Xây dựng nhân cách con người Việt nam trong điều kiện hiện nay

DAI HOC QUOC GIÀ HA NOI
TRUÒNG DAI HOC KHOA HOC XÀ HÓI VA NIIÀN VÀN

Pham Mau ì'uyén

xÀY DUNG NHÀN CACH CON NGUÒI VIÈT NAM
TRONG DIEU KIEN HIEN NAY
yC^

tiàààiiàààààiiààiémiiààiMK

^OMOHu t Ù A ^ t f M Ù M b É M É Ù i i i t t

Clmycti limolili: c n ù NCJHTA D U Y VÀT BIÈN C H Ù N G
VA CHÙ NGHlA DUY VÀT LICH SU'.
•

•

Ma é^o: 5.0102

IAIAN VAN

ÌIIAC (SY KliOA HOC TQICT HOC
Ngiiòi huóng dàn khoa hoc
FTS. Nguyén Vàn Phùc
C'r-,i HC""'Jijo:--:,!.^ ;!A NÓI

TRUfiSTA^^JHCMG•nf).^HiJV)ì:N

vé

Uà nói 1999


LOI CAM DOAN

Tòi xin cam doan day là còng trình nghién cùu cùa riéng tòi. Càc so
liéu, ké^t qu4-nèu trong luàn vàn là tmng thuc^à^hua tìkig dugc ai còng bó
trong bàt ky còng trình nào khàc.

^'^^^^t^'

K^Ì4-^U1

Tàc già luàn vàn


MUC LUC
Trang
A. Phan mò'dau
B. Phàn nói dung

1
»

5

Chumig 1, Mot so vàn de ly luàn ve nhàn càch

5

LI. Khài niem nhàn càch

5

1.2. Nhuìig nhàn tó ca bàn qui dinh su hình thành va phàt trién

li

nhàn càch
Chuong 2: Nhàn càch con nguòi Vici nam trong boi cành cùa su

25

nghiep doi mot dàt nude
2.1. Nhutig tàc dòng cùa su nghiep dói mói dàt nuóc dói vói nhàn

25

càch con nguòi Viét Nam hién nay.
2.2. Hién trang va huóng phàt trién nhàn càch con nguòi Viét Nam

34

hién nay.
Chirong 3. Mot so giài phàp co tinh dinh hu&ng dói vói vice xày

45

dung nhàn cach con nguòi Viét nam trong diéu kien

hién nay.
3.1. Hoàn thién ca che thi truòng theo djnh huóng xà bòi chù nghìa

45

vói tinh càch là giài phàp xày dung nhàn càch
3.2. Quàn triét nguyén tàc con nguòi trong xày dung va thirc hién

48

càc chfnh sàch xà boi
3.3. D^y manh dàn chù boa xà bòi , gan lién vói giù nghiém ky

51

cuang xà b ò i .
3.4. D^y manh giào due nhàn càch

55

C. Ket luàn

62

D. Danh muc tài liéu tham khào


A. PHAN MÒ DAU

l.Tinh càp thiét cùa de tài.

Vói tinh càch là tóng hoà nhung phà'm chàì xà bòi cùa con nguòi, nhàn
càch dac trung cho tmh nguòi. Su phàt trién nhàn càch là muc dich tói hàu cùa
con nguòi (loài nguòì), là chi bào quan trong nhà't dành dà'u su phàt trién cùa
xà hòi va con nguòi. Chùng ta tién hành còng nghiep hoà , hién dai hoà dà't
nuóc, xét dén cùng, cung là nhàm tao ra nhiJng diéu kien tòt nhàì cho su phàt
trién, su hoàn thién con nguòi, nhàn càch. Dóng thòi , su phàt trién , su hoàn
thién con nguòi lai là dòng lue cùa còng nghiep hoà, hién dai hoà . Vàn kièn
Hòi nghj Trung uang V dà khang dinh : "nguón lue quy bau nhat, co vai trò
quyét dinh nhaì là nguón lue con nguòi Viét Nam ; là sue manh noi sinh cùa
chinh bàn thàn dàn toc Viét Nam" [12 , 93]. De co duac sue manh nói sinh ay,
chùng ta phài xày dung dirac nhùng con nguòi , nhung nhàn càch dàp ùng
duac càc yéu càu cùa giai doan càch mang hién nay. Han the, su nghiep hién
dai hoà a nuóc ta mói duac bàt dàu, Chùng ta dang ò trong buóc chuyèn tir xà
hòi truyén thóng sang xà hòi hién dai. Su dung dò giua càc già tri truyén thóng
va hién dai, dàn toc va quóe té , su bàt càp cùa nhung nàng lue nhàn càch
trong màu nhàn càch truyén thóng triróc nhung yéu càu cùa xà bòi hién dai
khién cho viec tich ciré chù dòng xày dung nhàn càch mói trò thành vàn de
càp thiét cà ve mat ly luàn làn thirc tién.
2. Tinh hình nghién cuu de tài.
Vàn de con ngUòi nói chung va vàn de nhàn càch nói riéng, tir làu dà
thu hùt su chù y cùa giói nghién cùu màexit. Nhung nghién eùu truóc thòi dói
mói, mae dù dat duac nhiéu thành tim nhung khòng trành khòi tinh ehà't giào
diéu.Tfnh chat do thè hién nói bàt a che nhàn manh qua mùc tinh qui dinh euà
che do so hu'u xa boi chù nghìa (so huu nhà nuóc va so hu'u tap thè) dói vói su


hình thành va phàt trién nhàn càch. Ngày nay chùng ta chuyèn sang ca che thi
truòng , thìra nhàn nhiéu thành phàn kinh té . Su hình thành va phàt trién nhàn
càch, do vày, mang tinh chat khàc vói giai doan truóc dói mói. Su ma cùa giao
luu, bòi nhàp quóc té cùng vói qua trình hién dai hoà xà bòi mang tinh toàn

càu khién cho vàn de xày dimg nhàn càch cÀn phài duac nghién cùu day dù va
gàn lién vói bòi cành kinh té - xà bòi mói.
Nhung nghién cùu gàn day ò nuóc ta dà va dang duac tién hành theo
huóng do. Nhàn càch nói riéng va con nguòi nói chung duac nhìn nhàn trong
quan he bien chùng vói nhùng diéu kièn cùa su nghiep còng nghiep hoà, hién
dai hoà dàt nuóc theo dinh hiróng xà bòi chù nghìa . Lién quan dén huóng
nghién cùu này co nhùng còng trình, nhung tàc già sau:
Duang Phù Hiép, "Su hình thành va phàt trién nhàn càch con nguòi
Viét Nam trong diéu kien chuyèn lù nén kinh té bao cà'p sang nén kinh té thi
truòng" , Triét hoc so 4/1992 ; Le Hun Tàng, " De thuc hién ly tuòng cao dep:
Tàt cà xuàt phàt tu con nguòi va vi con nguòi", Triét hoc so 1/1990 ; "Vai trò
cùa con nguòi trong su nghiéfJ còng nghiep hoà, hién dai hoà" (nghién cùu xà
bòi hoc), Nhà xuàt bàn Chinh tri quóc già , Ha Noi, 1996 ; Nguyén Trong
Chu^n, "Doi diéu suy nghì ve già trj va su bién dói càc già tri khi nuóc ta
chuyèn sang nén kinh té thi truòng", Triét hoc so 1/1995 ; Vién thóng tin khoa
hoc xà bòi , "Nhùng vàn de dao óùc trong diéu kién kinh té thi truòng", (tài
liéu dich), Ha Nói 1996 ; Nguyén Thè Kiét, " Quan he giùa dao due va kinh té
trong viéc dinh huóng càc già tri dao due hién nay", Triét hoc so 6/1996 ;
Nguyén Vàn Phùc, "Ve sir khàc phue nhùng tàc dòng tiéu ciré cùa còng
nghiep hoà, hién dai hoà

dói vói sU phàt trién nhàn càch", Triét hoc sÓ

1/1998. Le Due Phùc, "Hình thành va phàt trién nhàn càch trong ca che thi
tRtòng", Tap chi Còng san so 6/1995 ; Le Thi, "Vai trò già dinh trong viéc xày
dimg nhàn càch con nguòi Viét Nam" Nhà xuàt bàn phu nù. Ha Nói, 1997;


Doàn Due Hiéu, "Cà nhàn va su phàt trién cà nhàn tiiróc nhùng yéu càu va
trong diéu kién hién nay à nuóc ta" Triét hoc so 3/1996.

Tuy nhién, trong khuòn kbó nghién eùu con nguòi nói chung nhu muc
tiéu va dòng lue cùa su phàt trién dàt nuóc, phuang dién nhàn càch chua co
duac nhung \f giài toàn dién va do dò chua co nhùng giài phàp xày dung ,
phàt trién he thÓng va dóng bò. Yéu càu ày dòi hòi còng tàc 15^ luàn phài xùc
tién nhiéu bau nùa, chuyèn sàu hoii nùa nhùng nghién cùu ve nhàn càch. Luàn
vàn này co gang góp thèm mot so suy nghì ve vàn de xày dung nhàn càch theo
huóng dò.
3. Muc dich va nhiem vu cùa luàn vàn.
Muc dich cùa luàn vàn là làm ro bàn chat cùa nhàn càch va viéc xày
dung nò trong diéu kién hién nay ò nuóc ta.
De dat duac muc dfch này, nhiém vu cùa luàn vàn là:
- Trình bay theo quan dièm maexit, khài niém nhàn càch, nhùng nhàn
tó ca bàn quy dinh su hình thành va phàt trién nhàn càch.
- Phàn tich nhùng nhàn tó tàc dòng dén su phàt trién nhàn càch con
nguòi Viét Nam hién nay.
- De xuàt mot so giài phàp eó tinh dinh huóng cho viéc xay dimg nhàn
càch trong diéu kién hién nay à nuóc ta.
4. Ca sa \y luàn va phucfng phàp nghién cufu .
- Ca so ly luàn cùa luàn vàn là chù ngbla duy vàt bién chùng va chù
nghìa duy vàt lieh su, càc quan dièm cùa Dang cóng san Viét Nam ve con
nguòi , nhàn càch.
- Luàn vàn su dung càc pbuong phàp : logie, Ijeh su , phàn tich, tóng
bop, dói chiéu, so sành...


5. Cài mói cùa luàn vàn.
- Làm rò nhùng nhàn tó quy dinh su phàt trién nhàn càch con nguòi
Viét Nam trong diéu kién hién nay.
- De xuàt va phàn tich mot so giài phàp co tinh djnh huóng cho viéc
xày dung nhàn càch con nguòi Viét Nam hién nay.

6. Y nghìa cùa luàn vàn.
- Luàn vàn eó thè dùng làm tài liéu tham khào cho nghién cùu va
giàng day ve vàn de con nguòi , nhàn càch.
- Luàn vàn cùng là nhùng gofi f, nhùng khuyén nghj dói vói su nghiep
xày dung con nguòi ò nuóc ta hién nay.
7. Két càu cùa luàn vàn.
Ngoài phàn mò dàu, két luàn va danh muc tài liéu tham khào luàn vàn
góm 3 chuang 8 tiét.


B. PHAN NÓI DUNG

CHUONG 1
MOT SÓ VÀN DE LY LUÀN VE NHÀN CÀCH
7.7. Khài niém nhàn càch.
Khài niém nhàn càch duac hai nhà tàm \f hoc nguòi Due là Dilthey va
Spranger néu ra làn dàu tién vào cuòi thè ky XIX dàu thè ky XX. Nhung tu
tuòng ve nhàn càch thi dà duac hình thành tu thòi cÓ dai. Chang han , Arixtòt,
nhà triét hoc Hi Lap co dai dà coi con nguòi là mot dóng vàt chinh trj. Diéu do
co nghìa là, trong mot chùng muc nbàt djnh, òng dà thày dugc tinh quy djnh
cùa nhùng nhàn tó xà hòi dói vói su hình thành nhàn càch.
Ngày nay, eó rat nhiéu quan niém khàc nhau ve nhàn càch. Trong triét
hoc và xà bòi hoc tu san hién dai nói lén hai khuynh hiróng ly giài nhàn càch.
Khuynh huóng tu nhién dóng nhàt nhàn càch vói càc thuòe tinh sinh vàt cùa
con nguòi . Nguge lai, khuynh hiróng xà bòi hoc lai nhìn nhàn nhàn càch nhu
là bàn chat tinh thàn cùa con nguòi trong su biét làp vói tón tai sinh vàt và tón
tai xà bòi cùa ho.
Tiéu bièu cho khynh huóng tu nhién là nhà phong tue hoc nói tiéng
K.Lòrentxa. Theo òng, càc loai màu thuàn trong tón tai cùa con nguòi chi
duofc \f giài khi nào nguòi ta thùa nhàn ràng hành vi xà bòi cùa con nguòi bao

góm trong no tàt cà nliùng tinh quy luàt ma chùng ta biét dugfc nhò viéc
nghién cùu nhung hành vi cùa dòng vàt.
Nhùng nguòi theo kbuynli huóng xà bòi hoc xày dung hoc thuyét cùa
mình ve con nguòi dira trén quan dièm ly luàn cùa truòng phài xà bòi hoc E.
Duéchem ò Phàp. Ho giài thich hành vi cùa con nguòi chi bang nguyén nhàn


tu tuòng, bang ^ thùc xà bòi ; dóng thòi phù nhàn mói lién he giùa hành vi
con nguòi vói diéu kién vàt chat cùa san xuàt và tài san xuàt cùa con nguòi .
Ve mat ly luàn, ho dùng trén quan dièm duy tàm de xem xét mói lién he xà
bòi , làm cho mÓi lién he dò dói làp vói tÓ chùc sinh vàt cùa con nguòi , dÓi
làp vói mói quan bé vàt chat cùa con nguòi .
Quan dièm màcxit nhìn nhàn con nguòi nhu mot thuc thè sinh vàt - xà
bòi . Vói tinh càch là mot thuc thè sinh vàt , con nguòi ò bàc thang cao nhàt
cùa su tién hoà vàt chat. Nhimg nhùng tó chat tu nhién cùa con nguòi cùng càc
chùc nàng cùa chùng chi dugc hoàn thién trong boat dòng mang tinh xà bòi
cùa con nguòi , tmóc hét là trong lao dòng . Su tàc dòng qua lai giùa mat sinh
vàt và mat xà bòi trong su phàt trién cùa con nguòi bao góm mói lién bé giùa
con nguòi vói thè giói ben ngoài, cùng nhu vói càc diéu kién tón tai cùa nò ve
mat tu nhién và xà bòi trong con nguòi khòng làn àt nhau cung khòng song
song tón tai, ma chùng làm ca sa tón tai cho nhau, xàm nhàp làn nhau, dóng
thòi in dàu àn lén toàn bg boat dòng song con nguòi . Càu tmc và chùc nàng
cùa ca thè nguòi , càc khi quan và tiém lue di truyén cùa nò, he thàn kinh
trung uong v.v... là nhùng tién de sinh hgc, tàm - sinh ly cùa su tón tai cùa con
nguòi. Nói càch khàc, chùng là ca so cùa nhùng phàn ùng, phàn xa dàp lai
nhùng ànb buòng tu ben ngoài. Tri tue và khà nàng nhàn thùc kinh nghiém và
thóng tin cùa con nguòi dugc tich luy thòng qua boat dòng mang tinh xà bòi
cùa con nguòi , thòng qua giào due và dào tao v.v... Do là mot qua trình sinh
hgc- xa bòi phùc tap. Cam giàc và nhàn thùc cùa con nguòi gàn lién vói càc
qua trình sinh 15^ - thàn kinh, nhimg chat liéu cho chùng thi con nguòi lai rùt ra

tu càc mói quan bé Ijch su - cu thè cùa mình vói mòi tmòng xà bòi và tu nhién
xung quanh , thòng qua qua trình boat dòng thuc tién xà bòi cùa mình . Vi thè,
ve bdn chat, con nguùi là mot thifc thè xà hòi . Chi co trong xà bòi và nhò xà
bòi ma con nguòi eó lao dòng , ngòn ngù và y thùc .


Con nguòi sinh ra dà là mot cà nhdn. Khài niém cà nhàn dugc dùng
khi xét tói mot con nguòi riéng le trong quan he vói tàp thè, còng dóng, xa
bòi. Theo càc tàc già cùa còng trình "Vàn de con nguòi trong su nghiep còng
nghiep hoà hién dai hoà" (su chuyèn tài nói dung cùa chuang trình KX.07
duói dang sàch ) thi : "con nguòi" khi dai dién cho "loài" là "cà thè" ; "con
nguòi" khi là thành vién cùa xà bòi là "cà nhàn" [45, 280} Vi vày, bà't ky ai,
dù nguòi lón, tre em , nguòi bình thuòng, thàm chi ngUòi tàn tàt, khòng co khà
nàng lình bòi ngòn ngù và ky nàng thòng thuòng déu dugc ggi là cà nhàn.
Nhung cà tinh chi dugc hình thành trong qua trình sinh boat xà bòi . Trong
tinh toàn ven cùa càc dac tiimg sinh vàt và xà bòi ò tCmg cà nhàn, thi cà tinh
nói lén nhu mot dac tinh riéng biét và thàm chi khòng lap lai. Tinh toàn ven
cùa mói cà nhàn thè hién ò nhùng net chung dac tiung cho loài nguòi nhu mot
chinh thè. Dò là nhùng thuòc tinh phàt trién cùa con nguòi vói tu càch là két
qua cùa mot qua trình Ijch su cu thè trong mot hình tbài kinh té - xà bòi nhà't
djnh và trong mot két càu giai càp bay mot két càu xà bòi dac thù. Nhùng net
ké thùa di tmyén sinh vàt riéng cùa cà nhàn, cùng nhu nhùng diéu kièn xà bòi
dac thù, trong dò tùng nguòi riéng biét dugc phàt trién ve càc mat xà b ò i , kinh
t é , sinh hgc và tinh thàn khi tién hành boat dòng vàt chat cùa mình.
Vàn de cà tinh - tinh dóc dào và tinh khòng lap lai cùa mòi con nguòi
CÓ y nghìa quan trgng ve mat thè giói quan. Khòng phài ngàu nhién ma no lai
chiém mot trong nhùng vj tri trung tàm cùa cugc dàu tranh tu tuòng trong thòi
dai ngày nay. Càc nhà triét hgc phuang Tày tuyét dói hoà su khàc biét ve cà
tinh, tinh dgc dào và tinli khòng làp lai giùa nguòi này vói nguòi khàc , dóng
thòi hg gal bò mói lién he giùa su khàc biét dò vói su tién bò Ijch su - xà b ò i .

Triét hgc Mac - Lenin thùa nhàn tinh dgc dào và khòng lap lai cùa cà
tinh nhu là mot diéu kién tón tai và phàt trién cùa con nguaì. Song nò chóng
lai su tuyét dói hoà và càch xern xét phi Ijch su nhùng su khàc biét và dac


tnJng cà tinh, cùng nhu chóng lai viéc phù nhàn càc mói quan he xà bòi co
tinh vàt chat vón là ca so xà bòi khàch quan cùa su phàt trién cà tinh.
Nhùng dac dièm ve nàng khiéu cùa cà nhàn thuòng bòc lo ò tùng
nguòi tu thòi tha àu, chinh chùng qui dinh sue hàp dàn, tinh dòc dào và ve dep
riéng CÓ tinh cà nhàn cùa nhàn càch. Tuy nhién nhùng tién de , nàng khiéu
bàm sinh chi tao nén sue hàp dàn và tinh dgc dào cùa mèi cà nhàn trén ca so
càc quan he xà bòi Ijch su cu thè, càc hình thùc boat dóng và càc diéu kién
quan trgng khàc de cà nhàn tón tai và phàt trién . Mòi con nguòi co mot cà
tinh riéng, vùa co nhùng dac tiirng bièu hién tinh dòc dào và khòng lap lai cùa
nguòi dò, vùa co nhùng dac trung chùng tò quan bé Ijch su - cu thè cùa mòi
nguòi vói nhùng nguòi khàc.
Cà tinlì cùa con nguòi là mot hién tugng mang tinh hoàn chinh tóng
hgp nhimg no dóng thòi co tinh khàc biét, là hién tugng mang nhùng dac trung
di truyén sinh vàt, tàm ly và xà hòi . Song cà tinh khòng dóng nhàt vói nhàn
càch. Theo triét hgc Màc, mòi con nguòi co y thùc và co nàng lue boat dóng
dgc làp trong xà bòi déu dugc xem là mot nhàn càch. Khòng thè dóng y vói
quan dièm elio ràng nhàn càch ehi là cà tinh boac nhùng con nguòi dugc lua
chgn nói bàt lén trong so nhiéu nguòi khàc do boat dóng và so tmòng xuàt sàc
cùa hg, do dia vj xà hòi boac co ph^m chat cà nhàn dac biét. Nhàn càch bao
hàm và là su thÓng nhàt giùa cà tinh và nhùng phàm chat dac tiinig cho còng
dóng và thòi dai. Vi vày, ma chùng ta chù tmang xày dung nhàn càch con
nguòi Viét Nam trong diéu kién hién nay.
Quan dièm triét hgc ve nhan càch khàc ve ca bàn vói nhùng quan dièm
khoa hgc cu thè. Triét hgc khòng han che nhan càch trong mat này bay mat
khàc ma xem nhàn càch nhu là mot chinh thè cà nhàn eó tinh Ijch su - cu thè.

No tham già vào boat dòng thuc tién, dóng vai trò chù thè cùa su phàt trién xà
hòi.

8


Con nguòi dugc hình thành nhu là mot nhàn càch trong tién trình sinh
thành cà thè, trong dò nhùng nhan tó sinh vàt di truyén, tàm - sinh ly và xa hòi
gàn bó chat che vói nhau. Trong su hình thành và phàt trién nhàn càch, càu tao
sinh vàt di truyén và tàm - sinh ly cùa cà nhàn là ca so sinh vàt, là diéu kién tu
nhién trén ca so dò hình thành nén nhùng dac dièm Ijch su - xà hòi cùa con
nguòi . Cho nén, con nguòi nhu là mot nhàn càch bao giò cùng là mot chinh
thè thóng nhàt, trong dò nhùng yéu tó xà bòi và tu nhién gàn bó chat che vói
nhau. Néu don thuàn chi là mot ca thè sinh vàt thi con nguòi chua thè là nhàn
càch. Tóng hoà nhung phàm chat xà hai co duac trong tién trình hogt dóng xà
hòi tlìUc tién làm cho con ngUòi co nhàn cach.
Con nguòi là chù thè ciia boat dòng xà bòi , cùa qua trình Ijch su và
cùa nhàn thirc. Con nguòi chi dugc hình thành nhu mot nhàn càch khi vói diéu
kién xà bòi nhàt dinh, nò boat dòng thuc tién vói tu càch là chù thè phàt trién
xà bòi và là chù thè phàt trién cùa chinh nò. Trong qua trình ày, cà nhàn trao
dói boat dòng, nhàn dugc kinh nghiém xà bòi và kién thùc, hình thành càc
phàm chat xà bòi và tàm ly.
Su phàt trién cùa nhan càch là su hình thành nhùng phàm chat xà bòi
ma cà nhàn càn eó de thuc hién qua trình tài san xuàt xà bòi . Cà nhàn khòng
thè ké thùa càc phàm chat này nhu khi ké thùa càc dac dièm di tmyén sinh vàt
cùa mình, ma phài tiép thu chùng bang su nò lue bàn thàn, bang boat dòng
thuc tién tich ciré và thòng qua boat dòng xà bòi trong qua trình sinh song cà
nhàn. Trong qua trình này mói cà nhàn déu bièu hién vùa là khàch thè, vùa là
chù thè cùa sU phàt trién xà bòi và Ijch su.
Su hình thành càc dac trung xà bòi cùa con nguòi và cùa su phàt trién

ciia nò nhu là mot nhàn càch dirgc quyét dinh bòi tóng thè nhùng diéu kién
khàch quan , bàt nguón khòng phài tu

no, ma tu nhiing diéu kién và quan bé lieh su , qua dò cà nhàn tu bièu hién
mình thành mot cà nhàn xà bòi .
Dóng thòi , qua trình dò khòng dién ra néu khòng co su tham già cùa
càc cà nhàn thòng qua boat dòng thuc tién, thóng qua lao dòng và boat dòng
xà bòi cùa hg , qua dò ehmh hg dóng vai trò chù thè cùa qua trình lieh su - xà
bòi . Vi vày, nhàn càch vùa là nguòi sàng tao vùa là san phàm cùa su phàt
trién xà bòi, vùa là chù thè, vùa là khàch thè cùa qua trình Ijch su.
Su phàn tich ve mat triét hgc qua trình phàt trién nhàn càch cho pbép
chi ra quan he bién chùng giùa diéu kién khàch quan và su tón tai chù quan
cùa nhàn càch, cùng nhu tinh xàc dinh dac tnJng cà nhàn con nguòi, vói tu
càch là chù thè cùa su phàt trién lieh su - xà bòi . Nhàn càch là chù thè cùa
qua trình Ijch su và cùa càc quan bé xà bòi . Triét hgc Màc xem nhàn càch
nhu là mot con nguòi hoàn chinh, trong dò càc ca sa di truyén tàm - sinli ly
cùa cà nhàn két hgp vói càc yéu tó xà bòi , cu thè trong qua trình song cùa cà
nhàn. Nhùng yéu tó dò dugc thè hién trong phàm chat xà bòi dac thù cà nhàn
cùa con nguòi và phàm chat này lai qui djnh noi dung ca bàn cùa tu tuòng và
tinh cam con nguòi, cùa hành dóng xà bòi và boat dòng thuc tién.
Bòi vày, tón tai cùa nhàn càch là tón tai xà bòi , là mot phàm chat xà
bòi dac thù cùa mot cà nhàn trong mot xà bòi Ijch su cu thè. Cùng gióng nhu
tinh qui djnh ve mat sinh vàt - xà hòi dói vói cà tinh con nguòi , phàm chat xà
boi dac thù dugc bièu hién bang khài niém nhàn càch là san phàm phàt trién
Ijch su cùa mot xà bòi . Phàm chat dò là san phàm cùa càc quan he xà bòi Ijch su , cu thè nhat dinh ma trong dò con nguòi tién hành boat dòng thuc tién
và tao nén nàng lue và tri thùc cùa mình.
Tom lai, nhàn càch là khài niém chi dùng cho con nguòi ké tu mot giai
doan phàt trién nhat djnh. Khòng thè nói dén nhàn càch cùa mot dùa tré sa
sinh . Nhàìì càch hiéu hién nnfc do phàt trién ve mat xà hai cùa con ngUùi, là

10


tóng hoà nhibìg phàm chat xà hai cùa con ngUòi bién hién à tiìng cà nhàn cu
thè. Su phàt trién cùa nhàn càch dàm bào cho con nguòi tham già vào dòi song
xà bòi , thè hién tinh tfch cuc xà bòi cùa mình.
7.2. Nhiing nhàn tó co bàn quy dinh su hình thành và phàt trién
nhàn càch.
Vói tinh càch là tóng hoà nhùng phàm chat xà bòi cùa con ngiròi, nhàn
càch eó quan he vói toàn bò nhùng diéu kién kinh té - xà bòi trong do nò hình
thành và phàt trién . Do vày su hình thành và phàt trién cùa nhàn càch bj quy
djnh bòi su tàc dòng qua lai cùa mot tóng thè nhiing nhàn tó true tiép và giàn
tiép. Tuy nhién, de djnh hiróng cho su xày dung nhàn càch, eó thè và càn thiét
ehi ra nhùng nhàn tó ca bàn quy djnh su hình thành và phàt trién nò.
1.2.1. SII thòng nhàt giira Igi ich xà hòi và lai ìch cà nhàn nhu là ca
S(y cùa su hình thành nhàn càch.
Nhu trén dà phàn tich, boat dòng là phuang thùc tmc tiép de hình
thành nhàn càch. Trong boat dòng , con nguòi thè hién nhùng quan bé mang
tinh xà bòi , qua dò bòc lo nhùng phàm chat xà bòi cùa nhàn càch. Nói cu thè
han, chinh trong boat dóng , xu hiróng , khi chà't, tinh càch, nàng lue, nghìa là
toàn bò nhùng yéu tó càu thành nhàn càch con nguòi dugc bình thành, Ón dinh
và phàt trién .
Muc dich cùa boat dòng chinh là nhàm thoà man nhu càu. Viéc thoà
man nhu càu là diéu kién cho su phàt trién nhàn càch, dóng thòi su phàt trién
nhu càu , dac biét là nhu càu tinh thàn ( nhàn thùc, dao due, thàm my) là ehi
bào dành dàu su phàt trién nhàn càch. Tuy nhién , trong nhiéu truòng hgp ,
muc dich cùa boat dòng và do dò, két qua cùa boat dóng khòng true tiép làm
thoà man nhu càu cùa con nguòi. Xà bòi càng phàt trién thi diéu dò càng trò
nén phó bién. Trong truòng hgp nhu vày, boat dòng cùa con nguòi trUe tiép

huóng dén Igi ich, tue là huóng dén cài thoà man nhu càu. Vi vày , cùng nhU

11


nhu càu, và true tiép han nhu càu, lai ich chìnJt là dóng lue cùa hogt dóng
ngUciy là CO' sa cùa su hình thành nhàn càch,
Dói vói mòi con nguòi cu thè, Igi ich cà nhàn là dòng lue true tiép và
manh me nhàt thùc day anh ta boat dòng . C.Màe tùng nói ràng, khòng ai làm
cài gì cà néu nhu cài dò khòng gàn lién vói nhu càu và Igi ich cùa hg. So dì
nhu vày là vi Igi ich cà nhàn là cài con nguòi nhàn biét de dàng và truóc hét;
nò dàp ùng nhu càu thiét thàn cùa con nguòi vói tinh càch mot cà nhàn.
Nhung cà nhàn bao giò cùng boat dóng trong mot còng dóng, mot xà
bòi nhat djnh ( khi xà bòi bj phàn chia thành giai càp thi anh ta con là thành
vién cùa mot giai càp nhàt dinh). Vi vày, eó Igi leh cà nhàn thi cùng eó Igi ich
xà bòi . Su thuc hién lai ich cà nhàn eó quan bé vói Igi ich xà bòi . Nhùng Igi
ich này khòng phài bao giò eiing phù hgp vói nhau. Trén thuc té eó nhùng Igi
ich cà nhàn ma viéc thuc hién nò làm tón hai dén Igi ich cùa nguòi khàc, cùa
còng dóng, cùa xà bòi . Dò là nhùng Igi ich khòng chinh dàng. Viéc theo duói
nhùng Igi ich nhu vày làm cho con nguòi ngày càng xa ròi nhùng chuàn
muc,nhùng yéu càu cùa xà bòi , tue là nhùng cài gàn két con nguòi vào tàp
thè, vào còng dóng. Diéu dò dàn dèh su phàt trién mèo mò nhàn càch . Mot
con nguòi ma chi biét dén Igi ich cà nhàn, tìm mgi càch thuc hién Igi ich cà
nhàn bàt chàp Igi ich cùa ngiròi khàc, cùa xà bòi , thi eó thè vàn phàt trién ve
mat y chi và ly tri. Anh ta vàn khòn ngoan, vàn thào vàt, thàm chi vàn thành
dat trong cugc song. Nhimg dò là mot nguòi ich ky, khòng thè co dugc mot
euòc song tinh thàn phong phù, khòng biét dén nhimg già tri tinh thàn dich
thuc nhu y thùc còng dàn, su trung thuc, su dóng cam và quan tàm dén nguòi
khàc v.v...
Trong nhùng xà bòi ma boat dóng cùa con nguòi dira trén ca so che dò

tu huu thi Igi ich cùa cà nhàn và xa hòi , Igi ich cùa càc giai càp thuòng là màu
thuàn và dói làp làn nhau. Diéu dò khòng chi dàn dén nhùng mèo mò trong su

•12


phàt trién nhàn càch, ma cùng vói diéu dò, su phàt trién cùa nguòi này, giai
càp này lai càn trò su phàt trién cùa nguòi khàc, giai càp khàc. Chang han, che
dò tu hùu trong khi tao ra nhùng diéu kién thuàn Igi cho su thuc hién Igi ich
cùa giai càp chù nò, giai càp phong kién và giai càp tu san, thi dóng thòi dà
day càc giai càp nò le, nòng dan, vò san vào tinh trang bj àp bue và bòc lót
nàng né. Càc giai càp thóng tri càng eó diéu kién phàt trién bao nhiéu thi càc
giai càp bj trj càng mat di càc diéu kién phàt trién bay nhiéu.
Càch mang xà bòi chù nghìa eó nhiém vu giài pbòng nhàn loai khòi
che dò tu hùu và xày dung mot xà bòi phàt trién trén ca so cùa che dò còng
hùu. Trén bình dién nhàn càch, che dò còng hihj và nhiing diéu kièn cùa chù
nghìa xà bòi ( chang han nén phàp che xà bòi chù nghìa, nén vàn hoà xà bòi
chù nghìa v.v...) sé làm cho Igi fch cà nhàn thóng nhàt vói Igi ich xà hòi . Su
thuc hién Igi ich cà nhàn khòng ehi dàp ùng nhu càu phàt trién nhàn càch cùa
tìjng cà nhàn ma con là phuang thùc phàt trién xà bòi . Dóng thòi su thuc hién
Igi ich xà hòi cùng là phuang thùc de thuc hién Igi ich cà nhàn. Do vày, su
phàt trién nhàn càch cùa mot con nguòi cu thè kliòng ehi là su phàt trién cùa
bàn thàn anh ta, ma con là su phàt trién cùa anh ta vói tinh càch là mot thành
vién cùa xà bòi .
Tuy nhién, trong giai doan dàu ( giai doan qua dò ) cùa su nghiep xày
dung chù nghìa xà bòi , sau nhùng sai làm và kbùng hoàng cùa thòi bao càp,
chùng ta chuyèn sang nén kinh té thj tmòng vói su tón tai cùa nhiéu thành
phàn kinh té . Nén kinh té thi truòng chang nhùng khòng dói làp ma con là
mot nhàn tó khàch quan càn thiét cùa viéc xày dung và phàt trién dàt nuóc
theo con duòng xà bòi chù nghìa. Do dò, nò cùng là ca so khàch quan cho su

hình thành nhàn càch con nguòi Viét nam hién nay. Tuy nhién, nén kinh té
nhiéu thành phàn vàn hành theo ca che thj truòng lai eó nliùng tàc dòng tiéu

13


cuc màu thuàn vói bàn chat cùa chù nghìa xà bòi [ xem 10, 26 ]. Nhùng tàc
dòng tiéu cuc ày bièu hién trén nhùng phuang dién sau :
Thu nhàt, chàp nhàn nhiéu thành phàn kinh té cùng tón tai và boat
dóng thi CÓ nghìa ràng chùng ta buóc phài chàp nhàn su bòc lòt ò mot chùng
mire và mot pham vi nhàt djnh. Thi? hai, Igi ich cà nhàn và tu do canh tranh eó
xu huóng làm suy giàm mói lién he giùa cà nhàn vói còng dóng, tao ra nhùng
con nguòi eó tinh càch manh nhung kém phàt trién ve mat tinh thàn, thàm chi
vó cam. Thù ha, già trj thj truòng eó xu thè dóng hoà càc già trj xà bòi khàc.
Mgi quan he , mgi già tri déu dugc xàc làp và dành già thòng qua làng kinh
cùa già trj thj truòng v.v... Tàt cà nhùng diéu dò làm cho su phàt trién nhàn
càch eó thè lai rai vào tinh trang nhu vùa phàn tich, tue là tinh trang mèo mò
nhan càch và dói lap nhàn càch trén bình dién xà bòi .
De khàc phue tinh trang này, chùng ta thuc hién su diéu tiét cùa Nhà
nuóc dói vói nén kinh té thj truòng theo djnh huóng xà bòi chù nghìa ( chùng
tòi sé phàn tich sàu han su djnh huóng này ò chuang 3). Su diéu tiét cùa Nhà
nuóc theo dinh huóng xà bòi chù nghìa se tao ra mot ca che kich thich dàm
bào cho viéc thuc hién Igi ich cùa con nguòi nhu mot cà nhàn trò nén chinh
dàng. Nói càch khàc, nò tao nén su thóng nhàt giùa Igi ich xà bòi và Igi ich cà
nhàn. Nhò thè, viéc thuc hién Igi ich cà nhàn khòng làm tón hai dén Igi ich
cùa nguòi khàc, cùa xà bòi , ma han thè, con góp phàn làm tàng ciròng Igi ich
xà bòi . Tàc dòng tich cuc cùa nhùng Igi ich cà nhàn chinh dàng dói vói xà bòi
eó thè là true tiép, eó thè là giàn tiép. Chi it, thi su theo duói Igi ich cà nhàn
chinh dàng cùng eó nghìa là su tàng cuòng Igi ich cùa hg vói tinh càch mot
thành vién cùa xà bòi . Viéc theo duói và thuc bién nhùng Igi ich cà nhàn

chinh dàng nhu vày dòi hòi ò con nguòi mot su phàt trién nhàt dinh ve nhàn
càch, dac biét là nhàn càch dao due. Chinh ò day co thè nói dén su thuc hién
lai ich cà nhàn chinh dàng nhu là dóng lue cùa su phàt trién nhàn càch. Bòi vi

14


de dàm bào tinh chinh dàng, hgp dao due cùa Igi ich cà nhàn, con nguòi phài
CÓ khà nàng xàc djnh, nghìa là phài biét dugc ràng boat dòng vi Igi ich cùa
mình eó quan he nhu thè nào vói Igi ich xà bòi , co phù hgp bay khòng phù
hgp vói Igi fch xà bòi . Dóng thòi, viéc thuc hién Igi ich dòi hòi nhùng nò lue
ve mat tri tue trong viéc tìm kiém phuang thùc, phuang tién thuc bién v.v...
Trong tmòng hgp này, chùng ta nói dén su phàt trién ly tri cùa nhàn càch.
Cùng vói khà nàng xàc dinh tinh chinh dàng bay khòng chinh dàng
cùa Igi ich cà nhàn, con nguòi phài eó mot khà nàng lira chgn ma trong nhiéu
truòng hgp là khà nàng quyét chgn. Nói cu thè, cà nhàn phài lira chgn giùa
mot ben là Igi ich chinh dàng, mot ben là Igi ich khòng chinh dàng. Ca so cùa
su lira chgn này eó nhién là tinh càm dao due, là luang tàm, là tràch nhiém và
y ehi cùa nhàn càch. Nhu vày, viéc theo duói và thuc bién nhùng Igi ich cà
nhàn chinh dàng tu nò dà già dinh mot su phàt trién nhàt djnh cà ly tri, y ehi
và tinh càm cùa nhàn càch. Dóng thòi, sU thoà man Igi ich lai tao ra nhiing
diéu kién mói de con nguòi tién hành nhiing boat dòng mói nhàm mim càu Igi
ich chinh dàng cho bàn thàn.
Tu su phàn tich trén cho thày, su thóng nhàt giùa Igi ich cà nhàn và Igi
ich xà hòi chinh là nhàn tó ca so cùa su phàt trién nhàn càch. CÓ nhién, Igi ich
cà nhàn chi eó thè phù hgp mot càch triét de vói Igi ich xà bòi trong diéu kién
cùa chù nghìa còng san. Su dói làp , su khàc biét Igi ich giùa cà nhàn vói cà
nhàn, giùa cà nhàn vói xà bòi là san phàm tàt yéu cùa che dò tu hùu. Trong
diéu kién hién nay ò nuóc ta, vói viéc chàp nhàn nhiéu thành phàn kinh té , su
khàc biét và su dói làp ò mot mire dò nhàt djnh giùa càc Igi ich cùng là diéu

khòng trành khòi. Su dói làp, su khàc biét dò tàt dàn dén tinh tàt yéu cùa sU
diéu tiét lai ich bòi Nhà nuóc , cùa xa bòi . Su diéu tiét dò se dàn dén mot su
thóng nhat nhàt djnh, mot su thóng nhà't eó thè chàp nhàn dugc cà tu hai phia,
phia xà hòi cùng nhu phia cà nhàn, dàm bào cho xà bòi nói chung và càc cà

15


nhàn nói riéng duy tri dugc su tón tai và ón djnh nhàt djnh. Su diéu tiét cùa xa
bòi vùa thòng qua phuang thùc cuong bue tue là thòng qua phàp luàt, vùa
thòng qua càc chuàn mire xà bòi dugc djnh huóng và giàm sàt bang du luàn
tue là bang vàn hoà và dao due.
Thòng qua su diéu tiét Igi fch bang phàp luàt và vàn hoà, dao due , con
nguòi nhàn thùc dugc nhùng giói han dugc phép bay khòng dugc pbép cho
boat dòng cùa mình. Dóng thòi hg cùng bièu dugc mói lién he tàt yéu giùa Igi
ich xà bòi ( còng dóng, giai càp, tàng lóp v.v...) vói Igi ich cùa bàn thàn. Lua
chgn và huóng boat dòng cùa mình vào nhùng Igi ich cà nhàn chinh dàng tue
là nhùng Igi ich thóng nhàt vói Igi ich xà bòi , boat dòng cùa cà nhàn khòng
ehi giói han trong khuòn kbó kiém Igì cho bàn thàn ma con hién dién nhu mot
boat dòng hùu ich dói vói xà bòi , mot hình thùc bièu hién cùa dòi song xà
bòi. Chinh là thòng qua nhùng boat dòng dira trén ca so thóng nhàt giùa Igi
ich cà nhàn và Igi ich xà bòi ma nhiing nàng lue bàn chat cùa con nguòi dugc
thè hién và thuc hién. Dò cùng là su thè hién và thuc hién nhàn càch.
1.2.2. Vi tri phàp ly cùa nhàn càch.
Tinh qui djnh cùa Igi ich và viéc giài quyét quan bé Igi ich dói vói su
phàt trién nhàn càch dàn dén vai trò cùa vi tri phàp ly dói vói nhàn càch. Vj tri
phàp ly cùa nhàn càch bao góm: quyén và nhùng dàm bào ve phàp 1^ dói vói
quyén cùa nhàn càch, nghìa vu và tràch nhiém phàp \f cùa nhàn càch.
Vi tri phàp ly cùa nhàn càch chi thuc su xuàt bién cùng vói sU xuà't
hién Nhà nuóc phàp quyén. Trong xà bòi nguyén tbuy , cà nhàn bj hoà tan vào

trong còng dóng , nhàn càch dgc làp cùa con nguòi chua dugc bièu hién r5
net. Trong xa bòi chiém hùu,nò le , ngUòi nò le khòng co quyén và do vày
chua thè khang djnh mình là mot nhàn càch dóc làp. Trong xà bòi phong kién,
nguòi nòng dàn tuy khòng bj phu thuóc ve mat nhàn thàn vào giai càp phong
kién, nhung tinh trang phi phàp quyén cùa xà bòi làm cho su phàt trién nhàn

16


càch cùa hg rat han che. Trong xà bòi tu bàn, dàn chù tu san dugc xàc làp, vj
tri phàp ly cùa con nguòi dugc qui che hoà trong luàt phàp. Day là mot buóc
tién lón trong su phàt trién cùa nhàn càch con nguòi. Tuy vày, che dò so hùu
tu bàn chù nghìa và nhùng han che cùa Nhà nuóc phàp quyén tu san, khién
cho quyén và nhùng dàm bào ve mat phàp ly dói vói quyén cùa con nguòi bj
han che. Dàn chù tu san, nhu càc nhà kinh dién phé phàn, vàn là mot thù dàn
chù bj càt xén. Vi vày, trong xà bòi tu bàn vàn con thiéu nhiing diéu kién
nhùng dàm bào cho con nguòi dugc tu do phàt buy mgi tiém nàng trong boat
dòng phàt trién nhàn càch.
Thèm vào dò, su dói khàng ve mat Igi ich và ve mat giai càp làm cho
su phàt trién nhàn càch con hguòi cùng bj phàn bòa và dói làp nhau, chang
han trong xà bòi tu bàn nhàn càch nguòi tu san dòi làp vói nhàn càch nguòi vó
san, nguòi lao dóng .
Xu huóng cùa xà hòi hién dai là khàng djnh mot càch day dù han vj tri
phàp ly cùa nhàn càch. Nhà nuóc phàp quyén phài trò thành còng cu và
phuang tién de còng dàn thuc hién quyén làm chù trén mgi phuang dién: kinh
té, chinh trj, xà hòi . Thòng qua viéc làm chù, mò ròng quyén làm chù dói vói
càc boat dòng mang tinh xà bòi cùa con nguòi, nhàn càch con nguòi co diéu
kién ben de phàt trién .
Vj tri phàp ly cùa nhàn càch trong xà bòi hién dai, truóc hét, dugc dac
trimg bang càc quyén cùa cà nhàn. Ò day, con ngUòi eó nhiing quyén ròng

lón, dugc dàm bào mot càch hién thuc khi thuc bién nàng lue và nàng khiéu
cùa mình, bào ve Igi ich cùa mình, tham già boat dóng xà bòi và boat dòng
Nhà nuóc , phàt trién và làm phong phù càc nhu càu tinh thàn cùa mình.
Quyén cùa nhàn càch là càc khà nàng cùa nhàn càch dugc dàm bào
bang phàp luàt ve su dung và chi phói càc phùc Igi xà bòi , càc già trj vàt chat,
vàn hoà và tinh thàn, su dung quyén tu do, trong pham vi luàt dinh và quyén
CA'! H'!'.: r::v- '•. - ' '

17

' • -'^

\


quyét djnh càc boat dòng cùa mình và cùa nguòi khàc dira trén ca so phàp
luàt. Quyén cùa nhàn càch bao giò cùng là quyén ve cài gì dò, ve phùc Igi và
già tri nào dò. Càc già trj phùc Igi do rat da dang : càc già trj phùc Igi vàt chat,
vàn hoà, tinh thàn. Chùng do lao dòng tóng hgp cùa nguòi lao dóng , cùa càc
thành vién trong xà bòi tao nén . Trong mot xà hòi dàn chù, nhàn càch phài
eó nhiing quyén nhàt djnh dòi vói nhùng già trj dò và nhùng quyén dò phài
phù hgp vói phàp luàt. Day chinh là quyén cùa nhàn càch.
Xét ve bàn chat, quyén nhàn càch là mot che djnh dàn chù. Quyén cùa
con nguòi và viéc bào dàm nhùng quyén ày phue vu càc muc tiéu dàn chù và
nhàn dao. Nò trò thành hién thuc và eó hiéu lue khi dugc cùng eó bang nhùng
dàm bào càn thiét. Nhùng bào dàm cho quyén nhàn càch là càc phuang tién
cho phép càc cà nhàn dugc buòng càc quyén cùa mình. Nhùng dàm bào ày rà't
da dang. Dò là, nhiing dàm bào ve kinh tè , chinh tri, tu tUòng, tó chùc, phàp
ly boac phàp luàt. Trong dò, nhùng dàm bào ve kinli té và chinh trj là ca so
cùa toàn bó bé thóng dàm bào cho càc quyén cùa nhàn càch. Trong bé thóng

dàm bào quyén cùa nhàn càch Ibi nhùng dàm bào ve phàp luàt, phàp ly eó ^
nghìa to lón. Dò là nhùng phuang tién do luàt djnh cho phép còng dàn thuc
hién mot càch tu do và thuàn Igi càc quyén cùa mình, khàc phue nhùng trò
ngai trong qua trình thuc hién và bào ve càc quyén cóng dàn khòi bj vi pham.
Nhò vày, con nguòi dugc tham già ròng rài vào càc quan bé kinh té , chinh tri,
xà bòi nhiJng boat dòng cùa hg dugc dàm bào ve mat phàp ly. Dò chinh là ca
so và nhùng dàm bào phàp ly cho sU phàt trién nhàn càch.
Quyén cùa nhàn càch lién quan chat che vói nghìa vu do luàt djnh ra
cho nhàn càch ,tùc là vói càc nghìa vu ve phàp luàt, phàp 1^^ cùa nhàn càch.
C.Màe tùng nói ràng, khòng eó quyén thiéu nghìa vu, khòng eó nghìa vu thiéu
quyén. Mói lién bé giùa quyén và nghìa vu cùa nhàn càch bièu hién ò chò ,
nhàn càch eó cà quyén làn nghìa vu, do dò vàn de là phài bào ve, bào dàm

18


quyén cùa mòi cà nhàn và dóng thòi bào dàm cho chinh cà nhàn dò hoàn
thành nghìa vu cùa mình. Mói lién bé giùa quyén và nghìa vu con thè hién ò
chò, nghìa vu cùa nguòi này tuang ùng vói quyén cùa nguòi khàc , nguòi này
eó quyén dói vói cài này , thi nguòi khàc eó nghìa vu bào dàm quyén ày,
khòng dugc càn trò nguòi dò thuc hién quyén cùa mình, khòng dugc xàm
pham quyén ày.
Mòi lién bé giùa quyén và nghìa vu cùa cà nhàn vói Nhà nuóc eó tinh
dac biét. Mòi nguòi phài thuc hién mot nghìa vu nào dò dói vói Nhà nuóc , thi
Nhà nuóc eó quyén yéu càu nguòi dò thuc hién nghìa vu ày. Trong tmòng hgp
còng dàn khòng thuc hién yéu càu dò thi Nhà nuóc bàt buge nguòi dò phài
làm tròn nghìa vii cùa mình. Nguge lai, còng dàn eó nhiJng quyén dói vói Nhà
nuóc , thi Nhà nuóc eó nghìa vu thuc hién dòi vói còng dàn, dói vói cà
nhan,nhu bào ve và bào dàm tinh bàt khà xàm pham và tu do cùa cà nhàn, bào
ve danh dir và nhàn phàm cùa hg, tao diéu kièn cho con nguòi eó khà nàng lao

dòng , làm viéc theo nghé nghiep cùa mình, tra luang huu tri cho nhiing nguòi
tói dò tuoi Ughi huu theo luàt djnh v.v...
Gióng nhu quyén cùa nhàn càch dugc bào ve bang phàp ly, nghìa vu
ve phàp ly cùa nhàn càch cùng dugc dàm bào nhò tràch nhiém ve phàp ly cùa
hg. Tràch nhiém phàp ly là bièu hién ve phàp luàt cùa khài niém chung -tràch
nhiém xà bòi. Vày, tràch nhiém phàp ly là thài dò dùng dàn, tu giàc, phù hgp
vói yéu càu phàp luàt và y thùc phàp luàt cùa nhàn càch dói vói xà bòi , dói
vói Nhà nuóc , dói vói nhùng nguòi khàc ; là viéc thuc hién mot càch tmng
thuc càc nghìa vu ve phàp ly do luàt quy dinh; là viéc thuc hién càc yéu càu
cùa xà hòi , cùa Nhà nuóc và cùa nhùng nguòi khàc dà dugc thè hién thành
luàt dói vói nhàn càch. Mòi nhàn càch , mòi cóng dàn eó tràch nhiém ve phàp
ly do phàp luàt djnh ra nghìa vu cho hg. Tràch nhiém phàp ly là tràch nhiém
cùa nhàn càch thuc hién dùng dàn nghìa vu phàp ly cùa mình. Néu mot ngUÒi

19


nào dò khòng làm tròn nghìa vu cùa mình và do dò vi pham yéu càu cùa luàt,
thi tràch nhiém phàp ly cùa nguòi dò là tràch nhiém ve nhùng hành dóng
khòng dùng dàn, khòng hgp phàp và vi thè phài eó nhùng bién phàp nhàt dinh
de tàc dóng, lén àn, khién tràch,1(ùng phat nguòi dò.
Vày, tràch nhiém nhu là mot phuang tién dàm bào cho cà nhàn hoàn
thành nghìa vu cùa mình. Truóc hét, nò eó tinh tich cuc vi dò là tràch nhiém
chàp hành nghìa vu, con hình thùc tiéu cuc cùa tràch nhiém chi xuàt hién
trong truòng hgp càc nghìa vu khòng dugc chàp hành boac eó su vi pham phàp
luàt . Tràch nhiém phàp ly lién he chat che vói nghìa vu. Viéc bào dàm thuc
hién nghìa vu là bg phan càu thành, là thành phàn trong qui che phàp luàt cùa
nhàn càch. Tom lai vj tri phàp luat cùa nhàn càch góm : a, quyén nhàn càch; b,
nhiing bào dàm phàp ly dói vói càc quyén; e, nghìa vu phàp ly cùa nhàn càch;
d, tràch nhiém phàp ly cùa nhàn càch trong viéc chàp hành nghìa vu cùa mình.

Nhùng yéu tó trén nhàm diéu chinh hành vi cùa nhàn càch, góp phàn djnh
huóng cho su hình thành tón tai, phàt trién và hoàn thién nhàn càch con nguòi.
De khàng djnh vj tri phàp ly cùa nhàn càch cùng nhu tàng cuòng vai
trò cùa phàp luàt dói vói su hình thành phàt trién nhàn càch, viéc hoàn thién
phàp luàt và tàng cuòng diéu tiét xà bòi bang phàp luàt dang trò thành mot vàn
de co y nghìa càp bàcb hién nay.
1.2.3. Vai trò cùa vàn hoà tinh thàn dói vói su hình thành và phàt
trién nhàn càch.
Hoat dòng cùa nhàn càch khòng ehi bj qui djnh bòi dòng ca, dòng lue
Igi ich, bòi nhùng diéu kién xà bòi , phàp ly thuàn Igi bay bàt Igi, ma con bj
qui djnh bòi su phàt trién bay kém phàt trién cùa f thùc nhàn càch. Su phàt
trién tinh càm, ly tri, y ehi tue là su phàt trién y thùc nhàn càch truc tiép qui
djnh khà nàng xàc djnh, lira chgn hành vi, khà nàng thuc hién hành vi cùa

20


nhàn càch. Su phàt trién y thùc nhàn càch, do vày, vùa là dàm bào cho boat
dòng nhàn càch, vùa là ehi bàp ve su phàt trién nhàn càch.
Su phàt trién y thùc nhàn càch bj qui djnh bòi mùc dò và qui mò
chuyèn vàn hoà tinh thàn xà bòi thành vàn hoà tinh thàn cùa cà nhàn, nói càch
khàc, bòi mùc dò chiém lình vàn hoà tinh thàn xà bòi ,
Vàn hoà tinh thàn cùa xà bòi dugc càu thành tu vàn hoà tinh thàn cùa
càc cà nhàn, nhung khi dinh hình thi nò ón djnh han. Vàn hoà tinh thàn cùa xà
bòi dugc dói tugng hoà , khàch quan hoà trong he thóng tri thùc cùa xà bòi ,
nhiJng quan dièm thè giói quan, nhùng nguyén tàc, nhùng chuàn muc phàp 1^,
dao due, thàm my v.v... Su hình thành và phàt trién vàn hoà tinh thàn cùa nhàn
càch dién ra trong su tàc dòng qua lai giùa vàn hoà tinh thàn cùa xà bòi và y
thùc cà nhàn. Nhung su tàc dòng qua lai này khòng dién ra dan giàn nhu sa dò
cùa chù nghìa hành vi " kich thich - phàn ùng". Nói cu thè han, càc yéu càu ,

càc chuàn mire xà bòi ( còng dóng, giai càp) khòng true tiép làm xuàt hién ò
con nguòi nhiing phàm chat cà nhàn phù hgp vói yéu càu cùa cóng dóng, giai
càp, xà bòi . Nhùng phàm chat nhàn càch dugc hình thành thòng qua giào due
và tu giào due. He thóng giào due cùa xà bòi co vai trò cuc ky quan trgng ,
nhung nhùng ànb buòng cùa tiéu mòi tmòng xà bòi dói vói cà nhàn cùng eó y
nghìa dàng ké. Thèm vào dò, dac dièm xu huóng trong tinh càch cà nhàn, tinh
tich cuc hay thiéu tich cuc ve mat nhàn càch cùng làm cho su tiép nhàn cùa
nhàn càch dói vói vàn hoà tinh thàn xà bòi trò nén phùc tap.
Trong so nhùng yen tó càu thành vàn hoà tinh thàn cùa xà ligi , the
giói quan, he thóng tu' thùc, càc chuàn mUc phàp ly, dgo due, thàm my co vi
tri quan trgng. Chùng ành buòng manh me dén su hình thành vàn hoà tinh
thàn cà nhàn, và do dò, ành buòng dén su phàt trién nhàn càch.
Nhu chùng ta biét, the giài quan giù vai trò djnh huóng chung cho con
nguòi trong mgi boat dóng song. Con nguòi dù tu giàc bay khòng tu giàc vàn

21


bj ehi phói bòi mot so quan niém chung ve thè giói, ve xà bòi và con nguòi.
Nhùng quan niém chung dò là ca so cho su hình thành tri thùc cu thè ve euòc
song, cho y thùc ve tràch nhiém, nghìa vu dao due, quan niém ve hanh phùc, f
nghìa cugc song, cùng nhu su lira chgn lói song v.v... Nhùng quan niém trong
thè giói quan eó thè là nhùng quan niém ft nhiéu chàn thuc , cùng eó thè là
nhùng quan niém duy tàm tòn giào. Trong càc xà bòi eó phàn chia giai càp,
thè giói quan bao giò cùng mang tinh giai càp. Và nhu khàng djnh cùa càc nhà
kinh dién, trong xà bòi eó phàn chia giai càp, thè giói quan cùa giai càp thóng
trj bao giò cùng giù dja vj thóng trj. Mae dù vày, nhiJng ành buòng dan xen
làn nhau trong y thùc con nguòi thuòe càc giai càp khàc nhau là diéu kbó
trành khòi. Tinh trang dò làm cho su phàt trién nhàn càch trò nén phùc tap và
thàm ehi ngay dói vói mot cà nhàn cu thè, su phàt trién nhàn càch cùng ehùa

dung nhiing yéu tó dói lap nhau.
Trong diéu kién hién nay, chù nghìa Màc-Lènin là mot thè giói quan
khoa hgc và tién bò nhàt. Trong khi phàn ành Igi ich cùa giai càp vò san cùng
nhu cùa nhàn loai, nò dóng thòi phàn ành xu thè vàn dòng và phàt trién xà bòi
loài nguòi. Kién tri chù nghìa Màc-Lènin và tu tuòng Ho Chi Minh , do vày
vàn là nguyén tàc bang dàu trong còng tàc tu tuòng cùa xà bòi ta hién nay.
Viéc quàn triét chù nghìa Màe-lénin và tu tuòng Ho Chi Minh trong quàng dai
quàn chùng chinh là tao ra ca so tu tuòng thè giói quan và dòng lue cho su
phàt trién nhàn càch.
He thóng tri thùc cùa xà hai là két tinh cùa Ijch su phàt trién nhàn thùc
cùa xà bòi . Nò bién dién nhu là mòi truòng tri thùc ma mòi cà nliàn déu phài
tiép nhan ìt nhiéu thòng qua giaó due và tu giào due. Tri thùc chinh là mot yéu
tó quan trgng càu thành nhàn càch, dóng thòi là yéu tó càu thành ca so tàm 1^^
cùa boat dóng . Vi vày, de mò ròng boat dòng và boat dòng eó hiéu qua , con
nguòi càn dugc nàng cao hgc vàn, phàt trién tri thùc mot càch day dù.

22