Nhu cầu tư vấn hướng nghiệp của học sinh trường THPT Hợp Thanh : Luận văn ThS. Tâm lý học: 60 31 04 01

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
---------------------------------------------

NGUYỄN NGỌC THANH

NHU CẦU TƯ VẤN HƯỚNG NGHIỆP
CỦA HỌC SINH TRƯỜNG THPT HỢP THANH

LUẬN VĂN THẠC SĨ CHUYÊN NGÀNH TÂM LÝ HỌC

Hà Nội - 2015


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
---------------------------------------------

NGUYỄN NGỌC THANH

NHU CẦU TƯ VẤN HƯỚNG NGHIỆP
CỦA HỌC SINH TRƯỜNG THPT HỢP THANH

Chuyên ngành: Tâm lý học
Mã số: 60 31 04 01

LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: GS.TS. NGUYỄN HỮU THỤ

Hà Nội - 2015

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. iii
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ....................................................................... v
DANH MỤC CÁC BẢNG .................................................................................... vi
DANH MỤC BIỂU ĐỒ ....................................................................................... vii
MỞ ĐẦU ................................................................................................................ 1
Chương 1. LÝ LUẬN VỀ NHU CẦU TƯ VẤN HƯỚNG NGHIỆP ................... 6
1.1. Sơ lược lịch sử nghiên cứu nhu cầu tư vấn hướng nghiệp ....................... 6
1.1.1. Nghiên cứu ở nước ngoài ......................................................................... 6
1.1.2. Nghiên cứu ở Việt Nam............................................................................ 9
1.2. Lý luận về Nhu cầu tư vấn hướng nghiệp của học sinh THPT. .................. 13
1.2.1 Nhu cầu. ....................................................................................................13
1.2.2. Tư vấn ......................................................................................................16
1.2.3. Hướng nghiệp. .........................................................................................18
1.2.4. Tư vấn hướng nghiệp. .............................................................................19
1.2.5. Nhu cầu tư vấn hướng nghiệp ...................................................................21
1.2.6. Nhu cầu tư vấn hướng nghiệp của học sinh THPT. ...................................22
1.3. Biểu hiện nhu cầu tư vấn hướng nghiệp của học sinh THPT ..................... 27
1.3.1. Nhu cầu tư vấn hướng nghiệp của học sinh THPT biểu hiện qua nhận thức
về tầm quan trọng của tư vấn hướng nghiệp .......................................................27
1.3.2. Nhu cầu tư vấn hướng nghiệp của học sinh THPT thể hiện qua nội dung ....... 28
1.3.3. Nhu cầu tư vấn hướng nghiệp của học sinh THPT thể hiện qua đối tượng ....... 29
1.3.4. Nhu cầu tư vấn hướng nghiệp của học sinh THPT thể hiện qua hình thức tư
vấn hướng nghiệp ..............................................................................................31
1.4. Một số yếu tố tác động đến nhu cầu tư vấn hướng nghiệp của học sinh THPT. . 33
1.4.1. Một số yếu tố chủ quan. ...........................................................................33
1.4.2. Một số yếu tố khách quan. ........................................................................34
Tiểu kết chương 1 .................................................................................................. 35

Chương 2. TỔ CHỨC VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........................... 37
2.1. Vài nét địa bàn nghiên cứu ........................................................................... 37
2.2. Tổ chức nghiên cứu....................................................................................... 38
2.2.1. Tiến trình nghiên cứu ...............................................................................38
i

Comment [U1]:


2.2.2. Tổ chức nghiên cứu lý luận ......................................................................39
2.2.3. Tổ chức nghiên cứu thực tiễn ...................................................................40
2.3. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................. 40
2.3.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu, văn bản ................................................40
2.3.2. Phương pháp phỏng vấn sâu .....................................................................41
2.3.3. Phương pháp chuyên gia ..........................................................................42
2.3.4. Phương pháp quan sát ..............................................................................42
2.3.5. Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi .......................................................42
2.4. Tiêu chí và thang đánh giá nhu cầu tư vấn hướng nghiệp .......................... 44
Tiểu kết chương 2 .................................................................................................. 46
Chương 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU THỰC TRẠNG NHU CẦU TƯ VẤN
HƯỚNG NGHIỆP CỦA HỌC SINH THPT HỢP THANH ............................. 48
3.1. Đánh giá chung về mức độ biểu hiện nhu cầu tư vấn hướng nghiệp của học
sinh trường THPT Hợp Thanh ...........................................................................48
3.2. Thực trạng nhu cầu tư vấn hướng nghiệp của học sinh trường THPT Hợp
Thanh ................................................................................................................... 49
3.2.1. Thực trạng nhu cầu tư vấn hướng nghiệp của học sinh trường THPT biểu
hiện qua mặt nhận thức về tầm quan trọng của hoạt động tư vấn hướng nghiệp .49
3.2.2 Thực trạng nhu cầu tư vấn hướng nghiệp của học sinh trường trung học phổ
thông Hợp Thanh thể hiện qua nội dung.............................................................56
3.4. Các yếu tố tác động đến nhu cầu tư vấn hướng nghiệp của học sinh

Trường THPT Hợp Thanh ................................................................................. 70
3.4.1. Các yếu tố chủ quan tác động đến nhu cầu tư vấn nghề nghiệp của học sinh
Trường THPT Hợp Thanh..................................................................................70
3.4.2. Các yếu tố khách quan tác động đến nhu cầu tư vấn nghề nghiệp của học
sinh Trường THPT Hợp Thanh ..........................................................................72
3.5. Một số biện pháp tâm lý giáo dục nhằm nâng cao nhu cầu tư vấn hướng
nghiệp của học sinh THPT .................................................................................. 73
Tiểu kết chương 3 .................................................................................................. 78
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ............................................................................. 80
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................ 83
PHỤ LỤC ............................................................................................................. 85
ii


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan rằng:
Số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là hoàn toàn trung thực
và chưa từng được sử dụng hoặc công bố trong bất kỳ cơng trình nào khác.
Mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã được cảm ơn và các
thơng tin trích dẫn trong luận văn đều ghi rõ nguồn gốc.

Tác giả luận văn

Nguyễn Ngọc Thanh

iii


LỜI CẢM ƠN
Trong thời gian thực hiện luận văn tốt nghiệp này, tơi đã nhận được sự

giúp đỡ tận tình và chu đáo của cán bộ, giảng viên trường Đại học Khoa học
Xã hội và Nhân văn – Đại học Quốc Gia Hà Nội.
Trước tiên tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới GS.TS Nguyễn Hữu Thụ,
giảng viên khoa Tâm lý học - Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn
– Đại học Quốc Gia Hà Nội, người đã trực tiếp hướng dẫn tận tình và tạo mọi
điều kiện thuận lợi nhất cho tôi trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu vừa
qua.
Tôi xin chân thành cảm ơn tới các cán bộ, giảng khoa Tâm lý học - Đại
học Khoa học Xã hội và Nhân văn Hà Nội, đã tận tình giúp đỡ tơi trong việc
tiếp cận, thu thập các tài liệu cần thiết phục vụ cho q trình nghiên cứu
Đồng thời, tơi cũng gửi lời cảm ơn đến Trung tâm Thư viện trường Đại
học Khoa học Xã hội và Nhân văn Hà Nội, thư viện khoa Tâm lý học đã hỗ
trợ và tạo mọi điều kiện thuận lợi để tơi có được những nguồn tư liệu tốt nhất
phục vụ cho việc thực hiện đề tài.
Đặc biệt tôi xin được gửi lời tri ân tới Ban Giám hiệu và các thầy
cô, cũng như các em học sinh tại trường Trung học phổ thông Hợp Thanh đã
tạo điều kiện cho tôi thực hiện đề tài này.
Tuy đã dành nhiều thời gian và tâm huyết cho luận văn, nhưng do kiến
thức và kỹ năng còn hạn chế nên đề tài của tơi cịn nhiều thiếu sót, kính mong
nhận được sự giúp đỡ của các thầy cô và các bạn để luận văn của tơi có thể
hồn thiện hơn.
Tơi xin chân thành cảm ơn !
Hà Nội, ngày 05 tháng 12 năm 2015
Tác giả

Nguyễn Ngọc Thanh
iv


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

Viết tắt

Viết đầy đủ

TVHN

Tư vấn hướng nghiệp

HS

Học sinh

GV

Giáo viên

THPT

Trung học phổ thông

NCTVHN

Nhu cầu tư vấn hướng nghiệp

v


DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 3.1. Bảng đánh giá chung về mức độ biểu hiện nhu cầu tư vấn hướng
nghiệp của học sinh trường THPT Hợp Thanh ............................................. 48

Bảng 3.2. Nhận thức của học sinh trung học phổ thông về tầm quan trọng của
công tác tư vấn hướng nghiệp....................................................................... 54
Bảng 3.3. Nội dung mong muốn được tư vấn hướng nghiệp của học sinh
Trường THPT Hợp Thanh ............................................................................ 56
Bảng 3.4. Những nội dung học sinh Trường THPT Hợp Thanh đã được tư vấn
hướng nghiệp ............................................................................................... 58
Bảng 3.5. Mức độ hiểu biết của học sinh Trường THPT Hợp Thanh về các
yêu cầu của nghề .......................................................................................... 59
Bảng 3.6. Sự hiểu biết về ngành nghề của các học sinh trường THPT Hợp
Thanh ........................................................................................................... 62
Bảng 3.7. Hình thức tổ chức hoạt động tư vấn hướng nghiệp mà học sinh
Trường THPT Hợp Thanh mong muốn ........................................................ 66
Bảng 3.8. Mức độ thỏa mãn đối với hoạt động tư vấn hướng nghiệp của học
sinh Trường THPT Hợp Thanh (1 là rất khơng hài lịng; 2 là khơng hài lịng; 3
là khá hài lòng; 4 là hài lòng; 5 là rất hài lòng) ............................................. 68
Bảng 3.9. Mức độ thỏa mãn với nội dung tư vấn hướng nghiệp của học sinh
Trường THPT Hợp Thanh. (1 là rất khơng hài lịng; 2 là khơng hài lịng; 3 là
khá hài lịng; 4 là hài lòng; 5 là rất hài lòng)................................................. 69
Bảng 3.10. Tác động của các yếu tố chủ quan đến lựa chọn nghề nghiệp của
học sinh Trường THPT Hợp Thanh .............................................................. 71
Bảng 3.11. Tác động của các yếu tố khách quan đến lựa chọn nghề nghiệp của
học sinh Trường THPT Hợp Thanh .............................................................. 72

vi


DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 3.1. Dự định trong tương lai của học sinh THPT Hợp Thanh……49
Biểu đồ 3.2. Nhận thức của học sinh THPT Hợp Thanh về hoạt động tư vấn
nghề nghiệp………………………………………………………………….52

Biểu đồ 3.3. Đối tượng tham gia công tác tư vấn hướng nghiệp cho học sinh
Trường THPT Hợp Thanh…………………………………………………...64

vii


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Nhu cầu là những mong muốn, đòi hỏi tất yếu mà con người thấy cần
được thoả mãn để tồn tại và phát triển. Trong mỗi giai đoạn của cuộc đời mỗi
cá nhân đều có những mong muốn, đòi hỏi cần được đáp ứng, thỏa mãn.
Trong giai lứa tuổi học sinh trung học phổ thông, một trong những nhu
cầu cấp thiết khơng thể khơng nói đến đó là nhu câu được tư vấn các thơng tin
nghề nghiêp, cũng như hướng dẫn chọn nghề phù hợp với năng lực, sở
trường, đam mê của bản thân. Nếu nhu cầu này của học sinh được đáp ứng
một cách tốt nhất sẽ giúp học sinh chọn được nghề phù hợp nhằm phát huy
được khả năng của bản thân trong cơng việc, tìm thấy được niềm vui, ý nghĩa
nghĩa trong lao động, để từ đó đóng góp cho sự phát triển chung của đất nước.
Ngược lại, nếu học sinh lựa chọn nghề nghiệp khơng đúng thì sẽ khơng những
khơng thể phát triển được bản thân mà còn trở thành gánh nặng cho gia đình
và xã hội.
Một cuộc khảo sát của Trung tâm Hỗ trợ và Tư vấn tâm lý trường
ĐHKHXH&NV - ĐHQG Hà Nội đã chỉ ra rằng 75,6% sinh viên không thoả
mãn với nghề nghiệp đã chọn. Đây là con số rất đáng để lưu ý. Tình trạng học
sinh loay hoay trước việc lựa chọn nghề nghiệp, hay sinh viên bỏ trường do
chọn nhầm ngành nghề, thâm chí, những sinh viên ra trường cũng phải bỏ dở
cơng việc vì không phù hợp đang diễn ra khá phổ biến. Thực tế này xuất phát
từ 2 nguyên nhân. Một là, trước khi lựa chọn nghề nghiệp các em không nhận
thức được tầm quan trọng nên khơng có nhu cầu được tư vấn và định hướng
chọn nghề đúng đắn. Hai là các em có nhu cầu nhưng khơng nhận được

những sự tư vấn, hỗ trợ tốt nhất. Thực trạng này gây ra sự lãng phí thời gian,
tiền của khơng những của mỗi cá nhân, mà còn ảnh hưởng tới sự phát triển
của xã hội.
Nước ta là một nước đang phát triển với công cuộc đổi mới của Đảng
đề ra từ năm 1986, nền kinh tế phát triển theo hướng kinh tế thị trường với
1


nhiều thành phần kinh tế khác nhau, đồng thời tiến hành cơng nghiệp hóa hiện
đại hóa một cách mạnh mẽ với sự đang dạng của rất nhiều ngành nghề khác
nhau. Cho nên việc lựa chọn được một công việc phù hợp với khả năng, năng
lực và phù hợp với đòi hỏi của xã hội có ý nghĩa hết sức quan trọng.
Bởi vậy, nhu cầu tư vấn hướng nghiệp được hiện nay được xem là vấn
đề cấp thiết, đặc biệt là trong trường các nhà trường Trung học phổ thông.
Nhưng trước khi nói đến tư vấn hướng nghiệp thì cần phải có những giải pháp
nhằm tăng cường nhu cầu này của học sinh để các em khơng ngừng chủ động
tìm kiếm thơng tin, cũng như sự hỗ trợ trong q trình lựa chọn nghề nghiệp.
Việc tư vấn cho học sinh chọn đúng nghề sẽ giúp cho các em có được sự
quyết tâm, nỗ lực trong quá trình học tập. Quan trọng hơn, việc các em chọn
đúng ngành nghề sẽ là điều kiện tiên quyết giúp các em sau này phát huy
được năng lực, có niềm đam mê trong học tập và công việc.
Xuất phát từ vấn đề nêu trên chúng tôi xin chọn nghiên cứu đề tài:
“Nhu cầu tư vấn hướng nghiệp của học sinh trường Trung học phổ thông
Hợp Thanh” với mong muốn tìm hiểu được thực trạng nhu cầu tư vấn hướng
nghiệp của học sinh trên các phương diện về nội dung, đối tượng, và hình
thức thỏa mãn nhu cầu, từ đó đề xuất các biện pháp tâm lý giáo dục nhằm
nâng cao nhu cầu tư vấn hướng nghiệp của các em.
2. Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu lý luận và thực trạng nhu cầu tư vấn tư vấn hướng nghiệp
và mức độ biểu hiện nhu cầu tư vấn hướng nghiệp ở học sinh lớp 10, 11, 12

THPT.
Đề xuất một số biện phá tâm lý giáo dục giúp học sinh thấy được sự
cần thiết của tư vấn hướng nghiệp, định hướng, phát triển nhu cầu tư vấn
hướng nghiệp ở học sinh khi chọn nghề và nhằm đáp ứng nhu cầu này của
học sinh.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
2


3.1. Nghiên cứu lý luận tâm lý học về nhu cầu và nhu cầu tư vấn hướng
nghiệp, nhu cầu tư vấn hướng nghiệp của học sinh THPT
3.2. Nghiên cứu thực trạng nhu cầu tư vấn hướng nghiệp của học sinh
THPT hiện nay và mức độ đáp ứng đối với nhu cầu này.
3.3. Đề xuất biện pháp tâm lý giáo dục nhằm định hướng, phát triển
nhu cầu tư vấn hướng nghiệp cho học sinh; đề xuất biện pháp tổ chức hoạt
động tư vấn hướng nghiệp nhằm đáp ứng nhu cầu này của học sinh.
4. Đối tượng nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Nhu cầu tư vấn hướng nghiệp của học sinh lớp 12 THPT biểu hiện
qua đối tượng, nội dung và hình thức thỏa mãn nhu cầu.
4.2. Khách thể nghiên cứu:
- 300 học sinh lớp 10, 11, 12 THPT Hợp Thanh;
- 20 giáo viên;
- 3 cán bộ quản lý.
5. Giả thuyết khoa học
- Nhu cầu tư vấn hướng nghiệp của học sinh trường THPT Hợp Thanh
biểu hiện qua nhận thức, nội dung, hình thức và đối tượng thỏa mãn nhu cầu
tư vấn hướng nghiệp.
- Học sinh trường THPT Hợp Thanh có nhận thức đúng đắn về ý nghĩa,
vai trò của việc lựa chọn một nghề phù hợp.

- Nhu cầu tư vấn hướng nghiệp của học sinh trường THPT Hợp Thanh
biểu hiện qua những nội dung phong phú. Trong đó các em đặc biệt quan tâm
tới mức độ thu nhập và cơ hội việc làm của nghề.
- Nhu cầu tư vấn hướng nghiệp của học sinh tường THPT Hợp Thanh
biểu hiện qua hình thức tư vấn hướng nghiệp cũng hết sức đa dạng như. Trong
đó hình thức mà các em hướng đến nhiều nhất là hoạt động tư vấn từ Trung
tâm TVHN của các nhà trường.
3


- Về mặt đối tượng thỏa mãn nhu cầu tư vấn hướng nghiệp của học sinh
đối tượng các em hướng đến nhiều nhất là gia đình và thầy, cơ giáo trong nhà
trường.
- Về các yếu tố tác động đến nhu cầu tư vấn hướng nghiệp của học sinh
bao gồm các yếu tố chủ quan và khách quan. Trong đó các yếu tố chủ quan có
vai trị quan trọng nhất tác động đến nhu cầu tư vấn hướng nghiệp của học
sinh.
6. Phương pháp nghiên cứu
6.1. Những cơ sở phương pháp luận nghiên cứu.
6.1.1. Quan điểm hoạt động. Nghiên cứu nhu cầu tư vấn hướng nghiệp
dựa trên sự phân tích hoạt động sống, học tập của học sinh trong những điều
kiện và hoàn cảnh cụ thể.
6.1.2. Quan điểm hệ thống - cấu trúc. Nghiên cứu nhu cầu tư vấn hướng
nghiệp một cách toàn diện nhiều mặt, trong nhiều mối quan hệ với các hiện
tượng tâm lý khác.
6.1.3. Quan điểm thực tiễn. Nghiên cứu nhu cầu tư vấn hướng nghiệp
xuất phát từ thực tiễn, có ý nghĩa thực tiễn, và giúp giải quyết được những
vấn đề của thực tiễn đề ra.
6.2. Các phương pháp nghiên cứu cụ thể.
6.2.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu.

Tham khảo các tài liệu lý luận tâm lý học, các cơng trình nghiên cứu có
liên quan đến đề tài, khái qt hố, hệ thống hóa các vấn đề có liên quan để
hình thành cơ sở lý luận của đề tài.
6.2.2. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi.
Sử dụng các phiếu điều tra bao gồm một hệ thống câu hỏi với mục đích
làm khách thể nghiên cứu bộc lộ rõ mức độ biểu hiện nhu cầu tư vấn hướng
nghiệp. Phiếu điều tra nhằm làm sáng tỏ thực trạng nhu cầu tư vấn hướng
nghiệp của học sinh lớp 12 THPT và những nguyên nhân của thực trạng.
4


6.2.3. Phương pháp phỏng vấn sâu.
Là phương pháp bổ trợ cho phương pháp điều tra; thông qua phương
pháp này nhằm thu thập thêm thông tin để làm rõ thêm những nhận xét trong
đề tài.
6.2.4. Phương pháp xử lý kết quả nghiên cứu bằng thống kê toán học.
Sử dụng phần mềm SPSS phiên bản 16.0 để xử lý số liệu thu được.
Cách xử lý số liệu theo phương pháp thống kê toán ứng dụng trong giáo dục
học và tâm lý học.
6.2.5. Phương pháp chuyên gia
Phương pháp chuyên gia là phương pháp điều tra qua đánh giá của các
chuyên gia về vấn đề nhu cầu tư vấn hướng nghiệp. Thông qua những tư vấn
của các chuyên gia trong lĩnh vực tâm lý học chúng tơi có định hướng và
những kiến thức phong phú trong quá trình thực hiện đề tài.
6.2.6. Phương pháp quan sát
Quan sát khoa học là phương pháp nghiên cứu đối tượng có hệ thống để
thu tập thơng tin về đối tượng. Đây là hình thức quan trọng để nhận thức
thơng tin, nhờ quan sát mà có thơng tin về đối tượng, trên cơ sở đó để tiến
hành các bước nghiên cứu tìm tịi phát hiện tiếp theo
Quan sát khoa học là hoạt động được tổ chức đặc biệt, có mục đích, có

kế hoạch, có phương tiện để nghiên cứu các đối tượng được lựa chọn điển
hình. Mục đích quan sát là để tìm các dấu hiệu đặc trưng hay những quy luật
vận động và phát triển của đối tượng.
7. Giới hạn đề tài
7.1 Giới hạn về đối tượng: Mức độ biểu hiện nhu cầu tư vấn hướng
nghiệp ở học sinh.
7.2 Giới hạn về khách thể: Học sinh khối 10, 11, 12 trường THPT
Hợp Thanh
7.3 Giới hạn về địa bàn: Số liệu được thu thập trên 300 học sinh tại
trường THPT Hợp Thanh.
5


Chương 1.
LÝ LUẬN VỀ NHU CẦU TƯ VẤN HƯỚNG NGHIỆP
1.1. Sơ lược lịch sử nghiên cứu nhu cầu tư vấn hướng nghiệp
Có thể nói, nhu cầu tư vấn hướng nghiệp đã và đang là một trong
những đề tài được các nhà nghiên cứu hết sức quan tâm. Việc nghiên cứu vấn
đề này không chỉ được phát triển mạnh mẽ ở các nước phát triển như Pháp,
Mỹ, Anh.... mà ở cả những nước đang phát triển cũng rất quan tâm, trong đó
có Việt Nam.
1.1.1. Nghiên cứu ở nước ngồi
Việc nghiên cứu vấn đề nhu cầu tư vấn hướng nghiệp xuất hiện đầu tiên
tại nước Mĩ. Vào những năm từ 1850 đến 1940, khu vực đô thị phát triển,
cùng với tốc độ phát triển và tập trung hố cơng nghiệp đã thu hút rất nhiều
người dân lao động từ các khu vực nông thôn, một hệ thống công nghiệp với
quy mô lớn ra đời đã làm thay đổi mạnh mẽ môi trường làm việc và điều kiện
sống cũng như các vấn đề liên quan đến công việc và nghề nghiệp. Trong bối
cảnh đó các nghiên cứu về nghề nghiệp nói chung và nhu cầu tư vấn hướng
nghiệp nói riêng đã ra đời, mở đầu cho một lĩnh vực khoa học mới được hình

thành và khơng ngừng phát triển cho đến ngày nay. Các nghiên cứu về nhu
cầu tư vấn hướng nghiệp trong giai đoạn này gắn liền với những cá nhân như
Francis Galton, Wilheim Wundt, James Cattell, Alfred Binet, Frank Parsons,
Robert Yerkes, và E. K. Strong.
Các nghiên cứu trong lĩnh vực nhu cầu tư vấn hướng nghiệp nói riêng
và nghề nghiệp nói chung tiếp tục được phát triển với sự ra đời của phòng tư
vấn nghề đầu tiên trên thế giới do Frank Parsons thành lập vào năm 1908 ở
Boston, nước Mỹ. Nhiệm vụ của phòng này là tư vấn cho thanh niên có nhu
cầu tìm kiếm cơng ăn việc làm và giúp cho họ chọn được những nghề phù
hợp với năng lực, sở trường của mình, nói một cách khác, họ giúp cho học
sinh lựa chọn công việc một cách khôn ngoan, và thực hiện việc di chuyển
6


tiếp cận từ trường học đến công việc phù hợp. Hiện nay, ở Mỹ đã kết hợp chặt
chẽ việc tư vấn nghề với chương trình cơng nghệ và dạy nghề, họ cũng đã đưa
môn “Hướng dẫn chọn nghề” (Career Guidance) vào giảng dạy trong trường
phổ thông. Từ bậc trung học đến đại học đều có các cố vấn tâm lý làm việc
trong trường. Công việc của họ xuất phát từ nhu cầu lựa chọn một nghề phù
hợp trong tương lai của học sinh, họ đưa ra lời khuyên cho học sinh nên nộp
đơn xin vào học trường đại học nào phù hợp với trình độ và năng khiếu học
sinh. Chương trình giáo dục THPT được cấu tạo mềm, gồm chương trình A
và B. Từ khi vào học lớp 9, người cố vấn đã chỉ cho học sinh nên học theo
chương trình nào tuỳ theo nhu cầu, nguyện vọng của em đó sau này muốn học
lên đại học ngành gì hay sau khi học xong phổ thông sẽ đi làm.
Ở Pháp, năm 1948 đã xuất bản cuốn sách “Hướng dẫn chọn nghề” đề
cập đến vấn đề hướng nghiệp và nhu cầu hướng nghiệp của thanh niên. Cũng
chính bởi đáp ứng nhu cầu được tư vấn các thông tin liên quan đến các lĩnh
vực nghề nghiệp và sự phù hợp giữa năng lực, đam mê, sở thích cá nhân với
các loại hình nghề nghiệp của xã hội của học sinh, sinh viên, trong các nhà

trường tại Pháp đã đặt giáo dục lao động, thủ cơng và nghề nghiệp bình đẳng
với các loại hình hoạt động khác của nhà trường, đào tạo “tiền nghề nghiệp”
là cơ sở cho việc học tập liên tục về sau và chuẩn bị cho học sinh bước vào
cuộc sống lao động. Tháng 3/1991 các nhà tư vấn hướng nghiệp trở thành nhà
tư vấn hướng nghiệp - tâm lý. Các nhà tư vấn hướng nghiệp - tâm lý được
phân về trường phổ thông và đại học là công chức nhà nước. Q đó một lần
nữa khẳng định tính cấp thiết của vấn đề tư vấn hướng nghiệp cho các đối
tượng khác nhau trong xã hội, trong đó đặc biệt là học sinh, sinh viên. Tồn
bộ khu vực chun mơn do các nhà chuyên môn đảm nhiệm. Cùng với giáo
viên và phụ huynh học sinh theo thời điểm mong muốn, các nhà tư vấn hướng
nghiệp tổ chức thường xuyên, liên tục các kiểm tra hệ thống về sự phát hiện
bằng các trắc nghiệm tâm lý, kiến thức để đưa ra các thơng tin xác đáng. Từ
đó cho học sinh những lời khuyên nhằm tránh những thiên hướng sai lệch, hướng
7


học sinh vào con đường thành công đúng theo nhu cầu và nguyện vọng của
học sinh.
Tại Đức, đề tài nhu cầu tư vấn hướng nghiệp cũng được quan tâm đặc
biệt. Kết quả của các cơng trình nghiên cứu này đã thúc đẩy hệ thống trường
phổ thông Đức quán triệt nguyên tắc hướng nghiệp để chuẩn bị cho học sinh
đi vào trường đào tạo nghề tuỳ theo trình độ học tập của mỗi em. Khi học sinh
có nhu cầu tìm hiểu nghề nghiệp mình muốn học thì giáo viên chủ nhiệm liên
hệ với nhiều cơ sở hướng nghiệp, với những trường dạy nghề để tư vấn cho
học sinh.
Sau Cách mạng tháng Mười Nga, nhu cầu tư vấn hướng nghiệp đã được
hiểu theo một quan niệm mới gắn liền với vai trò chủ động tích cực của con
người, nó khơng chỉ gắn liền với lợi ích kinh tế xã hội mà cịn tạo ra các điều
kiện để phát triển nhân cách cho mỗi cá nhân. Từ những năm 20, 30 của thế
kỷ XX, sau các cơng trình nghiên cứu trong lĩnh vực hướng nghiệp và nhu

cầu tư vấn hướng nghiệp, công tác hướng nghiệp đã được triển khai trên đất
nước Xô viết nhằm phục vụ đắc lực cho sự nghiệp công nghiệp hố thơng qua
việc đào tạo nguồn nhân lực và đội ngũ cán bộ, đặc biệt là vấn đề lựa chọn
nghề cho mỗi công nhân của đất nước. Công tác hướng nghiệp được tiến hành
nhờ các tổ chức giáo dục, uỷ ban bảo vệ sức khoẻ và các tổ chức quần chúng.
Năm 1927 ở Lêningrat đã tổ chức hướng nghiệp với mục đích giúp cho tuổi
trẻ và cha mẹ các em quen biết với nghề nghiệp. Vào năm 1930 ở Matxcơva
đã thành lập phịng thí nghiệm Trung ương về tư vấn nghề và lựa chọn nghề
trực thuộc Trung ương đoàn thanh niên Cộng sản Lênin, trong đó phịng thí
nghiệm đóng vai trò quan trọng trong việc nghiên cứu, tổng kết và phổ biến
những kinh nghiệm tiêu biểu của các cơ quan tư vấn nghề, đặc biệt là việc lựa
chọn nghề của tuổi trẻ trong các trường phổ thông kỹ thuật. Hoạt động tư vấn sẽ
giúp cho tuổi trẻ tăng cường một cách mạnh mẽ nhu cầu được cung các thông tin,
và tư vấn lựa chọn ngành nghề. Để từ việc lựa chọn nghề nghiệp đúng đắn sẽ phát
huy được năng lực bản thân đóng góp cho đất nước ổn định và phồn vinh.
8


Ở các nước trong khu vực Châu Á cũng có sự quan tâm đến vấn đề này.
Tại trường trung học phổ thông, dù là trường công lập hay tư thục thì ở các
em bắt đầu xuất hiện nhu cầu tìm hiểu và lựa chọn nghề nghiệp tương lai. Và
việc định hướng tương lai cho học sinh đều bắt đầu từ năm lớp 10 thông qua
giờ hoạt động câu lạc bộ hoặc hướng dẫn riêng cho từng em của giáo viên chủ
nhiệm. Lớp 11 nhà trường mời các giảng viên ở bên ngoài như những sinh
viên đã ra trường hay những lãnh đạo các doanh nghiệp đến nói chuyện về
kinh nghiệm bản thân hay hoạt động ở doanh nghiệp của họ. Lớp 12 nhà
trường tổ chức cho học sinh đi tham quan để định hướng cho tương lai. Ngoài
các nội dung giáo dục bắt buộc trong chương trình dạy học, đa số các nước
đều có mơn tự chọn tạo điều kiện thuận lợi cho học sinh phát triển các xu
hướng học lên (Academic) hoặc học một nghề phù hợp với nhu cầu xã hội

cũng như nhu cầu và điều kiện cụ thể của từng học sinh.
Như vậy, việc điểm qua tình hình của một số nước trên thế giới cho ta
thấy vấn đề nhu cầu tư vấn hướng nghiệp đã sớm được quan tâm nghiên cứu
từ nhiều khía cạnh khoa học và bằng nhiều phương thức khác nhau và tư vấn
hướng nghiệp cho học sinh phổ thông là một xu thế tất yếu của thời đại. Vì
vậy, để đáp ứng nhu cầu cấp thiết này việc giáo dục định hướng nghề nghiệp
cần phải được quan tâm chú trọng. Nhà trường cần phải có những nhà tư vấn
hướng nghiệp chun mơn để giúp học sinh lựa chọn khố học thích hợp với
nhu cầu, hứng thú, năng lực của học sinh (có tính đến nhu cầu của thị trường
lao động), dự báo những khó khăn trong học tập và giúp học sinh giải quyết
những khó khăn đó.
1.1.2. Nghiên cứu ở Việt Nam
Ở Việt Nam, cũng có khá nhiều cơng trình nghiên cứu liên quan đến
vấn đề hướng nghiệp, nhu cầu tư vấn hướng nghiệp.
Thực trạng nhu cầu tư vấn hướng nghiệp cũng như công tác tư vấn
hướng nghiệp được nhiều tác giả nghiên cứu như Nguyễn Viết Sự, Hà Thị
Đức, Lưu Xuân Mới... Các tác giả này đề cập đến vấn đề nội dung tư vấn
9


hướng nghiệp còn nghèo nàn, chưa thu hút và đáp ứng được nhu cầu cần tư
vấn của học sinh THPT, những người làm công tác tư vấn hướng nghiệp tuy
nhận thức được rất rõ tầm quan trọng và sự cần thiết của công tác này đối với
học sinh nhưng họ lại thiếu thông tin và điều kiện cần thiết để làm tốt. Bên
cạnh đó các tác giả cũng nói đến các nhân tố có ảnh hưởng đến sự lựa chọn
nghề của học sinh và họ cho rằng việc lựa chọn nghề nghiệp phần lớn là do cá
nhân học sinh quyết định (chiếm 46%), ít chịu sự tác động từ gia đình. Trong
nghiên cứu của tác giả Lê khắc Thìn về vấn đề “Tìm hiểu thực trạng lựa chọn
nghề nghiệp của học sinh lớp 12 và công tác hướng nghiệp ở trường THPT”
cũng đã nhấn mạnh đến nhu cầu được cung cấp các thông tin và hướng dẫn

chọn nghề của học sinh.
Do nước ta mở cửa phát triển kinh tế nhiều thành phần, hợp tác kinh tế
với nhiều nước trên thế giới, vì vậy các em có xu thế hướng vào các trường
thuộc lĩnh vực kinh tế, công nghệ tiên tiến. Như vậy, sự định hướng của học
sinh vào các trường cũng phát triển theo xu thế phát triển của xã hội. Tuy
nhiên, có nhiều em chọn nghề theo rung cảm từ nhỏ, từ mẫu người lý tưởng,
có em chọn nghề theo sự vui thích của cá nhân, theo yêu cầu của cha mẹ... Do
đó có thể có sự khơng phù hợp giữa sở thích và nguyện vọng. Hầu hết các em
đều cho rằng nghề các em thích là phù hợp sở thích và khả năng của bản thân,
hoặc yêu thích nghề vì phù hợp với nguyện vọng được xã hội coi trọng. Có
7,38% học sinh cho biết là chưa hiểu rõ về nghề nên khơng biết thích cái gì.
Bên cạnh đó, sự hiểu biết của học sinh về nghề định chọn là rất ít, chưa sâu
sắc, khơng rõ ràng, cụ thể. Những nguồn thông tin quan trọng nhất (cha mẹ,
thầy cô, các phương tiện thông tin đại chúng) để giúp cho các em có nhận
thức đúng đắn về nghề nghiệp thì chưa phát huy hết tác dụng. Vì vậy, biểu
tượng về nghề nghiệp mà học sinh định chọn không rõ ràng, phiến diện cũng
là điều dễ hiểu.
Tác giả Nguyễn Ngọc Minh trong cơng trình nghiên cứu “Nhận thức
của giáo viên về tư vấn hướng nghiệp trong nhà trường THPT” đã nêu lên
10


được thực trạng nhu cầu được tư vấn hướng nghiệp cũng như công tác tư vấn
hướng nghiệp hiện nay trong nhà trường THPT là hầu hết các trường THPT
đều đặc cách các giáo viên kiêm nhiệm thêm công tác này, cho nên q trình
chuẩn bị thơng tin, kiến thức cho công tác tư vấn hướng nghiệp trong nhà
trường của các giáo viên cịn mang tính tự phát, chưa có hệ thống cho nên
chưa thể giúp học sinh thỏa mãn nhu cầu chính đáng của mình. Tác giả cũng
nêu lên được thái độ của giáo viên đối với vai trò của tư vấn hướng nghiệp
trong nhà trường: đa số các giáo viên đều nhận biết và thông hiểu một cách

thấu đáo và sâu sắc tầm quan trọng của công tác này, nhận biết được sự mong
mỏi của học sinh về một ban chuyên trách tư vấn hướng nghiệp trong nhà
trường để giúp các em lựa chọn nghề nghiệp, trường thi khi các em ở những
năm cuối cấp. Gần như 100% học sinh đều chọn ý kiến mong muốn trong nhà
trường có ban chuyên trách về tư vấn hướng nghiệp để giúp các em trong việc
Tác giả Phạm Ngọc Anh và Đỗ Thị Hồ với cơng trình nghiên cứu
“Nhu cầu nghề của học sinh phổ thông và các yếu tố ảnh hưởng đến nhu cầu”
- hầu hết học sinh THPT (89,4%) đều có nguyện vọng học tiếp đại học, chỉ có
một phần nhỏ các em là có nguyện vọng học nghề (4,7%) và các yếu tố ảnh
hưởng đến nguyện vọng học nghề chủ yếu phụ thuộc vào phẩm chất tâm lý,
sự định hướng của các em hồn tồn mang tính chất chủ quan cảm tính.
Tác giả Chu Văn Thảo với cơng trình nghiên cứu “Giải pháp quản lý
nhằm đẩy mạnh công tác tư vấn hướng nghiệp cho học sinh tại các Trung tâm
KTTH-HN ở tỉnh Bắc Ninh” đã nhấn mạnh rằng đa số học sinh trung học
trước khi chọn nghề chưa hiểu hết ý nghĩa và tầm quan trọng của việc chọn
nghề có cơ sở khoa học, các em chưa hiểu rõ về nghề nghiệp, chưa đánh giá
đúng năng lực bản thân.
Sự hiểu biết về nghề của các em còn đơn giản, nghèo nàn so với thế
giới nghề nghiệp vô cùng phong phú, đa dạng, thiếu thông tin về thị trường
lao động đã làm các em lúng túng, khó khăn khi chọn nghề.
11