230 lời giải về bệnh tật trẻ em - Tai nạn

IX. TAI NẨN

166. TAI NẨN

Bẩn cố thïí lâ ngûúâi chûáng kiïën, hóåc chđnh bẩn cố mưåt ngûúâi
thên lâ nẩn nhên ca mưåt tai nẩn giao thưng. Sau àêy lâ nhûäng
viïåc cêìn phẫi lâm:

Àùåt nẩn nhên nùçm ngûãa, àêìu nghiïng sang mưåt bïn (trûúâng
húåp bõ nưn mûãa). u cêìu mổi ngûúâi giận ra, bấo cho cấc cú quan cố
chûác nùng nhû cẫnh sất, bấc sơ vâ cho hổ biïët rộ râng nẩn nhận bõ
thûúng nhû thïë nâo, nhể hay nùång; nối rộ núi xẫy ra tai nẩn (qån
phûúâng, sưë nhâ v.v.. àïí xe cêëp cûáu biïët àûúâng túái cho nhanh). Nïëu
bẩn mën biïët nẩn nhên côn thúã hay khưng, hậy àïí mưåt chiïëc
gûúng soi nhỗ úã trûúác miïång vâ mi nẩn nhên. Nïëu nẩn nhên côn
thúã, mùåt gûúng sệ bõ húi nûúác lâm múâ. Nïëu nẩn nhên khưng côn
thúã, phẫi thûåc hiïån ngay phûúng phấp cêëp cûáu thúã nhên tẩo (coi lẩi
phêìn cêëp cûáu thúã nhên tẩo vâ phêìn bõ thûúng chẫy mấu). Phẫi cúãi
cấc khuy ấo, qìn, vâ núái lỗng thêët lûng.

Bẫn thên mònh phẫi giûä hïët sûác bònh tơnh, nhêët lâ nïëu nẩn
nhên lâ mưåt àûáa bế. Thấi àưå hoẫng hưët, thiïëu bònh tơnh ca bẩn cố
thïí ẫnh hûúãng rêët nhiïìu túái tinh thêìn vâ trẩng thấi ca chấu bế.

Àiïìu khưng nïn lâm: Khưng nïn di chuín nẩn nhên trûâ
trûúâng húåp bùỉt båc. Viïåc gûãi nẩn nhên vâo bêët k mưåt cấi xe nâo
d xe chêåt, hểp, båc nẩn nhên phẫi ngưìi, nùçm úã tû thïë khưng thđch
húåp, àïí àûa nhanh túái núi cêëp cûáu cố thïí lâ viïåc lâm kếm khưn
ngoan nhêët!

Nïn àùåt nẩn nhên nùçm dâi bïn lïì àûúâng àïí àúåi xe cûáu thûúng

túái (nïëu àậ liïn lẩc àûúåc).

Nïëu bïånh nhên bõ ngêët, khưng àûúåc cho bïånh nhên ëng bêët k
loẩi nûúác gò.

167. VA CHẨM, NGÊËT, CẤC TRÛÚÂNG HÚÅP NGẬ

Nïëu chấu ngậ rưìi bêët tónh, nưn ối, cố mấu chẫy ra úã miïång hóåc
úã mi, úã tai, tay chên co giêåt khấc thûúâng phẫi àûa ngay túái phông
cêëp cûáu. Trong khi di chuín chấu, hóåc chúâ àúåi bấc sơ túái, Nhúá :

- Trấnh khưng di àưång chấu.

- Àùåt nùçm thùèng ngûúâi àêìu húi thêëp hún chên, nghiïng mùåt vïì
mưåt bïn àïí nïëu chấu nưn, ối hay bõ chẫy mấu mi, miïång chêët lỗng
khưng vâo àûúåc trong hổng àïí xëng phưíi;

- Khưng àûúåc cho chấu ëng hay ùn bêët cûá thûá gò.

* Gêỵy Xûúng - Nïëu àûáa trễ ngậ thêëy khưng àiïìu khiïín àûúåc
nhûäng cûã àưång tay, hóåc chên nûäa thò chấu cố thïí àậ bõ trểo khúáp
hóåc gậy xûúng. Nùỉn nhể cấnh tay, khúáp tay, khuu tay, ài, chên
bấc sơ cố thïí xấc àõnh àûúåc chưỵ gậy úã àiïím chấu kïu àau nhiïìu.
Nhûng, mën xấc àõnh rộ râng, chđnh xấc phẫi àûa chấu ài chp X-
quang.

Hiïån tûúång gậy xûúng khi ngậ nhể chûáng tỗ xûúng chấu khưng
chùỉc (cố thïí vò cú thïí thiïëu chêët Canxi).

* Ngậ àêåp àêìu xëng trûúác: Nïëu sau khi ngậ bõ va mẩnh vâo

àêìu, chấu bõ ngêët d trong thúâi gian ngùỉn cng phẫi àûa túái bïånh
viïån cêëp cûáu ngay. D nhòn bïn ngoâi, chưỵ va chẩm khưng cố dêëu
hiïåu gò lâ vïët thûúng nùång, nhûng bấc sơ vêỵn cố thïí u cêìu phẫi ài
chp X-quang phêìn sổ nậo nïëu thêëy cêìn thiïët.

Trong thúâi gian tiïëp theo, ngûúâi sùn sốc cấc chấu phẫi ch
theo dội xem cố cấc hiïån tûúång nhû: nưn ối, sưët, co giêåt, sùỉc mùåt tấi
dêìn, giêëc ng khưng n hóåc ng mï mïåt khưng?

Trong sët 24 giúâ ca ngây àêìu, cêìn phẫi theo dội liïn tc,
thónh thoẫng lẩi gổi xem chấu cố tónh lẩi khưng vò nïëu cố hiïån
tûúång chẫy mấu trong nậo, chấu cố thïí ng thiïëp ài rưìi chuín qua
trẩng thấi hưn mï mâ ngûúâi sùn sốc khưng hay biïët.

Mưåt sưë triïåu chûáng àấng lo ngẩi khấc lâ:

- Sûå thay àưíi thấi àưå àưåt ngưåt: Hóåc chấu tûå nhiïn tỗ ra bâng
quan vúái têët cẫ chung quanh, hóåc trấi lẩi, tûå nhiïn vêåt vậ, kđch
àưång, mùỉt nhòn bưỵng bõ rưëi loẩn, cố khi nhòn nhû ngûúâi lấc mùỉt.

Cêìn phẫi múâi bấc sơ túái bïn giûúâng bïånh ngay àïí nhêån àõnh sất
hún nûáa tònh trẩng bïånh ca chấu.

Chấu ngậ vâo vêåt nhổn

Nïëu vêåt nhổn àêm vâo chên, tay thò chó lâ vïët thûúng chẫy
mấu cêìn phẫi cêìm mấu vâ sất trng vïët thûúng.
Nïëu vêåt àêm vâo àêìu, bng, lûng : cêìn phẫi cố bấc sơ chun
mưn.

Nïëu vêåt àêm vâo bng, trong khi bấc sơ chûa àïën, hậy cho chấu
bế tiïíu tiïån vâ nhêån xết xem nûúác tiïíu ca chấu cố àỗ khưng àïí bấo
cấo cho bấc sơ biïët. Hiïån tûúång chấu khưng tiïíu tiïån àûúåc cng cêìn
phẫi nối rộ.

Vêåt nhổn cố thïí lâm thûúng tưín thêån, lấ lấch, råt xun qua
thânh bng. Do àố, cêìn phẫi xấc àõnh cấc trûúâng húåp trïn bùçng
phûúng phấp siïu êm vng bng.

Chấu bõ thûúng úã cùçm, úã mùåt: Rûãa vïët thûúng bùçng nûúác sẩch
àïí lâm trưi cấc chêët bêín nhû àêët, cất. Sau àố, rûãa bùçng thåc sất
trng.

Nïëu vïët thûúng lúán, vïët sểo hònh thânh sau nây úã mùåt chấu sệ
ẫnh hûúãng túái sûå thêím m ca nết mùåt. Búãi vêåy, phẫi àûa chấu vâo
bïånh viïån àïí khêu ghếp da, lâm cho vïët sểo sau nây àúä xêëu hún.

Chấu bõ thêm tđm hóåc nưíi u: Nhûäng vïët tđm vâ cc u sệ tûå
khỗi sau vâi ngây. Tuy vêåy, cố thïí chûúâm nûúác lẩnh vâo chưỵ u àïí
giẫm àau vâ bùng nhể chưỵ da bõ xûúác àïí trấnh va chẩm.

168. VÏËT THÛÚNG

Tûâ tíi biïët ài trễ em thûúâng bõ nhûäng vïët thûúng sêy sất do
àng chẩm mẩnh vâ tế ngậ. Cêìn phẫi ch xem nhûäng vïët thûúng
àố to hay nhỗ, nưng hay sêu, chẫy mấu nhiïìu hay đt vâ úã chưỵ nâo, cố
dđnh àêët cất hóåc vêåt gò trong vïët thûúng khưng ? Khưng nïn coi
thûúâng bêët k vïët sêy sất nâo ca trễ em, d lâ mưåt vïët chđch nhỗ.
Vïët thûúng cêìn àûúåc rûãa sẩch ngay bùçng xâ phông rưìi bưi thëc sất
trng nhû thëc àỗ Mercurochrome chùèng hẩn. Sau cng, phẫi

bùng lẩi. Vïët thûúng nâo cng cố thïí dêỵn túái bïånh ën vấn. Búãi vêåy,
cêìn cho cấc chấu tiïm phông bïånh ën vấn.

Vïët thûúng sêu hóåc nưng nhûng rưång (vâi cm), cêìn phẫi àûa
chấu túái bấc sơ àïí rûãa sất trng vâ khêu lẩi nhêët lâ nhûäng vïët
thûúng úã mùåt, nïëu khưng khấu, khi liïìn tûå nhiïn sệ àïí lẩi nhûäng
vïët sểo kếm thêím m sau nây.

Nïëu vïët thûúng chẫy mấu, d chẫy mấu húi nhiïìu cng chó nïn
êën xëng àïí cêìm mấu, rưìi bùng lẩi.
Ngây nay, ngûúâi ta hïët sûác trấnh viïåc lâm ga rư (båc chùåt àïí
cêìm mấu).

169. CHẪY MẤU VỊ VÏËT THÛÚNG

Vïët thûúng nhể: Chấu bế bõ àûát tay, bõ ngậ sêy sất, bõ câo xûúác
v.v... cố vïët thûúng chẫy mấu. Bẩn hậy rûãa cho chấu bùçng xâ
phông, nïëu cố àêët, cất dđnh vâo vïët thûúng. Sau àố, bưi thëc àỗ
(Mercurochrome), rưìi bùng lẩi bùçng loẩi bùng dđnh cố sùén cẫ gẩc, cố
bấn úã hiïåu thëc.

Phẫi bùng nhể tay, húi lỗng - khưng chùåt quấ - vò vïët thûúng
cêìn àûúåc "thúã" vâ mấu dûúái vïët thûúng cêìn àûúåc lûu thưng trong
mẩch.

Khi chấu nhỗ àûát tay chẫy mấu, bẩn cố thïí bốp hay êën lïn vïët
thûúng mưåt lất, mấu sệ ngûng chẫy rưìi bưi thëc àỗ vâ bùng lẩi.

Vïët thûúng nùång: Chấu bế bõ thûúng sêu vò vïët dao hay kđnh vúä
vâ bõ chẫy mấu nhiïìu. Bẩn hậy lâm cho vïët thûúng lưå ra bùçng cấch

cúãi bỗ hóåc cùỉt chưỵ qìn ấo àng vâo vïët thûúng. Nïëu cố nhûäng
mẫnh kim loẩi, mẫnh kđnh, sỗi cất chung quanh vïët thûúng, hậy
lau sẩch hóåc gùỉp bỗ. Khưng cêìn àng túái vïët thûúng vưåi, cng chûa
cêìn rûãa vïët thûúng.

Båc vïët thûúng lẩi bùçng mưåt lúáp bùng dây hóåc àùåt lïn vïët
thûúng mưåt cấi khùn tay sẩch rưìi êën tay lïn vïët thûúng trong vông
5 pht. Lc nây, viïåc trûúác tiïn lâ ngùn sûå chẫy mấu. Viïåc rûãa sẩch
hóåc sất trng vïët thûúng sệ lo sau.

Xấc àõnh àûúåc mưåt àưång mẩch hay mưåt tơnh mẩch bõ àûát lâ viïåc
khố. Tuy vêåy, cng cố thïí nhêån xết nhû sau :

Tơnh mẩch bõ àûát: mấu chẫy thânh lúáp, mâu àỗ sêỵm.

Àưång mẩch bõ àûát: mấu pht ra tûâng àúåt, mâu àỗ tûúi.

Nïëu sau khi båc vïët thûúng, mấu vêën khưng ngûâng chẫy, bẩn
hậy tòm àûúâng àưång mẩch ca chấu bế vâ êën mẩnh ngốn tay xëng
mưåt àiïím ca mẩch úã phđa trïn vïët thûúng (giûäa àûúâng tûâ tim túái
vïët thûúng) trong khi àûa chấu túái ngay núi cêëp cûáu v.v..

Khưng nïn båc ga rư, nïëu bẩn chûa biïët phûúng phấp.
Chẫy mấu mi: Khi mưåt chấu bế bi "chẫy mấu cam", tûác lâ
chẫy mấu úã mi ra, bẩn hậy cho mưåt miïëng gẩc hóåc bưng lâm
ngûng chẫy mấu (cố bấn úã hiïåu thëc) vâo bïn lưỵ mi chẫy mấu, vâ
lêëy ngốn tay àê cấnh mi bõ chẫy mấu lẩi.

Nïëu mấu vêỵn tiïëp tc chẫy, phẫi àûa túái bấc sơ.

Mưåt àûáa trễ hay bõ chẫy mấu mi cố thïí vò cấc mẩch mấu úã
mâng mi bõ giận núã hóåc cố rưëi loẩn àưng mấu. Búãi vêåy, cêìn cho
bấc sơ biïët.

170. TRỄ EM NËT PHẪI VÊÅT LẨ

Do bẫn nùng cêìn ùn, cấc trễ em hay àûa vâo miïång nhûäng vêåt
cấc em cố thïí lêëy vâ cêìm trong tay nhû mưåt hôn bi, mưåt àưìng xu
chùèng hẩn. Nhûäng vêåt nhû thïë cố thïí lâm tùỉc àûúâng hư hêëp vâ lâm
cấc chấu bõ ngẩt thúã. (Xem Ngẩt thúã).

Nïëu vêåt lổt àûúåc xëng dẩ dây thò lâ mưåt àiïìu may mùỉn. Nố sệ
dêìn dêìn ài theo àûúâng tiïu hốa àïí cëi cng àûúåc tưëng ra ngoâi
theo phên. Bấc sơ khưng cêìn phẫi can thiïåp bùçng phêỵu thåt mâ chó
cêìn theo dội sûå di chuín ca vêåt trong ngûúâi cấc chấu bùçng
phûúng phấp rổi X-quang.

Nïëu vêåt vûâa nhỗ, trôn, nhùén, thò sệ theo phên ra ngoâi sau 1 -
2 ngây.

Cố 2 trûúâng húåp àùåc biïåt cêìn ch :

- Chấu nët vêåt nhổn nhû àinh, kểp tốc, kểp giêëy v.v... Nhûäng
àêìu nhổn àêm vâo thânh råt nïn khưng di chuín àûúåc Trûúâng
húåp nây phẫi phêỵu thåt àïí lêëy ra.

- Chấu nët hưåp hay lổ nhỗ cố chûáa chêët àưåc hay chêët têëy rûãa
cố thïí tấc hẩi túái bưå mấy tiïu hốa, nhêët lâ dẩ dây, nïn phẫi cêëp tưëc
àûa chấu túái bïånh viïån.

171 . BẾ ËNG NHÊÌM RÛÚÅU

Nïëu trễ em ëng nhêìm mưåt lûúång rûúåu d lâ mưåt, hai ly nhỗ,
cng cêìn àûa túái bấc sơ hóåc túái bïånh viïån ngay. Rûúåu cố thïí lâm
st lûúång àûúâng trong mấu vâ gêy hưn mï. Tíi ca cấc chấu câng
nhỗ, hêåu quẫ câng nghiïm trổng.
Nïëu bẩn nhỗ mi nhêìm cho cấc chấu, àấng lệ nhỗ thëc nhỗ
mi lẩi ht thëc tûâ mưåt lổ cưìn, cấc chấu sệ khốc rế lïn ngay. Hậy
giûä bònh tơnh vâ lêëy nûúác sẩch nhỗ tiïëp vâo cho chấu, cưët àïí lâm
loậng rûúåu ài vâ rûãa niïm mẩc mi.

Khưng nïn dng rûúåu hay cưìn àïí xoa bốp cho trễ em vò lúáp da
mỗng ca cấc chấu rêët dïỵ hêëp th rûúåu. Chng ta cng nïn ch
rùçng cố mưåt sưë thëc àấnh rùng chûáa mưåt àưå rûúåu khưng thđch húåp
vúái trễ em, khưng nïn dng cho cấc chấu.

172. NGƯÅ ÀƯÅC

Nïëu chấu bế ëng phẫi mưåt chêët àưåc gò (chêët têíy rûãa, thëc...)
bẩn phẫi lâm gò ?

Hậy bònh tơnh

Gổi ngay àiïån thoẩi túái phông cêëp cûáu hóåc àûa ngay chấu túái
àïí cấc bấc sơ rûãa dẩ dây, lâm tónh lẩi... nïëu cêìn, hóåc quët àõnh gûãi
chấu bế túái nhûäng phông chun mưn.

- Hậy chín bi trẫ lúâi cho thêåt chđnh xấc vïì cấc cêu hỗi:

* Chấu bế àậ ëng hóåc ùn phẫi chêët gò ? Nhiïìu hay đt ? Bao

nhiïu ?

* Lc nâo ?

* Chấu àậ cố nhûäng triïåu chûáng gò ca viïåc ngưå àưåc ?

Mën trẫ lúâi àûúåc cấc cêu hỗi trïn, bẩn phẫi quan sất chưỵ ca
chấu bế tûâ trïn giûúâng túái dûúái àêët, cấc àưì vêåt xung quanh, cẫ trong
ti ấo, qìn ca chấu nûäa. Mang têët cẫ cấc vêåt gò bẩn nghi ngúâ túái
bïånh viïån àïí àûa cho bấc sơ.

Khưng nïn cho chấu bế ëng thïm thûá gò, kïí cẫ sûäa.

Khưng nïn cưë bùỉt chấu nưn ra, nïëu chấu khưng lâm àûúåc.

Ngun nhên: Ngun nhên sûå ngưå àưåc ca cấc chấu lâ do lưỵi
cấc ngûúâi lúán thûúâng àïí cêíu thẫ cấc loẩi chêët trong têìm tay ca cấc
chấu.

- Thëc têíy rûãa.

- Dûúåc phêím.

- Cấc thûá hốa phêím trang sûác: nûúác hoa, sấp mưi v.v...

Tẩi sao cêìn àûa chấu bế túái bấc sơ? Cố ngûúâi hỗi:

"Tưi khưng biïët con tưi àậ múã hưåp thëc aspirin hay hưåp thëc
ng, vâ àậ ëng chûa. Cố thïí nố chó mt cố mưåt viïn, nhûng cng cố
thïí lâ nhiïìu hún. Vêåy phẫi lâm thïë nâo ?"

Trẫ lúâi : Nïëu chấu chó mt cố mưåt viïn aspirin thò bẩn chó cêìn
cho chấu ëng nhiïìu nûúác àûúâng lâ à. Chùỉc chùỉn chấu khưng viïåc
gò cẫ. Nhûng, nïëu khưng biïët chùỉc chùỉn sưë lûúång chấu àậ ëng phẫi
thò cêìn àûa chấu túái bấc sơ ngay.

173. CẪM NỐNG

Trễ em, nhêët lâ eấc chấu múái sinh, rêët nhẩy cẫm vúái nhiïåt.
Ngưìi trong phông nống quấ, chấu cng bõ cẫm nống, vò cú thïí bi bưëc
húi nûúác quấ mûác.

Thoẩt àêìu cú thïí chấu toất mưì hưi àïí chưëng lẩi cấi nống. Nïëu
sau àố, chấu khưng àûúåc ëng nûúác àïí b àùỉp lẩi lûúång nûúác àậ
mêët, cú thïí khưng toất mưì hưi nûäa vâ thên nhiïåt bùỉt àêìu tùng lïn.

Hiïån tûúång cẫm nống nhû vêåy lâ do ẫnh hûúãng ca núi úã,
phông úã nống hóåc kđn quấ nhû trûúâng húåp chấu bế ngưìi trong xe
húi àống kđn cûãa úã ngoâi nùỉng chùèng hẩn. Nhûng cng cố thïí xẫy ra
trong ma lẩnh, khi chấu mùåc nhiïìu qìn ấo quấ vâ cùn phông lẩi
àûúåc sûúãi quấ êëm.

Trong mổi trûúâng húåp, viïåc cho chấu ëng nhiïìu nûúác lâ cêìn
thiïët.

Triïåu chûáng ca chûáng cẫm nống: Thoẩt àêìu chấu bế toất
nhiïìu mưì hưi, vêåt vậ, àôi ëng vò khất. Sau àố khưng toất mưì hưi
nûäa, thên nhiïåt cố thïí lïn trïn 40oC.

Lâm thïë nâo khi bế cẫm nống? Lâm cho bế mất, tùỉm nûúác cố

nhiïåt àưå thêëp hún thên nhiïåt ca bế tûâ 2 - 3oC, chûúâm lẩnh hóåc
qën tậ têím nûúác mất. Cho ëng thëc chưëng sưët nhû aspirin,
acetamol vúái nhiïìu nûúác mất.
Nïëu thên nhiïåt chấu vêỵn khưng giẫm, cêìn àûa ngay chấu ài
cêëp cûáu, vò chûáng cẫm nống cng rêët nguy hiïím.

Àïí trấnh hiïån tûúång CẫM NốNG, ch ëu cêìn phẫi Àïì PHôNG
nhû: khưng cho cấc chấu mùåc nhiïìu qìn ấo quấ, ln ch cho cấc
chấu ëng à nûúác.

174. CẪM NÙỈNG

Cẫm nùỉng cố thïí coi nhû hiïån tûúång BỗNG cêëp 1, cêëp 2 vúái cấc
triïåu chûáng: thên nhiïåt tùng, mẩch nhanh, da nống vâ khư (sau àố
vâi giúâ cố thïí àỗ lïn), khưng cố mưì hưi, nưn ối vâ cố thïí ngêët.

Diïån tđch cú thïí bõ tấc dng búãi nùỉng câng rưång thò nguy cú
câng nùång. Mưåt chấu bế bõ say nùỉng chiïëu vâo mùåt cố thïí bõ nguy
túái tđnh mẩng.

Nïëu diïån tđch da bõ tấc dng ca nùỉng trïn 5% thò bấc sơ phẫi
àûa túái phông cêëp cûáu.

(Xem thïm Bẫng diïån tđch da trïn cú thïí, mc B6 vïì bỗng).

175. BÕ CƯN TRNG CHĐCH

Bõ ong, tô vô àưët: Nhiïìu bưå phêån ca cú thïí rêët nhẩy cẫm vúái
nổc ca loâi ong nïn rêët nhûác nhưëi.

Chđch ngûúâi, bao giúâ ong cng àïí lẩi ngôi. Búãi vêåy, phẫi tòm
cấch lêëy cấi ngôi nây ra, rưìi rûãa chưỵ bõ chđch bùçng nûúác pha giêëm,
chûúâm nûúác àấ. Nổc ong cố thïí lâm chưỵ da bõ chđch têëy àỗ, àau rất
trong vâi ngây.

Nïëu bõ ong chđch nhiïìu chưỵ - nhêët lâ úã cưí, úã miïång cấc chấu nhỗ
cố thïí nưn ối, nhõp tim tùng, khố thúã, toân thên bõ ph nïì, cưí hổng
bõ ph, rưëi loẩi tìn toân, nhiïìu khi nguy hiïím túái tđnh mẩng. Búãi
vêåy, khi thêëy mưåt chấu nhỗ bõ ong àưët úã vng miïång vâ cưí, cêìn àûa
chấu túái bïånh viïån àïí àïì phông nhûäng biïën chûáng cố thïí xẫy ra.

Bõ Bổ Cỗ ÀưëT - Cëi ma hê, thûúâng cố mưåt sưë loâi bổ úã cỗ. Cấc
trễ nhỗ chúi àa trïn cỗ, dïỵ bõ chng àưët, lâm da phưìng àỗ, ngûáa.
Nïn bưi lïn da cấc chấu loẩi dung dõch chưëng ngûáa thûúâng bấn úã cấc
hiïåu thëc. Cng cố cẫ nhûäng pommất bưi trûúác vâo da àïí chưìng
loâi bổ cỗ.
Bõ nhïån àưët: Vïët chđch ca nhïån thûúâng lâm da phưìng lïn, àỗ
vâ nhûác. Àưi khi gêy chống mùåt, sưët nhûng khưng nguy hiïím. Chó
cêìn rûãa sẩch chưỵ bõ chđch vâ chûúâm nûúác àấ. Nïëu cêìn, ëng aspirin
theo chó àõnh ca bấc sơ.

Bõ mỵi àưët: Nïëu bõ nhiïìu mỵi àưët, cấc chấu nhỗ cûåa qåy,
gậi vâ cố thïí tûå lâm nhiïỵm trng da, gêy sưët. Nïn rûãa nhûäng nïët
mỵi àưët bùçng xâ phông cố tđnh a xđt hay nûúác giêëm loậng. Bưi cho
cấc chấu cấc dung dõch chưëng ngûáa bấn úã hiïåu thëc. Àïí chưëng
mỵi, cố thïí dng cấc loẩi tinh dêìu chanh hóåc cỗ roi ngûåa, bưi lïn
nhûäng chưỵ da khưng cố qìn ấo che.

Rìi trêu: Cố loẩi rìi lúán - rìi trêu - cng àưët vâ ht mấu
ngûúâi. Vïët àưët gêy àau nhûác, cêìn àûúåc lau rûãa bùçng nûúác giêëm. Nïëu

cấc chấu bế àau nhiïìu, cho chấu ëng aspirin àïí giẫm àau, theo chó
àõnh ca bấc sơ.

176. BÕ BỔ VE ÀƯËT

Nhûäng loâi bổ, ve úã chố, úã trong cỗ, bi rêåm cố thïí gêy cho
ngûúâi mưåt sưë bïånh, nhêët lâ vâo ma hê chng ta hay ài chên àêët
trïn cỗ, vâo cấc bi cêy. Cố nhiïìu bïånh sưët do loâi bổ gêy ra. Cún
sưët kếo dâi kêm theo hiïån tûúång mêín àỗ khùỉp ngûúâi. Àưi khi cố cẫ
nhûäng mẫng da mêìu àen. Ngûúâi ta thûúâng dng thëc khấng sinh
àïí chûäa trõ.

Loâi bổ, ve cng cố thïí gêy ra bïånh Lyme, mưåt thûá bïånh cố
nhûäng biïíu hiïån mêín àỗ, liïåt mùåt vâ àau cấc khúáp. Àïí chûäa trõ,
cng dng thëc khấng sinh.

177. BÕ SC VÊÅT CÙỈN

Vïët cùỉn ca chố, mêo: Cêìn phẫi rûãa sẩch vïët cùỉn bùçng thëc sất
trng rưìi cho chấu túái bấc sơ àïí ëng thëc khấng sinh hóåc nïëu
cêìn, phẫi tiïm thëc àïì phông bïånh dẩi.

Phẫi àûa con chố àậ cùỉn ngûúâi túái súã th y àïí kiïím tra vâ theo
dội xem nố cố bõ bïånh dẩi khưng.

Vïët rùỉn cùỉn: Chó cố loâi rùỉn àưåc múái nguy hiïím. Thûúâng, rùỉn
hay cùỉn vâo tay vâo chên ngûúâi. Múái àêìu, vïët cùỉn khưng gêy àau
nhiïìu vâ dïỵ nhêån thêëy 2 vïët rùng cấch nhau 6-8mm. Chung quanh
vïët cùỉn thûúâng cố mưåt vng t mấu dûúái da. Mêìu ca àiïím nây
biïën àưíi dêìn tûâ àỗ sang tđm xanh. Vïët cùỉn câng lc câng àau, tay

hóåc chên bõ ph to dêìn, trúã thânh trùỉng nhúåt vúái nhiïìu àiïím t
mấu.

Nhûäng phẫn ûáng ca cú thïí mưỵi ngûúâi, mưỵi khấc: rưëi loẩn tiïu
hốa, àau bng, nưn ối, sưët hóåc lẩnh toân thên, nhõp tim tùng
nhanh túái mûác trêìm trổng, toân ngûúâi bõ "sưëc".

Nhûäng viïåc trûúác àêy ngûúâi ta thûúâng lâm nhû chûúâm lẩnh vâo
vïët thûúng, ht nổc àưåc ra, båc ga rư thò ngây nay khưng côn àûúåc
khuën khđch nûäa.

Viïåc tiïm thëc chưëng nổc àưåc cng côn cố nhiïìu kiïën khấc
nhau vò thûúâng cú thïí cng khưng chõu àûång àûúåc thëc. Tưët nhêët
lâ lâm cấc viïåc sau: Rûãa sẩch vïët thûúng vâ àûa gêëp nẩn nhên túái
bïånh viïån àïí tiïm thëc chưëng ën vấn.

Bấc sơ sệ quët àõnh cêìn phẫi lâm gò tiïëp theo.

178. BÕ NGẬ XËNG NÛÚÁC

Khi vúát chấu bế bõ ngậ xëng nûúác lïn, nïëu chấu khưng côn thúã
thò chûa nïn cưë gùỉng lâm cho nûúác ra khỗi phưíi mâ phẫi lâm ngay
àưång tấc cêëp cûáu hâ húi thưíi ngẩt àậ. Nïëu kõp thúâi, chấu cố thïí thúã
lẩi ngay nïn àûa ngay chấu túái bïånh viïån.

Nïëu tim chấu ngûâng àêåp, thò trong khi mưåt ngûúâi thûåc hiïån hư
hêëp nhên tẩo, mưåt ngûúâi khấc thûåc hiïån cấch xoa bốp tim ngoâi
lưìng ngûåc. Trong trûúâng húåp khưng cố ngûúâi ph gip, phẫi vûâa
lâm hư hêëp nhên tẩo, vûâa êën tay theo nhõp thúã lïn xûúng ûác, mưỵi
khi ta hâ húi vâo miïång chấu.

Trong thúâi gian àố, nhúâ ngûúâi ài bấo bấc sơ, hóåc gổi tưí cêëp cûáu
ngûúâi thûúâng trûåc bïn bậi biïín v..v..

Àïí cấc chấu sau nây chống biïët búi, nïn cho cấc chấu bế lâm
quen vúái nûúác tûâ nhỗ nhûng khưng àûúåc rúâi mùỉt khỗi Bế, d chó cho
Bế tùỉm trong chêåu tùỉm úã nhâ.

Khi cho chấu bế vâo nûúác, phẫi cho tûâ tûâ nhêët lâ sau khi vûâa
cho chấu phúi nùỉng.

179. CHÛÁNG NGÊËT KHI XËNG NÛÚÁC

Cố nhiïìu ngûúâi - cẫ ngûúâi lúán lêỵn trễ em vûâa xëng nûúác hưì;
ao, biïín àïí tùỉm, bưỵng ngêët xóu vâ bõ chòm hóåc nûúác cën ài ln.
Nïëu khưng àûúåc vúát ngay thò rêët nguy túái. tđnh mẩng. Ngun nhên
ca hiïån tûúång nây chûa àûúåc xấc àõnh nhûng ngûúâi ta cho rùçng àố
lâ do cú thïí nhûäng ngûúâi àố khưng chõu àûúåc sûå thay àưíi nhiïåt àưå
giûäa khưng khđ vâ nûúác.

Búãi vêåy, chng ta khưng nïn tùỉm nùỉng lêu quấ trûúác khi xëng
nûúác. Vâ, khi xëng nûúác, nïn xëng tûâ tûâ àïí khỗi gêy nhûäng cẫm
giấc àưåt ngưåt vïì nhiïåt àưå, nhêët lâ àưëi vúái trễ em.

180. BÕ ÀIÏÅN GIÊÅT

Nïëu chấu bế cho tay vâo chưët àiïån vâ khưng rt àûúåc tay ra,
khưng àûúåc kếo chấu ra mâ phẫi ài ngùỉt cêìu dao àiïån.

Nïëu chấu àng vâo mưåt dêy àiïån, phẫi gẩt dêy ra bùçng mưåt cấi

gêåy gưỵ hóåc mưåt vêåt cấch àiïån.

Nïëu chấu bế khưng côn thúã nûäa, phẫi thûåc hiïån ngay phûúng
phấp hư hêëp nhên tẩo vâ gổi cêëp cûáu.

181. VÏËT CÂO

Nhiïìu chấu bế cố nhûäng vïët câo úã mùåt do chđnh nhûäng bân tay
xinh xùỉn ca mònh tẩo nïn. Àố lâ nhûäng àưång tấc tûå nhiïn nhùçm
thùm th vâ tòm hiïíu xem cú thïí ca mònh thïë nâo. Àïí trấnh
nhûäng vïåt xûúác nhû vêåy, bẩn cố thïí cùỉt mống tay cho Bế (lc Bế
ng dïỵ cùỉt hún). Vïët xûúác do mống tay Bế tẩo ra lâ nhûäng vïët xûúác
lânh khưng cố gò nguy hiïím, sệ tûå khỗi vâ mêët dêëu vïët trong mưåt
vâi ngây.

182. VÏËT MÊO CÂO

Nhûäng vïët xûúác do mêo câo cố thïí thânh bïånh do mưåt loẩi vi
trng hóåc vi rt gêy ra. Thúâi gian nung bïånh tûâ 10 túái 30 ngây.
Vng bõ câo sệ nưíi hẩch, cố thïí cố m. Thđ d, nïëu Bế bõ câo úã cấnh
tay, hẩch sệ nưíi lïn úã nấch. Hẩch nưíi lêu tûâ mưåt túái ba thấng. Nïëu
cho Bế ëng thëc khấng sinh tûâ súám, cố thïí ngùn àûúåc trẩng thấi
hẩch cố m. Bùçng khưng, sệ phẫi chđch hẩch cho Bế.
X. CẤC BÏÅNH KHẤC ÚÃ TRỄ EM

183. CM, TRẨNG THẤI CM

Mưỵi khi chấu bế mïåt hóåc sưët, chng ta khưng nïn nghơ ngay lâ
chấu bõ cm. Bïånh gò thò phẫi nhúâ bấc sơ xấc àõnh vò cố nhiïìu bïånh
khấc nhau cng cố nhûäng triïåu chûáng ban àêìu giưëng nhû cm: úán

lẩnh, run, thên nhiïåt tùng, mùåt àỗ, hổng khư, àau lûng vâ chên tay.
Hiïån tûúång ho câng ngây câng nhiïìu khưng phẫi lâ triïåu chûáng ca
cm. Àa sưë trễ em hïỵ bïånh lâ óa chẫy vâ nưn, cûá 24 giúâ hay 48 giúâ lâ
lẩi sưët cao mưåt lêìn.

Khi àậ xấc àõnh lâ chấu bế bõ cm, bấc sơ sệ u cêìu phẫi àïí
chấu nùçm nghó tẩi giûúâng trong thúâi gian mưåt vâi ngây. Nïn cho
chấu ëng nhiïìu nûúác trấi cêy, nûúác chanh.

Trong thúâi gian cố dõch bïånh, trấnh àïí cấc chấu bõ lẩnh, mïåt vâ
têåp trung núi àưng ngûúâi.

Nïëu bâ mể bõ cm, nïn àïí ngûúâi khấc sùn sốc con mònh. Khi
cêìn cho con b, nïn àeo khêëu trang.

Àưëi vúái cấc trễ thú, bïånh cm cố thïí gêy ra nhiïìu biïën chûáng tûâ
viïm tai, mi, hổng túái viïm phïë quẫn, viïm phưíi, ho, hen túái àưå
khố thúã.

Viïåc tiïm chng chưëng bïånh cm cho cấc chấu hiïån nay chûa
thûåc hiïån àûúåc rưång khùỉp nhûng rêët cêìn àưëi vúái cấc chấu cố thïí
trẩng ëu vâ hay cố bïånh tai-mi-hổng.

184. BÏÅNH BAN ÀÂO

Bïånh ban àâo do vi rt gêy ra lâ bïånh hay lêy, cố thïí thânh
nhûäng dõch nhỗ vïì ma thu vâ ma àưng. Bïånh thûúâng gùåp úã trễ
em dûúái 3 tíi, bưỵng nhiïn bõ sưët cao trong nhiïìu ngây. Túái ngây
thûá 4, thûá 5, Bế cố thïí khỗi sưët, àưìng thúâi khùỉp ngûúâi Bế nưíi ban àỗ
trong vâi giúâ hóåc mưåt, hai ngây.

Tuy nhûäng lc sưët cao, chấu bế cố thïí bõ co giêåt, nhûng bïånh
nây chó lâ mưåt bïånh nhể.
185. CHÛÁNG BAN XËT HUËT

Chûáng ban xët huët cố àùåc àiïím: cấc vïët àỗ à cúä nưíi cấch
nhau trïn da, àưi khi thânh tûâng mẫng rưång do mấu thoất ra tûâ cấc
mẩch li ti (mao mẩch) dûúái da tẩo thânh. Chấu bế bõ ban xët
huët àưi khi sưë, chẫy mấu cam, àau ngûúâi v.v...

Chûáng ban xët huët cố thïí liïn quan àïën sûå giẫm sưë lûúång
nhûäng tiïíu cêìu trong mấu, lâm rưëi loẩn sûå àưng mấu - hóåc do sûå
hû hẩi ca chđnh nhûäng mao mẩch dûúái da lâm mấu thoất ra àûúåc.

Ngun nhên ca chûáng ban xët huët cố thïí do nhiïỵm trng
(vi trng mâng nậo cêìu), hóåc virt (bïånh súãi, bïånh tùng àún bâo...)
hóåc do chêët àưåc trong thëc mâ cú thïí chấu phẫn ûáng lẩi. Chûáng
nây côn lâ biïíu hiïån ca mưåt sưë bïånh nghiïm trổng vïì mấu do tưín
thûúng ca ty xûúng gêy ra.

ÚÃ trễ sú sinh - Cấc chấu sú sinh ra àúâi sau mưåt cåc àễ khố ca
bâ mể, cố thïí cố cấc nưët àỗ trïn mùåt: àố lâ nhûäng mẩch mấu nhỗ bõ
vúä. Hiïån tûúång nây sệ qua ài khưng cố gò àấng lo ngẩi. Kïí cẫ hiïån
tûúång xët huët nhỗ trong lông trùỉng mùỉt cng vêåy.

Nïëu chûáng nây ài àưi vúái hiïån tûúång giẫm àấng kïí sưë lûúång
tiïíu cêìu trong mấu thò phẫi ch xem chấu cố bõ chûáng nhiïỵm
trng sú sinh khưng.

Phất ban vò bïånh àau mâng ốc: Nïëu cng vúái hiïån tûúång phất

ban, chấu lẩi sưët thò phẫi nghơ ngay túái mưåt tưín thûúng úã mâng ốc...
vâ phẫi àûa chấu túái bấc sơ hóåc vâo bïånh viïån ngay.

Phất ban do dẩng bïånh thêëp: Thûúâng thêëy úã cấc chi dûúái. Nïëu
phất ban kêm theo hiïån tûúång àau vng bng thò phẫi nghơ túái trễ
bõ lưìng råt hóåc cố liïn quan túái thêån, nhêët lâ khi nûúác tiïíu cố mấu
vâ anbumin. Cng cố nhûäng trûúâng húåp phất ban cố giẫm sưë lûúång
tiïíu cêìu mâ chùèng cố ngun nhên gò cẫ.

Chûáng phất ban nối chung thûúâng khỗi sau vâi tìn chûäa trõ.
Nhûng cng cố nhûäng trûúâng húåp kếo dâi túái 5-6 thấng: àố lâ chûáng
phất ban mận tđnh. Viïåc chûäa trõ mêët nhiïìu cưng sûác hún.

186. BÏÅNH TINH HƯÌNG NHIÏÅT

Bïånh tinh hưìng nhiïåt do mưåt loẩi liïn cêìu trng tấn huët gêy
ra. Hiïån nay bïånh nây hiïëm thêëy vâ cng khưng côn nguy hiïím
nhû xûa. Thúâi gian bïånh tûâ 4 túái 5 ngây. Cấc chấu bõ bïånh àưåt
ngưåt sưët cao, àau hổng vâ cố hẩch úã cưí, chống mùåt vâ nưn ối.

Ngûúâi mêín àỗ rêët nhanh, nhûäng nưët mêìu àỗ nưëi nhau thânh
tûâng mẫng rưång, cố nhûäng àûúâng viïìn khưng àïìu, bùỉt àêìu tûâ cưí
nấch, khuu tay rưìi lan ra toân thên kïí cẫ mùåt, trûâ vng miïång vâ
mùỉt. Àùåc biïåt chó sau vâi ngây lûúäi ca chấu bõ bïånh cố mâu àỗ tûúi
nhû mêìu trấi dêu.

Nïëu khưng cố biïën chûáng, bïånh thun giẫm trong vông vâi
ngây: thên nhiïåt xëng, cấc mẫng àỗ lùån mêët. Khoẫng 2, 3 tìn
sau, da bùỉt àêìu bong, nhêët lâ úã bân tay vâ bân chên cố thïí bốc
thânh mẫng vẫy.

Nhûäng biïën chûáng ca bïånh nây, ngây xûa rêët nguy hiïím
nhûng nay hêìu nhû khưng côn nûäa nhúâ tấc dng hûäu hiïåu ca
thëc penicilline àưëi vúái cấc trng streptocoque.

Nhûäng biïën chûáng, nïëu cố, thûúâng tấc àưång túái thêån vâ khúáp.
Khi bõ bïånh, ngûúâi ta thûúâng xết nghiïåm nûúác tiïíu àïí xem cố
anbumin trong thânh phêìn khưng.

Hiïån nay đt gùåp nhûäng trûúâng húåp bïånh nây úã trẩng thấi nùång.
Mưåt sưë trûúâng húåp nhể xẫy ra trong thúâi gian ngùỉn vúái cấc triïåu
chûáng àậ biïët nhû: bïånh dïỵ lêy lan, àau hổng, xết nghiïåm thêëy cố vi
trng streptocoque trong mêỵu tïë bâo lêëy úã hổng ra; bong da chên,
tay.

187. BÏÅNH BẨI LIÏÅT

Trûúác àêy, bïånh bẩi liïåt lâ mưåt bïånh thêåt àấng súå vò bïånh cố
thïí gêy biïën chûáng tûác thò lâm cho khưng thúã àûúåc, hóåc sau nây
lâm trễ em bõ teo cú vâ bẩi liïåt. Ngây nay, bïånh nây gêìn nhû khưng
côn úã cấc nûúác mâ trễ em àûúåc ëng thëc ngûâa hay tiïm phông
bïånh nây cng vúái mưåt sưë bïånh khấc nûäa.

Vêåy, nïn lâm gò àưëi vúái cấc chấu nhỗ núi côn dõch bïånh? Cố
nhiïìu trûúâng húåp:

- Trễ em àậ àûúåc tiïm phông bïånh trong vông 2-3 nùm trúã lẩi
àêy: khưng phẫi lo ngẩi gò.

- Trễ em múái tiïm mưåt lêìn: cêìn tiïm ngay lêìn nûäa hóåc ëng

thëc cho à liïìu.