Nghiên cứu một số đặc điểm sinh thái học và ý nghĩa dịch tễ học bệnh dịch hạch của hai loài chuột cống rattus noroegicus berk,1769 và chuột nhà

::y,o^.7-

\'^.

BO (xiAO DUG VA BAD TAC
,

>

-

^

'

TRU6NG

"*

•

'

^

^

DAI HOC TONG HOP HA NOI
Nguyen Cong Tao

NGKIEN COU MOT SO DAC DIEM SIIIE m i i EDO VA T NGHIA

ntflE TE HOC KNK DICE HACK CIJA HAI LOAI OHOOT CONG
H e t t u s n o r v e g i c u e B e i t , 1765 ve CHUOT imA

Rattue

r l a v i p e c t u s MILNEL EDWARDS, 1671 6 NOI 5HALTE HANOI

Chuyen ngann : Dong v a t no c
He h i ^

: 1 05 02

LQAI Ai: PHO TIEN SL KEOA HOC SLW. HOC
Nhung n g u o l huoiag dan khoe hoc :
- Pho Giao s u , Pho t i e r a . Le Vu Khoi
- Pho t i e n s i y hoc Bui Qui Xiem

1 ivSl^^lTil^f^i iiiii^^^

HA NOI 1993


MU C

1 TJ C
Trang
2

MO BAD
Phan mot - TONG

Ctiorcmgl.

QUIN

ETCH SO NGHIEN CDU

C h t t o n g H . DIA DIEM NGHIEN CUU. OHOI GTAN.
10 IIEU VA PHUONG PHAP NffilEH CUU.

8
22

CHuong i n .DAC THING TONG QUAT 7E DIEU KEEN
TO NHIEN VA XA HOI THANH PHO HA NOI.

26

Phan h a i - KBT (JJA NGHIEN CUU.
CiaironglV. DAC DIEM SINH HOC SINH SAN CUA CHUOT
CONG
Ctxuromg V.

DAC DIEM SINH HOC SINH SAN CUA
CHUOT NHA.

45

65

ChiKrag Vr. ELEN DONG SO liJONG VA SU DI CHUYEN

CUA CHUOT CONG VA CHUOT NHA 0 NOI
THANH HA NOI

90

Caacms VEI.VAI TRO CUA CHDOT CONG VA CHUOT NHA
0 HA NOI THONG BENH DICE HACK VA
EESN PHAP PHONG CHONG.

112

PhaD Ba - KET LUAN VA DE NGHI

116

TAI HEU OHAM KHAO

129

0§0


MO

BAH

Cac l o e i gam nham truo'c h i t l a bp obu6t (Muridae) c6
v a i t r o r a t guan t x p n g t r o n g s l n h t h a i d i c h hoc cua n b l ^
bpnh iigoy Mem, t r o n g do c6 benh d i c h hach, mot t r o n g so 4
b ^ h ( d i e h h a c h , d i c h t a , s o t v a n g , dau mxa) t h u o c d l e n kiem

d i c h phai k h a i bao quoc te«
IiLoh ,s& nhftn l o a l da ghi n h ^ nhung vu d a i (34>ch haoh
gay tham boa ghe gom lam c h e t hang trSm t r i p u n g u o l

(Pollitzer,

1954).
Trong ntaairng n ^

qua, mSt so t a c g i a t r o n g v a n g o a i n v a c

d a nghien cuu moi cjuan he gilra c h u p t , bp chet va benh d j c h
hach o* V i e t Nam nhu M a r s h a l l , Gibson va c t ( 1 9 5 9 ) ; M a r s h a l l *
C u r i e , Do Van Qui ( 1 9 6 7 , 1974, 1975) ; Cavanaugh (1968) ;
Van Peenen P . E , R.H. L i g h t , J . P Duncant, ( 1 9 7 0 , 1 9 7 1 )

;

R o s t i g a i e v va c t (1966) ; Dao Vgn Tien (1964, 1969, 1985) ;
Bio VSn Olen va o . t ( I 9 6 2 , 1963, 1965, 1966, 1967) ; Le Yu
Khoi (1970, 1985) ; Le Vu Khoi v a c t ,
Geo Tan Sung va c t

(1980)

( l 9 7 B , 1979* 1980) ;

...

M|ic du vay d^c digm s i n h t h a i ho eve dj.ch hoc cue ggm

nham thuoc ho t b a o c (Muridae) 0- n o i t h a n h Ha l l o l van chua
d u a c nghien cuu eSu. Chung t o i thjrc h i | n de t a i :
''''Nghien ciru mot so d^c diem s i n h t h a i hoc va y n g h i a
d i c h t% hoc b^nh d i c h h a c h cue h a i l o a l chuot cong R a t t u s
n o r v e g i c u s B e r k , 1769 va c h a p t n h a R a t t u s f l a v i p e c t u s M I I N E L
EDWARDS, 1871 o- n o i t h a n h Ha Noi.'^


- 2 Vol ffluc d£ch :
•

1. NghiSn ouu d|lc diem s i n h h o c , s i n h san va cau t r u e
Chung quan.
2 . Tim h i e u qui l u a t b i e n dpngso lupiig, moi quan he
g i u a s i n h hoc s i n h san ve b i e n dpng so l u p i i g .
3« X.ac d i n h khoang each d i chuyen, pham v i b o a t d p n g ,
v a i t r o t i u y e n benh d i c h hach cue Chung,
4 . Be x u a t mot so b i p n phap phong, chong bpnh dj.ch
hach b* n o i t h a n h Ha N o i .
Hoan thanh lufLn vgn nay chung t o i nhan d u a c sp g i u p
do* va tpo d i e u k i | n tbufin I p l cue bp mon Dpng v f t

co xuomg

song khoa Sinh hoc, Phong Dao t a o trubmg Dai hoc Tong hp*p
Ha N o i , Khoe s o t r e t , con t r u n g , k i s i n h t r u n g va be d i e t
t r u n g tarn V.S.P.D So* Y t e Ha N o i . Chung t o i r a t cam cm su
g i u p da qui bau d o . Dgc b i e t chung t o i x i n bay to l o n g b i e t
om sau sac d o i vol :
- Pho giao s u , Pho t i e n s i Le Vu K h o i , Ghu nhi^m Bp

mon Dpng v^t co xuomg song khoa S i n h hpc trubmg D.H.T.H.
Ha N o i .
- Pho t i e n a
De t ^

^xx

Qui Xiem, Giam doc 3b y t e Ha N o i .

t l n h huoog d a n , g i u p do* t r o n g que t r x n h lam

lufln Van cung nhu t u nhung ngay dau t i e n t r o n g cong
n g h i e n cuu khoa h p c .

tac


- 3 PHAl^ MOT - TONG QUAN
Chuomg

I

HCH SU NGHIEN CUU
Gpm nhgm l a bp thil co so lupmg l o a i n h i e u n h a t

trong

l ^ p t h i l , hon 2000 l o a i thuoc 352 g i o n g . 35 h o . Hieng hp phu
chupt (Murinae) co den 70 g i o n g , giong R a t t u s co 120 l o a i .
Trong bp gam nham chi o6 mot so l o a i co £ch con d a i

d a so l e c e c l o a i lam hai nong n g h i e p , lam n g h i e p , mang va
t r u y e n n h i e u benh d i c h nguy h i em cho ngubl va g i e

sue

Theo thong ke ccia ? « A . 0 , hang ngm chupt aB h e t mot
Ixrpmg luomg t h u e du n u o i song 150 t r i i u n g u o i . 0 c a c n w c
c h ^ p h a t t r i e n , chupt an h a i t o i 10^ luomg luomg t h u c (
( P a t n a s i k , 1969). So luomg luomg t h u c b t h a n h pho C a l c u t t a
b i chupt gn va pha hong hang nam du n u o i song 20 van n g u b l
(Seal et al,

1969).

Chupt dao hang t a i cac bb* k e n h , hb de lam cho nuo^c do
rl,

CO t h e lam ara de gay lu l u t r a t nguy hiem. 6 An Dp d a

CO trubmg hp-p chupt dao hang duol dubmg ray xe l u e lam cho
xe b i t r ^ t banh ( P a t n a s i k ,
Nguy h ^

1969).

hom nua, cac l o a i chupt l a nguyen nhan p h a t

t a n va t r u y e n nhung bpnh d i c h nguy hiem cho iis^bl»
ngm 1910-1911 ^

Vu dj-ch

c h u p t gay r e
2 van n g u b l , 10 nam sau d i c h I p i t a i phat lam c h e t 6 van
n g u b l (Ha Vu Binh, 1 9 7 3 ) .


• 4 Tu' nam 1898 den 1 9 4 3 , t a i i n Dp d a co 12.597.789
n g u b l b i chet v l benh d i c h h a c h . ( P o l l i t z e r ,

1954).

Nhieu nuac t r e n t h e g i o l (^ cac co* quan chuyen n g h i e n
cuu g ^ nham va cac bpnh t r u y e n t u chilng sang n g u b l ,
nhu nghien cuu cac b i p n phap phbng, t i u

cung

chupt.

Tu ntaung ngm 30 cua t h e k^r XX d a x u a t h l ^ n nhung cSng
t r l a h a g h i e n cuu ve mat dp quan t h e , cac qui l u a t b i e n dpng
so luomg t r o n g chung quan, aye t h x c h nghi cue cac l o a i g^m
nham d o i v o l nhung b i e n d o i co t i n h c h a t chu k l cua d i e u
k i ^ n song (Vinogradop,
Xeverxop, . 1941
196^

1934, 1937

; Naumop

; Kalabukhop,

1937

1 9 4 8 , 1 9 5 1 , 1964, 1967 ; S v a r s ,

...
Nam 1951, Naumop N*P. d e r e phuomg phap danh dau c a t

ngon Chan de n g h i e n cuu cubmg d p , khoang each d i dpng va
vung song cua cac l o a i chupt t r o n g c h i n g quan.
K o s k e l a , P e n t t i e t a l ( l 9 7 6 ) ; E o t s h i l d E.V, G.B.
P o s t n i k o v e t a l (1975) ; West, Rich e t a l (1976) d e su dung
cac phuomg phap t i n h so lupmg ca t h e de nghien cuu m | t dp
va b i e n dpng so lup'ng n h i e u l o a i g ^ ntiam b cac khu vuc
khac n h a u .
Tren t h e g i o l d a co n h i e u nghien cuu d^c diem s i n h hpc
s i n h sen cue chupt cong. Kim Dai Hung ve Ngu L u a t ,

Bons

Khiem (1958) cho b i e t so lupmg phoi mpt l u e cue chupt cong
c a i b Trung Quoc o6 t h e C(D lir 16 den 17 p h o i . Theo Anikeev
(1963) b Lien X6 co trubmg hp'p c h u p t cong c a i mang t o i 25
ph3i.
Nghien cuu cue J . L h o s t e ( l 9 5 5 ) cho thay chupt cong

- 5 CO t h e s i n h san b t u o i cuoi t h a n g t h u 2. Gambarian TrnTf
N.N. Bukenskaia (1955) cho r a n g chupt cong t h a n h t h u c s i n h
due vao 3 t h a n g t u b i . Theo doi su phat t r i e n cue chuo-t cong
t r o n g phbng t h i nghigm P e r r y J . S .

(l954) de xac d i n h chupt

cong t h a n h t h u c s i n h due vao 100 ngay t u o i .
Hoc t h u y e t "6 dj.ch t u n h i e n " cac l o a i benh t r u y e n n h i " ^
cue E.N. P a p l o p s k i (1946) r e d e l lam cc so* h i e u b i e t ve
che I a n t r u y e n benh d i c h t u chupt va ngoai k£ s i n h t r e n

co*
chuot

sang n g u b l . IDu do t r e n t h e g i o l co r a t nhieu n g h i e n cuu ve
benh dj-Ch hach ( P o l l i t z e r ,

1954 ; Bubikova, K o l a s o p s k i ,

1974;

Banmanhia, Cavanaugh, 1976 ; Kozolop, 1979 ; Almeida, Almeida
e t a l , 1981 . . . }
0 Viet Nam, vao nhung nam dau cue t h e k l nay chi co
nhung nghien cuu ve khu h e , mo t e ve phan l o e i t h u , t r o n g do
CO g ^ nham cue c a c nha dpng v a t hpc nuo*c ngoai nhu (Morice,
1876 ; Thomat, 1927 ; Osgood, 1932 ; B o u r r e t , 1942,

1944...)

Vao nhung nam 60 d e co nhung nghien cuu ve mpt so dpc
diem s i n h hoc, s i n h t h a i hoc cue chuot cong ve ciiuot nha
(- .

,• '

. -.

1963,

. -

£,^j^ y - ^ T i e n ,

Grohopskaia,

• Dao Van T i e n , Hoang Trong Cu, 1966; Dao

Van T i e n , Hoang Trong Cu, Geo Vgn Sung, 1966
.

•

:

-

-

-

:

-

.

)

.

Nhung nam gan day hang l o a t n g h i e n cuu ve hang t o ,
t h u c Sn, so lup'ng, b i e n dpng so lupmg, h o a t dpng s i n h san,T"UD;^
pnan b§ . . . b mpt so l o a i chupt thubmg g^p b V i e t -^am cue
Le Vu Khoi, (1970, 1985) ; Le Vu K h o i , Nguyen Vgn Bien,Nguyen
Anh Dung (1978) ; Le Vu K h o i , T r i n h Thi Thanh, (1979) ; Le Vu


.

6 -

K h o i , Vu Quoc Trung, Nguyen Vgn B i e n , (1979) ; Le Vu K h o i ,
Nguyen Van Bien (1980) ; Cao Van S i n g , Dgng '±ay Huynh, Bui
Kxnh, (1980) ; Cao Vgn Sung, Nguyen Minh Tarn ve c t ,

(1986)...

Trong n g h i e n cuu ve s i n h s a n , cac t a c g i e neu l e n khe ngng
s i n h sen quenh ngm cue mpt so l o a i c h u p t , su t h a y d o i

ve

cubmg do s i n h san cua chupt qua c a c t h a n g t r o n g ngm, sue
s i n h san cue chuot va xac d i n h t u b i t h a n h t h u c s i n h due due
•

.

*

.

.

theo ko-Ch thuoc co t h e cue chupt o* n g o a i t h i en n h i e n ve theo
k e t qua nuoi chupt t r o n g phbng t h i nghiem. lilghien cuu cue Le
Vu K h o i , I r i n h t h i Thanh (1979) d a xac d}.nh t u b i cue c h u p t
cong que dp mon cue r g n g va cau t r u e mang xuomg.
Tren co so d o , cac t a c g i e neu l e n dup'c nhung n e t co
ban ve cau t r u e chung quan cua mpt so l o a i chupt b d i e phuomg
nghien cuu.
6 t h a n h phc He N o i , tir ngm 1942 Bour3?et R. de de cap
t o i phan l o e i chupt ve oho b i e t ty l e chupt cong t r e n

chupt

nha l e SSiS. Nghien cuu cue D ^ Vgn T i e n , Grohopskaia ( 1 9 6 3 ) ;

Dao Van Tien, Hoang Trong Cu (1966) ; cho t h a y cnupt cong
thubmg CO so luomg lorn b khu vuc chp, nhung n o i co r a c b a n . . .
cbn cnupt nha co mgt b moi s i n h canh cung vol chuot cong
nhung b cho* Hom t h i chupt cong c h i em uu t h e , so luomg chupt
cong giam dan t u n p i thanh r a n g o p l t h a n h .
Nhieu nghien cuu ve su phan b o , so lupmg, t h u c gm,
s i n h s a n , tjr l e chupt non, c h u p t truomg t h a n h cua chuot cong
va chupt nha b mpt so d i e difem

t r o n g t h a n h pho Ha N o i , Dao

Van T i e n , Grohopskaia (1963) ; Dao Vgn T i e n , Hoang Tipng Cu
(1966) ; Dao Van T i e n , Hoang Trpng Cu, Cao Vgn Sung ( 1 9 6 6 ) ;


- 7 ^

Le Vu K h o i , Nguy'en Vgm B i e n , Vu Quoc Trung, (1979) ; Cao
Van Sung, D|tag Huy Huynh, Bui K i n h ,

(1980)...

Ve dj.ch t e h p c , chuot l a nhom dpng v a t co so luomg
l o a i song g a n . n g u b l n h i e u n h a t , l a moi de dpa nguy hiem,
thubmg xuyen cho sue khoe con n g u b l .
6 Viet Nam, b.enh dj-ch hach duoxj phat hien t u nhung ngm
1896 b 3 a i Gon, Cam Kenh, Nha Trang. Ngm 1908-1914,

dich

hach no r e b Phan Rang, Phan T h i e t lam cho hang ngan n g u b l
b i c h e t . Ngay nay benh d i c h hach van cbn ton t a i b Trung bp
va Nam b o . 6 mien Bac V i e t Nam, sau hom 3C ngm khong co d i c h
h a c h , t o i nam 1977 da xay r a dj.ch hach b thanh pho He N o i .
M^c du cac b d i c h t r o n g t h a n h pho d e b i knon^ che ve d^p t a t
ngay naung v i e c t i e p t u e nghien cuu d^c diem s i n h hpc,

sinh

t n a i hpc cue c h u p t , bp c h e t ve y n g h i a d i c h t e hpc cue chung
l e r a t can t h i e t t r o n g cong t a c pbbng, chong b^nh d j c h hach
t r o n g t h a n h pho He N p i .
Mpt so t a c g i a nuoc n ^ o a i nhu Vanpeenen P , F . D , Ducan
J . F . L i g h t R.H, (1970, 1971) da nghien cuu y n g h i a d^ch t e
hoc cua mot so l o a i thu nhb va mo t e , phan l o a i , de c^p t o i
a

cac d a c diem s i n h h o c , s i n h t h a i hoc cue c a c l o e i chuot b
mien Nam Viet Nam.
*

6 mien Bac V i e t Nam, Dgng Vgn Ngu, Vu Thi Phan, Nguyin
Van Chi va c. t ( 1 9 7 3 ) ; Dao Van T i e n ,

ftpohopskaia

(1963) cho

t h a y su d i chuyen cue c h u p t t u n o i nay t o i n o i khac l e nguyen
nhan Ian t r u y e n benh ciich sang n g u b l ve v a t n u o i .

Le Vu K h o i , Nguyin Trac Tien (1975) ; Le VQ K h o i ,


- 8 -

Nguyin Vgn B i e n , (1980) ; Le Nhi va c t , ( l 9 7 8 ) ; Ly Thi Vi
Huong, Nguyen i i phuomg, (1990) ; Nguyen T r i e T i e n , Nguyin
Van B i e n , (1970) ; Nguyen Cong Tao (1979, 1 9 8 0 ) . . . Da cho
t h a y chupt cong, chupt n h a , chupt l | t ,

chupt n h a t l a nhung

l o a i chupt cbi. yeu I a n t r u y e n benh d|.ch hach b V i e t Nam.
Nhin Chung nghien cuu cue cac t a c g i e moi c h i co duo'c
c a c dan l i e u buoc dau ve mot so dgc diem s i n h t h a i hoc ve
d i c h t e hpc chupt cong va chuot n h a . Nghien cixu cue chung
t o i vol muc d i c h bb sung c a c t u l i e u ve s i n h t h a i hpc ve
d i c h t e hoc benh d i c h hach cho h a i l o e i chuot nay b n o i t h a n h
Ha N o i .


- 9

"

Chuomg I I
DIA DIEM NGHIEN CUU - THOI dLAN
TU LIEU VA PHUONG FHAP NGHIEN CUU

I . DIA DIEM NGHIEN CUU.

Nghien cuu duoc t i e n hanh t r e n cac d i e diem b 4 q u ^
n p i t h a n h Ha Npi : Hoan Kiem, Ba Dinh, Dong Da, H a i Be Trung.
Da chpn 15 d i e diem nghien cuu theo nguyen t g c (Ban
do I )

:
" Dea dipn cho cac khu vuc t r o n g n p i t h a n h Ha Npi :

Dau moi giao thong v ^ t a i , co* so luomg t h u c - t h u c pham,
knu dan cu.
- N d da xay r a d i c h hach t r e n n g u b l ,

chupt.

Phan c h i e lam 3 l o a i d i e diem nghien cuu :
1. Die diem nghien cuu duoc theo doi thubmg xuyeii que
cac thang t r o n g ngm : ge He N p i , cang song He Npi,Nhe may Bia
He H o i , chp* i^gpc Ha, Tieu kbu Dpi Can (Be D i n h ) , Zi n g h i e p
b p t Hoang Mai.
2 . Die diem nghien cuu h a i t h a n g t i e n hanh d g t baj" mot
I a n : N ^ 82 Hang K h o a i , khu t a p t h e Kim L i e n , Cira hang Luomg
t h u c 5, Ngo Thi Nham, cue hang gn uong 299 Hang Bpt, cire hang
Luomg t h u c 373 Bach Mai.
3 . Die diem nghien cuu t a i khu vuc d e xay r a d i c h hach:
long kho Nong san Vinh Tuy, nha may banh keo Hai Gheu, kho
cong nghf t h u c pham, nha may d e t 8/3*


10

Npi thanh -

BAN DO I - DIA Dim

NGHIM CUU

6 NOI Ti-iAi'IH HA NOI .

1- Die diem nghien cu-u 1 thang
2 - Dj.a

1 Ian

diem n g h i e n cuu 2 thang

3 - D^e diem nghien cuxi t ^ i 6 dj.ch

\^ J

1 Ian
(^J

/\


11
I I . THOI dLAN NGHIEN CUU •
Thbl gian danh b i t cnupt khac nhau c cec d;^£ diem
n g h i e n cuu :
1. T ^ cac d i e diem 2 t h a n g d g t bay mot Ian : t u ngm

1979-1989.
2 . Die diem nghien cuu 1 t h a n g dgt bay 1 l e r : Tu
ngm 1985 - 1967.
3 . Die diem d e xey r a d i c h hach : Tien hanh t u 19851987.
I I I . TU LIEU NGHIEN CUU.
Tong BO mi.u v e t thu duoc t u nm

1979 den 19B9 l e

9.600 mau, t r o n g d(5 co 3.746 ce t n e cue 4 l o a i cauSt dup'c
t a u b a t t r o n g t h b l g i a r tu 1985-1985 (Bang I ) bao gom 2.004
chuot cong, 1.564 chuot iiha.
1. Die dieiTi nghien cuu 2 thang d ^ t bay mpt 1^^ :
cung capcac t u l i f u ve :
- Tuanh phan l o a i , su phan bo cue chuot cong ve chupt
nhe o cac d i e diem nghien

cuu.

- So luomg ve b i e n dpng so luomg chupt.
- Do nhiem bo c h e t cue c h u o t .
*

*

•

- Xac d i n h sir cc ragt cue v i khuan d i c h hach ( Y e r s i n i a
p e s t i s ) t r o n g c c t h e c h u p t , bo c h e t .
2. Bla diem nghien cuu 1 t h a n g d ^ t bay 1 Ian : cung

cap cac t u l i e u :
- Tnenh Dnan l o a i c h u o t , su pnan bo c u e c a c l o e i
0*

cac d'i.a. diem n g h i en cuu.

chuot


BANG I . Kit qua bat-cac loei thu nho d^ng chuot
o npi thanh He Npi.
(1985 - 1989)
p-T en

1 0 e J-

So ce tlie
b:. t du'O'c

1 'I'l' If

Hattui? n o r v e g i c u s

?.004

I

5 3.5

T?p.ttus

1.564

I

41.6

I

^oo.oo

flavipectus

r.Mif: muncului;i

86

1

S un c ur- m v?^ jji

• Tong
1

so ;

UE

,

32

3.746

(-)


13
- Sinh san cua chupt cong ve c h u p t nha.
- Cau t r u e chung quan : Thanh phan t u o i chung quan.
- Col so phong pbu va b i e n dpng so lupmg cue c h u p t .
- Do nhilm bo c h e t cue c h u o t .
*

.

»

- Do nhiem v i khuan d i c h hach (Y. P e s t i s )
ve bo c h e t k i s i n h t r e n

cue chuot

chuot.

3 . Die diem da xay r a d i c h hach, uing cap cac t u l i e u :
- Kha ngng d i dpng, phpm v i hoat dpng cue c a c c e t h e
c h u p t cong va c h u p t nha.
- Tinh so luomg cue chupt t r e n b e i t i n h t h e o phuomg
phap J o l l y

(1965).

- Khe ngng phac hoi so lupmg cue chupt sau k h i dung
ba d i e t .
- Dp nhiem be c h e t , Y. P e s t i s cue chupt c h e t tjr n h i e n
ve chupt song.
I V . PHU'dNG P H £ P NGHIEE Ofo
1. Thu t h a p mau v a t .
a - Bay b a t song chuot : La bay long (Hlnh l a ) duoc dan
bgng day t h e p ho^c liroi mat c a o , cb dang khoi hpp chu n h e t
ngm ngang. Cue bay dupe giuong l e n va mbc vao 1 l b xo t r e n
do CO moc m o i . Khi chuot vao bay an moi, c h o t c a i b i t u o t
re,

cue s^pxuong n h o t chupt t r o n g l o n g .
b - Moi bay chuot : Co n h i e u l o a i nhu : c u a , che ca,

quay, hoe qua . . . Moi t h e y doi t h e o cac t h a n g ve dung thong
n h a t mot l o f d b cung mpt t h b l diem nghien cuu.


14

c - Piiuomg phap d a t bay :
luy theo d i e h i n h cue d i e diem nghien cuu me t i e n hanh
d g t b l y tueo phuomg phap sau :
- 6 ge He N p i , can£ song He l i o i , nhe may E i e He i-pi,
Zl nghiep Bpt hoang Mei, Bey d g t theo nang doc, c a i no each
cei k i t 5m den 10m.

- 6 che* r.goc He : nerj duo'c ^dl-'t theo o ban cb, b ^ ' nc
cacn bay ::ie t u lOm - 20m.

. .

- 6 khu vv^'c dan cu, nhe kho : Bay d^t doc theo chan
tubmg, 1 bey hoat dpng t r e n 15 m"^.
Trong 1 dp*t nghien cuu, bey duoc dgt t r o n g 4 derri l i e n
t u c , d p t b l y vao l u e chieu t o i ve thu bay vao sang ngay hom
s a u . Hang ngay phai t h e y moi, gap nhung ngey t h b l t l e t xau
(mue) phai dgt bey l e i .
d- Thu t h a p x a c c h u p t c h e t tjr n h i e n :
Liang l u o l y t e cue cac phuoTig; quan ve cec cc ouan x i .
n g h i e p t r o n g t h a n h phc, phet h i e n ve thu nhgt x a c chupt chet
due t o i phbng t h i ngniem t r u n g tam de x e t nghiem.
2 . Phuomg phap t i n h so luomg.


15
a - Xac d i n h chi so pnong phu :
Tneo so cnupt vao 100 bay/dem, nhung bay b i a^p do
chupt gay r a cbn de l a i cac v e t t i c h nhu : mbi b i g ^ ,
phan, v e t mau, cec tum long de l a i . . .

co

coi nhu bay do de b a t

duo'C 1 con c h u o t .
•

*

Gong thuc nhu sau :
Tong so chuot b a t duo'c
- Ghl so phong nhu chung =
— x lOO
^^^^ sS b t y d g t
(hoac cua 1 lo*ai)(%)
b - Tinh so lupmg chupt c6 mgt t r e n b a i t i n h bang phuomg
phap bgt song - danh dlu - phong t h e - b f t

lai.

Nghien cuu duo'c t i e n haxih tu theng IV-198S den t h a n g
IZ-19eS t r e n b a i t i n h 1 he t a i nhe may benh keo Hai Ghau, He
N o i . Heng t n e n g d g t bl.y t r o n r 5 dem l i e n t u c . Gac bay dux/c d§1
c' nhung diem co d i n h deni- so t u 1 den 100 trieo 6 ban co, c e i
no d g t each cei k i a 20 m.
.

a

Cnupt b a t duoc l e n dau duyc danh d&u b^ng phuomg phap
cgt ngon cuan cue Naumop N . P . (1951) vol sp' qui d i n h cac ngcr
Chan cue chgn sau phLi l e so don v i , chen sau t r e i l a so hang
chuc, chan t r u o c p h a i l e hang trgm, chgn t r u o c t r e i l a so
hang nghin (Hlnh I . b ) .
Tet ca chuot b a t duo'c laX' dau ve Ian t i e p theo duo'c t h e
*

.

*•

•

r a t f d cho b|lt duoc chung.
Ap d^ng pnuomg phap J o l l y (1965) de t i n h so luomg cliupt
CO m^t t r e n b e i t i n h vol phuomg t r l n h :
M^ . n,
m^


lb

.*^fl'
^ X;

A>^

m
l/'

Hlnh lb. Tr|t t^r danh dau cac
ngon chan


TH^ii-^L-r?^:

mu
.No v.. U/d^^-

17
Trong do

Uoc luomg cue k i c h t h u o c chung quan vao

^\

ngay i ( i l a b a t cu ngay nao t r o n g so nga:"
l a y mau).
Uoc lupmg tbng so dpng vat duoc danh dau

M.

t r o n g Chung quan vao ngay i .
x:

Tong 30 dpng vat danh b i t vao ngay i .

m^

Tong so dong v a t danh dau b i b a t l e i vao
ngay i .

Ngoai r e cbn co cac so l i e u khac t r o n g que t i l n h nghien cuu
- R. : So

dong v a t dupe t h e r e o mau t h u i .

- r.

So dpng v g t R. duoc b a t

lei.

- 2.

So dpng Vet duoc danh dau t r u o c ngay i ,

khong

b i b a t l ^ i vao ngay i nhung ve sau b i danh bat,
- a.

Ty l e dprir v a t de bi danh dau t r o n g chung quan
vac zi^ki- i .

Nhi: Vay
2.

M-1 -

m .1

%

z , E,^
%

^
^
Vi Tong ebung quan =

=

m,. +

Tong so dong v e t danh dau t r o n g chung ouan
Ty l e enung quan b i danh dau

Nen

N. =

M..
^i

v l t y l e dpnQ v a t danh dau =
t r o n g Chung quan vao ngay i
m^.
Nen
^i =
"i

Tong so dong v a t d a n h d|u
b | t ngey i
Tong so dpng v a t b i t ngay i

18. -

\

\ °i
^1 ""i

- Lech cliuan CUB tro-o luoBg nay dircw; t i n h 'blng
%(lli-n^)-i^-i
%

^ ( - 2 - - -L.) +
B^
^i

^1

3 . Phuomg phap xac d i n h su phan bo cue c h u o t .
De xac d i n h su phan bo va n o i b cue cac l o a i

chupt

chu. yeu due vao :
- Thanh phan l o a i chuot va c h i so phong phu cue cec
l o a i chuot b cac d i e diem nghien cuu.
- D^c diem cue cac s i n h cenh nghien cuu b He Npi:
Dieu ki^n t n u e gn, n o i cu t r u , dc n h i e t am, d i e u k i e n ve
s i n h moi trubmg, su' t e c dpng cue con n g u o l .
4 . Phuomg phap xir l i mau v a t t r o n g phbng t n i nghiem.

Cho bai' 00 chupt vao t u i v k i t r l n g mang ve phong t h i
nghiem. G i l t cnupt bang kep c b , tiem f o r m a l i n ,

cho vao t u i

n i l o n , thung kin ve ga.y n g e t bang cac t a n g bgng kho COp
hoge E t h e r e t y l i c .
a - Ghei bo chet : Dung ban chki m^m chai xac cnuot
t r e n khay men t r g n g .
Dung ong hut de b a t bp c h e t cho vao ong ngiiipm cb
g h i nhio^, chue con 10% - 8C^.

:

Phan l o e i bo c h e t theo khoa dinh l o a i bo chet S i p h o n a p t e r e Viet Nam cue Nguyen Kim Bgng ( 1 9 7 1 ) .
b - Do k i c h t h u o c co* t h e chuot :
«

Bang t h u o c day v a i hoac t h u o c nhom gap ve compe,


- /19
l a y dom v i do chieu d a i l a mi lime t , 4 so do c h i n h l e :
- Chieu d a i t h a n (L) : Do t u dau l o mui den g i u a l o
h^u mon, d i theo m^t b;;Lng.
- Chieu dkl duoi (C) : Do t u g i u a l o h ^ mon fien dau
mut cung cue d o t song d u o i .
- Chieu dai ban chan sau (P^) : Do t u g o t chan sau den
dau ngon chan fiai n h e t khong ke v u o t .
- Chieu d e i t e i (A) : Do t u bo dubl l o t e i den d i n h

cue vanh t a i .
e - Phan l o a i chuot :
Theo khoa d i n h l o a i cue Dao Vgn Tien, 1985.
d- Phan l ^ p vi khuan d i c h hach (Y. P e s t i s )

:

Phan l ^ p t u c h u p t , bp c h e t ve tu cac benh pham (mau,
mu, dbm benh n u a n ) .
- Bo c h e t : Sau k a i ohan l o e i , nghien n e t bo chet b
cung mpt d^e. diem thu b i t t r o n g c o i su vol mpt i t (iung ciich
NeGl dang truomg. Ley c^^ung d i c n do tiem cho ctiupt bach ve
quan s a t t r o n g 7 ngay. Neu chupt b i nhilm khuan d^oh hach,
thubmg sau 5 ngay no se c h e t . Neu khong cb v i khuan d i c h hach
xam nh^p, 10-15 ngay sau khi tiem chuot van khoe manh.
- Phan l a p v i khuan d i c h hach t u gen, l a c h chupt : Theo
thubmg qui cue Vign V.S.D.T. e l t l e y mot manh gan, Lach chupt,
Ley mau gan, l a c h culm vao moi trubmg nuoi cay v i khuan.
N h i e t dp n u o i cay l a 28^0, v o l moi trubmg n u o i cey l e
t h ^ c h mau sau 28 g i b , v i khuan d i c h hach se cho cac khuan l a c
n h b , t r b n , bong, u o t , t r o n g , cb dubmg k i n h t u 0,1mm - 0,2mm.
- Phan l ^ p t u cac benh pham : tuomg ty nhu qua t r l n h
n u o i c l y b gan, l a c h chupt de n o i b phan t r e n .


5 . Phuomg phap nghien cuu s i n h san va t u b i .
5 . 1 . Con c a i :
a - Xac d i n h t r a n g t h a i tuyen sua :
- Chupt non : Dau vu n b b , khong thay r o , dau vu b i
I d n g phu k i n .

t

- Chupt CO chua : Dau vu t h a y x6 hom, tuyen sire t o r a ,
xung quanh dau vu chue tryii l o n g , bop dau vu chue co sue t i l t
ra.
- Chupt demg nu5i con : Dau vu lorn, long xung qUanh
dau vu t h u e ho^c t r u i h i t . Khi an l e n tuyen sue t h i dau vu
vubm r a va t i l t r e sua.
- Chupt da t h o i nuoi con : Dau vu I o n , d a i , . d e n , xung
quanh bau vu co t h e co l o n g bao phu, bau sue khong lorn l | m .
Khi an vac bau sue khong o6 sua t i l t

re.

b - Treng t h a i t u cung.
He s i n h d^ic. chupt c a i gom : Bubng t r u n g , vbi phe l o p ,
t u cung phan d o i , am dao ve co* qusn s i n h due n g o a i .
- Chupt c a i non : T^' cung manh nhu s p l c h i , mbng, sang.
Am dao dong.
- Chupt d a h o a t dpng s i n h d^c ; Am dao mo' r e , mep
n g o a i am d^o hoi sung l e n , t t cung mo rpng r a mot

chut.

- Ghupt cb chue : i t ngay t r u n g b g t dau t h u tfcinh den
ngay thu 5, v i e c x e c d i n h s^ co chua chi due vao t h e vang.
K i c h thuoc tir cung van nhu k h i chua co chua.
Cnuot cb chua, dim so lupmg phoi o 2 nhanh cUe t u cung.
Co t h e CO phoi b i t e o , khi do so lupmg phoi t r o n g t u cung i t

hom so t h e vang t r o n g bubng t r u n g .


21
Sau khi de, cho phoi cay tren thanh tu cung cbn lai
nhung vet den goi la vet nhau. Cat rbi tu cung ra khoi co thi
va cang len tarn lam kinh se xac dinh duoc so luong vet nhau,
so lua de cue con vat. Tuy v§y, de co the dem chinh xac so
luomg vet nhau va phan biet duD»c vet nhau & cac lue de khac
nhau can chu y :
+ Vet nhau a cac lue de khac nheu thuong cb kich thuoc
ve mau sac khac nhau, cbn vet nhau & cung mpt lua de 06 kich
thu-oc ve mau sac giong nhau.
+ Thbi kl vet nhau bSt dau Ign di se kho phan biet vet
nhau c' cac lira de khac nhau de lau. Trong truc'ng hq*p do car
dem toan bp so luomg cac vet nnau mo^ nhat do de biet tbng so
con da de re.
+ Truong hop trong tu cun^ 06 phoi cunt paai cang tu
cung xren Ian.' kinx dl xem xet c6 vet nhau cua lue de truoc
uay khong.
5.2. Con due ;

'

Cc quan sinh due chupt due c(5 doi dicii uoan hlnh triing,
phu dich hoan gan liln ve bao phu la;- phie ngoai cue nua dich
hoan, thuong co mc mc\ bao quaniri.
Phan vong cue phu dich hoan gan vao dau duc'i cue dich
hoan cc: cac ong cupn. Phu dich hoan la che chue tinh trung da
y

cuin. Ong dan tinh xuat phat tu phu dich hoan do vao ong dan
nieu Chung. Trutyc cho nga ba co ong cua doi tui tinh do vao
ong dan tinh.
- 6 ciaupt d\xo non : Dich hoan nam trong xoang bung cho
ben con vat. (3ng phu dicli hoan khong thay rb ve khong cb mau.


22
- 6 chupt due de truong thanh sinh due. Dich hoan tut
luoag tui de o phie duo'i gbc duoi. Dung keo tach phan phu
dich hoan ra khoi dich hoan, dung compa hoac thuo^'c kep do
chieu dai, rpng cua dich hoan. Ong phu dich hoan thay rat rb
ve 00 mau vang hoac mau kem. C|t ngang phan phu dich hoan va
phet len lam kinh co 1 gipt nuoc sinh ly hoac nuoc cat, xem
ngay duoi kinh hien vi hoac dung but chi viet tren kinh danh
so con vat len lam kinh va bao quan can than dl sau nay xem.
Co tinh trung c' phu dich hoan.
- Chupt ngung hoat dpng sinh due : Dich hoan n ^ trong
he nang, hlnh dang dich hoan thay doi, bi teo di, be mgt dich
hoan bi nhan nhxam, kiaSng cknr. on£ vti^^- dich hoar co mau vang
nau, khong thay tinh trung c pau dicL hoeii.
6. Phuong phap xac dinhtu6i«
Xac dinh tuoi. cue chupt dua tren muc dp phat trier.
tranc thai co quan sin;- due kit ho*p vc'i so ao chieu dai tnai;
.'. • CUB con vat nhu de mo te c tren.


Chuo*np: III
DAC TRUNG TONG QUAT VE DIEU KIEN TU NEIEN

VA XA HOI THANH PHO HA NOI

I. DIEU KIEN TU NHIEN THANH PHO HA NOI.
1. Vi tri die ly.
Thanh pho Ha Npi nam trong vung dong bang Bac Bp cc?
toa do die ly 21^01* vi do B|c ve 105^48' kinh do Dong. Vcri
tong dien tich dat dai le 2.139 km

trong dcJ dien tich npi

thanh He Npi la : '
Be mat die hlnh thanh pho do phu se song Hdnr: boi tich,
C(J dp cac 5m so vo'i mgt bien. Die hinh thanh pho He Npi rat
bang phang, ngoai trir mpt so ngpn dpi, nui o khu vuc ngoai
thanh, do cec ret it thay doi tu-3m den 15m.
2. ILhi hau.
Thee Vv. Ixv Lap (1976), He Npi nam tronf vun^ cb khi
hau nhiet do'i gib mua.
a- Nhiet do :
..

- .

Theo thong bao cue nh.B khi tucmg He Npi, nhiet dp
khong khi bien doi que cac than£ tronf: nhm^,

nam 1985-1989

a khu vuc Ha Npi duD'c trlnh bay o' bang II. Tu thang 12 trc?'
nen l§nh do chiu anh huomg cue gib mue Dong Bac. Nhung theng

nay duoc xem le mue Dong, thang 12, 1, 2 hang nam cb nhiet
do khong khi thub^ng thap hon 16 C. Doi khi nhiet do toi thap
ccJ the giam tcri 5^C - 7^C keo dsi tu 5 den 12 ngay.
Tu thang 3 den thang 5 duo'c xem la mua xuan, nhiet dp
am ap hcxn song van con cc) nhung dot gib muaDong Bac lenh.