt Nam hiện nay. Với 4
chương, đặc biệt là chương 3: Xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN Việt
Nam trong điều kiện đặc thù đã làm rõ quan điểm về nhà nước pháp quyền
nói chung và sự áp dụng mô hình nhà nước pháp quyền trong điều kiện đặc
thù ở Việt Nam nói riêng đã cho thấy cách tiếp cận mới của tác giả về sự đặc
sắc trong từng nhà nước mà mỗi quốc gia đang xây dựng.
Các công trình nghiên cứu đã góp phần hình thành, hoàn thiện tư duy
lý luận về nhà nước pháp quyền XHCN ở Việt Nam hiện nay. Trong bối cảnh
Việt Nam đang tiến hành xây dựng nhà nước theo hướng nhà nước pháp
quyền XHCN – một mô hình chưa từng có tiền lệ trong lịch sử, thì những
công trình nghiên cứu như trên đã góp phần bổ sung thêm luận cứ khoa học
và thực tiễn trong quá trình xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền
XHCN ở Việt Nam.
2.3. Nhóm công trình nghiên cứu về thực tiễn lãnh đạo của Đảng trong xây
dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam
Đề tài khoa học cấp nhà nước KX.04.03 (2005) : “Nhà nước pháp
quyền XHCN của dân, do dân, vì dân dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản
Việt Nam” do tác giả Tạ Xuân Đại làm chủ nhiệm đề tài. Đề tài đã phân tích
tầm quan trọng và cơ sở lý luận về vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt
Nam trong quá trình xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN ở Việt Nam. Làm
rõ thực trạng xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN, công trình nghiên cứu
đã phân tích vai trò lãnh đạo của Đảng trong công cuộc này và yêu cầu của
11
đổi mới sự lãnh đạo của Đảng trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền
ở Việt Nam.
Phân tích thực trạng lãnh đạo của Đảng trong xây dựng, củng cố nhà
nước trong thời kỳ bắt đầu công cuộc đổi mới đất nước. Trong công trình
nghiên cứu “Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo xây dựng, củng cố Nhà nước
giai đoạn 1986-1996” của PGS.TS Đoàn Minh Huấn xuất bản năm 2010.
Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội đã hệ thống quá trình đổi mới tư duy, nhận
thức của Đảng về Nhà nước từ phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Nhà
nước, từ nguyên lý tổ chức và hoạt động của Nhà nước đến vai trò lãnh đạo
của Đảng trong công cuộc xây dựng, củng cố Nhà nước. Công trình nghiên
cứu sự lãnh đạo của Đảng đối với xây dựng Nhà nước theo hai mốc thời gian
đánh dấu sự đổi mới tư duy lãnh đạo của Đảng:
- Những năm đầu xây dựng, củng cố Nhà nước theo tư duy đổi mới của
Đảng (12/1986-6/1991).
- Đảng tăng cường lãnh đạo xây dựng, củng cố Nhà nước trong bối
cảnh lịch sử mới (6/1991-6/1996).
Từ thực tiễn lãnh đạo của Đảng, PGS.TS Đoàn Minh Huấn đã đưa ra
những thành tựu, hạn chế và bài học kinh nghiệm trong lãnh đạo xây dựng,
củng cố Nhà nước của Đảng trong cả giai đoạn 10 năm từ 1986 đến1996. Kết
quả công trình nghiên cứu này giúp cung cấp thực tiễn lãnh đạo của Đảng đối
với vấn đề xây dựng Nhà nước trong những năm đầu đổi mới.
Cũng với cùng vấn đề về thực tiễn lãnh đạo của Đảng đối với xây dựng,
hoàn thiện Nhà nước, năm 2010 PGS.TS Hồ Xuân Quang đã xuất bản cuốn
sách chuyên khảo “Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo sự nghiệp xây dựng
nhà nước pháp quyền XHCN từ năm 1996 đến năm 2006”, Nxb Chính trị
Quốc gia Sự thật, Hà Nội. Đây là cuốn sách chuyên khảo kế thừa và phát triển
từ luận án tiến sỹ đã được bảo vệ thành công của tác giả vào năm 2008. Trong
cuốn sách, tác giả Hồ Xuân Quang đã phân tích vai trò lãnh đạo của Đảng với
12
tư cách là đảng cầm quyền đối với sự nghiệp xây dựng nhà nước pháp quyền.
Đồng thời, làm rõ thực trạng lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam trong
xây dựng, hoàn thiện Nhà nước từ năm 1996 đến năm 2006. Từ những thực
trạng đó, tác giả đưa ra các giải pháp tăng cường sự lãnh đạo của Đảng trong
điều kiện đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.
Có thể coi hai công trình nghiên cứu của các tác giả Đào Minh Huấn và
Hồ Xuân Quang là hai công trình nối tiếp nhau, nghiên cứu về cùng một vấn
đề là sự lãnh đạo của Đảng đối với xây dựng, hoàn thiện Nhà nước ở hai giai
đoạn nối tiếp nhau: giai đoạn 1986-1996 và giai đoạn 1996-2006. Kết quả của
hai công trình này đã cung cấp góc nhìn về sự thay đổi nhận thức của Đảng
trong lãnh đạo xây dựng Nhà nước và thực trạng lãnh đạo của Đảng trong
công cuộc này ở các giai đoạn của thời kỳ đổi mới.
Sau khi Đại hội XII của Đảng Cộng sản Việt Nam kết thúc, Viện Khoa
học xã hội nhân văn quân sự, Bộ Quốc phòng đã xuất bản bản cuốn sách
“Xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam trong văn
kiện Đại hội XII của Đảng”, Nxb Chính trị Quốc gia Sự thật, Hà Nội do
PGS.TS Nguyễn Bá Dương và PGS.TS Nguyễn Văn Dũng đồng chủ biên, đã
tập trung làm rõ quá trình nhận thức của Đảng về xây dựng và hoàn thiện Nhà
nước pháp quyền XHCN qua 30 năm đổi mới; những thành tựu, hạn chế và sự
cần thiết phải tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN ở
Việt Nam hiện nay. Qua đó, phân tích làm rõ bản chất khoa học, cách mạng
trong từng quan điểm của Văn kiện Đại hội XII về xây dựng Nhà nước pháp
quyền XHCN, đồng thời gợi mở những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu, bổ
sung góp phần thực hiện thắng lợi công cuộc xây dựng và hoàn thiện Nhà
nước pháp quyền XHCN Việt Nam trong tình hình mới.
Công trình nghiên cứu: “Đổi mới sự lãnh đạo của Đảng trong điều kiện
xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN ở Việt Nam” của PGS.TS Vũ Trọng
Lâm (2018), Nxb Chính trị Quốc gia Sự thật, Hà Nội đã phân tích rất cụ thể
13
cơ sở lý luận về đổi mới sự lãnh đạo của Đảng và thực trạng Đảng lãnh đạo
Nhà nước và xã hội trong điều kiện xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN
hiện nay. Trên cơ sở đó, tác giả đã đưa ra các quan điểm và giải pháp chủ yếu
về đổi mới sự lãnh đạo của Đảng đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp
quyền XHCN Việt Nam.
Các nhóm công trình nghiên cứu nêu trên đã phân tích cụ thể những
vấn đề lý luận và thực tiễn về vai trò của Đảng Cộng sản Việt Nam cầm
quyền đối với Nhà nước và xã hội Việt Nam; cung cấp hệ thống tri thức lý
luận về nhà nước pháp quyền và vấn đề xây dựng Nhà nước pháp quyền
XHCN tại Việt Nam; đặc biệt là làm rõ thực tiễn lãnh đạo xây dựng nhà nước
Việt Nam trong các giai đoạn lịch sử của tiến trình cách mạng Việt Nam. Các
giá trị này góp phần hình thành tư duy lý luận và cung cấp các cơ sở, căn cứ
khoa học cho tác giả Luận văn trong quá trình nghiên cứu các vấn đề liên
quan trực tiếp đến: Vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam trong xây
dựng và hoàn thiện Nhà nước hiện nay.
Những giá trị mà Luận văn mong muốn tiếp tục được bổ sung và hoàn
thiện:
- Làm rõ những vấn đề lý luận về địa vị pháp lý và vai trò chính trị của
Đảng Cộng sản Việt Nam cầm quyền, đồng thời chỉ ra cơ sở chính trị trong
hoạt động lãnh đạo xây dựng và hoàn thiện Nhà nước của Đảng.
- Thực trạng và những vấn đề đặt ra trong hoạt động lãnh đạo xây
dựng và hoàn thiện Nhà nước hiện nay.
- Dự báo những nhân tố tác động tới quá trình xây dựng và hoàn thiện
Nhà nước thời gian tới và đề xuất các giải pháp tăng cường vai trò lãnh đạo
của Đảng đối với công cuộc này với tư cách là đảng cầm quyền duy nhất tại
Việt Nam hiện nay.
14
3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn
3.1. Mục đích
Mục đích của Luận văn là làm rõ vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản
Việt Nam trong xây dựng và hoàn thiện Nhà nước. Trên cơ sở đó, nghiên cứu
thực trạng và những vấn đề đặt ra nhằm đưa ra những định hướng dự báo về
các nhân tố tác động tới quá trình xây dựng và hoàn thiện nhà nước Việt Nam
thời gian tới. Đồng thời, đề xuất các giải pháp căn bản tăng cường sự lãnh
đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam đối với sự nghiệp xây dựng và hoàn thiện
nhà nước pháp quyền XHCN.
3.2. Nhiệm vụ
Luận văn có nhiệm vụ nghiên cứu, làm rõ hơn một số vấn đề về vai trò
của Đảng Cộng sản Việt Nam cầm quyền trong hoạt động lãnh đạo xây dựng,
hoàn thiện Nhà nước Việt Nam hiện nay:
- Làm rõ các khái niệm: đảng cầm quyền; đảng lãnh đạo; lãnh đạo xây
dựng và hoàn thiện nhà nước. Chỉ ra các nội dung và phương thức Đảng lãnh
đạo xây dựng, hoàn thiện Nhà nước.
- Phân tích quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về xây dựng Nhà
nước pháp quyền.
- Phân tích cơ sở chính trị trong hoạt động lãnh đạo xây dựng và hoàn
thiện Nhà nước.
- Từ thực trạng lãnh đạo của Đảng và những vấn đề đặt ra, Luận văn
đưa ra các giải pháp khoa học nhằm tăng cường sự lãnh đạo của Đảng trong
xây dựng và hoàn thiện Nhà nước hiện nay.
4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu của luận văn
Luận văn nghiên cứu vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam
trong xây dựng và hoàn thiện Nhà nước Việt Nam hiện nay.
15
4.2. Phạm vi nghiên cứu
Xây dựng và hoàn thiện Nhà nước là lĩnh vực rộng, liên quan đến nhiều
vấn đề có tính lý luận và thực tiễn cao. Do vậy, dưới góc độ nghiên cứu của
khoa học chính trị, tác giả Luận văn giới hạn phạm vi nghiên cứu vai trò lãnh
đạo của Đảng trong xây dựng và hoàn thiện Nhà nước tập trung ở các khía
cạnh sự lãnh đạo của Đảng trong tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước;
xây dựng hệ thống pháp luật; vấn đề công tác cán bộ và kiểm tra, giám sát của
Đảng.
Thời gian nghiên cứu: Luận văn nghiên cứu vai trò của Đảng trong xây
dựng và hoàn thiện Nhà nước từ Đại hội XII (2016) cho đến nay.
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của luận văn
5.1. Cơ sở lý luận của đề tài
Luận văn được nghiên cứu dựa trên cơ sở lý luận của Chủ nghĩa Mác –
Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về
vấn đề nhà nước và nhà nước pháp quyền XHCN.
Luận văn được thực hiện trên cơ sở lý luận Học thuyết về nhà nước của
chủ nghĩa Mác – Lênin (Lý luận nhà nước và pháp luật); tư tưởng Hồ Chí
Minh về nhà nước kiểu mới; các lý thuyết và mô hình hoạt động của nhà nước
Cộng hòa XHCN Việt Nam.
Với nhiệm vụ nghiên cứu vai trò lãnh đạo của Đảng trong xây dựng, hoàn
thiện Nhà nước hiện nay, Luận văn đi sâu nghiên cứu những quan điểm của
Đảng trong Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XII về xây dựng,
hoàn thiện nhà nước pháp quyền XHCN.
5.2. Phương pháp nghiên cứu
Trong quá trình nghiên cứu, tác giả vận dụng hệ thống phương pháp
luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, áp dụng
nguyên tắc gắn lý luận với thực tiễn. Luận văn sử dụng các phương pháp cụ
16
thể: phương pháp phân tích và tổng hợp; phương pháp logic; phương pháp
lịch sử; phương pháp so sánh.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn, những đóng góp mới về mặt khoa học của
luận văn
6.1. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn
Ý nghĩa lý luận:
Thứ nhất, Luận văn là công trình nghiên cứu có tính hệ thống, tiếp
cận dưới góc độ khoa học chính trị trong nghiên cứu về vai trò của đảng cầm
quyền đối với việc xây dựng và hoàn thiện nhà nước.
Thứ hai, trên cơ sở tổng kết các công trình nghiên cứu trước đó về
xây dựng nhà nước nói chung và nhà nước pháp quyền nói riêng. Luận văn
góp phần hoàn thiện cơ sở lý luận về vai trò của Đảng Cộng sản Việt Nam
trong lãnh đạo xây dựng Nhà nước Việt Nam hiện nay.
Ý nghĩa thực tiễn:
Một là, trên cơ sở nghiên cứu thực trạng lãnh đạo xây dựng và hoàn
thiện Nhà nước, Luận văn nêu ra các yêu cầu đặt ra đối với Đảng Cộng sản
Việt Nam hiện nay trong hoạt động lãnh đạo xây dựng, hoàn thiện Nhà nước
và dự báo những nhân tố tác động tới quá trình này trong thời gian tới.
Hai là, kết quả nghiên cứu của Luận văn với những giải pháp tăng
cường sự lãnh đạo của Đảng trong việc xây dựng và hoàn thiện Nhà nước
pháp quyền XHCN hiện nay có thể được áp dụng trong hoạt động thực tiễn.
Thứ ba, Luận văn là công trình nghiên cứu độc lập, có thể tham
khảo trong việc giảng dạy, nghiên cứu các vấn đề liên quan đến xây dựng và
hoàn thiện Nhà nước cũng như vai trò lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước.
6.2. Những đóng góp mới về mặt khoa học của luận văn
Đã có nhiều công trình nghiên cứu có giá trị về lĩnh vực xây dựng
chính quyền nhà nước, các công trình nghiên cứu về đổi mới nội dung,
phương thức lãnh đạo của Đảng trong điều kiện xây dựng nhà nước pháp
17
quyền … Tuy vậy, quá trình xây dựng và hoàn thiện Nhà nước nói chung và
định hướng xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN nói riêng do Đảng Cộng
sản Việt Nam lãnh đạo đang đặt ra nhiều vấn đề cần tiếp tục làm rõ. Thực tế
cho đến nay vẫn chưa có một khái niệm đầy đủ về nhà nước pháp quyền
XHCN. Do vậy, việc nghiên cứu vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt
Nam trong việc xây dựng và hoàn thiện Nhà nước góp phần làm sáng rõ hơn
những luận cứ khoa học về mô hình nhà nước hiện đại và góp phần hoàn thiện
lý luận về xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền XHCN của dân, do
dân và vì dân hiện nay.
Song song với việc nghiên cứu những vấn đề đặt ra trong quá trình
Đảng lãnh xây dựng và hoàn thiện nhà nước XHCN Việt Nam, trên cơ sở
nghiên cứu tình hình thực tiễn của đất nước và bối cảnh hiện nay, Luận văn
góp phần chứng minh sự cần thiết phải đổi mới mô hình tổ chức Nhà nước
theo hướng nhà nước pháp quyền – một mô hình tổ chức nhà nước có khả
năng phát huy dân chủ tốt nhất hiện nay. Đồng thời, luận văn cũng đưa ra các
dự báo những nhân tố tác động tới quá trình xây dựng và hoàn thiện nhà nước
Việt Nam thời gian tới và đề xuất những giải pháp mang tính khả thi nhằm
tăng cường sự lãnh đạo của Đảng trong xây dựng và hoàn thiện nhà nước
pháp quyền XHCN Việt Nam.
7. Kết cấu của đề tài
Ngoài mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, Luận văn gồm
3 chương, 8 tiết.
18
Chương 1
Lý luận về vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam trong xây dựng
và hoàn thiện Nhà nước
1.1. Lý luận cơ bản về đảng cầm quyền ở Việt Nam hiện nay
1.1.1. Một số khái niệm
* Đảng cầm quyền
Điều kiện để một đảng chính trị trở thành đảng cầm quyền là đảng
chính trị đó phải giành được chính quyền và chi phối được chính quyền nhà
nước. Điều đó, đồng nghĩa với việc chỉ khi nào giành được chính quyền và
nắm chính quyền thì khi đó đảng chính trị mới trở thành đảng cầm quyền.
Đảng cầm quyền là một phạm trù được sử dụng rộng rãi ở các nước
phương Tây trong bối cảnh xã hội bắt đầu hình thành các đảng chính trị. Đảng
cầm quyền được định nghĩa theo những cách khác nhau:
- Ở các nước phương Tây, đảng cầm quyền được hiểu là đảng giành thế
đa số trong các cuộc bầu cử vào cơ quan quyền lực nhà nước, là đảng nắm giữ
đa số các vị trí chủ chốt trong bộ máy nhà nước, nắm quyền hành pháp có khả
năng kiểm soát quá trình hoạch định chính sách quốc gia.
- Ở Việt Nam và một số nước theo định hướng XHCN, đảng cầm
quyền được hiểu là đảng được nhân dân ủy thác nắm giữ chính quyền, được
ghi nhận vai trò lãnh đạo trong Hiến pháp, sử dụng quyền lực chính trị để lãnh
đạo đất nước.
Từ những cách hiểu trên, có thể định nghĩa: đảng cầm quyền được hiểu
là đảng giành được chính quyền, giữ vai trò chi phối và kiểm soát toàn bộ
hoạt động của hệ thống chính trị quốc gia, thông qua việc giành, giữ và thực
thi quyền lực nhà nước để thực hiện mục tiêu, chiến lược và đường lối đảng.
* Đảng lãnh đạo
Cần phải phân biệt đảng cầm quyền với đảng lãnh đạo. Đảng lãnh đạo
là khái niệm ít được sử dụng ở các nước phương Tây, khái niệm đảng lãnh
19
đạo được các nhà kinh điển Mác – Lênin sử dụng bắt đầu vào những năm nửa
cuối thế kỷ XIX khi Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản ra đời. Trước khi phân
biệt giữa đảng cầm quyền và đảng lãnh đạo, cần phải hiểu và phân biệt rõ
hoạt động lãnh đạo và hoạt động cầm quyền:
Lãnh đạo là quá trình chủ thể lãnh đạo xác định chủ trương, đường lối
và tổ chức, hướng dẫn, động viên, huy động mọi nguồn lực, tiềm năng sáng
tạo của khách thể - đối tượng lãnh đạo, nhằm thực hiện những mục tiêu chung
đã xác định.
Cầm quyền là việc thực thi quyền lực bằng chính quyền nhà nước, được
thể hiện thông qua việc bắt buộc mọi người phải thực hiện theo ý chí của
mình.
Như vậy, có thể hiểu lãnh đạo là khái niệm có tính định hướng, thuyết
phục còn cầm quyền mang ý nghĩa ràng buộc, có tính pháp lý. Vì vậy, có thể
đưa ra khái niệm đảng lãnh đạo như sau: đảng lãnh đạo là sự định hướng,
động viên, cổ vũ, khích lệ quần chúng của đảng thực hiện những nhiệm vụ
chính trị nhằm đạt tới mục tiêu nhất định.
Từ những vấn đề nêu trên, tác giả Luận văn cho rằng vấn đề cốt lõi
trong hoạt động cầm quyền đó là vai trò lãnh đạo của đảng cầm quyền, nếu
vai trò lãnh đạo được thực hiện tốt thì vai trò cầm quyền của đảng có cơ sở
vững chắc, còn nếu một đảng không thể hiện và thực hiện được vai trò lãnh
đạo của mình thì việc cầm quyền của đảng đó có nguy cơ thất bại dẫn đến
việc bị mất vị thế cầm quyền trong nền chính trị quốc gia.
Đảng lãnh đạo là khái niệm rộng, các đối tượng lãnh đạo của đảng
cũng rất rộng trong đó bao gồm hoạt động lãnh đạo chính quyền. Lãnh đạo
chính quyền là một trong những hoạt động tiên quyết để duy trì và củng cố
địa vị cầm quyền của đảng.
1.1.2. Đảng cầm quyền ở Việt Nam hiện nay
20
Đảng cầm quyền ở Việt Nam hiện nay là Đảng Cộng sản Việt Nam.
Đảng Cộng sản Việt Nam là một đảng chính trị, là sản phẩm của sự kết hợp
giữa chủ nghĩa Mác – Lênin với phong trào công nhân và phong trào yêu
nước. “Đảng Cộng sản Việt Nam là đội tiên phong của giai cấp công nhân,
đồng thời là đội tiên phong của nhân dân lao động và của dân tộc Việt Nam;
đại biểu trung thành cho lợi ích của giai cấp công nhân, nhân dân lao động
và của dân tộc”. [30,tr.4]
1.1.2.1. Địa vị pháp lý và vai trò chính trị của Đảng Cộng sản Việt Nam cầm
quyền
Đảng Cộng sản Việt Nam xác lập sự cầm quyền của mình trong suốt
tiến trình của cách mạng Việt Nam. Thực tế xây dựng và bảo vệ đất nước đã
chứng minh sự lãnh đạo đúng đắn của Đảng là nhân tố quan trọng quyết định
sự thành bại của cách mạng Việt Nam. Nhân dân Việt Nam thừa nhận sự cầm
quyền của Đảng Cộng sản Việt Nam được thể hiện thông qua việc tự nguyện
chấp hành, thực hiện đường lối, chủ trương của Đảng và từng bước củng cố
địa vị pháp lý của Đảng cầm quyền.
Hiến pháp năm 1946 chưa có một điều nào nói về sự lãnh đạo của
Đảng Cộng sản Đông Dương (nay là Đảng Cộng sản Việt Nam) nhưng thông
qua hoạt động của mình, Đảng xác lập vai trò lãnh đạo đối với toàn bộ hoạt
động của Nhà nước và nhân dân.
Hiến pháp năm 1959, trong phần Lời nói đầu đã khẳng định: “Từ năm
1930, dưới sự lãnh đạo của Đảng cộng sản Đông Dương, ngày nay là Đảng
lao động Việt Nam, cách mạng Việt Nam đã tiến lên một giai đoạn mới”
[59,tr.1] . Đây là lần đầu tiên trong lịch sử vai trò lãnh đạo của Đảng được
nhắc đến trong văn bản pháp lý quan trọng nhất của Việt Nam.
Đến Hiến pháp năm 1980, lần đầu tiên địa vị pháp lý của Đảng được
ghi nhận trong chương I của Hiến pháp nhà nước Việt Nam. Điều 4, Hiến
pháp 1980 khẳng định: “Đảng cộng sản Việt Nam, đội tiên phong và bộ tham
21
mưu chiến đấu của giai cấp công nhân Việt Nam, được vũ trang bằng học
thuyết Mác - Lênin, là lực lượng duy nhất lãnh đạo Nhà nước, lãnh đạo xã
hội; là nhân tố chủ yếu quyết định mọi thắng lợi của cách mạng Việt Nam.
Đảng tồn tại và phấn đấu vì lợi ích của giai cấp công nhân và nhân dân Việt
Nam.Các tổ chức của Đảng hoạt động trong khuôn khổ Hiến pháp.” [60,tr.3].
Như vậy, đây là bản hiến pháp đầu tiên ghi nhận Đảng là lực lượng duy nhất
lãnh đạo Nhà nước, lãnh đạo xã hội: cho thấy vai trò chính trị và địa vị pháp
lý của Đảng ngày càng được củng cố, không chỉ được nhân dân thừa nhận và
tự nguyên tin theo mà còn được hiến định một cách rõ ràng và cụ thể.
Hiến pháp năm 1992 tiếp tục khẳng định vai trò lãnh đạo của Đảng tại
Điều 4: “Đảng cộng sản Việt Nam, đội tiên phong của giai cấp công nhân
Việt Nam, đại biểu trung thành quyền lợi của giai cấp công nhân, nhân dân
lao động và của cả dân tộc, theo chủ nghĩa Mác - Lê Nin và tư tưởng Hồ Chí
Minh, là lực lượng lãnh đạo Nhà nước và xã hội.Mọi tổ chức của Đảng hoạt
động trong khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật.” [61,tr.2].
Hiến pháp 2013 đã kế thừa Hiến pháp 1980 và Hiến pháp 1959, tiếp tục
khẳng định: Đảng Cộng sản Việt Nam là lực lượng lãnh đạo Nhà nước và xã
hội. Điều 4, Hiến pháp 2013 đã có những đổi mới và bổ sung quan trọng về
vai trò lãnh đạo của Đảng cả về nội dung và hình thức so với Hiến pháp 1992.
Hiến pháp 2013 khẳng định và làm rõ hơn bản chất và vai trò lãnh đạo của
Đảng: “Đảng Cộng sản Việt Nam - Đội tiên phong của giai cấp công nhân,
đồng thời là đội tiên phong của Nhân dân lao động và của dân tộc Việt Nam,
đại biểu trung thành lợi ích của giai cấp công nhân, nhân dân lao động và
của cả dân tộc, lấy chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền
tảng tư tưởng, là lực lượng lãnh đạo Nhà nước và xã hội.” [62, tr.2]. Hiến
pháp 2013 đã bổ sung một nội dung mới rất quan trọng ở khoản 2, Điều 4 đó
là "Đảng Cộng sản Việt Nam gắn bó mật thiết với Nhân dân, phục vụ Nhân
dân, chịu sự giám sát của Nhân dân, chịu trách nhiệm trước Nhân dân về
22
những quyết định của mình". Đó vừa thể hiện bản chất của Đảng Cộng sản
chân chính, vừa là điều kiện cho sự lãnh đạo của Đảng, vừa thể hiện trách
nhiệm của Đảng trước nhân dân cũng như trách nhiệm của nhân dân đối với
Đảng và xây dựng nhà nước. Đảng muốn lãnh đạo được nhân dân thì Đảng
phải gắn bó mật thiết với nhân dân. Quan hệ mật thiết, gắn bó máu thịt giữa
Đảng với nhân dân là cái bảo đảm cho sự tồn tại vững chắc của Đảng cũng
như của chế độ XHCN mà Việt Nam đang xây dựng.
Địa vị pháp lý vững chắc và vai trò chính trị được củng cố là điều kiện
để Đảng Cộng sản Việt Nam tiếp tục phát huy vai trò tiền phong, lãnh đạo
toàn thể dân tộc tiến lên phía trước và thực hiện thành công những mục tiêu,
nhiệm vụ trong thời kỳ đổi mới và hội nhập quốc tế hiện nay.
1.1.2.2. Vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam
Trong các văn bản chính trị - pháp lý của Đảng và Nhà nước, thuật ngữ
“Đảng lãnh đạo Nhà nước và xã hội” được sử dụng chính thức. Khi nghiên
cứu về vai trò lãnh đạo của Đảng nói chung và Đảng lãnh đạo xây dựng, hoàn
thiện Nhà nước nói riêng, tác giả Luận văn hướng đến trả lời các câu hỏi Ai
lãnh đạo? Lãnh đạo Ai? Lãnh đạo cái gì? và Lãnh đạo như thế nào?.
Như đã phân tích ở phần 1.1.2.1 về địa vị pháp lý của Đảng, Hiến pháp
Việt Nam khẳng định: “Đảng Cộng sản Việt Nam … lãnh đạo Nhà nước và
xã hội”. Nhà nước và xã hội là đối tượng chịu sự lãnh đạo của Đảng, như vậy
có nghĩa rằng vai trò lãnh đạo của Đảng bao quát tất cả các lĩnh vực của đời
sống chính trị - xã hội Việt Nam bao gồm các vấn đề về chính trị, kinh tế, văn
hóa, an ninh, quốc phòng…
- Về chính trị: Vai trò lãnh đạo của Đảng được thể hiện thông qua việc
xác định mục tiêu chính trị của Đảng và dân tộc; đường lối phát triển đất
nước, xây dựng và củng cố nền tảng tư tưởng của Đảng và của xã hội; lãnh
đạo hệ thống chính trị…
23
