Các hiệp định thương mại tự do được ký kết ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương từ những năm 90 của thế kỷ XX đến nay - thực thi và triển vọng : Đề tài NCKH. QX.2004.05

DAI HOC QUÓC GIÀ HA NOI

TRUÒNG DAI HOC KHOA HOC XÀ HÓI VA NHAN VÀN

DE TÀI KHOA HOC

CAC HIÉP DINH THUONG MAI TU'DO DUDC KY KÉT Ò KHL
VUC CHÀU A - THÀIBÌNH DlTONG TÌrNHONG NÀM 90 C\JA
THE KY XX DÉN NAY - THUC THI VA TRIEN VONG
Ma so': QX.2004.05

Chù tri de tài: Bùi Thành Nam
Don vi: Khoa Quoc té hoc

Ha Nói 3/2007


MUC LUC
Bang càc thuàt ngii vié't tàt

trgl

Mcrdàu

trg2

CHUONG

1. CO SO L'? LUAN VA THirc TIÈN CÙA CÀC HIÉP DINH THUONG MAI TU DO

trg (

1.1 Càc vàn de ly luan co bàn ve bòi nbap kinb te.

trg t

1.1.1 Ly thuyét cor bàn ve thuomg mai quoc té

trg

1.1.1.1 Ly thuyét Trgng thuang

trg

LI.1.2 Ly thuyét thucfngmgi tu do

trg

1.1.2 Ly thuyét ve hóinhàpkinh té

trg 1

LI.2.1 Saluac ve qua trinh hai nhgp

trg 1

1.1.2.2 Càc hình thùc hai nhgp kinh té.

trg 1

1.1.3 Tàc dòng cùa bòi nhàp kinh té

trg 1

1.1.3.1 Tàc dóng tinh

trg 1

1.1.3.2 Tàc dòng dòng

trg 2

1.2 Xu tbébóì nbap kinb té quoc té

trg 2

1.2.1 Quan diém chung ve hpi nhàp kinh té quoc té

trg 2

1.2.2 Muc dich chù yéu ciia càc nuóc trong hòi nhàp kinh tékhu vuc

trg 2

1.3 Tbuc tién bòi nbap kinb té quoc té

trg :

1.3.1 Hòi nhàp kinh tédaphuang

trg 3

1.3.2 Hòi nhàp khu vuc va song phuong

trg :

CHUONG 2. QUA TRJNH HÌNH THÀNH VA THUC TIÉN HOAT DÓNO CÙA CkC HIÉP DINH THUC
MAI TUDO Ò KHU VUC CHÀU A - THÀI BÌNH DUONG

2.1 Boi cành kinh tékbu vuc cbàu À - Tbài Bìnb Duong
2.1.1. Kinh té, thuong mai phàt trién dat ra yéu càu hgp tàc càp bàch
2.1.2 Hòi nhàp khu vuc chua xirng vói tiém nàng

trg 3

trg 3
trg 3
trg '

2.2 Càc biép dinb tbuong mai tu do kbu vuc ò kbu vuc cbàu À- Tbài Bìnb Duomg
2.2.1 Khu vuc mau dich tu do Bàc My - NAPPA

trg 4

2.2.1.1 Muc tièu trong viec ky kél NAFTA

trg A

2.2.1.2 Noi diing cabdn cùa NAFTA

trg t

2.2.1.3 Tién trinh thuc hièn va tàc dòng cùa NAFTA tài càc nuàc thànt
vién

trg 55

2.2.2 Khu vuc màu dich tu do Dòng Nam A-AFTA

trg 59

2.2.2.1 Muc tiéu cùa ASEAN trong viec ky két AFTA

trg 59

2.2.2.2 Noi dung ca bàn cùa Hiep dinh

trg 62

2.2.2.3 Tién trinh thuc hièn va tàc dòng cùa AFTA

trg 63

2.2.3 Hiépdinh dèi tàc kinh té chat che hom- ANZCERTA
2.3 Càc biép djnb tbuong mai tu do song phuong

trg 66
trg 68

2.3.1 Hiep dinh thucmg mai tu do Trung Quoc - ASEAN (ACFTA)

trg 68

2.3.2 Càc Hiep dinh tu do song phuofng giùa quoc già vói quò'c già

trg 72

2.3.2.1 Hiep dinh thucfngmgi tu do giìta càc quoc già phàt trién

trg 72

2.3.2.2 Hiep dinh thuang mgi tu do giùa quò'c già phàt trién vói quoc già
dang phàt trién
2.3.2.3 Hiep dinh thuang mgi tu do giùa càc nUóc dang phàt trién

trg 78
trg 80

CHUONG 3. NHÙHG TÀC DÓNO VA XU HUÓNG PHÀT TRIEN CÙA CÀC HIÉP DINH THUDNG MAI TU'
DO Ò KHU VUC CHÀU À - THÀI BÌNH DUONG

3.1 Tàc dóng cùa càc biép dinb tbuong mai tu do
3.1.1 Nhung tàc dóng ho tra su ma rong thuorng mai tu do

trg 84

trg 84
trg 84

3.1.1.1 Tàng truòng thuang mgi cao, tàng cuàng thu hùt dàu tu truc tiép

nUÓc ngoài, thùc day kinh té phàt trién, tgo còng àn viec làm....trg 84
3.1.1.2 Thùc day tu do hoà thuang mgi trén thégiài
3.1.2 Hiep dinh thuang mai tu do co the dàn tói su phàn re thuang mai

trg 89
trg 90

3.2 Xu tbé pbàt trién cùa càc Hiép dinb tbuong mai tu do ò i(bu vuc cbàu À - Tbà
Bìnb Duomg

trg 93

3.2.1 Càc nhàn to' tàc dòng tói xu thè phàt trién cùa càc FTA a chàu À - Thài Bini
Duong

trg 93

3.2.2 Xu thè vàn dòng cùa càc FTA

trg 96


3.3 Tu do hoà thuong mai va mot so lua chon ddi vói Viét Nam trong tién trinh bi
nhàp

trg 10'
3.3.1 Thuc tién hòi nhàp kinh té quò'c té cùa Viét Nam

trg 10'

3.3.2 Chuàn bi nhanh chóng va day dù càc diéu kien hòi nhàp

trg 1U

KETLUAN

trg 11^

TÀI LIEU THAM KHÀO

trg 118


BANG CAC THUAT N G C V I É T
Chijr viét tàt

Tén tiéng Anh

ACFTA

ASEAN - China Free Trade Area

AFTA

ASEAN Free Trade Area

ANZERTA

Australia - New Zealand regional Trade

Area
Asia Pacific Economie Cooperation
Association of the Southeast Asian Nation
Asia - Europe Meeting
ASEAN - Closer Economie Relation

APEC
ASEAN
ASEM
ASEAN-CER

EFTA
EU
FTA
FTAA
FDI
GDP
GATT

East Asian Free Trade Area
Economuc Community of West African
States
Europe Free Trade Area
European Union
Free Trade Agreement
Free Trade Area of the America
Foreign Direct Investment
Cross Doestic Product
General Agreement on Trade and Tariff

IMF
ITO
JKFTA

International Moneytary Fund
International Trade Organization
Japan - Korean Free Trade Agreement

LAFTA
Mercosur
NAFTA
NIEs
OECD

Latin America Free Trade Area

EAFTA
ECOWAS

RTA
SAFTA
WB
WTO

North America Free Trade Area
Newly Industrialized Economies
Organization of Economie Cooperation
and Development
Regional Trade Area
South Asian Free Trade Area

World Bank
World Trade Organization

TAT

Tén tiéng Viét
Khu vuc mau dich tu do ASEAN Trung Quò'c
Khu vuc màu dich tu do càc nuóc
ASEAN
Khu vuc màu dich tu do Australia New Zealand
Dièn dàn hop tàc kinh té khu vuc ci
A - Thài Bình Duong
Hiép bòi càc quoc già Dòng Nam /
Hòi nghi thugfng dinh A - Au
Hiép dinh thuofng mai giua ASEAN
Hiép dinh dó'i tàc kinh té Australia
New Zealand
Khu vuc màu dich tu do Dòng A
Còng dóng kinh té càc nuóc Tày Ph
Khu vuc màu dich tu do chàu Au
Lién minh chàu Àu
Hiép dinh thucfng mai tu do
Khu vuc mau dich tu do chàu My
Dàu tu truc tiép nuóc ngoài
T6ng san phim quò'c nói
Hiép dinh chung ve thuong mai va
thué quan
Quy Tién tè quò'c té
Té choc thuofng mai quò'c té
Hiép dinh thuang mai tu do Nhàt b;

- Hàn Quò'c
Khu vuc màu dich tu do My Latinh
Thi truòng chung Nam My
Khu vuc màu dich tu do Bàc My
Càc nén kinh té mói còng nghiép
Tó chùc hop tàc va phàt trién kinh t
Hiép dinh tu do thuang mai khu vir(
Khu vuc màu dich tu do Nam À
Ngàn hàng The giói
TÓ chùc Thuang mai the giói


MÒDAU
1. Tinh càp thiét cùa de tài nghién cùu:
Càc quéc già trén thè giói ngày nay hàu hét déu lua chon chién luac còng nghiep
hoà huóng xuàt khlu, lày thi truòfng ben ngoài làm nén tàng cho su tàng trucmg nhàm
nhanh chóng dudi kip càc nuóc khàc, nit ngàn khoàng càch phàt trién. Hòi nhàp kinh té
quò'c té trò thành muc tiéu chung cùa càc nuóc vói nhiéu hình thiic lién két phong phù
va da dang, trong dò càc hiép dinh thuang mai tu do FTA dang dóng mot vai trò hét surc
quan trong trong tién trinh hòi nhàp.
Trong so' han 200 quò'c già va vùng lành thd trén thè giói, so khòng nàm trong
mot khu vuc thuang mai tu do hoac khòng tham già ky két mot Hiép dinh thuang mai
tu do song phuong BETA nào chi chiém ty le khòng dàng ké. Su chi phói cùa thuang
mai tu do dang thè hién duói nhiéu tàng nà'c khàc nhau, vói nhung pham vi va mure dò
khàc nhau tir da phuong tói song phuong, tir cà'p dò toàn càu dén khu vuc.
Mot so Hiep dinh thuang mai tu do dà hình thành khà làu, tir nhung nàm 60 cùa
thè ky XX, song trào lini này chi thtJc su tròi day ké tir sau vòng dàm phàn thuang mai
da phuong trong khuòn khd WTO. Lai fch ma thuang mai tu do dem lai cho càc nuóc là
khà rò ràng tuy nhién tién trinh dàm phàn da phuong ve tu do hoà thuang mai trén dièn
dàn WTO dang gap nhiéu tra ngai do thành phàn cQng nhu muc tiéu cùa càc nhóm

nuóc thành vién là rà't khàc biet nhau. Mot trong nhirng giài phàp tiép tue thùc day qua
trinh toàn càu hoà, là'y dò làm buóc dem cho hòi nhap toàn càu, là viec dàm phàn càc
hiép dinh thành làp khu vuc mau dich tu do. Co the thà'y làn song càc hiép dinh thuang
mai tu do khu vuc va song phuong hién nay vùa là dòn bay cùa toàn càu hoà, vira là he
qua cùa su cham che tu tién trinh toàn càu hoà. Trong bò'i cành hién tai, trào luu này
duòng nhu se trò thành xu huóng quan trong trong nùa dàu thè ky XXI. Do dò, vai trò
cùa càc Hiép dinh thuang mai tu do dò'i vói su phàt trién cùa kinh té thè giói hién nay
càn thiét co nhùng ly giài cu thè. Viéc nghién cùu nhirng tàc dòng va xu huóng cùa càc
Hiép dinh thuang mai tu do co y nghla ve mat thuc tién va ly luàn.


Dóng vai trò ò cà hai khia canh quan trong là dàu tàu thùc d^y tàng truòng kinh
té thè giói, dóng thòi là là tàp hop cùa nhiéu yéu tò là dòng lue cùa trào luu hòi nhàp,
khu vuc chàu A - Thài Bình Duong dang dly manh viec dàm phàn thành làp càc Khu
vuc thuang mai tu do. NhOng nén kinh tè phàt trién, càc nuóc mói nei, thàm chi cà càc
nuóc dang phàt trién trong khu vuc déu dang thuc hién mot kich bàn chung là tàng
cuòng hòi nhàp kinh té khu vuc va ben ngoài. Su da dang ve trinh do phàt trién giua càc
nuóc trong khu vuc ben canh viéc cung cà'p nhOng bang chùng song dòng cùa trào luu
hòi nhàp kinh tè thi cung dang dat ra nhiéu vSn de dò'i vói tién trinh hòi nhàp.
Mòi mot mò hình thuang mai tu do, cho dù co nhiJng diém chung ve nói dung
hòi nhàp, ve pham vi àp dung, song Igd ich kinh tè co thè là khòng dóng déu do dò'i
tugfng thu huóng cùa mòi mò hình này là khàc nhau. Càc FTA khòng chi là san choi
cùa càc "càu thù" cùng dàng càp ma con dién ra gitJa mot ben là quò'c già phàt trién
hàng dàu, mot ben lai là quò'c già dang phàt trién, do dò mure do huóng lai sé co nhung
khàc biét nhà't dinh. Tuy nhién, su léch pha này dà khòng ngàn càn dugfc xu thè càc
nuóc tàng cuòng hop tàc vói nhau.
Cho dén nay nhung két qua ma càc FTA dem lai cho nén kinh té càc nuóc là
tuong doi tich cuc va dà thu hùt duac su quan tàm cùa nhiéu nhà nghién curu trong va
ngoài nuóc a nhiéu llnh vuc khàc nhau. Dà co nhùng bài nghién cùu, nhùng cuò'n sàch
cùa càc nhà nghién cùu Viét Nam va nuóc ngoài dà làn luat tiép càn duói nhiéu góc dò

khàc nhau càc khia canh cùa FTAs. Mot so' tài lieu rà't co già tri nhu Free Trade
Agreements: Impact on U.S Trade and Implications for U.S. Trade Policy cùa William
H.Cooper ; A Theory of Free Trade Areas cùa Eric W,Bond,Raymond Riezman va
Constantinos Syropoulos; An Australia - USA Free Trade Agreement cùa Australian
APEC Center, ... dà cung cà'p nhOng y kièn nhà't dinh ve vai trò cùa càc FTA. Tuy vay
càc còng trinh néu trén mói chi tàp trung ly giài FTA duói vai trò chù yéu cùa My hoac
chù yéu tàp trung vào nhùng moi quan he song phuong giùa càc thành vién hoac lai tàp
trung vào mot chù de nhà't dinh nhu thuang mai, dàu tu,... Trong khi dò càc Hiép dinh
thuang mai tu do dang ngày càng lan róng tai nhiéu khu vuc trén thè giói vói nhùng dac


thù rat da dang. Viéc tìm hiéu nhùng tàc dòng cùa FTA tói càc nuóc thành vién nhu vay
càn co thém nhOng ly giài thich hop.
Trong qua trinh hòi nhàp, Viét Nam dà va dang dùng truóc nhiéu lua chon khàc
nhau, trong do dà co nhihig khà nàng ve lién két khu vuc, tuy nhién vói nhùng su khàc
biét khòng ro ràng. Trong tuong lai, dò'i sàch cùa Viét Nam sé nhu thè nào truóc nhùng
"de nghi" FTA? Day là càu hòi ma su tra lòi chinh xàc càn co su due két kinh nghiém
tu càc tó chùc tuong tu.
Vói càc y nghia néu trén, tói dà lua chon de tài "Càc hiép dinh thuang mgi tu do
à khu vUc chàu à - Thài Bình Duang - Thuc thi va trién vgng" làm huóng nghién cùu
cùa minh.
2. Muc dich nghién cùu:
De tài tàp trung làm sàng tò nhùng tàc dòng cùa càc FTA o khu vuc chàu A-Thài
Bình Duang tói càc nuóc thành vién trén con duòng hình thành va thuc thi cùa nò.
Muc dich nghién cùu chinh là rùt ra mot so' kinh nghiém hòi nhàp kinh té khu
vuc tu thuc tién hòi nhàp cùa càc FTA. Qua dò nàng cao su hiéu biét ve xu thè hòi nhàp
cùa kinh tè thè giói hién tai.
5. Dai tuong va Pham vi nghién cùu:
+ Ve dò'i tuong: De tài tàp trung tìm hiéu càc Hiép dinh tu do thuang mai FTA a
khu vuc chàu À - Thài Bình Duong va càc tàc dóng cùa nò tói càc thành vién. Khu vuc

chàu A - Thài Bình Duang ó day duac hiéu là càc nuóc chàu A va càc quò'c già a càc
chàu lue khàc nàm trong khu vuc Thài Bình Duang.
+ Ve thòi gian: Qua trinh hình thành va thuc thi cùa càc FTA khu vuc chàu A Thài Bình Duong tu thàp nién 1990 dén nay.
4. Nhiem vu phdi giài quyét: De tài tàp trung làm sàng tò càc nói dung:
+ Su lira chon cùa càc nuóc trong viec ky két thành lap FTA.
+ Tàc dòng cùa FTA, cà mat tich cuc va tiéu cuc tói càc nuóc thành vién.


+ Xu huóng vàn dóng cùa càc FTA ò khu vuc chàu A - Thài Bình Duang
5. Phuong phàp nghién cùu:
De tài su dung càc phuong phàp cùa chù nghla duy vàt bien chùng va chù nghla
duy vàt lich su làm phuong phàp càn bàn. Ben canh dò, càc phuong phàp khàc nhu
phuong phàp thò'ng ké, phuong phàp phàn tich va tóng hgfp, phuong phàp du bào,
phuong phàp lich su va logie, phuong phàp nghién cùu so sành duac su dung de làm
sàng tò vàn de nghién cùu.
6. Nhùng dóng góp cùa de tài: So vói tinh hình nghién cùu hién nay nhu dà nói ò trén
thi de tài co thè co duac mot so' dóng góp nhu sau:
Thù nhàt, kiém nghiém tinh dùng dàn cùa ly thuyét thuang mai tu do qua truòng
hop cùa càc FTA ò khu vuc chàu A - Thài Bình Duong.
Thù hai, dua ra càc vi du thuc tién ve trào liru hòi nhàp kinh tè quò'c tè hién nay.
Thù ba, dua ra mot so du bào ve chiéu huóng hòi nhàp kinh tè quò'c té cùa khu vuc
chàu A - Thài Bình Duong thòi gian tói.
7. Nói dung cùa de tài: Ngoài phàn ma dàu va két luàn, de tài duofc bò cuc làm 3
chuang vói càc noi dung tdng quàt sau:

CHUdNG 1. CO SO LY LUAN VA THUC TIÉN CÙA CAC HIEP DINH THUONG
MAI TlTDO
CHUONG 2. QUA TRÌNH HÌNH THÀNH VA THUC TIEN HOAT DÒNG CÙA
CAc HIEP DINH THUONG MAI TU DO Ò KHU VUC CHÀU A - T H A I BÌNH
DUONG.

CHUONG 3. NHÙNG TAC DÓNG VA XU HUÒNG P H A T TRIEN CÙA cAc HIEP DINH
THUONG MAI T U D O Ò KHU VUC CHÀU A - THAI BÌNH DUONG


CHUONG 1. CO SO L t LUAN VA THlTC TIÉN CÙA CÀC HIÉP DINH
THUONG MAI TU DO
1.1 CAC VAN DE LY LUAN CO BÀN VE HÓI NHÀP KINH TE
1.1.1 Ly thuyét co bàn ve thuong mai quò'c te
LLLlLy thuyét Trong thuang
Ly thuyét thuang mai quò'c té' dà co mot lich su phàt trién khà dai va nhiem vu
chìi yéu ciia he thò'ng ly thuyé't này déu nhàm tra lòi càc càu hòi (1) Tai sao càc nuóc lai
buon bàn vói nhau? va (2) Lai ich co thè giành dugfc hoac thua thiét tu thuang mai quoc
té'?'. Nhung y tuòng dàu tién ve thuang mai quò'c té' duac xuà't phàt tììr su phàt trién
nhanh chóng cùa thuang mai trong nhGng nàm cuòi the ky XIV. Lai fch ciìa càc nhà
buon già tàng khié'n nhung dèi hòi ve mat ly luàn này sinh. Tuy nhién phài sang the ky
15 thi nhung y tuòng này mói duac khài quàt thành mot he thò'ng co tfnh ly luàn hon.
Tu tuóng ve thuang mai quò'c té' dàu tién duac dàn dàt bòi truòng phài Trong thuang vói
càc nhà trié't hoc - kinh té' nhu J. Colbert, Thomas Mun, A. Serra,.. ..^
He thò'ng tu tuòng này dà chi phò'i chinh sàch kinh té' cùa càc nuóc Tày Àu trong
suót càc thè' ky tir 15 dén 18. Cho dé'n nhung nàm 1700 thi càc tu tuóng cùa truòng phài
Trong thuang mói dugc thò'ng nhà't thành ly thuyét dàu tién ve thuang mai quò'c té khi
càc trié't già tàp hop quanh nhà kinh té hoc nguói Phàp Francsois Quesnaydua ra càc
nói dung chinh cùa chù nghla Trong thuang, trong dò tàp trung vào mói quan he giùa
càc nhàn tó làm già tàng cùa cài quò'c già \ Ho cho ràng, mòi quò'c già muón dat duac
su thinh vuong trong qua trinh phàt trién kinh té phài già tàng khói luang tién te (ò thói
diém này tién té dùng trong trao dói ngoai thuang là vàng, bac). De thuc hién dugc diéu
này con duòng chù yé'u cùa mói quò'c già là phàt trién ngoai thuang tue là phàt trién
quan he buon bàn vói nuóc ngoài. Càc nhà kinh té hoc kiém trié't già cùa chù nghla
Trong thuang cho ràng, thuang mai quò'c té là mot trò choi co tdng lai ich bang khòng

' Peter Wilson, International Economies, Theory. Evidence and Practice. Havester Press Publishing Group. 1986,
lrg9
^ Nguyén Vàn Trinh, Nguyén Tién Dùng. Vu Vàn Nghinh. Lich sir càc hoc thuyét kinh té. NXB Dai hoc Quoc già
Tp. HO Chi Minh 2000. trg 43
•' Peter Wilson, International Economies, Theory, Evidence and Practice, Havester Press Publishing Group. 1986.
trg 9


(Zero sum Games), vi vày sé khòng co mot su còng bang nào trong thuang mai quò'c té.
Lcri nhuàn buon bàn là két qua cùa su trao ddi khòng ngang già va su Ito gat giùa càc
qu6c già co quan he buon bàn vói nhau. Theo ly luàn này két qua cùa qua trình buon
bàn, trao ddi là phài co mot ben thua va mot ben duac gito hai chù thè tham già. Mot
quóc già chi co thè dat duac su thinh vuong bang su hy sinh lai ich cùa mot quò'c già
khàcl
Xét ve bàn chat, he thò'ng ly luàn cùa chù nghla Trong thuang chi tàp trung bàn
ve vai trò cùa thuang mai han là ly giài duac càc càu hòi ve nguón gò'c cùa thuang mai
thè giói. Tuy nhién tu tuòng Trong thuang cung co nhung ành huóng nhà't dinh dén he
thò'ng chmh sàch cùa càc quò'c già Tày Àu thòi gian này, dàc biét là a Phàp. Duói tàc
dóng cùa trào luu ly thuyét chù nghla trong thuang, càc nuóc Tày Au dà xày dung
chinh sàch thuang mai cùa minh nhàm dat duac càc muc tiéu: (1) Tói da hoà xuà't kh^u
va tò'i thiéu hoà nhàp kh^u; (2) Tao ra thang du thuang mai. De dat duac càc muc tiéu
này, ly thuyét trong thuang cho ràng càn de cao vai trò kinh té cùa nhà nuóc, dàc biét là
viéc su dung càc quy tàc, luàt le ve thuang mai. Nhà nuóc càn dung lén hàng rào thué
quan va càc bién phàp han che thuang mai khàc, dóng thòi, tàng cuóng tra càp xuà't
Xét ve hình thài thuang mai, chù nghla Trong thuang khòng khuyén khich tu do
thuang mai, ma nguac lai, kéu goi chinh phù càc nuóc dung lén hàng rào thuang mai
nhàm dat duac su tich luy vàng bac. Kiéu bào ho ma ly thuyét này de càp tói khòng
kich thich duac thuang mai gito càc nuóc phàt trién, co chàng chi là thuang mai gito
chinh quò'c va thuóc dia, mot hình thài quan he rat phó bién trong càc thè ky tu XVII
dén dàu thè ky XX.

Mac dù tu tuong cùa chù nghla trong thuang co nhiéu han che, song nò cung tàc
dòng tói chinh sàch cùa càc nuóc trong mot thói gian dai do nhùng giói han ve nhàn
tbiJo cùng nhu tinh hình kinh té - xà hòi cùa thói qua dò phong kién lue dò. Sau Thè
chién II, ly thuyét Trong thuang duac mot so nhà kinh té hoc theo truòng phài Keynes
* Peter Wilson, International Economies. Theory, Evidence and Practice, Havester Press Publishing Group. 1986.
trg 11
"^ Peter Wilson, International Economies, Theory, Evidence and Practice, Havester Press Publishing Group. 1986,
trg 10


(mot nhà kinh té hoc nguòi Anh) phàt trién he thò'ng ly luàn cùa nò. Ho tiép tue de cao
vai trò cùa thuang mai quóc té dó'i vói phàt trién kinh té. He thò'ng ly thuyét này duac
goi duói cài tén là Chù nghla Trong thuang mói (neo - mercantilism) va co nhùng tàc
dòng nhàt dinh tói chinh sàch thuang mai cùa mot so nuóc va vùng lành thd nhu Diic,
Phàp, Nhàt, Hàn Quóc, Dai Loan,... va mot so quò'c già thuòc tó chiic Hiep hòi càc
quò'c già Dóng Nam À ASEAN nhu Thài Lan, Malaysia. Hién thirc hoà cùa chù nghla
trong thuang mói này chinh là mò hình còng nghiép hoà huóng xuà't kh^u dugfc àp dung
khà thành còng ò càc nuóc nam ò khu vuc chàu A - Thài Bình Duang.

1.1.1.2 Ly thuyét thuang mgi tu do
Trào luu tu tuòng thuang mai thù hai cung dugc xuà't phàt ó chàu Àu. Trào luu
mói này duac din dàt bòi hai nhà kinh té hoc nguói Anh va dugc biét duói tén goi là
chù nghia tu do thuang mai (trade liberalism). Sang thè ky XVIII, càu hòi ve nguón
gò'c cùa thuong mai quò'c tè dà phàn nào dugc ly giài bòi nhà kinh tè hoc nguói Anh,
Adam Smith. Tu tuòng xuyén suót cùa Adam Smith là tu do kinh té (nói tiéng vói ly
luàn "bàn tay vò hình"), vi vày càc ly luàn cùa òng lién quan dén thuang mai quóc tè
cOng nhàm muc dich co vu cho tu tuòng này, Trong cuò'n sàch nói tiéng "Cùa cài cùa
càc dàn toc" (The Wealth of Nations) in nàm 1776, Adam Smith dà chi ra nhung suy
tinh thién càn cùa truòng phài ly thuyét Trong thuang ve bào ho mau dich va cho ràng
càc quò'c già déu co thè thu dugc Igi ich tu thuang mai quò'c té"^ .

Tu tuòng chinh cùa Adam Smith là càc nuóc nén tu do hoà thuang mai trén ca
so chuyén món hoà san xuà't nhùng san phàm co lai thè. Ly thuyét này cùa Adam
Smith dugc goi duói cài tén Ly thuyét Igi thè tuyét dói trong thuang mai quóc té
(absolute advantaged). Theo quan diém cùa Adam Smith mot quóc già chi nén san xuà't
càc loai hàng hoà su dung tòt nhàt càc loai tài nguyén cùa no, tiic là mòi quóc già nén
chuyén mòn hoà vào nhùng ngành san xuàt ma ho co Igi thè tuyét dói. Viéc su dung
nhùng Igi thè tuyét dói dò cho phép ho san xuà't nhùng san pham co chi phi thàp han
càc nuóc khàc. Càc nguón lue dugc su dung mot càch hiéu qua se làm tàng tòng san
* Peter Wilson, International Economies, Theory, Evidence and Practice, Havester P^ess Publishing Group, 1986,
trg 11


phàm cùa mòi quò'c già, khi tham già vào hoat dòng thuang mai quóc té càc nuóc déu
se thu dugc Igi ich^.
Theo Adam Smith, ca so cùa Igi thè tuyét dò'i là do su khàc biét cùa càc yéu tó tu
nhién nhu thòi tiét, chat lugng dàt va Igi thè san xuà't co dugc là do su mò róng cùa
nguyén tàc chuyén mòn hoà va phàn còng lao dòng giùa càc cà thè hoàc ho già dinh.**
Óng cho ràng qua trình tu cung ùng sé làm giàm phùc Igi quò'c già cùng nhu tàc dóng
xàu tói phàn còng lao dóng va chuyén mòn hoà. Dua trén già thuyét ve yéu tò' san xuà't
chi bao góm lao dòng, Adam Smith dat ra già dinh ve hai quóc già, cùng san xuà't hai
loai hàng hoà nào dò, néu mot quò'c già co Igi thè tuyét dò'i trong viéc san xuà't mot
hàng hoà nhàt dinh (co chi phi san xuà't thà'p han) so vói quò'c già kia, trong khi quò'c
già kia lai co thè san xuàt ra mot hàng hoà khàc rè han quò'c già dàu tién, thi hai nuóc
co thè tàp trung chuyén mòn hoà san xuà't vào mat hàng ho co Igi thè dò trén co so
phàn còng lao dòng sau dò trao dói vói nhau thi cà hai ben sé déu thu dugc Igi ich^.
Han che cùa A. Smith là ò chò òng chi giài thich dòng ca cùa thuang mai quò'c
tè duói góc dò cùa Igi thè tuyét dò'i, và'n de dàt ra là trén thuc tè co nhùng quò'c già
khòng co bà't cu Igi thè tuyét dói nào, vày so ménh cùa ho trong nén kinh té thè giói sé
ra sao, ho co tham già thuang mai quóc tè dugc khòng? Day là nhùng càu hòi khòng
the tra lói bang ly thuyét cùa A. Smith.

David Ricardo, mot nhà kinh té hoc nguói Anh khàc, dà giùp giài thich rò han
nguón gò'c cùa thuang mai quóc tè thòng qua ly thuyét Igi thè so sành (comparative
advantaged) ma òng dua ra vào nàm 1817. David Ricardo khòng phài là nguói dàu tién
nhàn ra càc nguyén ly cùa Igi thè so sành song óng là nguói dàu tién dua ra nhùng ly
giài co tinh he thóng dói vói và'n de này'".
Theo ly luàn cùa Ricardo, moi quò'c già déu co the tham già va thu dugc Igi ich
khi tham già vào qua trình phàn còng lao dóng quóc tè vi phàt trién ngoai thuang cho
phép mò róng khà nàng san xuàt va tiéu dùng cùa mói nuóc. Nhùng nuóc co Igi thè
tuyét dói hoàn toàn han càc nuóc khàc hoac khòng co bà't cu Igi thè tuyét dói nào so
' A. Smith, The Wealth of Nations, Random House, New York 1937, trg 158
' Alhur I.Bloomfiedl, Essays in the History of International Trade Theory, Edward Elgar Publishing Limited,
1994. trg 112
' Peter Wilson, International Economies. Theory, Evidence and Practice. Havester Press Publishing Group, trg 12
'^ Peter Wilson, International Economies. Theory, Evidence and Practice. Havester Press Publishing Group, trg 17


vói càc nuóc khàc trong viéc san xuàt moi san phim thi vàn co thè va vàn co Igi khi
tham già vào qua trình phàn còng lao dòng va thuang mai quóc té, vi mèi nuóc co mot
Igi thè so sành trong mot so mat hàng nhàt dinh. Khi tham già hoat dòng thuang mai
quóc té mói nuóc sé chuyén mòn hoà san xuà't va xuà't khàu nhùng hàng hoà ma viéc
san xuàt chùng it bàt Igi nhà't (co Igi thè so sành) va nhàp nhùng hàng co bà't Igi lón
nhàt (khòng co Igi thè so sành) khi san xuà't chùng.
Ly thuyét ve tu do hoà thuang mai dà nhanh chóng nhàn dugc su huòng ùng cùa
chinh quyén càc nuóc Tày Au, dàc biét là nuóc Anh. Chu nghla tu do hoà thuang mai
dugc su dung ngoài muc tiéu kinh té con gàn vói càc muc tiéu chinh tri vón rat phùc
tap ò chàu Au lue dò. Nuóc Anh dà dua ra càc sàng kién ve mot hiép dinh thuang mai
tu do vói Phàp vào nàm 1860 nhàm ngàn chan nguy co trò thành muc tiéu ké tiép cùa
Napoleon, vi vua muò'n thò'ng nhà't chàu Au bang vù lue.
Càc truòng phài ly thuyét khàc ve thuang mai quò'c té sau Ricardo déu là'y y
tuòng ve Igi thè so sành de giài thich rò ràng han ve nguón gò'c va Igi ich cùa thuang

mai quò'c té^'. Néu nhu A. Smith va D.Ricardo chùng minh nguón góc cùa thuang mai
quóc té bang mò hình chi bao góm mot yéu tó san xuà't dàu vào là lao dòng, thi càc
truòng phài kinh tè ké tiép bó sung thém càc mò hình su dung nhiéu yéu tó dàu vào
tóng hgp han. Càc nhà kinh tè hoc theo truòng phài Tàn Co dién là nhùng nguòi dàu
tién phàt trién ly thuyét Igi thè so sành su dung nhiéu han mot yéu tó dàu vào.
Heckscher - Ohlin su dung mò hình hai yéu tó san xuàt là lao dóng va vón, Haberler
phàt trién mò hình Igi thè sành tinh theo chi phi ca hòi bang viéc dua ra yéu tó tinh chi
phi san xuà't tóng hgp. Diém khàc biét rò nhàt giùa ly thuyét Igi thè so sành cùa
Ricardo vói càc ly thuyét di theo huóng này là viéc càc nhà kinh té hoc lày ly thuyét
Igi thè so sành nhu là diém bàt dàu de nghién cùu tà't cà càc yéu tó xàc dinh sii khàc
nhau ve chi phi so sành han là nàng suàt lao dòng thuàn tuy nhu mò hình Ricardo'^.
Gàn nhu cùng thòi diém vói su ra dói cùa chù nghla tu do thuang mai, ò chàu Au
con tón tai mot he thóng ly thuyét khàc tuy co lién quan dén thuang mai quóc té song
lai mang màu sàc chinh tri nhiéu han. Ly thuyét này do Otto Von Bismark (Thù tuóng
" Peter Wilson, International Economies, Theory, Evidence and Practice. Havester Press Publishing Group. 1986.
trg 18
'^ Peter Wilson, International Economies. Theory, Evidence and Practice. Havester Press Publishing Group, trg 30
IO


dàu tién cùa nuóc Due) de xuóng. Muc tiéu cùa Bismark lue dò là thóng nhà't càc lành
dia dóc làp lai thành mot quó'c già duy nhàt, vi vày y tuòng ma Bismark dua ra déu
nhàm tao thuàn Igi lón nhàt cho càc lành dia này, dùng Igi fch kinh tè, thuang mai de
thu hùt su quan tàm cùa càc lành dia dói vói tién trình thò'ng nhÉit thành mot quò'c già.
L^ thuyét cùa Bismark dua trén hai luàn diém chù yéu là thuc hién xày dung mot lién
két kinh té duói dang thi truòng chung va bào ho dò'i vói hàng hoà tu ben ngoài.''' Thuc
tién hòi nhàp cùa 18 bang nhò trong khung khó cùa Lién minh thué quan Due
(Germany Zollverein - thành làp trong giai doan 1818 - 1834) dà trò thành tién de
quan trong cho ly thuyét ve hòi nhàp do Jacob Viner khòi xuóng thàp nién 1950, cQng
nhu trò thành kinh nghiém tòt cho tién trình hòi nhàp cùa Lién minh chàu Àu sau này.

1.1.2 Ly thuyét ve boi nhap kinh té
1.1.2.1 Saluac ve qua trình hòi nhgp
Hòi nhàp kinh té khòng phài là mot hién tugng mói me, co thè dugc hiéu là qua
trình càc nuóc xich lai gàn nhau, cùng nhau thiét làp nhihig co che kinh té nhàm tói uu
qua co cà'u kinh tè cung nhu già tàng phùc Igi quó'c già cùa càc nuóc thành vién. Lgi ich
ma thuong mai quóc tè co thè dem lai cho nén kinh té thè giói nói chung va nén kinh tè
càc nuóc nói riéng dà dugc càc ly thuyét già kinh tè chùng minh rat rò ràng va là co so
de càc nuóc lién két vói nhau. Quan he thuang mai quóc tè dà dièn ra tu làu song chi
thuc su co y nghla ké tu khi càc nuóc tàng cuóng hgp tàc vói nhau. Thuang mai tir do là
tién de tao ra nhùng lgi ich to lón han dò. Su hòi nhap kinh té giùa càc nuóc dà dièn ra
co bé day lich su.
Quay lai lich su chàu Au cuoi thè ky XVI, càc lành dia dòc lap ò trung tàm chàu
Au lue dò dà thiét làp lén han 1.800 don vi hai quan'*^. Su chia nhò này khié'n cho tinh
hình phàt trién kinh té rat khó khan do quan he thuang mai bi han che. Càc lién két
kinh té dàu tién ò chàu Àu dugc hình thành nhàm giài quyét tinh trang càt cu ve chinh
quyén, manh mùn ve kinh tè néu trén. Nhùng lién két ban dàu déu dién ra giùa càc lành
dia co nhùng dàc diém chung nhà't dinh ve vàn hoà, ngòn ngù, dia ly. Lién minh dàu
" Dilip K. Das, Regionai Trading Agreements and the Global Economy: An Asia - Pacific Perpective. Havard
University, Cambrige 2001, trg 6
'* Mia Mikic, International Trade. St. Martin s Express. New York 1998. trg 443
II


tién dugc thành làp giùa Anh va Scotlan giai doan 1547-1548, tuy nhién nò chi co danh
nghla thuc str khi dao luàt ve lién minh kinh té, chinh tri giùa Anh va Scotlan duoc ban
hành vào nàm 1703. Càc tinh cita Phàp duac thóng nhà't trong mot lién minh hai quan
duói àp lue cùa chfnh quyén càch mang tu san trong càc nàm 1789-1790.'^ Mot lành
dia lón ó Trung Au là Prussia (Phd) dà dua ra de nghi thành làp mot lién minh kinh té,
y tuòng này ducre nhiét liét iing ho va dà dàn tói su ra dói ciia khu vuc lién két thuofng
mai Zollverein (sau này nhò sàt nhàp càc lành dia dòc làp khàc co bàn tró thành nuóc

Due ngày nay) vào nàm 1834. Su phàt trién cùa lién két khu vuc sa khai à chàu Àu két
thùc bang diém nhàn là viéc Thuy SI va Italia ky két hiép dinh xoà bò thué quan dói vói
hàng hoà cùa nhau vào giùa thè ky X\X^^.
>fhung nhùng thù nghiém dàu tién cùa hòi nhàp kinh té dà khòng co ca hòi phàt
trién trong giai doan tiép theo do nhùng giói han ve nhàn thùc. Ieri fch cu thè cùa hòi
nhàp. Càc khu vuc kinh tè cùa giai doan này chù yéu là nhàm nuòi duòng, bào ve càc
ngành còng nghiép noi dia. Theo càc nhà kinh té hoc co dién, càc thoà thuàn thuang
mai nhu vày thuong gay ra tàc dòng chuyén huóng thuang mai chiJ khòng sàng tao
thuang mai. Thém vào dò, co nhùng bang chùng cho thà'y nguyén nhàn ca bàn cùa hai
cuòc chién tranh thè giói là do su phàn biét dói xu kinh tè va chién tranh thuang mai
gay ra. Tinh hình thè giói vò cùng bà't ón do hai cuòc chién tranh thè giói déu bàt nguón
ó chàu Au, cài nói dàu tién cùa hòi nhàp. Thàm chi giai doan giùa hai cuòc chién tranh
thè giói làn 1 va làn 2, càc nuóc déu quay lung lai vói nhau bang chù nghla bào ho mau
dich^l
Chù de tu do hoà thuang mai chi duac hién thuc hoà thòng qua qua trình hòi
nhàp kinh tè cùa càc nuóc dién ra dac biét sòi dòng ké tu sau Thè chién II dén nay, a
nhiéu cà'p do khàc nhau.
Ò quy mò toàn càu, Hiép dinh chung ve thuang mai va thué quan (GATT) dà ra
dói ngay sau khi két thùc chién tranh thè giói thù II vào nàm 1947. Trai qua 8 vòng
dàm phàn ké tu khi duac thiét lap, GATT dà tham già diéu tièl nén thuang mai thè giói
'•' Dilip K. Das, Regional Trading Agreements and the Global Economy: An Asia - Pacific Perpective. Havard
University, Cambrige 2001, trg 6
'* Mia Mikic. International Trade, St. Martin s Express, New York 1998. trg 443
'^ Mia Mikic, International Trade, St. Martin s Express, New York 1998, trg 443

12


mot càch hiéu qua cho dén khi duac thay thè bang mot tó chdc co miic dò hòi nhàp cao
hon nhiéu là Tó chùc Thuang mai Thè giói WTO vào nàm 1995.

Ò càjp dò khu vuc, làn lugt càc quóc già ó khàp càc chàu lue dà cùng nhau thiét
làp lén càc khu vuc kinh té vói nhiéu hình thóc hòi nhàp khàc nhau, tu cao dén thàp.
Qua trình hòi nhàp khu vuc hién dai dà dién ra ngay sau khi càc nuóc ó chàu Àu khòi
phuc nén kinh té hi tàn phà sau Thè chién II, dóng thòi càc nuóc nguyén là thuóc dia
hòi dii thè lue de khàng dinh dóc làp, chii quyén cùa ho. Làn song hòi nhàp khu vuc làn
mot co dac diém là càc nuóc phàt trién va dang phàt trién tham già hòi nhàp vói càc
nuóc cùng trình dó*^ Mot dàc diém khàc là càc RTA truóc day chù yéu dién ra giùa
càc nuóc nàm trén cùng khu vuc dia ly. Làn song hòi nhàp này bàt dàu tìx thàp nién
1960 vói vai tró hét sóc quan trong cùa Còng dóng kinh té chàu Àu (EEC - là su tiép
nói cùa Hiép hói Than va Thép thành làp nàm 1957), tó choc tién thàn cùa Lién minh
chàu Au EU. Khu vuc này dà di tién phong trong viéc thiét làp lién két kinh té ngày
càng chat che han. Tiép sau EEC là càc khu vuc kinh tè khàc nhu Khu vuc màu dich tur
do chàu Au EFTA ra dèi nàm 1960 vói 7 thành vién nam ó khàp càc tiéu khu virc thuòc
chàu Au (EFTA ban dàu bao góm Anh, Bó Dào Nha, Nauy, Dan Mach, Phàn Lan,
Thuy SI, Ao), Khu vuc màu dich tu do Australia - New Zealand (ANZERTA) ra dòi
nàm 1965. Càc nuóc dang phàt trién cùng co nhOtig co gang nhà't dinh trong giai doan
này song hàu hét y tuóng hòi nhàp cùa ho déu chù yéu bi dàn dàt bai càc nò lue chinh
tri nén hiéu qua thuc tè tu qua trình hói nhàp rà't han che nhu Hiép hòi càc nuóc Dòng
Nam A ASEAN (thành làp nàm 1967) hay Hiép hòi màu dich tu do My Latinh LAFTA
(thành làp nàm 1960). Càc khu vuc kinh tè do càc nuóc dang phàt trién a chàu Phi
thành làp cOng ò trong tinh trang tuang tu.
Làn song hói nhap thù hai bàt dàu tur niia cuoi thàp nién 1980 dén nay. Làn song
thù hai này co the duac tinh khi EEC thùc d^y ké hoach thành làp mot thi truòng don
nhà't (1986-1987), ké dò là su ra dòi cùa Hiép dinh Thuang mai Tu do giùa My va
Canada (CUSFTA) nàm 1989 va sir tiép tue ma róng cùa nò tra thành Khu virc mau
dich tu do Bàc My NAFTA nàm 1994. Sii tham già nhiét tinh cùa càc nuóc phàt trién

'" Mia Mikic, International Trade, St. Martin s Express, New York 1998, trg 14

vào hói nhàp khu vuc da dàn tói hiéu ùng domino (do nhà kinh tè hoc Baldwin dàt ra
nàm 1995), he qua cùa nò là càc RTA ra dòi rat nhanh chóng, dac biét là tir sau khi
vòng dàm phàn tu do thuang mai da phuang trong khung khd WTO bé tàc tai Hói nghi
Seattle nàm 1999*'^. Làn song hién nay dang chùfng kièn nhung RTA xuyén lue dia.
Thém vào dò càc quóc già co thè cùng mot lue già nhàp nhiéu RTA khàc nhau. Càc
RTA 6 at ra ra dòi tiép tue cung càp nhung bang chùng song dòng ve su hòi nhàp kinh
té khu vuc dang dién ra manh me. Ngay cà nhùng quò'c già truóc day nói tiéng ve chù
nghla bào ho nhu An Dò hién cung dang tra thành ngpn co dàn dàu phong trào ky két
hiép dinh tu do hoà thuang mai ò Nam A.

1.1.2.2 Càc hình thùc hòi nhàp kinh té
Su vàn dóng nhanh chóng cùa càc nhàn to' mói trong nén kinh tè thè giói luón
dat ra nhùng càu hòi càn giài dàp. Khung ly thuyét ve hòi nhàp kinh té dà ra dòi càch
day han 50 nàm. Bàt dàu bang nhùng y tuòng cùa nhà kinh tè hoc Jacob Viner (1950)
ve lién minh thué quan giGa càc nuóc, ké dò Meade (1955), Lipsey (1970), Riezman
(1977) dà bó sung va hoàn chinh càc và'n de ly luàn lén quan dén hình thùc hòi nhàp ve
lién minh thué quan. Trào luu ly thuyét này nhàn duac sir ùng ho manh me tir thirc tién
nén kinh tè thè giói lue dò, dac biét là su hòi nhàp ngày càng cao cùa khu vuc kinh tè
chàu Au. Tuy dà co su luu y song mói quan tàm ve càc Hiép dinh thuang mai tir do con
chua duac càc nhà kinh tè hoc nói trén de càp mot càch cu thè. Thàp nién 1980 dà cho
thà'y nhiéu chiéu huóng tu do hoà thuang mai mói ra dói, càc Hiép dinh thuang mai tu
do song phuang (BFTA) do My khòi xuóng (ky FTA vói Israel nàm 1985, vói Canada
nàm 1989) dà dat ra yéu càu mói dói vói khung ly thuyét ve hói nhàp kinh tè. Càc nhà
kinh té hoc Kennan va Riezman (1990), Krugman (1991), Bond va Syropoulos (1996),
Syropoulos (1999), Salvatore (1999) dà làn luat dua ra nhùng ly giài ve nhùng chiéu
huóng néu trén va khài quàt lai thành càc ly thuyét ve hói nhap kinh tè khu virc^" . Tuu

'*' Dilip K. Das. Regional Trading Agreements and the Global Economy: An Asia - Pacific Perpective. Havard
University. Cambrige 2001. trg 7
^" Eric W.Bond, Raymond Riezman va Constantinos Syropoloulos. A Theory of Free Trade Areas, Working

Papers. Florida International University, trg 1
14


trung lai càc ly thuyét ve lién kèt kinh tè quóc tè mó tà mot qua trình lién két giùa càc
nuóc tu thàp dèh cao vói 5 càp dò khàc nhau.
Thoà thuàn ini dai thuong mai (PTA-Preferential Trade Agreement) là hình
thóc lién kèt gitìa càc quóc già nhàm giành cho nhau mot hàng rào thuong mai thàp hon
so vói càc quóc già phi thành vién. Day là dang thàp nhàt cùa hòi nhàp kinh tè. ó càp dò
toàn càu, Tó choc Thuong mai Thè giói WTO hién mói chi tuong ducfng mure hói nhàp
dàu tién, tue là bao hàm càc Hiép dinh uu dai thuang mai trong nhiéu phàn ngành khàc
nhau. Mot so càc hiép dinh co tinh khu vuc khàc nhu AFTA (khi con duac diéu tièt bòi
CEPT) truóc day cting nàm à dang hòi nhàp này. Ngay ó khfa canh song phuang, nhiéu
quó'c già do nhtrng ràng buóc ciia lich sur, hoac su chua ehm muói ciia càc dò'i tàc, chi
dùng lai à su hgfp tàc tuang tu, ky kèt vói nhau nhung hiép dinh uu dai thuang mai. Vi
du cu thè là truòng hop Hiép dinh thuang mai song phuang Viét - My.
Khu vuc mau dich tu do (FTA-Free Trade Area) là hình thurc hòi nhàp kinh
tè trong dò càc nuóc thành vién cam kèt dò bò toàn bò hàng rào thuang mai (góm càc
còng cu nhu thuè quan, han ngach, bàn phà già va chóng bàn phà già,...) dò'i vói hàng
hoà ciia nhau. Càc nuóc vàn duy tri mot chinh sàch kinh tè dói ngoai riéng cùa tùng
nuóc. Mot Khu vuc mau dich tu do duac hiéu là 1 tó chùc kinh tè co it nhàt hai thành
vién tham già ky kèt mot hiép dinh thoà thuàn xoà bò càc han che thuang mai dói vói
hàng hoà cùa nhau. Trén thuc tè co nhung FTA bao góm khà nhiéu thành vién nhu
AFTA (10), va cùng co nhung FTA chi góm hai thành vién. Su tàc dóng cùa càc RFTA
nhiéu thành vién va chi co hai thành vién se co nhùng khàc biét nhà't dinh. Han nùa càc
hiép dinh tu do thuang mai song phuang hién nay khòng chi nàm trong mot khu vuc dia
ly nhàt dinh nùa, ma dan xen làn nhau, thàm chi co càc FTA xuyén chàu lue nhu càc
FTA à khu vuc chàu à - Thài Bình Duang,... càch goi theo Khu vuc mau dich tii do nhu
vày gay ra khó khan ve xuà't xii dia ly. Vi vay, nhiéu nhà kinh tè hoc thóng nhàt goi càc
FTA chi bao góm 2 thành vién bang lén goi dich thuc cùa nò là Hiép dinh thuang mai

song phuang (BFTA). Càch goi BFTA con duac su diing cho càc hiép dinh giùa hai chù
thè, mot ben là quóc già dóc làp, mot ben là mot khói kinh tè thóng nhàt (truòng hap
Hiép dinh thuang mai tu do Trung Quóc - ASEAN hay Hiép dinh thuang mai tu do

15


gifla My - Gòng hoà Dominica va Trung My). Phàn con lai duac hiéu là càc Khu vuc
màu dich tu do thuc su, góm nhiéu thành vién trong mot khu vuc dia ly nào do. Càc loai
hình FTA nói trén, co thè khàc nhau ve tén goi, xuà't xù dia ly nhung bàn chat là gióng
giau, déu là càc hiép dinh tu do thuang mai.
Lién minh thuè quan (CU-Custom Union) là hình thùc hòi nhàp ma trong dò
càc quóc già thành vién xoà bò hoàn toàn thuè quan hoac bà't cu hàng rào nào khàc ve
thuang mai giùa càc thành vién (nhu trong khu vuc màu dich tu do), ngoài ra CU con
hoà hop chfnh sàch thuang mai giùa càc nuóc thành vién nhàm de ra móc thuè quan
chung dó'i vói càc nuóc ngoài khói. Trén thuc tè cung mói chi co EU hoàn tà't buóc di
này, càc tó chùc kinh tè khu vuc khàc nhu Lién minh thuè quan càc nuóc a Nam Phi
(SACU) cùng chi dang trong qua trình trién khai va con bé bón còng viéc.
Thi truòng chung (Common Market) là buóc phàt trién cao han so vói Lién
minh thuè quan, càc nuóc thành vién tàng cuòng lién kèt vói nhau bang càch cho phép
tu do di chuyén càc yé'u tó san xuà't, trong dò quan trong nhà't là lao dòng va vón giùa
càc quó'c già thành vién. Khu vuc màu dich tu do Nam My - Mercosur hay Thi truòng
Chung Trung My (CACM) trong tuyén bó thành làp déu xàc dinh theo mò hình này,
tuy vày nhùng han che hop tàc giùa càc nuóc thành vién khié'n cho mó hình thi truòng
chung vàn tièp tue là muc tiéu phà'n dà'u cùa ho trong thòi gian tói. Cho dén nay cùng
chi co Lién minh chàu Au thành còng ó mùc hòi nhap này.
Lién minh kinh tè (EU-Economic Union) là hình thùc hòi nhàp kinh tè cao
nhàt, trong dò càc quó'c già thành vién thuc hién chung mot chinh sàch kinh tè vi mò,
bao góm cà nhùng linh vuc nhay càm nhàt nhu tài chinh va tién té. Hién nay EU dang
hoàn tàt càc còng tàc cuoi cùng cho viéc ra dòi mot lién minh kinh tè toàn dién. Càc kèt

càu cùa mó hình này nhu Ngàn hàng Trung uang, chinh sàch tién té, chfnh sàch kinh tè
VI mó chung dà ra dòi va tùng buóc duac thù nghiém. Khi mùc dò hop tàc ve chfnh tri
duac tàng cuòng vói vai trò lón han cùa Nghi vién chàu Au va Chù tich Uy ban chàu
Au, lue dò EU se là mot biéu tuang sàng chói trong hòi nhàp kinh tè khu vuc.
Càc hình thùc hop tàc nói trén duac phàn djnh khà rò ràng song trén thuc tè nèu
àp dung càc tiéu chuàln cùa mot hình thùc hói nhàp cu the nào dò thi sé này sinh ra
16


nhOng truòng hop khó dàt tén. Vi du nhu truòng hop cùa ANZCERTA (Hiép dinh dói
tac Thuang mai kinh tè chat che han giùa Australia va New Zealand), hai nuóc khòng
cam kèt xày dung mot chfnh sàch thuang mai chung nhung lai cho phép dich chuyén
lao dóng mot càch tu do^\ nhu vày Hiep dinh này dà chùa dung cà hai mó hình là FTA
va CM. Néu ra vàn de nhu vày de thày duac nguyén vong chinh tri cùa càc nuóc dói khi
rat lón song thuc tién cùa nén kinh tè là mot rào càn gay ra nhùng khó khan khó co thè
vuot qua trong viéc tìm kièm nhùng mùc dò hói nhàp cao han. Dói vói càc truòng hgfp
nhu vày, de nhàn dang hình thùc hói nhàp cùa nò, càn càn cu vào càc nói dung chù yé'u
de xàc dinh hình thùc hói nhàp phù hop.
Ve nguyén tàc, tu do hoà thuang mai da phuang là phuang àn tòt nhà't vi nò co
thè dàm bào lai ich lón nhà't cho tà't cà càc ben tham già, khòng phàn biét dò'i xù ve
nguón góc quóc già hoac trình dò phàt trién. Càc hiép dinh thành làp lén mot khu vuc
kinh tè chi duac càc nhà kinh tè hoc coi nhu mot thù "tòt nhà't bang hai" (second best)
do nò co thè tao ra su phàn biét dó'i xù dói vói càc nuóc khòng phài là thành vién. Tuy
nhién, tu do hoà trén dién dàn da phuang hién tai vàn chi là muc tiéu chua biét khi nào
hoàn thành do nhùng xung dot ve lai fch giùa he thò'ng càc nuóc vàn là bài toàn chua co
lòi giài, vi vày cài "tòt nhà't bang hai" nói trén vàn là nhàn tó chù yé'u tièp tue tàc dòng
tói kinh tè càc nuóc hién nay.
Trong càc hình thùc hòi nhàp nói trén, Lién minh thuè quan CU chùng tò duac
uu thè ve mat lai fch dói vói càc ben tham già. Tuy nhién, CU lai khòng phài là xu thè
hói nhàp chièm uu thè hién nay, bòi nhùng nén tàng càn thièt cho mot CU (ve

è,

khoàng càch kinh tè giùa càc nuóc) khó co the dàp ùng trong mot thòi gian ng

m

nùa, viéc phài dua ra chfnh sàch thuang mai chung là diéu khó chà'p nhàn khi e

lé

giùa càc nuóc chua bao giò lai phùc tap nhu hién nay. Nhùng hình thùc hói nhàp khàc
lai chùa dung nhùng yé'u kém tu nhùng cam kèt cùa chfnh nò, hop tàc theo kiéu PTA
khà long lèo vói càc lai fch kinh tè thuang mai mó nhat han so vói càc hình thùc khàc,
trong khi dò, thành làp Thi truòng Chung hoac Lién minh kinh tè lai dòi hòi kèt càu
kinh tè-chfnh tri-xà hòi cùa càc nuóc gàn gùi nhau han, diéu này khòng the dat dugc
chi bang nhùng quyét tàm chfnh tri cùa càc ben. Vi vày, Khu vuc thuang mai tu do
^' Mia Mikic, International Trade, St. Martin s Express, New York 1998, trg 442

OAI HOC Q U O C GIÀ HA N O '
TRUNG TÀM THÓNG TIN THU VlÉrJ

hr I

^Àio

17


(Free Trade Area- FTA) là hình thùc phó bièn nhà't trong lién kèt giùa càc nuóc hién

nay (chièm 84% trong s6 càc lién kèt kinh tè hién tai^^) cho dù diéu khoàn xuà't xùr
(RoO) di kèm dói khi rat cóng kénh va tao ra su phùc tap cho viéc thuc thi cùa càc bó
phàn chiù tràch nhiém giàm sàt va thuc hién nhiém vu kinh tè dó'i ngoai.

1.1.3 Tàc dòng cùa boi nhap kinh tè
1.1.3.1 Tàc dòng tinh
Thóng qua càc hiép dinh thuofng mai tu do ò nhiéu càp dò khàc nhau, tir khu vuc
tdi song phuong, càc FTA hién dang chi phò'i su phàt trién kinh tè toàn càu. Khi tham
già vào FTA nào do, nén kinh tè -xà hòi càc nuóc thành vién sé chiù nhiéu tàc dòng
nhà't dinh, trong do quan trong nhà't là hai loai hình tàc dóng góm càc tàc dòng tinh
(static effects) va càc tàc dòng dóng (dynamic effects). Tàc dòng tinh duce hiéu là
nhung tàc dóng khòng thay dói, se dién ra theo dùng tràt tu trong bà't cu mot lién kèt
thuang mai tu do nào, dó'i vói bà't cu thành vién nào. Càc tàc dòng tinh bao góm: tàc
dòng sàng tao thuang mai (trade creation effects) va tàc dóng chuyén huóng thuang
mai (trade diversion effects)
a. Sàns tao thuane mai sé xuà't hién khi mot nuóc thành vién cùa FTA thay thè
viéc san xuà't mot mat hàng nói dia co chi phi san xuàt cao nào do bang viéc nhàp khàu
mat hàng dò rè hon tu càc nuóc trong FTA, do viéc dò bò hàng rào thuè quan khié'n chi
phi cho viec nhàp khàu thà'p hon chi phi cho viéc san xuà't mat hàng dò a trong nuóc.^^
Tàc dòng cùa sàng tao thuang mai se làm tàng phùc lai kinh tè trong khu vuc thuang
mai tu do do viec càc ngành còng nghiep duac chuyén sang huóng san xuàt dua trén
nhung lai thè so sành, co hiéu qua han.
Sàng tao thuang mai se co lgi cho nguói tiéu dùng vi dugc mua san pham vói già
thà'p han. Trong khi do, càc tàc dóng cùa FTA dói vói chfnh phù va càc doanh nghiép
san xuà't noi dia khòng co cùng kèt qua nhu vay. Ngàn sàch chfnh phù sé giàm sùt do
mà't di mot phàn tu nguón thu thuè nhap khan; càc nhà san xuà't nói dia cùng sé giàm
" Jo-Ann Crawford and Roberto V.Fiorenlino. The Changing Landscape of Regional Trade Agreements. WTO
Secreciariat 2003, Disscussion Paper No8, trg 3
" Salvatore, Dominick (1999): International Economies, Pretice Hall, New Jersey, Fifth Edition, trg 300

lgi nhuàn do dóng truóc su canh tranh gay gàt va thi phàn hi chia se cho càc doanh
nghiép nuóc ngoài. Tuy nhién, klii tdng hgp lai thi nhung tàc dóng cùa sàng tao thuong
mai vàn giùp già tàng phùc lgi quò'c già do thang du ma nguòi tiéu dùng nhàn dugc vàn
lón hon già tri màt di tu nguón thuè cùa chfnh phù va lgi nhuàn cùa nhà san xuà't nói
dia.^^
b. Chuyén huans thuane mai dién ra khi càc thành vién cùa FTA chuyén huóng
nhàp khàu hàng hoà, thay vi hàng hoà co hiéu qua nhó chi phi san xuà't thà'p tu càc quóc
già khòng phài thành vién FTA sang hàng hoà co chi phi san xuàt cao hon, di nhién là
kém hiéu qua hcfn ve phuong dién su dung nguón lue, cùa càc thành vién FTA. Viéc do
bò thuè quan giOa càc nuóc thuóc mot FTA sé khié'n già nhàp khàu mot màt hàng nào
dò tu càc thành vién ITA thà'p hon già nhàp tu nuóc nàm ngoài FTA, do nuóc nhàp
khàu vàn duy tri mot mùc thuè quan cao dò'i vói càc nuóc khòng phài thành vién cùa
FTA.
Càc tàc dòng cùa chuyén huóng thuong mai cùng tuong tu nhu trong truòng hgp
cùa sàng tao thuang mai. Co nghla là, khi chuyén huóng thuang mai xày ra, nguòi tiéu
dùng vàn co lgi do vàn dugc mua hàng vói già ré hon so vói hàng hoà dò dugc san xuà't
nói dia; càc nhà san xuàt thi màt lgi nhuàn do già cà canh tranh va màt thi phàn nói dia;
ngàn sàch chfnh phù cùng khòng thu dugc thuè vón dugc àp dung cho mat hàng nhàp
kh^u do. Tuy nhién, trong truòng hgp này phùc lgi ròng cùa xà hòi sé bi ành huong khi
tóng lgi fch ma nguòi tiéu dùng nhàn dugc khòng bao hàm toàn bò nhùng màt màt ma
doanh nghiep noi dia cùng nhu chfnh phù phài gành chiù.
Tdng hgp tàc dòng sàng tao thuang mai va chuyén huóng thuang mai sé co hai
truòng hgp xày ra: (1) nèu tdng già tri mà't di do tàc dòng chuyén huóng thuang mai
gay ra lón han so vói thang du do tàc dóng sàng tao thuang mai tao ra thi phùc lgi quóc
già sé bi suy giàm, va ngugc lai, (2) quóc già dò sé già tàng dugc phùc lgi quóc già khi
già tri thang du do tàc dòng sàng tao thuang mai tao ra lón han tdng già tri bi mà't cùa
tàc dóng chuyén huóng thuang mai^^

" Pindyck. Robert S., Rubinfeld. Daniel L. (2001 ) chapter 8; Salvatore. Dominick (1999), chapier 8.

^^ Salvatore, Dominick (1999): International Economies, Pretice Hall, New Jersey, Fifth Edition,tr.304

19


Khung khó 1^ thuyét này co thè ly giài thuc tién cùa càc FTA hién nay. Trong
khi mot sÓ FTA tò ra khòng hiéu qua thi càc FTA khàc lai dang trò thành lue hùt, lói
kéo càc nuóc khàc tham già vào cuòc choi thuang mai tu do toàn càu.
1.1.3.2 Tàc dòng dòng
Cùng vói nhùng tàc dóng tinh, viéc tham già vào FTA cung co thè tao ra nhùng
tàc dóng mang tinh dòng va dai han. Tàc dóng mang tinh dòng là nhOng tàc dòng co
thè thay ddi, co thè xày ra hoac khòng trong bà't cu mot lién két nào cOng nhu dói vói
bàt cu thành vién nào. Hàu hét càc nhà kinh té hoc déu cho ràng nhùng tàc dóng mang
tinh dòng khòng truc tiép va dàng ké nhu nhùng tàc dóng tlnh.^** Tuy nhién khòng thè
khòng xem xét càc tàc dóng này vi do là nhùng ca hòi song cùng là thàch thùc dò'i vói
càc nuóc trong qua trình hòi nhàp kinh té quóc té. Mac dù co nhiéu càch phàn loai khàc
nhau, song ve ca bàn déu bao góm càc tàc dòng duói day:
a. Màròns thi truàns
Viéc dò bò càc hàng rào thué quan là co hòi de càc nhà san xuà't thàm nhàp thj
truòng càc nuóc thành vién FTA. Mò róng thi truòng cùng dóng nghla vói viec doanh
nghiép co thè tiép càn nhiéu hon vói ca hói mò róng san xuà't, già tàng lgi nhuàn.^^ Dói
vói càc nuóc dang phàt trién thi day là diéu càn thiét de co thè nhanh chóng thuc hién
cóng cupe cóng nghiép hoà dàt nuóc.
b. Nane cao tinh canh tranh
Canh tranh dugc coi là dòng lue phàt trién va dò cùng là tàc dóng lón nhà't mang
tfnh dóng cùa FTA. Khi mot FTA dugc hình thành, càc hàng rào thué quan nói khói sé
bi ha thà'p hoac xoà bò, diéu dò co nghla là càc doanh nghiép khòng con nhàn dugc su
bào ho tu càc cóng cu chinh sàch thuang mai cùa nhà nuóc. Ho sé phài dói màt vói su
canh tranh khóc liét han tu càc san phàm cùa càc nuóc thành vién FTA. De tón tai va
phàt trién càc doanh nghiép sé phài hoat dóng co hiéu qua han, nàng cao tfnh canh

tranh dàp ùng dugc nhu càu ngày càng cao cùa thi truòng.

^^ Freeman IH, A.Myrick (1971): International Trade: An Introduction to Method and Theory, Harper and Row,
New Vork.tr. 185
" Gandolfo, Giancarlo (1998): International Trade Theory and Policy, Sprignger - Verlag, Berlin, ir. 87
20


Càc tac dóng mang tinh dòng tao ra sue ép de càc nhà san xuà't trong nuóc phài
vàn dóng nhàm thoàt ra khòi tinh trang tri tré, i lai, thùc d^y ho nàm là'y co hòi ddi mói
hoat dóng kinh doanh, nàng cao nàng suàt, chat lugng san phdm, dói mói cóng nghé, ha
già thành san phim. Càc tàc dòng này dàt ra nhùng thàch thùc khòng nhò dò'i vói tà't cà
càc doanh nghiép. Khòng nàng cao tfnh canh tranh cùa doanh nghiép dóng nghla vói
khà nàng thàt bai cùa doanh nghiép, dàc biét là dò'i vói nhùng ngành còng nghiép dugc
bào ho truóc do.
e. Thùc day dàu tu
Hói nhàp kinh té cùa bàt cu quò'c già nào, dù ò bà't ky hình thùc nào cQng co thè
già tàng làn song dàu tu vón cùng nhu còng nghé tu trong va ngoài nuóc. Su phàt trién
cùa càc doanh nghiép nói dia truóc càc co hói thi truòng mò róng sé dòi hòi toc dò dói
mói cóng nghé ngày càng cao, càn nhùng khoàn dàu tu khòng nhò. Ngoài yé'u to' chù
quan dò thi viec tham già FTA cùng sé là ca hòi thu hùt vón dàu tu tu càc thành vién
cùa FTA nói riéng va càc nhà dàu tu ngoài FTA nói chung, lé duang nhién khi càc nuóc
thiét làp FTA quy mó thi truòng khu vuc sé lón han, tao diéu kién thu hùt càc nhà dàu
tu tìm hiéu sàu han thi truòng càc thành vién khàc, tìm kiém co hòi dàu tu vào càc
ngành còng nghiép co tiém nàng.

1.2 XU THE HÒI NHAP KINH TE QUOC TE
1.2.1 Quan diém chung ve hot nhap kinh té quò'c té.
Thè giói dà thay dói sàu sàc ké tu sau khi két thùc cupe Thè chién II, vi tri va vai
trò cùa càc quóc già trén bàn dò thè giói dà thay dói mot càch ca bàn. He thóng thuóc

dia bién mà't va thay thè vào dò là càc quóc già dòc làp, co chù quyén. Viéc giành dugc
dòc lap dàn toc dà khié'n nhiéu nuóc muón ngay lap tue thoàt khòi su chi phói cùa càc
nuóc tu bàn phàt trién, xày dung mot dà't nuóc dòc làp, co chù quyén. Thuc hién dóng
cùa nén kinh tè, "tu lue cành sinh" phàt trién kinh tè, theo duói mò hình còng nghiép
hoà thay thè nhap khàu là sir lua chon phó bièn cùa hàu hét càc nuóc dang phàt trién
trong nhùng thàp nién 60,70 cùa thè ky XX. Day khòng phài là diéu tot dep cho cà hai
he thò'ng càc nuóc phàt trién va dang phàt trién.

21