Năng lực cạnh tranh điểm đến của du lịch việt nam

đại học quốc gia hà nội

Tr- ờng đại học kinh tế

Nguyễn Anh Tuấn

Năng lực cạnh tranh điểm đến
của du lịch việt nam

Luận án tiến s kinh tế chính trị

Hà Nội 2010


M CL C
T r a ng
TRANG PH BÌA.....................................................................................................0
L I CAM OAN ...................................................................................................... 1
L I C M ƠN ............................................................................................................ 2
M C L C .................................................................................................................. 3
DANH M C CÁC CH

VI T T T....................................................................... 6

DANH M C B NG .................................................................................................. 7
DANH M C MÔ HÌNH VÀ SƠ
PH N M

....................................................................... 7

U ........................................................................................................ 8

CH ƠNG 1:CƠ S

LÝ LU N V N NG L C C NH TRANH I M

N 18

1.1. C NH TRANH VÀ N NG L/C C NH TRANH .....................................................18
1.1.1. C nh tranh ....................................................................................................... 18
1.1.2. N ng l-c c nh tranh ........................................................................................ 23
1.1.3. Các c+p

n ng l-c c nh tranh ...................................................................... 26

1.2. N NG L/C C NH TRANH I0M 1N....................................................................29
1.2.1. Khái ni$m i#m

n và tính h+p d n i#m

1.2.2. Khái ni$m n ng l-c c nh tranh i#m

n ............................................... 29

n........................................................ 30

1.2.3. M t s mô hình lý thuy t i#n hình v, NLCT i#m
1.2.4. Các y u t

nh h "ng

n NLCT i#m

1.2.5. Các ch s

ánh giá NLCT i#m

n ................................ 32

n ................................................... 40

n .............................................................. 41

K1T LU2N CH ƠNG 1 ........................................................................................................45
CH ƠNG 2: KINH NGHI M NÂNG CAO N NG L C C NH TRANH
I M

NC AM TS

QU C GIA .............................................................. 46

2.1. KINH NGHI4M C5A M T S QU C GIA ...............................................................46
2.1.1. Kinh nghi$m c'a Malaysia.............................................................................. 46
2.1.2. Kinh nghi$m c'a Thái Lan .............................................................................. 55
2.1.3. Kinh nghi$m c'a Th&y S6 ............................................................................... 65
2.2. M T S BÀI H C KINH NGHI4M CHO VI4T NAM ............................................74

3


2.2.1. Xác

nh úng vai trò c'a Du l ch, ho ch

tranh nh7m thúc 8y nâng cao NLCT i#m

nh chính sách và chi n l !c c nh

n ....................................................... 75

2.2.2. Xây d-ng, th-c hi$n chi n l !c maketing i#m
qu ng bá th ơng hi$u i#m

n và t% ch c các chi n d ch

n ................................................................................ 76

2.2.3. Phát tri#n s n ph8m và d ch v& du l ch có tính c nh tranh ............................. 77
2.2.4. Xây d-ng và phát tri#n k t c+u h t ng *ng b ph&c v& du l ch ................... 78
2.2.5. T o thu n l!i,

m b o an ninh, an toàn cho khách du l ch............................ 78

2.2.6. Coi tr ng ào t o, phát tri#n ngu*n nhân l-c du l ch chuyên nghi$p ............. 79
2.2.7. Coi tr ng b o v$ môi tr

ng và phát tri#n b,n v)ng ...................................... 79

K1T LU2N CH ƠNG 2 ........................................................................................................80
CH ƠNG 3: TH C TR NG N NG L C C NH TRANH

I M

NC A

DU L CH VI T NAM ............................................................................................ 81
3.1. T9NG QUAN TH/C TR NG N NG L/C C NH TRANH I0M 1N C5A
DU L:CH VI4T NAM .............................................................................................................81
3.1.1. Ngu*n l-c c'a Du l ch Vi$t Nam.................................................................... 81
3.1.2. Qu n lý i#m

n du l ch .............................................................................. 100

3.1.3. i,u ki$n th-c t ........................................................................................... 107
3.1.4. i,u ki$n c u................................................................................................. 113
3.2. ÁNH GIÁ N NG L/C C NH TRANH I0M 1N C5A DU L:CH VI4T NAM 115

3.2.1. ánh giá trên cơ s" so sánh v i

i th' c nh tranh ...................................... 115

3.2.2. ánh giá theo

i di$n phía cung .................................................................. 122

3.2.3. ánh giá theo

i di$n phía c u .................................................................... 128

3.2.4. ánh giá theo mô hình SWOT ...................................................................... 135
3.2.5. ánh giá chung ............................................................................................. 137

K1T LU2N CH ƠNG 3 ......................................................................................................141
CH ƠNG 4. QUAN I M VÀ M T S

KHUY N NGH V CHÍNH SÁCH

VÀ GI I PHÁP NÂNG CAO N NG L C C NH TRANH

I M

NC A

DU L CH VI T NAM .......................................................................................... 142
4.1. QUAN I0M NÂNG CAO NLCT I0M 1N C5A DU L:CH VI4T NAM.......142

4


4.1.1. Du l ch ph i tr" thành m t trong nh)ng ngành kinh t hàng

u, ón g gó p

quan tr ng vào s- th nh v !ng qu c gia ................................................................. 142
ng chính sách ph i t o thu n l!i cho du l ch phát tri#n .................. 143

4.1.2. Môi tr

4.1.3. Du l ch ph i

!c phát tri#n theo h

ng n ng

ng, thích ng nhanh và ng

phó k p th i v i nh)ng thay %i .............................................................................. 144
4.1.4. Du l ch ph i

!c phát tri#n theo h

ng ch+t l !ng, hi$u qu , b,n v)ng.... 145

KHUY1N NGH: V; CHÍNH SÁCH VÀ GI
4.2. M T S

N NG L/C C NH TRANH I0M 1N C5A DU L:CH VI4T NAM.......................146
4.2.1. Xác

nh úng v trí, vai trò c'a Du l ch, hoàn thi$n h$ th ng lu t pháp, chính

sách liên quan

n du l ch và t% ch c qu n lý i#m

4.2.2. Coi tr ng và 8y m nh nghiên c u th tr

n hi$u qu .......................... 146

ng, ti p th Vi$t Nam thành i#m

n du l ch qu c t .................................................................................................. 155
4.2.3. T p trung phát tri#n s n ph8m du l ch m i, a d ng và khác bi$t ................ 162
4.2.4. T ng c

ng ng d&ng công ngh$ thông tin vào ho t

4.2.5. Coi tr ng b o v$ môi tr
4.2.6.

ng du l ch............... 168

ng và phát tri#n du l ch b,n v)ng ........................ 169

u t phát tri#n ngu*n nhân l-c du l ch theo h

4.2.7. 8y m nh h!p tác qu c t , ch'

ng chuyên nghi$p .......... 172

ng và tích c-c h i nh p vào ngành Du l ch

toàn c u và khu v-c. ................................................................................................ 174
K T LU N CHUNG...........................................................................................................175
DANH M C CÔNG TRÌNH Ã CÔNG B

LIÊN QUAN

N LU N ÁN 179

DANH M C TÀI LI U THAM KH O ............................................................. 180

TI1NG VI4T...........................................................................................................................180
TI1NG ANH ...........................................................................................................................182
PH N PH L C................................................................................................... 185

5


DANH M C CÁC CH

VI T T T

APEC

: Di n àn H!p tác Kinh t Châu Á-Thái Bình D ơng

ASEAN

: Hi$p h i các qu c gia ông Nam Á

ASEANTA

: Hi$p h i Du l ch ASEAN

APEC

: Di n àn h!p tác Kinh t Châu Á – Thái Bình D ơng

A TF

: Di n àn Du l ch ASEAN

A TM

: Máy rút ti,n t-

CN N

: ài truy,n hình CNN c'a Hoa K=

CR

: Crouch & Ritchie

EU

: Liên minh Châu Âu

IATA

: Hi$p h i v n chuy#n hàng không qu c t

I TB

: H i ch! du l ch qu c t t i Béc Lin,

JA T A

: H i c h! D u l c h N h t B n

K TTT

: Kinh t th tr

M I CE

: G(p g>, Khích l$, H i ngh và Tri#n lãm

N L CT

: N ng l-c c nh tranh

PATA

: Hi$p h i Du l ch Châu Á – Thái Bình D ơng

ST

: Du l ch Th&y S6

TA T

: T %ng c &c D u l c h T há i L a n

T O P RE S A

: H i ch! Du l ch qu c t t i Pháp

T RA V E X

: H i c h! D u l c h c 'a c á c n

UNDP

: Ch ơng trình Phát tri#n c'a Liên h!p qu c

UNESCO

: T% ch c v n hoá, khoa h c, giáo d&c c'a Liên h!p qu c

UNWTO

: T % c h c D u l c h th g i i

WEF

: Di n àn Kinh t th gi i

WTM

: H i ch! Du l ch th gi i t i Luân ôn, Anh

WTTC

: H i *ng Du l ch và L) hành th gi i

ZD F

: ài truy,n hình ZDF c'a

ng

c

ng

6

c ASEAN

c


DANH M C B NG
B ng 2 . 1. K h á c h q u c t

n Malaysia và thu nh p du l ch giai o n 2000- 2009..53

B ng 2 . 2: K h á c h q u c t

n Thái Lan và thu nh p du l ch giai o n 2000 -2008..63

B ng 2 . 3. K h á c h q u c t

n Thu? S6 và thu nh p du l ch giai o n 2000 -2008....73

B ng 3.1. Khách s n t@ h ng

t tiêu chu8n

n 5 sao c'a Vi$t Nam tính

n

h t n m 2009.............................................................................................................86
B ng 3.2. Bi#u thu giá tr gia t ng t i m t s n
B ng 3 . 3. K h á c h q u c t

n Vi$t Nam và các n

B ng 3.4. N ng l-c c nh tranh i#m

c trong khu v-c n m 2009.......111
c ASEAN ..............................116

n c'a Vi$t Nam so v i các n

c trong

khu v-c 2 n m 2008-2009......................................................................................117

DANH M C MÔ HÌNH VÀ SƠ
Mô hình 1.1. Mô hình viên kim c ơng các nhân t c nh tranh c'a M.Porter .........24
Mô hình 1.2. Mô hình c'a Crouch & Ritchie v, n ng l-c c nh tranh i#m
Mô hình 1.3. Mô hình k t h!p n ng l-c c nh tranh i#m
Mô hình 1.4. Mô hình SWOT ánh giá NLCT i#m

n......33

n c'a Dwyer & Kim..35

n c'a Du l ch Vi$t Nam...136

Sơ * 1.1. So sánh mô hình k t h!p và mô hình Crouch-Ritchie v, n ng l-c c nh
tranh i#m

n…………....…………………………………...………………........37

Sơ * 3.1. S l !ng cơ s" l u trú du l ch th i k= 1990-2009.........................................85
Sơ * 3.2. Khách qu c t

n Vi$t Nam giai o n 2000-2009...............................111

Sơ * 3.3. Ngu*n l-c th@a h "ng...........................................................................124
Sơ * 3.4. Ngu*n l-c sáng t o................................................................................125
Sơ * 3.5. Các nhân t và ngu*n l-c h tr!............................................................126
Sơ * 3.6. i,u ki$n c u.........................................................................................128
Sơ * 3.7. Ngu*n l-c th@a h "ng...........................................................................129
Sơ * 3.8. Ngu*n l-c sáng t o................................................................................130
Sơ * 3.9. Các nhân t và ngu*n l-c h tr!............................................................132
Sơ * 3.10. i,u ki$n c u.......................................................................................135

7


PH N M
1 . TÍ N H C P T H I T C A

U

TÀ I

Du l ch là ngành kinh t m i n%i và ngày càng khAng

nh vai trò quan tr ng

v i s- phát tri#n kinh t th gi i. Theo T% ch c Du l ch th gi i, trong th kB XXI,
du l ch tr" thành ho t

ng kinh t quan tr ng nh+t trên ph m vi toàn c u. V i vai

trò ngày càng t ng c'a ngành Du l ch trong n,n kinh t th gi i, ngày càng nhi,u
qu c gia coi tr ng phát tri#n du l ch, coi du l ch là
t - xã h i. Du l ch ã tr" thành th tr
i#m

ng l-c chính # phát tri#n kinh

ng c nh tranh cao v i s- n%i lên c'a nhi,u

n du l ch m i. Vai trò và nh h "ng c'a các hãng l) hành và ph ơng ti$n

truy,n thông trên th tr

ng ngày càng t ng. Khách du l ch ngày càng có nhi,u kinh

nghi$m, ki n th c hơn và quan tâm t i ch+t l !ng môi tr
s" d ch v& du l ch. i,u ó làm gia t ng áp l-c v i các n

ng c'a i#m

n và c ơ

c coi tr ng phát tri#n du

l ch ph i nâng cao n ng l-c c nh tranh (NLCT). Do ó, NLCT tr" thành y u t
quan tr ng nh+t quy t

nh thành công v, dài h n c'a m t qu c gia hay i#m

n

trong vi$c thu hút khách qu c t .
Th-c ti n cho th+y, các n
n h) n g n
nay, i#m

c thành công trong phát tri#n du l ch ,u là

c thành công trong c nh tranh. Trong môi tr

ng c nh tranh gay gCt hi$n

n nào không chú tr ng nâng cao NLCT, dù có tài nguyên du l ch phong

p hú và s n p h8 m d u l c h

c áo, h+p d n v n không thu hút

l ch và th+t b i trong c nh tranh. C nh tranh gi)a các n

!c nhi,u khách du

c trong vi$c phát tri#n du

l ch làm gia t ng n l-c sD d&ng các bi$n pháp t o l!i th c nh tranh i#m

n.

Cùng v i xu th phát tri#n chung c'a du l ch toàn c u và khu v-c, nh)ng
n m g n ây, Du l ch Vi$t Nam ã t ng tr "ng khá nhanh, tr" thành ngành kinh t
quan tr ng, góp ph n tích c-c vào phát tri#n kinh t và h i nh p qu c t c'a +t
n

c. Du l ch phát tri#n ã góp ph n t o nhi,u vi$c làm, t ng thu nh p ngo i t$, c i

thi$n k t c+u h t ng và nhi,u l6nh v-c tr ng y u khác c'a n,n kinh t n
nguyên thiên nhiên, nhân v n a d ng và v trí
v à n h â n t q u a n tr n g

c ta. Tài

a lý thu n l!i là nh)ng ngu*n l-c

i v i s- phát tri#n du l ch Vi$t Nam. Tuy nhiên, l !ng

8


k há c h q u c t

n Vi$t Nam c.ng nh thu nh p t@ du l ch còn th+p, ch a t ơng

x ng v i ti,m n ng. Ch+t l !ng t ng tr "ng c'a Du l ch Vi$t Nam còn th+p. Trong
b ng x p NLCT du l ch c'a Di n àn kinh t th gi i (WEF) t@ n m 2007
Vi$t Nam luôn " th

h ng th+p hơn so v i m t s n

n nay,

c trong khu v-c nh

Malaysia, Thái Lan, Singapore, Indonesia và Trung Qu c. Câu h i (t ra " ây là
NLCT i#m

n c'a Du l ch Vi$t Nam hi$n nay nh th nào? Ph i ch ng, Du l ch

Vi$t Nam ang " th y u v, NLCT i#m

n so v i c á c

i th' c nh tranh trong

khu v-c? Nguyên nhân nào làm cho Vi$t Nam trong nhi,u n m li,n không v !t qua
!c các

i th' c nh tranh trong khu v-c trong b ng x p h ng NLCT du l ch c'a

WEF? Ph i có chính sách nh th nào # Du l ch Vi$t Nam c i thi$n
n â ng c a o

!c v th c nh tranh i#m

!c th h ng,

n trong b i c nh c nh tranh gay gCt t@ các

i th' c nh tranh trong khu v-c? Vì v y, vi$c t p trung i sâu nghiên c u
b c tranh toàn c nh th-c tr ng NLCT i#m

a ra

n c'a Du l ch Vi$t Nam, th+y

!c

Du l ch Vi$t Nam ang " v trí nào và nguyên nhân vì sao Du l ch Vi$t Nam luôn "
th h ng th+p trong các b ng x p h ng NLCT du l ch toàn c u, t@ ó

a r a qu a n

i#m và khuy n ngh v, chính sách và gi i pháp nâng cao NLCT i#m

n c 'a D u

l ch Vi$t Nam trong th i i#m hi$n nay là th-c s- c n thi t. Do ó, tr

c yêu c u

phát tri#n c'a ngành Du l ch nói riêng và phát tri#n kinh t nói chung, (c bi$t là

trong i,u ki$n c nh tranh ngày càng gay gCt và yêu c u h i nh p qu c t hi$n nay,
lu n án “N ng l c c nh tranh i m

n c a Du l ch Vi t Nam” c'a tác gi

!c l-a

ch n có ý ngh6a c+p thi t. Tác gi hi v ng, lu n án sE góp ph n , xu+t chính sách
và gi i pháp nâng cao NLCT i#m
thành i#m

n c'a Du l ch Vi$t Nam,

a Vi$t Nam tr"

n du l ch h+p d n và có v th c nh tranh cao, óng góp vào t ng

tr "ng và phát tri#n kinh t nói chung c'a Vi$t Nam trong th i gian t i.
2 . TÌ N H H Ì N H N G H I ÊN C U
2.1. Tình hình nghiên c u ngoài nư"c
Hi$n nay, NLCT i#m
các i#m

n

!c coi nh nhân t quy t

nh thành công c'a

n du l ch. Tuy nhiên, ây là v+n , ph c t p, có nhi,u quan i#m và các

cách ti p c n khác nhau v, v+n , này. Trong công trình nghiên c u mang tên “Du

9


l ch, Công ngh$ và Chi n l !c c nh tranh” xu+t b n n m 1993, Auliana Poon cho
r7ng, b n nguyên tCc ch' y u các i#m

n ph i tuân th' n u các i#m

c nh tranh: u tiên hàng

ng ,

u t i môi tr

n ó là

a du l ch tr" thành ngành kinh t

u, 8y m nh các kênh phân ph i và xây d-ng l6nh v-c t nhân n ng

h à ng

[54, tr.240]. V th c nh tranh c'a i#m

n

i v i i# m

ng

n k h á c d - a tr ê n b y y u

t : ph ơng ti$n, kh n ng ti p c n, ch+t l !ng d ch v&, kh n ng áp ng t%ng th#,
hình nh

a ph ơng, khí h u, môi tr

ng và tính h+p d n [39, tr.375]. Hassan ã gi i

thi$u mô hình NLCT, trong ó nh+n m nh các nhân t b,n v)ng môi tr
các i#m

n du l c h, c h r a b n nh â n t qu y t

so s á n h , n h h

nh NLCT th tr

ng c u, c+u trúc ngành và cam k t môi tr

n g gC n v i

ng, ó là: l!i th

ng [42, tr.376]. Các công

trình nghiên c u c'a Kozak & Remmington và Haahti & Yavas sD d&ng d) li$u

i,u tra c m nh n và ý ki n c'a khách du l ch v, nh)ng tr i nghi$m c'a h t i các
i#m

n khác nhau [45, tr.3]. Các công trình nghiên c u khác c'a Dwyer sD d&ng d)

li$u ã công b c'a tác gi Summers & Heston # ánh giá NLCT c'a các i#m

n

du l c h.
Hi$n nay, có hai công trình nghiên c u i#n hình v, NLCT i#m

n th u h ú t

nhi,u s- quan tâm là mô hình c'a Crouch & Ritchie và mô hình k t h!p c'a Dwyer
& Kim. Công trình nghiên c u v, NLCT i#m
p h 8 m n % i ti n g “ i m

n c'a Crouch & Ritchie v i tác

n c nh tranh - tri n v ng du l ch b n v ng” là khá c& th#.

Crouch & Ritchie nghiên c u s- th nh v !ng c'a n,n kinh t trong dài h n, coi ó
là tiêu chu8n ánh giá NLCT i#m
trình nghiên c u tr
h!p v, NLCT i#m

n. Dwyer & Kim trên cơ s" k th@a các công

c ây, (c bi$t là c'a Crouch & Ritchie ã

a ra mô hình k t

n [43, tr.3].

N m 2004, H i *ng Du l ch và L) hành th gi i (g i tCt là WTTC) ã công
b k t qu nghiên c u ánh giá v, NLCT i#m
NLCT i#m

n c 'a 2 12 n

n thông qua 8 ch s

ánh giá

c và vùng lãnh th% trên th gi i. Tuy nhiên, vì còn

nhi,u h n ch , WTTC ã tham gia v i Di n àn Kinh t th gi i (WEF) # xây
d - n g c á c c h s N L CT i # m
trình nghiên c u NLCT i#m

n m i. T@ n m 2007
n c 'a c á c n

10

n nay, WEF ã công b công

c trên th gi i hàng n m, trong ó x p

h ng NLCT i#m

n c 'a 124 n

c và vùng lãnh th% trên th gi i. K t qu nghiên

c u này hi$n ang thu hút s- quan tâm c'a các nhà nghiên c u, ho ch
sách và các doanh nghi$p du l ch trên toàn c u. Tuy nhiên, WEF ch
x p h ng, không có nghiên c u, ánh giá v, NLCT i#m
Nh)ng n m g n ây, tr

n c'a Du l ch Vi$t Nam.
n . Cá c n

u th gi i nh Thu? S6, Tây Ban Nha, Áo,

c phát tri#n du

c , u l à n h) n g n

thành công trong vi$c nâng cao NLCT # khAng nh v th
tr

a r a b ng

c áp l-c c nh tranh m nh mE, ngày càng nhi,u

qu c gia quan tâm tìm bi$n pháp nâng cao NLCT i#m
l c h hà ng

n h c h ín h

i# m

c

n c'a h trên th

ng qu c t . Trong D- án “Xây d ng n ng l c cho phát tri n du l ch

Vi t

Nam” do Cơ quan phát tri#n qu c t Tây Ban Nha tài tr! n m 2003 ã gi i thi$u
kinh nghi$m nâng cao NLCT i#m
ch ơng trình nâng cao NLCT i#m

n c ' a T â y Ba n N h a , t h e o ó , n

c nà y c ó

n cho t@ng giai o n v i l trình th-c thi khá

thành công và hi$u qu .
Qua m ng internet và các h i ngh , h i th o du l ch qu c t , tác gi
th p

!c m t s tài li$u v, NLCT i#m

n c 'a c á c n

c nh Thu? S6, Malaysia,

Thái Lan, Niu Di Lân v.v. Tuy nhiên, ch a có công trình nghiên c u n
nào ánh giá toàn di$n NLCT i#m

ã thu

n c'a Du l ch Vi$t Nam

c ngoà i

! c c ông b c h o

n th i i#m này.
2.2. Tình hình nghiên c u trong nư"c
Th i gian qua, v+n , NLCT i#m

n c h a t hu h ú t

!c s- quan tâm nhi,u

c'a các nhà nghiên c u c.ng nh các nhà ho ch nh chính sách v, du l ch c'a Vi$t
Nam xét c v, m(t lý thuy t và th-c ti n. Tính
nghiên c u v, NLCT i#m

n c'a Du l ch Vi$t Nam. Trong 65 lu n án ti n s6 v,

du l ch t i Th vi$n qu c gia Hà N i tính
ánh giá NLCT i#m

0 03 v, K h o c h c h

n nay, có r+t ít công trình khoa h c

n h t n m 2009 không có lu n án nào

n c'a Du l ch Vi$t Nam. N m 1989, trong d- án VIE/89o phát tri#n du l ch Vi$t Nam do T% ch c Du l ch Th gi i

(UNWTO) và Ch ơng trình phát tri#n Liên h!p qu c (UNDP) giúp xây d-ng cho
Vi$t Nam có ph n nh phân tích sơ l !c v, kh n ng c nh tranh c'a Du l ch Vi$t
Nam nh m t i#m

n du l ch qu c t nh ng ã quá l c h u so v i s- phát tri#n du

11


l ch hi$n nay. N m 2006, V& Th ơng m i và D ch v&, B K ho ch và
trì nghi$m thu , tài“Kh n ng c nh tranh và tác
l ch” do UNDP tài tr! và nhóm tác gi c'a
nhiên, , tài này ch' y u ánh giá tác

u t c h'

n g c a t d o ho á n g àn h D u

i h c Kinh t qu c dân th-c hi$n. Tuy

ng c'a t- do hoá ngành Du l ch và ánh giá

r+t khái quát kh n ng c nh tranh c'a Du l ch Vi$t Nam. Chi n l !c phát tri#n Du
l ch Vi$t Nam giai o n 2001-2010 và

nh h

n g t i n m 2 02 0 c . n g c h a , c p

rõ v+n , này. Lu n v n th c s6 c'a Nguy n Anh Tu+n (2006) có tiêu , “Nâng cao
n ng l c c nh tranh c a Du l ch Vi t Nam trong i u ki n h i nh p qu c t ” [35] ã
phân tích, ánh giá th-c tr ng NLCT c'a Du l ch Vi$t Nam và , xu+t m t s gi i
pháp nâng cao NLCT c'a Du l ch Vi$t Nam nói chung trong i,u ki$n h i nh p
qu c t nh ng ch' y u d-a trên s li$u th c+p, ch a ti n hành i,u tra th-c ti n,
ch a ánh giá NLCT i#m

n c'a Du l ch Vi$t Nam. , tài nghiên c u khoa h c

c+p b (2007) “Nghiên c u th c tr ng và gi i pháp nâng cao NLCT trong l nh v c
l hành qu c t c a Vi t Nam trong i u ki n h i nh p qu c t ” m i t p trung ch'
y u nghiên c u NLCT trong l6nh v-c l) hành qu c t . , tài nghiên c u khoa h c
c+p B (2009) “Nghiên c u xây d ng s n ph m du l ch Vi t Nam có tính c nh
tranh trong khu v c, qu c t ” ch t p trung nghiên c u tính c nh tranh c'a s n
ph8m du l ch Vi$t Nam so v i s n ph8m du l ch c'a m t s
trong khu v-c.

n nay, T%ng c&c Du l ch c.ng ch a có chi n l !c riêng và gi i

p h á p n â n g c a o N L C T i# m
Nh v y,
N L CT i # m
c p

i th' c nh tranh chính

n cho Du l ch Vi$t Nam.

n nay ch a có công trình nghiên c u nào ánh giá toàn di$n

n c'a Du l ch Vi$t Nam ho(c có , c p

n thì còn sơ l !c, ho(c ,

n t@ng l6nh v-c c& th# nh l) hành, khách s n ho(c s n ph8m du l ch. Chính

vì v y, v+n , nghiên c u trong , tài lu n án là òi h i c+p thi t, qua ó phát tri#n
và b% sung cơ s" lý thuy t qua nghiên c u, áp d&ng mô hình lý thuy t m i, sD d&ng
k t qu

ánh giá c'a WEF và k t qu

i,u tra th-c ti n theo ph ơng pháp hi$n

i

# ánh giá th-c tr ng và , xu+t quan i#m, khuy n ngh v, chính sách và gi i
pháp nâng cao NLCT i#m

n c'a Du l ch Vi$t Nam nên không trùng v i các công

trình ã công b .

12


3 . M C ÍC H V À N H I M V N G H I Ê N C U
3.1. M#c $ích nghiên c u
ánh giá th-c tr ng NLCT i#m
i#m và
i#m

n c ' a D u l c h V i $ t N a m, , x u + t q u a n

a ra m t s khuy n ngh v, chính sách và gi i pháp nâng cao NLCT

n c'a Du l ch Vi$t Nam.

3.2. Nhi%m v# nghiên c u
1. Nghiên c u m t s cơ s" lý lu n v, c nh tranh, NLCT, NLCT i#m
nghiên c u m t s mô hình ánh giá NLCT i#m

n # l-a ch n m t mô hình lý

thuy t phù h!p cho vi$c nghiên c u và hoàn thi$n lu n án.
các ch s
i#m

ánh giá NLCT i#m

n,

*ng th i, nghiên c u

n làm cơ s" phân tích, ánh giá th-c tr ng NLCT

n c'a Du l ch Vi$t Nam.
2. L-a ch n nghiên c u kinh nghi$m m t s n

Vi$t Nam, là

i th' c nh tranh chính c'a Du l ch Vi$t Nam nh ng thành công

trong nâng cao NLCT i#m
c um tn

c có i,u ki$n t ơng *ng v i

c c ó N L C T i# m

n th i gian qua, *ng th i, lu n án l-a ch n, nghiên
u t h g i i # r út r a b à i h c v n d &n g c h o

n hà ng

Du l ch Vi$t Nam.
3. Phân tích, ánh giá NLCT i#m

n c'a Du l ch Vi$t Nam d-a trên mô

hình lý thuy t ã l-a ch n và sD d&ng k t qu x p h ng NLCT du l ch c'a WEF #
ánh giá NLCT i#m

n c'a Du l ch Vi$t Nam so v i các i#m

n c nh tranh

trong khu v-c. Xây d-ng m u phi u i,u tra và ti n hành i,u tra các t% ch c,
doanh nghi$p du l ch trong n

c và n

c ngoài theo ph ơng pháp i,u tra trên

m ng Survey Monkey và sD d&ng k t qu

i,u tra ánh giá NLCT i#m

n c 'a D u

l ch Vi$t Nam. Nghiên c u áp d&ng ph ơng pháp phân tích SWOT # ánh giá th-c
tr ng NLCT i#m

n c'a Du l ch Vi$t Nam.

4. D-a trên nh)ng bài h c rút ra t@ kinh nghi$m m t s n
giá NLCT i#m

n c'a Du l ch Vi$t Nam và k t qu

i,u tra

c , k t qu

án h

i di$n phía cung và

phía c u, lu n án , xu+t quan i#m và khuy n ngh v, chính sách và gi i pháp
nâng cao NLCT i#m

n c'a Du l ch Vi$t Nam nh7m t ng c

ng thu hút khách

qu c t vào Vi$t Nam trong giai o n 2011 – 2015 và có th# kéo dài

13

n n m 20 20.


4.

I T &NG VÀ PH M VI NGHIÊN C U

4.1. 'i tư(ng nghiên c u
i t !ng nghiên c u c'a lu n án là NLCT i#m
i#m

!c xác

n

t c+u thành và tác

nh " ây là c qu c gia, trong ó lu n án nghiên c u các y u
ng t i NLCT i#m

n nh ngu*n l-c th@a h "ng, ngu*n l-c

sáng t o, các y u t và ngu*n l-c h tr!, qu n lý i#m
ki$n c u, *ng th i nghiên c u cơ ch chính sách tác
NLCT i#m

n c'a Du l ch Vi$t Nam.

n và thúc 8y phát tri#n du l ch c'a +t n

n, i,u ki$n th-c t , i,u
ng t i vi$c duy trì, nâng cao
c.

4.2. Ph)m vi nghiên c u
- Lu n án gi i h n nghiên c u th-c tr ng NLCT i#m

n c'a Du l ch Vi$t

Nam trong vi$c thu hút khách du l ch qu c t vào Vi$t Nam so v i m t s
c nh tranh trong khu v-c

i th'

ông Nam Á, ch' y u là v i Malaysia, Thái Lan,

Singapore, Indonesia;
- Có nhi,u n

c thành công trong vi$c nâng cao NLCT i#m

n. Tuy nhiên,

trong ph m vi lu n án này, tác gi l-a ch n nghiên c u kinh nghi$m nâng cao
N L CT i # m

n c 'a 3 n

c là Thái Lan, Malaysia và Th&y S6. Lý do l-a ch n Thái

Lan và Malaysia là vì ây là hai
h út
n

i th' c nh tranh chính c'a Du l ch Vi$t Nam thu

!c nhi,u khách du l ch nh+t trong khu v-c th i gian qua, *ng th i là hai
c có nhi,u i,u ki$n phát tri#n t ơng *ng v i Vi$t Nam. Hơn n)a, hai n

c

này n%i ti ng khu v-c và th gi i v, nh)ng chính sách và bi$n pháp nâng cao v th
c nh tranh i#m
hi#u rõ

n trong vi$c thu hút khách qu c t th i gian qua. Nghiên c u,

i th' c nh tranh chính sE giúp , xu+t các chính sách và gi i pháp phù h!p

# nâng cao NLCT i#m
ây là n

n c'a Du l ch Vi$t Nam. Lý do l-a ch n Th&y S6 là vì

c phát tri#n du l ch hàng

u th gi i, liên t&c ba n m g n ây chi m gi)

ngôi v s m t th gi i v, NLCT du l ch trong các b ng x p h ng c'a Di n àn
Kinh t th gi i. Nghiên c u kinh nghi$m c'a n
chính c'a Du l ch Vi$t Nam sE giúp hi#u
trên th gi i v, nâng cao NLCT i#m

c này m(c dù không là

!c kinh nghi$m c'a m t n

i th '

c i#n hình

n, *ng th i giúp , xu+t các chính sách và

14

gi i pháp mang t m chi n l !c dài h n cho vi$c nâng cao NLCT i#m

n c 'a D u

l c h V i$ t N a m .
- Kho ng th i gian nghiên c u phân tích, ánh giá NLCT i#m
l ch Vi$t Nam ch' y u t p trung vào giai o n t@ n m 2000
bi$t nh+n m nh t i giai o n t@ n m 2005

n c 'a D u

n nay, trong ó (c

n nay.

5. PH ƠNG PHÁP NGHIÊN C U
D-a trên ph ơng pháp lu n cơ b n c'a ch' ngh6a duy v t bi$n ch ng và ch'
ngh6a duy v t l ch sD, c n c vào

i t !ng nghiên c u, lu n án v n d&ng ph ơng

pháp nghiên c u c& th# sau:
- Ph ơng pháp phân tích và t%ng h!p
- Ph ơng pháp so sánh
- Ph ơng pháp i,u tra, ph ng v+n
Trong các ph ơng pháp trên, ph ơng pháp phân tích, t%ng h!p và ph ơng
pháp so sánh là các ph ơng pháp chính

!c áp d&ng trong su t quá trình nghiên

c u hoàn thi$n lu n án, (c bi$t là " ch ơng 2 nghiên c u kinh nghi$m m t s n
và ch ơng 3 ánh giá th-c tr ng NLCT i#m

c

n c'a Du l ch Vi$t Nam. Ph ơng

pháp i,u tra, ph ng v+n ch' y u áp d&ng " ph n phân tích, ánh giá th-c tr ng
NLCT i#m

n c'a Du l ch Vi$t Nam.

*ng th i, lu n án sD d&ng m t s ph ơng pháp hi$n
mô hình k t h!p c'a Dwyer and Kim, (c bi$t là b ch s
n c'a mô hình này # phân tích, ánh giá NLCT i#m

i . L u n á n sD d & n g
ánh giá NLCT i#m

n c'a Du l ch Vi$t Nam.

Vi$c sD d&ng mô hình k t h!p giúp ánh giá m t cách h$ th ng các ngu*n l-c c'a
Du l ch Vi$t Nam, quá trình qu n lý i#m

n, i,u ki$n th-c t và i,u ki$n c u,

q u a ó c h r a m ( t m n h c . n g n h n h ) n g h n c h , t* n t i c ' a c á c y u t n à y ã n h
h "ng t i NLCT i#m

n c'a Du l ch Vi$t Nam nh th nào, nh v y làm cơ s" ,

xu+t chính sách và gi i pháp nâng cao NLCT i#m
D-a trên b ch s

ánh giá NLCT i#m

n

n c'a Du l ch Vi$t Nam.
!c nêu trong mô hình k t h!p

c'a Dwyer and Kim, tác gi xây d-ng m u phi u i,u tra và sD d&ng ph ơng pháp
i,u tra Survey Monkey # i,u tra các t% ch c, cá nhân kinh doanh du l ch c.ng

15


nh các chuyên gia du l ch cho ý ki n v, ti,m n ng, th-c tr ng NLCT i#m
Du l ch Vi$t Nam trên m ng Internet.

n c' a

!c hình thành t@ n m 1999 t i Portland,

Oregon và Menlo Park, California, Hoa K=, Survey Monkey là m t công c& i,u tra
trên m ng internet h tr! m i ng

i " nhi,u trình

kinh nghi$m khác nhau t- t o

ra phi u i,u tra m t cách nhanh chóng. Hàng ngày, Survey Monkey cung c+p cho
hàng nghìn ng

i,u tra mà h c n #

i k t qu

a ra c ác q u y t

nh c h í n h x á c

hơn. Sau khi k t thúc i,u tra, ph ơng pháp Survey Monkey xD lý toàn b s li$u
i,u tra m t cách t-

ng và khách quan d-a trên kF thu t l p trình sGn trên máy

tính và cung c+p k t qu

i,u tra trên m ng internet cho ng

i ti n hành i,u tra.

V i u i#m c'a ph ơng pháp này, ngày càng nhi,u t% ch c, cá nhân nghiên c u
khoa h c và i,u tra th-c ti n ã sD d&ng ph ơng pháp này cho các công trình
nghiên c u c'a mình. Tuy nhiên, ph ơng pháp này ch a
N a m c ho

!c ng d&ng t i Vi$t

n th i i#m này. Vì v y, tác gi sD d&ng ph ơng pháp i,u tra này ti n

hành i,u tra t% ch c, doanh nghi$p du l ch trong n
ch c, doanh nghi$p du l ch n

c ( i di$n phía cung) và t%

c ngoài ( i di$n phía c u) nh7m có

i,u tra khách quan # ánh giá NLCT i#m
Ph ơng pháp phân tích SWOT

!c k t qu

n c'a Du l ch Vi$t Nam.

!c áp d&ng # phân tích, ánh giá khái

quát m(t m nh, m(t y u, cơ h i và e d a c'a Du l ch Vi$t Nam d-a trên các y u t
nh h "ng
q ua

n NLCT i#m

n c'a Du l ch Vi$t Nam. Ph ơng pháp này th i gian

!c sD d&ng nhi,u trong nghiên c u kinh t nói chung và du l ch nói riêng.

Vi$c áp d&ng ph ơng pháp này giúp nh n rõ các y u t bên trong và bên ngoài có
l!i ho(c không có l!i

i v i i#m

và gi i pháp nâng cao NLCT i#m

n Vi$t Nam, qua ó có th# , xu+t chính sách
n c'a Du l ch Vi$t Nam.

6 . N H N G ÓN G G ÓP M *I C A L U N Á N
- Lu n án khái quát có ch n l c m t s cơ s" lý lu n v, c nh tranh, NLCT và
NLCT i#m n, v n d&ng các khái ni$m v, NLCT i#m n m t cách h$ th ng l n
u tiên t i Vi$t Nam và a ra khái ni$m NLCT i#m n m i sD d&ng trong lu n
án này, phân tích, so sánh s- khác bi$t ch' y u c'a hai mô hình lý thuy t i#n hình
v, NLCT i#m n là mô hình c'a Crouch & Ritchie và mô hình k t h!p c'a
Dwyer & Kim, t@ ó a ra quy t nh l-a ch n mô hình k t h!p c'a Dwyer & Kim
cho vi$c nghiên c u lu n án.

16


- Lu n án nghiên c u kinh nghi$m nâng cao NLCT i#m n c'a Thái Lan,
Malaysia và Th&y S6, rút ra b y bài h c kinh nghi$m quan tr ng có th# tham kh o
, xu+t chính sách và gi i pháp nâng cao NLCT i#m n c'a Du l ch Vi$t Nam.
- Lu n án l n u tiên áp d&ng mô hình k t h!p c'a Dwyer & Kim, các ch
ánh giá NLCT i#m n và ph ơng pháp i,u tra trên m ng Survey Monkey #
i,u tra, phân tích, ánh giá NLCT i#m n c'a Du l ch Vi$t Nam trong so sánh
v i m t s i#m n c nh tranh khác trong khu v-c, ch ra m(t m nh, m(t y u, cơ
h i và e d a c'a Du l ch Vi$t Nam c.ng nh nh)ng nguyên nhân h n ch NLCT

i#m n c'a Du l ch Vi$t Nam. Lu n án ã , xu+t b n quan i#m và b y nhóm
khuy n ngh v, chính sách và gi i pháp nâng cao NLCT i#m n c'a Du l ch Vi$t
Nam trong th p kB t i, (c bi$t trong giai o n 2011 – 2015.
- K t qu nghiên c u c'a lu n án có ý ngh6a lý lu n và th-c ti n, áp ng yêu
s

c u và tính c+p thi t v, nâng cao NLCT i#m n c'a Du l ch Vi$t Nam. V i b n
quan i#m và b y nhóm khuy n ngh v, chính sách và gi i pháp khá c& th#, lu n án
góp ph n xây d-ng chi n l !c phát tri#n du l ch Vi$t Nam và chi n l !c c nh tranh
c'a Du l ch Vi$t Nam trong th p kB t i, (c bi$t trong giai o n 2011 – 2015.
7. K T C U C A L U N Á N
Ngoài ph n m"
công b liên quan

u, k t lu n chung, danh m&c các công trình c'a tác gi

ã

n lu n án, danh m&c tài li$u tham kh o và ph n ph& l&c, Lu n

án g*m 4 ch ơng:
Ch ơng 1. Cơ s" lý lu n v, n ng l-c c nh tranh i#m
Ch ơng 2. Kinh nghi$m nâng cao NLCT i#m
Ch ơng 3. Th-c tr ng n ng l-c c nh tranh i#m

n;

n c ' a m t s q u c g ia ;
n c'a Du l ch Vi$t Nam;

Ch ơng 4. Quan i#m và m t s khuy n ngh v, chính sách và gi i pháp
nâng cao NLCT i#m

n c'a Du l ch Vi$t Nam.

Lu n án có 7 b ng, 4 mô hình, 11 sơ * và 33 ph& l&c.

17


CH ƠNG 1:
CƠ S LÝ LU N V N NG L C C NH TRANH I M

N

1.1. C NH TRANH VÀ N NG L C C NH TRANH
1.1.1. C)nh tranh
1.1.1.1. Khái ni m c b n và m t s quan i m v c nh tranh
ng t@ “c nh tranh” có g c La tinh là “competere”, ngh6a là “cùng m u
c u” ho(c “tranh giành nhau”. C nh tranh

!c xem là hi$n t !ng thông th

ng

trong t- nhiên và xã h i, là i,u ki$n cho quá trình ch n l c và ti n hoá, b"i lE
thông qua c nh tranh, các cá th# m nh sE t*n t i và phát tri#n, nh)ng cá th# y u sE
b tiêu di$t. C nh tranh có th# hi#u là “s ganh ua, kình

ch gi a các nhà kinh

doanh trên th trư ng nh m tranh giành cùng m t lo i tài nguyên s n xu t ho c
cùng m t lo i khách hàng v phía mình” [5, tr 2].
Trong cu n C nh tranh kinh t c'a tác gi
q u a n i# m c ơ b n v , c n h tr a n h c ' a m t s t r

Tr n V n Tùng ã phân tích các
ng phá i ki nh t . D

i â y sE k h á i

quát m t s quan i#m ã có nh h "ng nh+t nh và óng vai trò quan tr ng cho sphát tri#n c'a lý lu n c nh tranh [33].
Ng

i ( t n, n m ó ng

sáng. Theo tr

u tiên cho lý lu n c nh tranh là các nhà tri t h c khai

ng phái này, # thúc 8y phát tri#n n,n kinh t th tr

ng ( K T T T )

c n ph i có t% ch c xã h i ki#u m i mang tính a d ng c'a các cá th# xã h i

!c

t- do và c n có n,n chính tr dân ch'. T- do cá nhân là ti,n , không th# thi u

!c

c ' a K T T T . V ì th , # m "
n hà n

ng cho KTTT, tr

c h t ph i thu hHp quy,n l-c c'a

c phong ki n, *ng th i n i r ng không gian t- do, khuy n khích công dân

tìm ki m l!i ích cá nhân n u hành vi ó không gây h i cho ng
khai sáng chính là nh)ng ng

i

i kh á c . Cá c n h à

u tiên t o d-ng ti,n , t t "ng và cơ s" ph ơng

pháp lu n cho ch' ngh6a t- do kinh t xu+t hi$n sau này.
Bentham xu+t hi$n " các n

c châu Âu cu i th kB XVIII. Thuy t v l!i cho r7ng,

18


l!i ích d n

o

n các hành vi c'a cá nhân, là tiêu chu8n c n b n # ánh giá hành vi

c c'a cá nhân. T@ quan i#m này, các nhà kinh t

i theo khuynh h

ng t-

do sau này ã b% sung phát tri#n thành h$ th ng lý thuy t v, l!i ích cá nhân v i t
cách là

ng l-c chính c'a kinh t th tr

ng.

Adam Smith, h c gi chính c'a Tr

ng phái T s n c% i#n l+y ch' ngh6a cá

nhân làm cơ s" # sáng l p ra h$ th ng lý lu n kinh t h c theo ch' ngh6a t- do.
Ông ch' tr ơng t- do c nh tranh. Trong tác ph8m n%i ti ng “Ngu*n g c s- giàu có
c 'a c á c dâ n t c ” , ông ã c ó c ông

u

a ra lý lu n c nh tranh có h$ th ng. Ông

cho r7ng, khi m t dân t c bCt tay vào xây d-ng KTTT, vi$c tr

c t i ê n là p h i x ó a

b nh)ng nhân t c n tr" t- do c nh tranh. Theo Ông, c nh tranh là
d y nh)ng n l-c ch' quan c'a con ng

ng l-c khơi

i, là nhân t ch' y u thúc 8y gia t ng c'a

c i qu c dân và có th# giúp cân b7ng cung c u trong xã h i. [33, tr.15-16].
John Stuart Mill ã b% sung lý lu n c nh tranh c'a A.Smith. Theo Ông, c nh
tranh không ph i là y u t kích thích d-a vào mong mu n, nh ng trong th i

i

Ông ang s ng, c nh tranh là c n thi t. Ông , cao t- do cá nhân nh ng l i cho
r7ng xã h i có quy,n sD d&ng v. l-c # ng n ng@a cá nhân gây ra h u qu x+u.
Quan i#m này có nhi,u mâu thu n, m t m(t khuy n khích m i ng

i theo u%i t-

do cá nhân, m(t khác l i yêu c u xã h i can thi$p # b o v$ chính ngh6a,

o

c xã

h i [33, tr.19-20].
Các Mác c.ng nghiên c u v, c nh tranh (th# hi$n trong h c thuy t giá tr

th(ng d n7m trong tác ph8m “T b n” * s c'a Ông) nh ng không có lý lu n
c nh tranh riêng. Theo Mác, s- ra

i và t*n t i c'a c nh tranh d-a vào hai i,u

ki$n cơ b n: phân công xã h i và tính ch+t t nhân c'a s n xu+t [33, tr.25]. C. Mác
cho r7ng “S phân công lao
cl p

ng trong xã h i

t n h n g n g ư i s n x u t h à n g h oá

i d i n v i n h a u , n h n g n g ư i n à y k h ô n g th a n h n m t u y l c n à o k h á c

ngoài uy l c c nh tranh” [17, 517]. Quan i#m n%i b t c'a C. Mác là v, c nh tranh
gi)a nh)ng ng

i s n x u + t v à n h h "n g c 'a n ó t i n g

i ti ê u d ùn g . C n h tr a nh

d i n r a " b a b ì nh d i $n : c n h tr a n h g i á t hàn h q u a n ân g c a o n ng s u + t la o

ng

g i ) a c á c n h à t b n # t h u l ! i n h u n s i êu ng c h ; c n h t r an h ch + t l ! n g q u a n â n g

19

cao giá tr sD d&ng hàng hoá; c nh tranh gi)a các ngành qua kh n ng luân chuy#n
t b n # t@ ó các nhà t b n chia nhau giá tr th(ng d [33, tr.26-27].
Theo lý lu n kinh t h c Tân c% i#n, trong i,u ki$n c nh tranh hoàn h o,
s n xu+t do th hi u ng

c quy,n, không có c sát, t- i,u ch nh # cân

có
tr

i tiêu dùng i,u khi#n thông qua cơ ch th tr

ng ,u có ' thông tin nh nhau. Mu n

i, nh)ng ng

n g, k hô ng

i tham gia th

t l!i nhu n t i a, doanh nghi$p ph i

b trí s n xu+t theo nguyên tCc giá thành c n biên ngang b7ng v i l!i ích c n biên.
Tuy nhiên, mô hình c nh tranh hoàn h o còn h n ch v, ph ơng pháp phân tích,
không làm rõ

!c y u t nào n y sinh và kh n ng m" r ng s c chi ph i th tr

c 'a c á c y u t

ó [33, tr.36-38].

D-a trên cơ s" kinh t h c vi mô, tr

ng

ng phái Harvard ã phân tích c& th#

quan h$ c nh tranh gi)a các công ty trong ngành v i các t% ch c

c quy,n nh7m

gi i quy t t t m i quan h$ gi)a c nh tranh và n ng su+t. Mu n phân ph i tài nguyên
t i u ph i khuy n khích c nh tranh # t ng s c ép bu c các doanh nghi$p t ng
c

ng %i m i công ngh$, nâng cao n ng su+t. Tuy nhiên, lý lu n c nh tranh c'a

tr

ng phái này có nh !c i#m nh ch a thoát kh i quan i#m c'a Tân c% i#n, l+y

t i a hoá l!i nhu n làm m&c tiêu, ph ơng pháp phân tích m t chi,u và t6nh, ng
tiêu dùng ,u có

y ' thông tin, do ó th tr

i

ng " tr ng thái cân b7ng. Lý lu n

này còn nh !c i#m n)a là khó th-c hi$n ch c n ng phân ph i tài nguyên " c+p v6
mô h!p lý, ch a i sâu nghiên c u nh)ng gi i pháp c'a Chính ph' can thi$p vào
ho t

ng c'a doanh nghi$p [33, tr.40-43].
H c gi n%i ti ng thu c tr

ng phái Áo, Schumpeter, ã gi i thích khá t t v,

c nh tranh trong n,n kinh t tri th c. Ông ch' tr ơng gi m b t
chính sách i,u ti t c'a nhà n

c và c h o r 7 n g ,

c quy,n không xoá b c nh

tranh, ch làm thay %i ph ơng th c c nh tranh. S- ra
làm cho c nh tranh chuy#n sang tr ng thái

c quy,n b7ng các

i c'a t% ch c

c quy,n

ng, i vào chi,u sâu. Nh)ng doanh

nghi$p thu c lo i c nh tranh hoàn h o có n ng su+t kém, b+t l!i trong t o ra s n

ph8m m i sE d b % v> hơn doanh nghi$p l n [33, tr.48-50].

20


Cùng v i quá trình toàn c u hoá kinh t , các quan i#m c nh tranh ã thay
%i d-a trên ba ti,n , cơ b n: m t là, th gi i ang chuy#n t@ n,n kinh t công
n g h i $ p s an g n , n k i nh t t r i t h c v à t oà n c u h o á k i n h t
qu y

òi h i ph i tìm hi#u các

n h v à l u t c h ơi v , c n h t r a n h t r o ng n ,n k i n h t t r i t h c ; H ai l à , x é t t @ g ó c

n h ì n t h ơ ng m i q u c t , c n h t r a n h d- a v ào l ! i t h s o s á n h t r

c ây ã chu y#n

sang c nh tranh d-a vào quy ch ; Ba là, tính t+t y u c'a h!p tác kinh t
quan i#m t@ c nh tranh

# %i m i

i kháng sang c nh tranh có tính h!p tác [33, tr.51-52].

T@ các quan i#m c nh tranh trên, ph m trù c nh tranh

!c hi#u: “C nh

tranh là quan h kinh t trong ó các ch th kinh t ganh ua nhau tìm m i bi n

pháp, c ngh thu t l n th

t m c tiêu kinh t c a mình, thông thư ng là

o n

chi m l nh th trư ng, giành l y khách hàng c ng như các i u ki n th trư ng có
l i nh t. M c ích cu i cùng c a các ch th kinh t trong quá trình c nh tranh là
t i a hoá l i ích.

i v i ngư i s n xu t kinh doanh là l i nhu n,

i v i ngư i

tiêu dùng là l i ích tiêu dùng và s ti n l i” [4, tr.9].
1.1.1.2. Phân lo i c nh tranh
Trên th-c t , có r+t nhi,u cách phân lo i c nh tranh. D-a trên các tiêu th c
khác nhau, c nh tranh có th#

!c phân thành nhi,u lo i khác nhau. D

i â y là

m t s lo i c nh tranh ph% bi n các nhà nghiên c u c nh tranh ã v ch ra:
- Xét theo ch th kinh t tham gia th trư ng có c nh tranh gi)a nh)ng
ng

i s n xu+ t h a y ng

ng

i b á n và n g

i bán v i nhau, c nh tranh gi)a nh)ng ng

i mua. I ây, c nh tranh

i mua, gi)a

!c th-c hi$n xoay quanh ch+t l !ng,

giá c hàng hoá và i,u ki$n d ch v&.
- Xét theo hình thái c nh tranh có hai lo i: C nh tranh hoàn h o là tình tr ng
c nh tranh trong ó giá c c'a m t lo i hàng hoá không thay %i trong toàn b
d a n h c ' a t h tr
ki$n c'a th tr

ng, b"i vì ng

i mua, ng

i bá n , u bi t t

a

n g t n v, c á c i , u

ng ; C nh tranh không hoàn h o là hình th c c nh tranh chi m u

th trong các ngành s n xu+t có ' s c m nh và th l-c có th# chi ph i

21

!c giá c


s n ph8m c'a mình trên th tr
quy,n nhóm và c nh tranh

ng. C nh tranh không hoàn h o có hai lo i:

c

c quy,n.

- Xét theo m c tiêu kinh t c a các ch th tham gia th trư ng: có c nh
tranh n i b ngành và c nh tranh gi)a các ngành. C. Mác ã dùng cách phân lo i
trên # nghiên c u ph m trù giá tr th tr
q uâ n v à c h r õ , #

ng, giá c s n xu+t và l!i nhu n bình

t m&c tiêu bán cùng m t lo i hàng hoá ã xu+t hi$n c nh tranh

trong n i b ngành, k t qu hình thành giá tr th tr
u t có l!i, gi)a các ch' th# kinh t

ng. #

t m&c tiêu giành nơi

ã xu+t hi$n c nh tranh gi)a các ngành, k t

qu hình thành l!i nhu n bình quân và giá c s n xu+t.
Ngày nay, các nhà kinh t h c ã phát tri#n cách phân lo i trên c'a C. Mác
chia c nh tranh thành “c nh tranh d c” và “c nh tranh ngang”. C nh tranh d c là
c nh tranh gi)a các doanh nghi$p có m c chi phí bình quân th+p nh+t khác nhau,
làm cho các doanh nghi$p có chi phí bình quân th+p nh+t thu

!c l!i nhu n cao và

các doanh nghi$p có chi phí bình quân cao b phá s n. C nh tranh ngang là c nh
tranh gi)a các doanh nghi$p có m c chi phí bình quân th+p nh+t nh nhau, trong ó
không có doanh nghi$p nào b lo i kh i th tr

ng, song giá c " m c th+p t i a,

l!i nhu n gi m d n và có th# không có l!i nhu n.
- Xét theo tính ch t c a phương th c c nh tranh: Trong c nh tranh, các ch'
th# kinh t sE dùng m i bi$n pháp, c ngh$ thu t l n th' o n, #

t

!c m&c tiêu

kinh t c'a mình. Có nh)ng bi$n pháp c nh tranh h!p pháp hay c nh tranh lành
m nh. Ng !c l i, có nh)ng th' o n phi pháp, nh7m tiêu di$t

i ph ơng g i là

c nh tranh không lành m nh.
- Xét theo ph m vi lãnh th": c nh tranh bao g*m c nh tranh trong n
c nh tranh qu c t . C nh tranh qu c t có th# di n ra ngay " th tr
c nh tranh gi)a hàng s n xu+t trong n

c và

ng n i a, ó là

c v i h à n g ng o i n h p .

Ngoài ra, c nh tranh còn ư c phân lo i d a trên tiêu chí khác như i,u
ki$n không gian, l!i th tài nguyên, nhân l-c, (c i#m t p quán s n xu+t, tiêu dùng,
v n hoá v.v. " t@ng dân t c, khu v-c, qu c gia khác nhau [4, tr.10-12].

22


1.1.2. N+ng l,c c)nh tranh
Khi nghiên c u v, c nh tranh, nhi,u nhà nghiên c u ã sD d&ng các khái
ni$m nh tính c nh tranh, s c c nh tranh, kh n ng c nh tranh và n ng l-c c nh
tranh. Các khái ni$m trên ,u có quan h$ v i c nh tranh nh ng không hoàn toàn
*ng nh+t v i nhau. Tuy nhiên, trên th-c t , các khái ni$m

!c sD d&ng cơ b n nh

là nh)ng t@ *ng ngh6a. N ng l c c nh tranh có th hi u là kh n ng giành ư c
th ph#n l n trư c

i th c nh tranh trên th trư ng, k c kh n ng giành l i m t

ph#n hay toàn b th ph#n c a $ng nghi p [35, tr.3].
NLCT là khái ni$m xu+t hi$n ph% bi n trong phát tri#n kinh t nh)ng n m
g n ây. NLCT d

ng nh có th# d dàng hi#u là th# hi$n s- hơn hAn v, s l !ng

và ch+t l !ng c'a m t nhân t (m t doanh nghi$p, m t qu c gia v.v.)
th' c nh tranh hi$n th-c và ti,m n ng. Trên th-c t ,
t p vì hàng lo t y u t tính toán ra nó, c quan sát

iv i

i

nh ngh6a NLCT là khá ph c

!c l n không quan sát

!c.

Hi#u m t cách chung nh+t, NLCT là kh n ng c a doanh nhân thi t k , xây
d ng và chào bán s n ph m và d ch v , giá c và ch t lư ng c a chúng t o thành
gói l i ích h p d n hơn

i th c nh tranh [58, tr.2]. Theo

nhân có ch+t l !ng t t hơn so v i

i th' c nh tranh

nh ngh6a này, doanh

!c coi là có l!i th c nh

tranh. Theo quan i#m ngành, NLCT là n l-c và k t qu l!i nhu n dài h n c'a
d oa n h n h â n

t m c trên trung bình c'a m t ngành c& th#. NLCT c.ng có th# hi#u

là kh n ng c'a m t m(t hàng, m t ơn v kinh doanh ho(c m t qu c gia giành
thCng l!i (k# c giành l i m t ph n hay toàn b th ph n) trong c nh tranh trên th
tr

ng tiêu th&.
T% ch c h!p tác và phát tri#n kinh t (OECD)

nh ngh6a NLCT là “kh

n ng c a các công ty, các ngành, các vùng, các qu c gia ho c khu v c liên qu c
gia trong vi c t o vi c làm và thu nh p cao hơn trong i u ki n c nh tranh qu c t
trên cơ s b n v ng” [58, tr.3].

nh ngh6a này r ng hơn nh ngh6a nêu trên vì nó ,

c p t i kh n ng t o vi$c làm và thu nh p cao hơn không ch c'a doanh nhân mà
còn c'a các ngành, các vùng, các qu c gia ho(c khu v-c trong i,u ki$n c nh tranh
q u c t . M ( t k h á c , c á c n h à k in h t

ng d&ng c.ng ý th c

23

!c t m quan tr ng c'a


N L CT n h m t n h â n t q u y t

nh thành t-u kinh t v6 mô nh ng h có xu h

t p trung vào khái ni$m NLCT chi phí t ơng
cân

i bên ngoài v i tình hình trong n

ng

i hHp hơn, h u h t gCn nh)ng y u t

c và

nh ngh6a NLCT là kh n ng s n

xu t hàng hoá d ch v c nh tranh có tính qu c t và kh n ng

m b o tho mãn

n ân g c a o m c s n g .
M t s nhà nghiên c u khác cho r7ng, ngoài NLCT c'a doanh nghi$p (hay
qu c gia), vi$c xác

nh úng th tr

ng là i,u ki$n quan tr ng # doanh nghi$p

(hay qu c gia) không có nh)ng ngu*n l-c n%i tr i hơn các

i th' c nh tranh khác

nh ng nh chi n l !c

!c l!i th c nh tranh.

nh v

úng Cn, h có th# giành

Nh)ng nhà nghiên c u c nh tranh theo cách ti p c n này chú tr ng t i quan h$
t ơng tác trên th tr

ng ( ng

i c ung c + p c á c y u t s n xu+ t

u và o,

i th' c nh

tranh, khách hàng - các y u t trong mô hình viên kim c ơng phân tích c nh tranh
c'a M. Porter- hơn là y u t n i t i c'a b n thân doanh nghi$p (hay qu c gia). Xem

mô hình 1.1:

Chính ph/

Chi-n lư(c, cơ
c u và m c $
c)nh tranh c/a
công ty

i0u ki%n nhân
t'

i0u ki%n c2u

Các ngành h1 tr(
và liên quan

MÔ HÌNH 1.1. MÔ HÌNH VIÊN KIM C ƠNG PHÂN TÍCH C NH TRANH C A M. PORTER [82]

Nh v y, hai khía c nh c n , c p t i là: (1) NLCT tuy$t
có c'a qu c gia, vùng hay doanh nghi$p) mà
( 2) K h n n g x á c n h

i th' c nh tranh không có

!c chính xác v trí trong c nh tranh.

24

i ( i,u ki$n riêng

!c và


Theo quan i#m v6 mô, NLCT là v+n , qu c gia và m&c tiêu cơ b n là nâng
cao thu nh p th-c t cho c ng *ng. Theo quan i#m này, NLCT là khái ni$m r+t
r ng, bao quát t+t c y u t kinh t , v n hoá và xã h i, nh h "ng
m t q u c g i a tr ê n t h tr
hi#u là “m c

n thành qu c'a

ng qu c t . Ph n ánh quan i#m v6 mô này, NLCT

!c

m t qu c gia có th , trong i u ki n th trư ng t do và bình %ng,

s n x u t hàn g hoá v à d c h v

áp ng nh ng th& nghi m c a th trư ng qu c t

trong khi duy trì và nâng cao tương ng thu nh p th c t c a ngư i dân qu c gia
ó trong th i gian dài” [42, tr.371].
M(t khác, theo quan i#m vi mô, hành vi c& th# c'a doanh nghi$p quy t nh
NLCT. H$ th ng phân tích c nh tranh c'a M. Porter nh+n m nh, s c h+p d n ngành
v à n h ) n g y u t n h k h n n g n â n g c a o s c m n h c ' a d o a n h n g h i$ p
mua và ng

i v i ng

i

i cung c+p, ng n c n doanh nghi$p m i gia nh p ngành và lo i b

th' c nh tranh sE quy t

i

nh l!i th c nh tranh và có th# mang l i l!i nhu n cho

doanh nghi$p trong dài h n. Bên c nh ó, NLCT c'a doanh nghi$p còn ph& thu c
vào chính ngu*n l-c (lao

ng, v n, kF thu t v.v.) c'a h . V i nh)ng ngu*n l-c

không d b các doanh nghi$p khác bCt ch

c, m t doanh nghi$p có th# duy trì l!i

th c nh tranh c'a mình trong th i gian dài. Nh)ng ngu*n l-c này t o nên “n ng l-c
nòng c t” c'a doanh nghi$p v !t tr i hơn các doanh nghi$p khác. Nó cho phép
doanh nghi$p gi m chi phí ho(c t o

!c s n ph8m khác bi$t khi n doanh nghi$p

có th# chi n thCng các doanh nghi$p khác trong c nh tranh. Theo M. Porter, nhân t
chính óng góp vào NLCT toàn c u, và nh
gi)a các n,n kinh t có trình

ó n â n g c a o m c s n g , sE k h á c n h a u

phát tri#n khác nhau [42, tr.372].

Toàn c u hoá và t- do hoá kinh t là k t qu c'a nh)ng ti n b công ngh$
n h v . b ã o , ã t o r a s - n ng

ng m i trong c nh tranh và làm cho nh)ng y u t

quy t nh NLCT ph c t p hơn nhi,u.
Xu+t phát t@ th-c ti n cho th+y, l!i th c nh tranh

!c t o ra trong các

ngành, không ph i trong n,n kinh t nói chung. Ng !c l i, l!i th so sánh không
d n t i l!i th c nh tranh mà là cơ s" xây d-ng l!i th c nh tranh. Trên th tr

25

ng


qu c t và n i
n

a, áp l-c c nh tranh óng vai trò c n b n, nh ng nhân t trong

c , k h ô n g p h i n h â n t to à n c u , q u y t n h N L C T .

1.1.3. Các c p $ n+ng l,c c)nh tranh
NLCT là khái ni$m r ng, có th#

!c quan sát qua s n ph8m, doanh nghi$p,

ngành, ho(c các ngành c'a m t n,n kinh t , c'a các n
Trên th-c t , NLCT

!c phân bi$t " 4 c+p

c, các khu v-c và châu l&c.

: NLCT c+p qu c gia, NLCT c+p

ngành, NLCT c+p doanh nghi$p và NLCT s n ph8m hàng hóa.
1.1.3.1. N ng l c c nh tranh c p qu c gia
NLCT qu c gia là kh n ng c a nhà nư c qu c gia

s n x u t, p h â n p h i

và ph c v hàng hoá trong n n kinh t qu c t c nh tranh v i hàng hoá và d ch v
ã s n xu t

các qu c gia khác theo cách th c nh m nâng cao m c s ng [63, tr.3].

M. Porter cho r7ng, ch có khái ni$m NLCT duy nh+t có ý ngh6a " c+p qu c gia là
n ng su+t qu c gia. Các qu c gia và doanh nghi$p nên

!c nhìn nh n m t cách

bình Ang vì th ơng m i qu c t không ph i là trò chơi có t%ng b7ng không và b"i
vì các qu c gia không th# c nh tranh " t+t c các ngành kinh t . D-a trên quan i#m

c'a M.Porter, ngày nay, nhi,u t% ch c ã ti n hành ánh giá NLCT qu c gia nh
WEF, H i *ng NLCT Hoa K= và H i *ng NLCT Ai Len. T@ n m 1979, WEF ã
a ra Báo cáo NLCT toàn c u hàng n m ánh giá NLCT c'a các n,n kinh t qu c
gia, c& th# là ánh giá s- thay %i v th c nh tranh c'a các qu c gia, công b s
li$u và b ng x p h ng NLCT qu c gia. Trong Báo cáo n m 1997 c'a WEF v, tính
c nh tranh t%ng th# ã
kinh t qu c dân nh m

a ra

nh ngh6a: “NLCT c p qu c gia là n ng l c c a n n

t ư c và duy trì m c t ng trư ng cao trên cơ s các

chính sách, th ch b n v ng tương
NLCT qu c gia có th#
c h un g ,

i và

c trưng kinh t khác” [5, tr.9]. Nh v y,

!c hi#u là vi$c xây d-ng môi tr

m b o p h â n b n g u * n l- c h i $ u q u

#

ng c nh tranh kinh t

t và duy trì m c t ng tr "ng cao,

b,n v)ng. Môi tr ng c nh tranh kinh t chung có ý ngh6a l n v i thúc 8y quá trình
u t , t- i,u ch nh, l-a ch n c'a các nhà doanh nghi$p theo tín hi$u th tr ng
thông tin

!c

y '. M(t khác, môi tr ng c nh tranh thu n l!i sE t o cơ s" cho Chính ph'

26