Bản chất thể loại và sự phân loại truyện cổ tích trên cơ sở tư liệu truyện cổ tích việt nam và cămpuchia

.BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC TổNG HỢP HÀ NỘI

CHIÊNG XOM AN

BẢN CHẤT THỂ LOẠI VÀ sự PHÂN LOẠI TRUYỆN
CỔ TÍCH TRÊN CO SỎ Tư LIỆU TRUYỆN c ổ TÍCH
VIỆT NAM VÀ CAMPUCHIA
■

■

a

II

VĂN HỌC DÂN GIAN
50407

LUẬN ÁN P H Ó TIỄN Aĩ KIIOA

Tập thể cán bộ hướng dẫn :

nọc NGỮ VẦN

PGS - PTS VÕ QUANG NHƠN
PGS - PTS LÊ CHÍ QUẾ
t

ụ

C

-li

: 1

r -

1

HÀ NỘI - 1995

V'
mm

r.’V r

TSỹH5?&';ĩi!7;íi7iV;-..\r':

1

Mã sô"

:

■

Ó"'*

Chuyên ngành

■


MÒ ĐẦU
T r u y ệ n
điíỌc

C ổ

nil it'll

linh

su ố t

tru y ệ n

t h ê

b i ế t

lích

kiìònii

t r o 1111

l ó i

đòi

im ưòi

m ộ i

sự

l ẽ

m i l

n h ữ

Iiliíìt.

m ỗi

clù

II h i m II
V è

co n

bộc

th ế

U t ' 1’

imtùii.

]ộ t|u;i

ntụíòi

d ọ c.

nay,

n h iêu

Vr i 11 đ ề

)n;ií

CÙM

líiiic,

m à

còn

sánt;

lì ó

N h ữ ni:

tri

kế,

p h i í t

t h ậ m

ciiii

t h ì i n h

C ố

lícli

t r i é n

c h o

c h i

tích

ký

liímg

c h u y ê n

n u

T ru y cii

n i Ị ư ò i .

tliế

CÍ 1 Ú ý

d ỏ

đ u ọ c

C u

m ộ t

t()A

giá

c ; ‘n

; ì n h

trị

xúc

h t '1

tác

sức

dim

uian

s á n t i

l u n g

tlũìm

niỉhệ

h ấ p

m ỹ

cùa

thuẠ t

cùa

cliìn

đối

või

n u l l i ê 11 c ư u .

c u ố n

đ ộ

h ệ

cu ộ c

cổ

H o n

vì

lit

d ọc

n u lí t i i n i í l i c ,
n h à

til'll

s i ê u

cùn

n i i ì m l i

l Ịí u

riOnu

k h ắ p

n l ũ í n u :

c ư ò n i ĩ ,

à'n

khoỉi
c ứ u

cù a

hoc

tru y ệ n

k h ắ p

t r u y ệ n

c ổ

c ri t í c h

n ă m

điì

c h â u .

t í c h { h ê

lôi

C h ín h

Iiiói

d ã

đ ạ t

l a n .

mill

n l i ũ n t ỉ

n h à

i m h i ê n

l ỏ n

có

tli;ì|),

(.lổn

trfim

hi

d â n

d â n

l ộ c

d ề I I

Iiili.

c ó

t ộ c

d;ì

t h ê

T ù

I l i u m II d â n

h i ệ n

đ ; i l

Iríy

n ; i y

I tì ĩ

l i i m

c h i

t r ì n h

t ự

c ò n

d ộ

h à o

tộc
đ ộ

V ã 11

v ê

cò n

ỏ

trình

t l í i m

c h ụ c

m i n h

k h o

liiniĩ

r ự c

r õ ,

t r u y ệ n

m ìn h .

T ạ i V j ệ t N;im, C a m |uiclii;i. nil it'll l u y ế n tậ|) t ru y ện C ổ tích đã
d ư ọ c
vẫn

XI I r í t
cliưa

n h i ê u

Đíìy

Klii

lán

b a o

d â n

lii

cĩm tỉ

b;'in.

tìm
tìm

cẠn

q u á t

t ộ c

m ô ỉ

T u y

ít

thiệt
liiểu

fliay

linộc

nliiênl

đ u ọ c

iiiiLíòi,

tliòi

cái

c h o

lõn

tru y ệ n
c;ìi

hếl

m ọ i
đ ế n

v;1 n

I1 J I V ,

I/Ill) c; ì

CY) t k - l i

riènií

chm iii

c ô 111» t á c

củíi

t ’ I I : I 1n ã i

d ê
v ; ì n

c h ư a

tộc.

dó,

Iimlòi.

c ũ 11II

n h u n lĩ h i ê n

loại.T r u y ệ n

đ ư Ọ c

CỈHI

ý

cứ u
cổ

c h i n s ’

tích
m ứ c .

nKíic.

d â n

tội/

tâ m

c ũ ;I t h ể

l i ỉ i i ( j ; ‘í t

m ỗ i

clâii

sư u

h a o

c;ìi

C;ìc

líiò

i/lum u

nliíi

klion

Iihìi

im liiên

t ' ũ ;I i/;uh o e

lấl

t.lfm

cứu
tộc

ik": l â m


tói vấn đê này vii díì tùim CÕIĨLI bri Iihữim con số lliố nụ kÊ, ntiĩiniĩ
vấn đê lý 113011 chill II kinli ngạc.
V i ệ c x;ìc đị n h h ;I n chất tliê loại tie lừ dỏ ph:ìlì loịii tru yện C ổ tích

trên L'ci sỏ truyện Cố tích Việt Níini - C';i111|UICIlia CŨÍI cluìnu tôi sẽ
là một sự cụ thể lioiì việc imliiên cứu truyện ( Yi tích theo p lulling
luíón ií trên.

I. Lý tin ch ọ n đỏ tài:
Q u a CÍÌC c ô n g t r ì n h i m l i i ê n CÍÍII vê t r u y ệ n ( Y ì l í c l i , c l i ú n i í t ô i n h ậ n
t h ấ y c ó h i i i v ấ n dè k l i o n h ọ c l ò n l l n í ò i m n o i l ê n l ỉ ư ọ c c á c I i l i à n ụ l i i ê n

c ứu q u a n t â m . D ó là c á c v ; i n d t ’ :

+ Bàn chất thê loại truyện cổ tích.
+ Phân loại truyện cồ tích.
D â V lá niũi nu khiíi cạ nil kliDíi hục tuy kh ác nhíiu, n lusn II thực sự

có liên qu;in ell fit chẽ vói nlian. r á i niiy l;i tién đê C’ ho c;ii kia. Vrí 11
đê thú nlifit nốu cluí;i dưọc niài quyết thciù dáim lất yếu sẽ thin đến
sự hè l a c c ù a v ấ n etc t i ế p t h e o . N o i c h u n lí, sự b â t d ô n t i ( r o n g ý k i ế n
c ù a c á c n h à i m hi lĩ II c ứu k h i t i m l ì i ủ u t r u y ệ n n' i t í c h t ù t r u ó c đ ế n n a y

chù yêu XIIrít phút tií chỏ mui nuưói liêu có những c á ch h iế u riêrm
vO b;ìn chất cù:i lliL1’ loại Iiiiy. D;ìy cũIIu lii nuu yéi ì n h â n (.lẫn tiến

nhữ nu t|ii;m niệm |)hiìn ln;ii khác nh;ui. Dã đến lúc c;ìn phải nhìn
nhíìn lại cànụ nil it'll ciìiig tốt ý kiên CÙÍ1 các nhà khoa hoc triióc đây
đế pliál

h i ệ n r;i c;ìi uì lìi h í ìn c h r í l d í c l i t h ự c CÌIÍI t h ể l o í i i , từ đ ó d i

đ ế n p l i i ì n l o ị i i t r u y ệ n c ố t í c h . H o f i c l;i t r ê n C(1 s ỏ c ;ì c k i ẽ t i p h â n l o ạ i
c ó t h ê t ì m h i e LI m ộ t C i ì d i k ỹ CÍIIIII h o n h à n c h ấ t c ù a l o ạ i t r u y ệ n n à y.

T u v nhiên, dây líi một cũ 11lí việc liêt sức: l(\n. khó có (lit? thục hiện
đưọc 1r I )nli một h;-m I II 0 n i'lii phó l i r n si. T h õ n u C|II;i IIÍŨÍMLÍ liu’ liệu


thu thập dư Ọc iro ne niíiy Mil 111 LỊIIÍI. ví- (/0 b;'m. cluing Ini chì dám áp
thum ki n h nghiệm c II;I c á c Iiliii n g h iê n CIIII trưõc soi roi và o dó

nhằm hiểu thêm kho tMim truyện n i tích cùa lì:ii drill tộc vun có mối
q 11nil hệ mỳt thiél này.
I í . N g u ồ n tài l iệ u :
1. Về phiPin l á c p h ẩ m : Dối Víli truyện cố tích Việt Nam. chúng tôi

sử dụniĩ ỉiâu hết nlũintỉ I IIvê’n tập SIÍII líiin từ truóc đến nay. Nluiniz
chù yếu nhất v;ìn là nlũiim tập N.’U'li đưọr xuất híìn từ s;m năm 19 30 .
n g h ĩ (I líi từ SÍ11I OIOI1 " Tr uy ện cố nưiH' Nam" CÌIÍ1 Nguyễn Víìn Nííọc.
Một số vãn hàn ihtỌc viết bí um chừ Mán tl;ì đưỌc phiên Am, chú
t h í c h c ũ i m là đ ố i t ư ọ i m ciiíi l u ậ n á n . D ố i v ó i n m i y ẽ n h à n . c h ú n g t ỏ i

khôrni đọc ttưọc. Ch line tòi tin rằim,

CÍÌC

tác Iiià klii dịch thuật ilíì

hão đàm đuck' nội (.luim 0Ì1;1 nmivêii l;ic.
C ò n các lỉii liệu truyện L'ố lích Việt N II111 dn ngnòi Ph áp sưu tầm
đuọc viết bằnii liếnu Ph;i|i. cluing tòi chủ yếu cĩiniĩ chi cliiỌc tiếp xúc
qua các hùn dịch.
D ố i vói truyện cd tích C a m p u c h i ; i , tình hình thực sự khó khăn.
T r o n lĩ mấy chục nfmi qua. Xíì hội CiiniỊHichiii có nhiêu biến độníỉ lón
VÊ ch in h trị. V i ệ c imhiên C'ứ11 khoa line xã hội và nhân văn nói
cluing, vi ệc sưu t a ni, null ĨO II cú II Huyệ n cố tích C íin i|u ic lii; i nói I iênii
có thể nói lã khôniĩ í;im điíỌc: h;i() nhiêu. Do dó, cluìntí tôi. mặc dù
đã cố lĩílniĩ vẽ C a m pill’ll ill nhiên I Tin Iiludm vẫn klin có thể niíliiên
cứu trực liế p điíỌc vói 11lũi 111» vãn hint in hằnu tiếng K l i m e r xuất hàn
trưóc năm ] 9 7 9 . CIÚIIIÍI tôi chù yếu khíìo sát nỉnìnií truyện do ntíUÒi
Phíìp slí 11 liìm nhu các cuốn: " N lu ìn u truyện cổ l u l l C a m p u c h i; ) cluíii

dtíỌL’ b i ế t t i ế n " c ủ a h a i t á c m';i F . M i i r t i n i v à S . B e r i i : ư d d o n h ã XIIríI


-

4-

hfin Milis on N e u v c rill h;mh, Piliis l (M6 : "T r uy ệ n CO C a m p u c h i i i " do
G . H . M o N o d u h i nliii xufi t h a i l R o s s a i d rill h à n h n í í m ì () 2 2 t ạ i Pf i r i s ;

"Vfm hoc c.n c LI íI nmíõi K h m e r " c Ù;1 p. Sillily xufit linn năm 1991 tại
Paris.,,

Nluìiiu t;ic phfim trên lí fill tlfiy dfi dược một số tác gi;ì V iệ t Nam
dịch, tuyên chọn VÌI bố suntỉ tliêni Iilui CÍÌC cuốn : " T r u y ệ n thân kỷ õ
xú Ă im co " CÌKI Di nh văn Dịnli (nhìi XIIrít hàn V H D T Mà Nội 1990 ),
"T uy ê n tập văn học C a m p u c li ia " cùa Vũ Tuyết Loan (nliii xuất híin
Vă n học. Hà Nội 1986), " Tr uy ện cn C n n iỊ iii ch ia cùa Nguyển Ki m
Liên (nil à XII rít hãn V;ìn It (lá, Hà Nội 1^X 4 )...
Nỏi cliunii, niuìiiỉí truyện cố tícli K Inner đuợc sưu tcìm trực tiếp
vã viết hằng liếng Việt nlui cù;i tác líià Lê I h m n g là khôntí có
nhiêu.
2 . Vê plum lý lu An:

Do việc nghiên cứu truyện C(‘i lích d;ì điíỌc tí Ạt r;i từ kh;ì SIÍIII nên
đ;ì xuiít

hiện Ìihữnií nhà klio;i Ỉ1ỌC nni liếim. IIhLíIIII cónti trình

nghiên cúII đồ sộ. T uy nhiên, vi imuồn tài liệu dưọc in bíing tiếniĩ

nuóc nựoài còn lì ạ n chê, vì trìnli độ nunại ngữ CÒI1 non kém, chúniỉ
tôi chIí;i có điOu kiện thíini kliào trực tiếp nmivên bíìn được. VẾ co
hàn, cliii 11lí tói elìỉ tiếp xúc điíỌc vcii 11hữntĩ h;ìn dịch, Iihữnu lòi trích
dẫn,

lỉiiíi

tliiệu,-lốnti

kết

trong

c;k' Siìcli

niĩhién

t:ứu.

nluìng

hàn

luận

án cùii c;ìc tác tiií’t như C lm Xi iiì n D iê n , Lê C h i Ouế, T r i m Đ úc
Ngôn. Nguyền X u â n Kính... Dù vậy, clúmiỉ lôi v;ìn luôn xem dó lit
Iilùínu k ir n thũc chuẩn, nlũínu tĩii liệu có lin h chất kinli diếu.
C h ú n g túi hét sức (rân trọim các (.‘ónu trình Ill’ l l i 0 n cứu truyện cổ
tích cùii i/;ic liU’ gi;i niỉưòi ViỌl

lì 11ti II h lí liíii LZi ;’i 11 LI c II; t c;if I'hiiyt '11


-

r,-

tiia t r o u t : nliữiiL; I i ăm hụt' l;Ị|) t ạ i kho ; i N m ì v ă n t r i í ó n i í ilịii l i n e T o i m
h ọ Ị) H à

N ội.

C Y r- l ã i

1 ĩ ộ 11 n à y

có

thê

cliiii

ra

líìm

nifiy

dạnti :

- D;nm nuliiOn cứu cinivOi! d’í' (in cliiiniỉ linặc ì i ê n ii)
- D ịii m uiiìo trìn h của h;ii tru ónii dại hoc T r in u liỌp VÍI dại hục
Sư phiiin.
- D ạ n i i lòi

- Di.iniỉ
Nliìíim

niói thiệu t m n i : c;'ic t ậ p SIÍII t f i m.

bill Ill'lliêII cứu trên ciic tạp chi cliIiyê 11 Iiuánli.
till I iộ u Iiìiy chú nu lôi dà tỉ hi ó phiìn till! mục.

I I I . p hưdnịỉ |)liii |) II fĩ li iêII cứu :
V i ệ c x;ìc địn h híMi chríl I ho' I <>ỉ I i và phím loili truyện cố tích

là

một trnnu Iilũíim v;ìn dê lòn và phức tạp đanii đưọc tìm tòi, khám
pliiì tiếp til ò ViỌt N;im cũnu; như tlu‘ Iiiói. D(1 cluííi có sự tlulniỉ
n h ấ t vê r a n l i í i i ó i I h ê l o ạ i , n ê n ý k i ế n c ủ ; i c á c n l i ì i k h o a h ọ c vê c ác
d r i l l l i i ệ u d ặ c t r i í n u C'ù;I t r u y Ọ n f('i t í ch, p h ; i m vi c ù; i c;íc h i ế n t h ể cổ
t i cl i c ỏ n k h ; ì c n l i u u , t h ậ m i:hi ( l ố i 10 p Iihiiii.

- T u y việc imhÍL‘ 11 cứu. mili thiệu truyộn CO líc h lfui 11; 1y đ;ì phố
hiến trên thê uiói. nliiíim ỏ Vit’ 1 N:im, nhất líi ( ’ iim p u r h ia . dó vẫn l;i
một khoa

học mói I1Ù-. Thi inl i tựu IÓI1 Iilnìt cũii cA li;ii míík' troim

mấy chục

năm Iiini d fly
sách Ill'll it'll cúII cluiyên dt‘ hài bán Iilui "S(1 hộ tìm hiếu n lũi [111 vấn
đè CÙÍI truyện cổ Ill'll qua In iy ộ n T;'im (Ynn", "Ou;i việc imhièn cúII
các chinh lừ rièniỉ trmm một số tr u yị ’ 11 co tích" cũ;i nim D in h Cỉia
K l i í ì n h . 11:1V " T r u y ệ n cố l íc h i h m i c on mắt nliii kli nu học" CÙÍI ônu

C h u XuAn D iê n là kh nnu cn nhiêu. V ì vậy, vit'c lliực hiện lit? tãi
luận án của ch LÌIIli tôi uặp I'fit IIh i e II klin klifin.

c';i t h nil'll' t| uyOI (-■11;I ell IIII ii tôi chù veil hil'ii liiỌn Ò fill- 111fit s;m:


1. T h ố n g kũ cà nu n hit'll ciiim lôi. fiing rộny rãi ciing tốt, mọi ý

kiến cùa c;ic t;ìc Iiià ni;'i diêu kiỌit v;ì khà nănu chí) phép liên quan
tói hai vfin đ ê . Biìn diíít llió’ loại vã phíìn loại Iru yệ n cổ tích. S;iu
d ó . c h ọ n l ọ c r;i n h ĩ i n t i V ki c i i c o h à n . s i ì p x ế p t ' l ú u m ỉ:ii t l i e o m ộ t hệ

tluiim dò lluiậ n liệ‘ 11 hon cho việc so sánh, dối chiếu. T r ẽ n C(1 NÕ này
mói cỏ thể phát hiện r;> nliĩnm nét đ;ii đón tỉ, tiếu tỉ Ị, mói có thể
hiếu dtìnt: ni iii y ín nhân ci’i;i sự kh;íc hiệt tro nu; qiinn niệm CÙM các
nlià khoa học vê hai vấn ct'í> VLí;I liêu.
2. T m n i ĩ q u á

trinh

pliiìii tích, t l i ú i m

tô i cố nắrni n h ậ n d i ệ n hàn

ehíit thế lo;ũ tlựí! trên c;ìc đfK’ điếm tlii pháp. VẠn dụmi pluíOnu
pháp so Siình loại hình lịch sứ tlế nhm nhận truyện cố tích theo cà
h;ii c h i r u : Sự biiín tliiũn c ũ;I nỏ troim lịch sù, dfit nỏ tron li sự dối
tlioịii vói các dân tộc khác đế t hriy điK.H' nét cluiim cùa C|LIi luật s;íim
till) niíhệ tluiật, dồntỊ lliòi cĩmiỉ ihfiy đưọc nét riêniỉ CÙÍ1 truyện cố
tích V iệ t Nam - O i m p u c h i a .
3 . T r ê n co sò nlìữnii vfin (tê lý I u 0 11 đ;ì đúc kết dưọc, ch ú ne tôi áp

dụIILĩ VÍIO việc niỉliiên cứu truyện cồ ticli V iệ t Nam (lìi ndi tòi sinh
r;i VÌ1 lt>n lên) VÌI truvỌ-n cn lích C ; i 111pucliia (lã dfin tộc. I;| máu thịt
cùa tôi). T r u y ệ n â i tích ciiii li;ii d;1 t IHÍÓC !;'i đối tưọnu tôi yêu tliich
và có k 11;ì níìnLí IIIÌIII hílt tliiỌc. T ô i clã ciì lííinti hiểu liiện n li íì m ỉ suy
niihĩ CÌIÍI m i n h v;'io nội tlmm CÙÍI h;'|II lnẠn án Iiíiy.

IV. ỉ) óng góp củ 11 IIIẠII fin:
I.
dư(.U'

V i ệ c xác định b;in clìiìl thô’ ln;ii v;i pliAn loại H u yệ n t‘(S tích d;ì
nhiêu

nliii

Ii ul i i t ‘ 11 c ứ u

dê

(.'Op

Ọi i í i

qi i í ì

trình

học

tập.

ch úng tỏi nhận thấy, liê ng ò Việt N;im. cũntz có nhiều ý kiến khác
nhau v

một hệ tlulim, một l i i n h lự Iiliííl ilịnh (hofk: llúii ui;in, hoặc triíóng
ph á i) dè til đó di tiến ụiái t hích nmiyt-n 11lui 11 sự kh;U: hiệt íiiữíi các
nhà klioa học, UÚỊ1 11hân dịnh vị vấn đè, him chn Víìn <-lề trò nên rõ
làniỉ, khúc chiết Ikìii trưór 111rí I e;ìc nliii nuhién cứu. I I v vọniĩ riìnií
b;m luận ;ÌI1 nãy sO có ích cho viỌr uiiitiu di.iy tn m iĩ n h <1 trifling, c Cl Iì lĩ
như (fit cà nlũínii ;ii qiiim lâm lõi Iriiyện (Yỉ licli cỏ một cái nhìn
khái quát. lổn li thế Vt‘ Iho loại n «1V.
2.

T r ê n tinh tliíìn học 10 J> có kê tliừíi. c lúm lí tôi cĩiniĩ tluì dua ni

một vìii ý kiến riêniĩ về hàn chíìt thế hụii cũntỉ lìliư phân hicii cho
phù họp vói tình h ì n h cố li ch Việt N;iin - C'a m p II c h i a . V ó i motm

mỏi diíii cluiyên n 1Zã 11h cố tích line li;ii nưóc đạt đu Ọc nhiều thành
tựu mói, t;ìc Iỉi;’i lu;ìn iín 11ãy hếl sức trôim cliì> sụ chi bàu của CÍÌC
cluiyén I»i;i.
C u ố i cinm, chúIIli lôi xin chím th.inh cám tin sự luíónu (J;ìn, giúp
dfi tận tinh cùa c;U' thfiy V(ì Oiiiiniĩ Nhon, Bùi Duy T à n . Kiêu Tlni
Hoạ ch. Drum Víìn Lmm, LO C h í Quế, Niĩiiyễn X u fill Ki nh và nhiêu

11lí lí òi kliíic.


- 8-

CHƯONG I
T Ì N I I 1I Ì NI I N C i l l l H N c ử u RÀN C I I Á T
TI I rĩ L OA I V À S ư IMIÁN L OẠ I T R U Y Ệ N c ồ T Í C H

Đã từ kli;ì lâu, các nh<1 nghiên cứu điiu có cluiim ý kiến </lu> ríìim
việc \;'ic dịIIlì h;ìn chill VÌI định niíhiii liuyỌii cố tích sẽ lii tiên ctê
ch inh trnniỉ côIIli tác phân chia thế loại r;t thánh nhím lí hộ pliẠn
nhỏ. N hie II II Lĩ lí ò i dã hò ru kh;i nil it’ ll lâm SIÍC dế lim hiếu Vein dê
này. V ậ y m;i thực lê. cho tlcn I1Í1V. ciìu liiii "truyện t'ổ tích lii IIÌ" v;ì 11
clniíi có lòi l í i i dáp n;i() khá đĩ tì) thế chíiỊ) nhộn diíỌc. T ìn li hìnli
trên dã Ííiìy nên Iihũnti phúc tạp kliòim nhỏ clid các nhà kho;i học
khi muốn luiịicli tlịnl) ph;i 111 vi cho tiíim hit'll thê cổ ticli.
NhiỌm vụ chinh củ;i chúnu tói troim cluíOnụ n;ty l:i liệ lliốniỉ hóa
một cách lữ(iniz đối đầy dù nlũmi: qiiiin niệm vè hán ch.1t Vã tình
hình

phím

loại

triiyỌn

crí

(it'll

l r i ‘ 11 l l ũ ‘

ưiói.

Việt

N;im

vù

C ii m p u c h ia . Qiiii búc tr;mli c Ilium đó. mọi imtíòi I'd thể hình dll nu
điíỌc niỉuyĩ‘ 11 nlinn tịii sao nhiêu Iilià imliiOn cữu lại (.0 nlũíim fill'll
liiêti khòiiu nhu nliiui vt' car bit'll llù' ciS tích, lý do nim d;ì dần đến
niũíim pl ninng pháp phân loại kli;u- nliiiu. tliíini chí dối lập nhau.
A - MộL sô q u a n n i ệ m c h í n h vê c á c dấu l ì i ệ n (tặc t n i n g c ủ a

1I II vện cổ t íc h :
Nói chung, Hu yệ n cố tích I;i một ilòi lưỌiiíĩ Iiiĩhiẽn CÚII lia diện.
Đứniỉ ò nóc độ náo umíòi t;i (.’ lìnii t ú 1 lù; tiếp Cíìn cliíỌc lìhử 11lĩ vấn
di' lõi cốt nh:1( f 11;I thr loại.

- í>-

Đ iêu

tit-

lãm

nlũnm tác

fill)

c l i i ' m i i ta

hán

khoăn

lii

im;iv

tro n g

hỉìn

thân

có cĩnm 1|UÌU1 di lì’111 plifm loai lai híit đôim Vl'ii IIlum

troim viị-c X;'ic định các drill liiộu dạc- trưrni cho truyện cố tích.
C h ắ n iĩ lụm . n hiều

nliìi

n t i h i ê n c ứ LI V i ệ t

N;im

th u ò n u coi

hàn chất

c ù a t r u y ệ n c ố t í c h l;i s ự t ậ p h o p h ệ t h ô n i ĩ CMC d ặ c đ i ể m . T r o n g khi

itõ, đt- phân biột ir uyệ n co tích vói các tliê loịti truyện kê’ dân lỉiíin
kliiìc, c;U’ Iilià klioa line Iiưõt: nuoíii nhiêu khi chi c;ìn cứ (ì một drill
hiệu h;iy một tính chíìt tiêu biểu não cló.
T r u y ệ n cổ tích có nlũíniỉ biểu hiện hết sức phức tạp. B;ìn thân nó

1Ì1 sự tốm: hú;i nhiêu dặc điểm cù;i loại hình truyện kể tlfm tíiíin nói
chung. V i ệ c hoạch dỊnh chí) thế loại này một phỉiin vi riênti hiệt I;"|
công việt: tực kỳ phức tạp. Đê trà lòi đưọc Ciìu liùi "truyện cố tích là
ựì", CÍÌC tác giá nil óc imoìii tluiòim r:ìt chú V đến khía cạnh "truyện
cố tích dược xây tlựniỉ bòi phương pháp Iiíio". T h e o họ, dể phát hiện
ctuọc bàn chất đích thực cùa truyện cổ tích, khòniỉ thể tìm nó bên
n i ĩ o à i l ĩ n h v ự c lì ĩ 11h t l u ì c t h ê ì o . ii .

T r o n t i khi do. tại Việ t Niim, lù nli ũ im n;ìm 1950 trỏ về sa 11. nh iêu

nhà rmhiêii cứu C|II;In niệm dối iưọim mõ 1;'| CĨKI truyện cổ tích là
khíìc vói các lcụii truyện kể khác. Dế xác định tlưọc dặc tnni íĩ chí)
truyện cổ tích cĩìn chú trọng đặc biệt liến c;ìc lĩnh vực nội duniĩ, đê
lài mil the hiại pliiìn á nil...
D u ổ i đíiy 111 một số hệ thốniĩ các quíin niệm về hàn ch rít cùa
truyện co tích.
/. Q u a n n i ệ m r r l í n h c ô i ( r u y ệ n :
Níỉay từ khi truyện Cí'i lích điicH’ imliiên cứu nhu lii một đối tuợim
CÙÍI klin;i học, thì v;ìn đè cốt truyện d;ì dưỌc kliiì nhiều tác nià tịiĩíin


- 10-

tám. V à n c u ố i thê ll oại v ă n h ọ c dân HK1I1 IIÌIO c ó C|UÍ mô cot t r u y ệ n hnì i n c hi nh nluí

truyện cố tich. T r o i m quá trình J0 11 luận. Ôim tí ã so sánh cốt truyện
cù;i b;i lliè loại C ố tích, truyện T ò n uifm, Timiiiz sĩ ca vói nhím.
Tlit‘ 1) ônií. 1r LIvệ 11 Tôn nián và Tr á rm sì c;i tuy cũim niíinụ lính cốt
truyện nhưng kiiônu diù vã phúc t;ip nliií cốt truyện CY) tích.
Nlutnii có lẽ, c ;i c k lì í a cạnh cùa cốt truyện chỉ thực sự đuợc tìm
hiểu một Liìch đ;ìy dii b;ìt đàu từ K . V . T s i x t ò p và X . G . L a d u c h ỉ n . Khi
so sánh c;U' Ioịiì truyện kế chill uiiin vói nhiui X . G . L a d u c h i n nhận
thấy: V a i Irò cốt truyện ỏ nhữim thê loỊii khíìc nliíiu là không như
nhau. Nếu nhu ó T r ã n i ỉ si c;i v;'i truyện C n tích, cốt truyện là
phuoniỉ tiện ct> híin dê thê hiện nội đung, thì ò tho ca trữ tinh dán
tzian, C(‘)t trnyệti đó 11II v;ii trò thứ yếu. T á c uiíì tiếp tục nhộn định:
T í n h chill cốt truyện của truyện cổ tích ];i khác vói tính chíit cốt
truyện cù;i T i í ì n i i sĩ ca. Cổt truyện cổ tích thuồng phức tịip, có
nhiều sự kiện, nhiều tinh tiết h(ln. Nén như cnt truyện cổ tích làm

cho imưòi niỉhe d ú i ý vì? Iiluìim diêu kỳ cỉiệLI, thì ò T r á n i i sỉ Cel, cốt
truyện 1ạ i nhằm t hôn lí b;ìo về một sụ kiện nào (.lấy. K. V . T s i x t ó p còn
cho 1'iMig: Trừ truyện co tích r;i, Víìn (.lê cnt truyện tronii các tliể loại
kliíìc khôim đ lí Ọc coi nhu dấu hiệu tiêu hiểu nhất. Bãn thân cốt
truyện cù;i T r á n g sĩ CÍI T r u y ề n thuyết lìi c;ìc hệ thống mỏ. C á c yếu
tố mói rất dể t lì fun nhập và pluì võ c rí LI tạo cốt truyện. C ò n đối vói
truyện cò' licli, lũ’ Ihnnii cối n uy ọ II Lỉiĩí v;ii Irõ d;Ị(/ hiị-l qiiỉin trọnií.
Nó t|iii (.lị nil SỊf sdim còn f I I ;i thế loi.ii. ( ' d l truyện tì tlfiy |;i nhừng hệ
thốniỉ tlóim, inaim línli chát khá ht-n vùntĩ. V i v;)y. ò 1-;U' thê’ ln;ii văn
học dfm LIií 111 khiìc. tinh ứim tíìf Xiìy r;i ni.uili I11Ĩ' lull! so VIÌi truyện


-11-

CO tích. T r u n i ỉ moi cốt truyện cổ tích, một sổ d i i tiếl phụ cú tliê hị
thay tlối qua kliônti Iiiíin. t h õ i lí i :i ]\ do cám hứnii till ill thói CÙÍI nmiói
kể qui định. Đ ố i vói cốt truyện chinh thì không Xíìy ra tĩnh trịiniỉ
dó. K . V . T s i x t ô p kết I LI ẠII văn hán c ù;1 truyện CO tic'll thưònii nil dịnh
hon so vói các V à o nliữim II Ti 111 diìu thè ký 2 0 . việc imhiên cứu những yếu tố nhò
lidii cốl ir u y ệ n đ;ì tlưi.U' dặt r;i. s . T h o m p s o n ( M ĩ ) [ A . I 7 J coi motip
như phân lù dfiu liên tạo nt‘ 11 liệ tliỏim cốt truyện, tạo nên thế niói
h ì n h t ư ọ i m c ố t í c h . N ó c ó c â u t r ú c ỐI 1 t l ị nl i . it c ỏ k h i ’i IIAlìu h i ế n đ ố i .

Mỗi cốt trIIvệII c.cS tích x;ìv tlựim h('li một híIy nliièu ni()ti|), r in h tlặc
(runiĩ c ủ ;I truyện cu lích chù yếu diíỌc hiếu hiện qu;i tnối liên kết
lỊÌĩía c;ìc motip này.
V . l í i . P r ô p lại qiiitn niệm kh:ìc. T h e o ỎI11Ị, mntip chưa pliài lã

Cííc

đ( 5n vị Iilín nhấl. T r m i u qu;'i trình 10 p Infill, ÔIIIỈ cho ríìng 11êLI cứ
phân chia mãi Iiliư vậy Si? lii một độiiíỉ tác tlùia vỏ hổ. T r u n g quá
trinh Xí I c định dạc triínti cho truyện ct*ỉ tích, kliònu nén C|IÚI quan
trọn II lióii vấn (.ro CỐI iruyỌn. mil nên chủ ý nhit-u hon đến c ác h c rí LI

líio cùa h;in tliíìn cốt Huyện do. Ồrm kliắnii đị nh: Nếu ntui cốt
truyện I;'| yếu tổ thuộc vê nội dll 11II, thì CÍUI tiin CŨÍI cốt truyện lại
thuộ c lình vực hình thức. II ì II h 1 hức b;i() n iò cũn lí maim tính chất
híít hiến, CỎI1 nội dunti thi maim tiíili klu’i hiến...[A.«S 4 ].
T ạ i V i ệ l Nam. trưóc d;ìy liììu như chưíi có n lì ã silu tâm. niĩhièn
cứu não coi hệ tlinnu fil l truvỌn Ià liôu chi c;io nhất dinm dê' phân
hiệt truyện cố til’ ll vói Ciìc lliế loại vfni học dãn u;i;in kliiic. H ọ chi
coi dây l;i một Iro ng những dột' die 111 rn m;ít ò nhiêu 11); I ỉ truyện kt;,
dù rằIIy trong b;ìn lliàn mỗi 1hè' liKii lí n h cốt truyỌn cùnii có nlũíim


nét đặc

thù.

CYic ôIIli

Nuuvẻn

Đ(‘ìim C h i

[A.
Nuọc

C n n f A . y ] , Dinli Cìia K h á n l i Ị A . 3 ‘J| l ó nhiều tliểm clumII clni ríiniỊ:
cốt truyện cùa truyện cổ tích lluí òng díì ihlỌc hoán cliinli hỏa.
T r m i i ỉ klii đó, truyền thuyết lại thưòntỉ kliõntĩ có đíìu có đuôi. C;U‘
tác ui:’i trên IẠ|) luẠn: CỐI truyện (■(') tích thuòim dài, plnìc tạp, nhiêu
tình tiết li(in so vói truyện cuòi. truyện ngụ ngôn. T h e o họ, tính
truvền miệng dã tác tlộniỉ m;inli mẽ tíii liình thúc cùa cốt truyện cổ
tích. Đê dẻ nhó, dẻ lưu truyền, cluìniỉ thưõniĩ clưọc cfiu tạc> then
cỉuòng thciim. C á i íỉì xỏy ra trư(k’ kê triíóc, cái íii xày ra s;iu kê sau.
khôntĩ gian ctưọc ITIÓ rộniĩ ũí gạn đến xa.. .
T r o n i ỉ thòi uian lỉììn dây, vấn dê cốt t ru y ện lại tí lí Ọc

nh iều nliíi

niĩhiên cứu qiiiin tâm đến nhu Niiuyén T ấ n Đ ắ c [ A . 17 ], T r â n Đúc
N i i ô n Ị A . (■>()] V ũ Nuọc T h u ò n iỉ [A. lOíi] v;'i tác íĩià trẻ Tãn ii Kim
N u ; ì n [ A . 5 7 ]. H ọ (.hì cỏ nhiều đỏnu ÍIÓỊI t r u n II việc thừ nghiệm nhữnii
Ih í i n h tựu về lý l uận cũ;i IHÍÓC imoài vàu klio tàIIti t ru y ện cổ tích

V iệ t nam - c ; im |m c h i; i.
//■ Oi t a n n jjjm I X lin J l h ấ p dÁlL Lẩ ý LudlỈẨL ỵlú-l t r í c ủ a i n i ỵ ê n

cô tích:
K h ô n lĩ chi ntíóc tmoíii, c á c nhít khoa hục V iệ t
chú ý đến tính cliíìt Iiíty klii niỉhiên cứu truyện cồ

N;im cũnti dặc hiệt
tích.

A . I . N h i k i p h ô r ô p khi SCI Sĩinli mộ 1 số thể [nại truyện kể đfui mail

vói nhau díì di đến kết Infill: Yếu tố C(i b;ìn Illicit. đặc tliù nhất cùa
truyện crì tích hộc lộ ỏ tínli hấp d ẫ n Ị A . N í i - t r lJ 2 , 9 3 ].
V ì C| II ;ì đe c;io v;ii trò CÌIÍI tinh hấp thin, CÌIÍI chúc nã 111* tliíỉm m ĩ,
nên dôi kill A. 1.N h i k i p h ũ r ô p đã Xtiin nhẹ sự tôn t;1i c ù í1 các (.lặc
điếm hav chúc n;ìniz kliiìt- {xin xem tniníỉ 122}.


Síhi này, qiiíin niệm trên, củ a A. I . N h i k i phõrt'1 p LÍ;Ì đưỌc li:ii tác già
N . I . C n i p x ô p vã X . C Ỉ . L i i i ỉ l i i n d i i n plifm IIim khiìc Ịilụic. T h e o họ.
truyện cố lích lìi một thê’ loại tlfic biệt trnniỉ loại hình truyện kể ti AII
uian. Bàn thân mỏi CÍHI chuyện là một C(1 c rí LI hoàn chinh. C h ú c
ii fill li tlifim mi h ;i y chức nfmu sinh lioíit tuy t|u;m Ir o n tí II hun tỉ vần
chi Iã hộ Ị1hẠn lùm cà hệ Ihốnii c:íc cluíc IIill 111 hao lióni cà chức Iiíìim
nhẠii Ihức và chúc nímií lĩii'm dục. C;ìc chúc Míìnti niiy cỏ mối liên liệ
timniĩ hỗ vói nliíiu. C á i n;'iy tạo đ;i cho c :I i kin phiìt triển. T i l t . nhiên,
tronII mỗi nhỏm truyện cố ticli cụ thê. từniỉ cốt truyện cụ tlié. mã
ch úc Iiiìnii này có thẻ đuọc dê cao lum cluíc năng khác. Diêu đó
kliônu có ntĩhĩa, các chức niìnti mantí ý ntĩhĩa thứ yếu sẽ bị triệt tiêu
hoàn toàn: Sự kết hỌ|) nhịp nhàntỉ. uyến ch uy é II trên là một troniỉ
nhũng co sò tíH) nèn sự (.líi (.1<111lĩ. độc đíìti CÌIÍ1 thể loại cố tích nói
chu nu, cù;i túniỉ hiến thể cổ tich nói riêrm. T í n h hấp dẫn (hay chức
niìnu th;ìm mỹ) ciiii truyện crí lích sẽ klìônii còn rmuyên tĩ ĩ á trị nếu
bị tiìch ròi khói các chức nỉing nhận thức và tiiáo d ụ c [ A . S 6 - t r 9 2 , y 3 ].
Cíi N, l,C r; ip xô |) v;i X . Cì .L íii ĩh in c hi n đêu cho rằnu C.U- chúc nìíníỊ
trmm một cốt truyện cổ tích hiHi LIiò cũniỉ cú mối quan hệ nlifin qùa
vói Iih.iu, chim Lí tlnìc đỉly líìn nha LI để đến vói chân lý niihệ tluiật.
Ciì híii t i i c tíiâ đ ê u tlùí;i nl i Ạn. t í n h h;1p d ẫ n k h ò i m c h i c ó ỏ t r u y ệ n c ố

tích, nó coil Xurít hiện vói tân số kh;'i cao ò các thể loiii truyện ké
khác nluí T r u y ề n thuyết. Hu yê n thiKii. T u y nhiên tính hríp iliìn của

h;ii thế loại n;iy chịu sự CỊIIÌ định trực liế p cùii chức năng nhận thúc.
C ò n ò i r u y ộ n crì t í c h , t i n h l i f i p d ; m

hii có m u i liê n

họ c 1101 I'll ĩ* v ó i

L'11ứL' nfmu sinh liOiit Vii 1/hưc 11ÍÌIIụ lỊÌíìn tlỊIt'. C h i n h vi l lù' mà (-’ác
hình UíỌim imliệ I l n ụ i c ù :I T i u y ê n lluivèt. Hu yê n Ihdíii tuy nil hítV


.14-

h o

11 Li ,

k v

VI.

n l u r n i ỉ

l;ii

t h i ê n

v;í i m

SỊÍ

IA i m

I' ll ; i 11

(.'fill

t h i ế t

e l m

c ;ì c

Mini

q u a n lit 1 x;l hội ự if) 11lí nhơ ò I I'll vệ'II CO t ich| A . S f i - t i ' 9 2 .cJ 3 ].

Til ục ra, ng;iy từ thè ký lvfin tie này. T h e o họ. tinh liĩíp dần L-ÌUI truyện cố tích chủ yếu hộc lộ
qu;i các phưonu thức tliẻn til iliic truniĩ chd thê loịii. T r o n i ỉ dó
"nlũínu diều tưòmi tưọniĩ về thê’ li í tí ĩ t h A11 kỳ" diữ vai Irú đặc hiệt
quan troniz. T h e n h;ii õim, nội eluim cốt truyện vốn "khônii có liên
hệ nàn vói nhữniỊ (.liêu kiện cùa dòi snim thực". Nếu cỏ cĩintỉ chỉ lỉiíi
vai t r ô tlii í y ế u , h o à n t o à n k h ỏ n i ỉ c ó k h ả nì i ni ỉ t ; m ríI

s ứ c

CÌIÍI ti'ic pliầm...[A. 14 - t r 2 2 ] .
o

l õi (.’Uố n

I

V i ệ t N;im, tinh híip dẫn cluiii híio lỉió đưọc các nil,] niỉliiên cứu

coi nlui dặc truniỉ tiêu hiếu nliilt cùii thê loại. Điôu đó khônií có
nghĩa họ khôn lĩ tìm hiểu vấn

rùiy một c;ìcli kỹ càng. T lie o ông

Niiuyẻn Đtlim Chi, tính hilp tliìn c ù ;I loiii truyện cổ tích hoanii
đu òm i thưòníi hộc lộ ò sức tuóni! tưỌim plii thưònn, 10 p trim Lĩ ò sụ
Cỉin thiệp CÌIM y ế LI lố kỷ diệu vím mọi chi tiết cù;i cối truyệ n, T m n u
hai li ê u lo;ii cổ tit’ ll thế sự v;i ci‘i lích lịch sù thì linh híìp (l;ìn lại IIâ 11
gũi vciĩ 111 ực tế luin. c Ilium lôi cuốn [luiiòi niỉhe (.Ịiiii nluìntỉ tái đon
hình đị[A.T r á i lại. õng Nmiyẻn Nmii' C ô n khô 111» thím nhạn tính híip clẫn
CÌKI truyện cổ lích tlniộc vê plụim vi hình thức. Nó nằm ò pluíOniỉ
diện nội duniỉ. T l i e o tác izi;ì: "truyện cd tích làm cho niuíòi nu lie
thíly m i n h

r u n i ỉ c à 111, t h í i m t h ú i

tniiU’ tinh

niĩưòi. I r ư ó c

nhữni'

sổ

pliẠn cùa 11IŨH1 lí CO II nuiíòi t i l l nu X;ì hội có g ia i cíí p"[ A . y - 11'I 4 ].
N g u ô i nuliL" như thííy 111111 lì đ õ n n l i ì n i lu 1II v oi lioiin c á n h , nêp
II till ĩ, liiiy lỉiinli i l ộ i m CÙÍI nil fill

v ậ l.


Như Víìy la ông Niíuyẻn Ntỉọc C òn tliì khỉìng định sức híìp dần CÌIÍI

từnu cốt truyện cổ tích dilỌc hiếu hiện C|u;i sự kIì;ì i t|II:'it hóa các
liìnli IKỌiil: cố tích. Cũ im như Ntiuyén Drill u C hi, t;'ic tí ĩ ả nhấn Iiiiiiili
tính ell fit này tron lí truyện cổ tich gíìn uũi vói ilòi sống tlụíc tê litin
nlũínn hin!) linh hão lũi nụ, kỳ vĩ cùii Tliíin thoại.
Ti íd iiỉ i tụ nlmniĩ kh;'ii I|ii;ìt hon hai ý kiến trên hì nh 011 định của
ònií Đ i n h G i a K há n h, T h e o tác lĩià. T h á n thoại liìnli thành, plìáí
trie 11 và suy tán, troim xà hội niíiiyên tliùy. C ù n thể loại cổ tích, vê
cú hàn lại "xiiílt hiện khi chế độ thị tộc tíin I‘íì, du Ọc tlìíiy thê hòi uiíi
đinh riêim lẻ cùa xà hội đà có sự phíìn chúi điìnií cấp". C liin li vì thê
đối tưọniỉ phàn ánh cùa truyện C('i tích tluíòmi dư Ọc hiểu hiện trotm
nhữnii cuộc dấu tra nil

Xí ì

hội mil nội Llmm ciiii nỏ i à những infill

th uẫn cd hãn niữa ntíiíòi vói niỉưòi. V ì nhữntỉ nụ uyên nhfin lịch SỪ
đó nón òim Đ in h Gi;i Kh íìn h d;ì di dến kết luận "Th ím t hoại h ấ p
d ẫ n c l n ì i i u t;i h ằ n ụ n l ũ l i m h ì n h t i íỌnu m ĩ lệ VÌ1 t á o b ạ o về n ộ i d u n i ỉ

chất phác nhưng kv vĩ CÙM sự ticli. T r u y ệ n cổ tích lõi cuốn clúnií: t;i
vào nliũnií nỗi niêm vui khố, vào kliôntí khí dấu tranh cliílnu ciíòim
quyên cùa nhCínií con ntiiíòi hị ;ì|) hức. H;ii thể loịii, hai tinh ciìch,
híii cách tác độnti tiến ý tlìírc thẩm m ỹ " [ A .3 (J - trX7- 8 9 ].
N u o í i i r:i, t m i i i ĩ p h ầ n v i ế t v ề n i ỉ h ệ t h u ậ t c ủ a t r u y ệ n CO t í c h , ô ni :

Đ in h G i a K h á n h dã phAn tích kh;ì kỹ một sổ dặc di ếm dánu cluì ý
k h í ì c . T h e n ô t m , t r u y ệ n c ổ t í c h k h ô i m c h ì k h í i c v ó i c;ìc l o ạ i t r u v ệ n

ké tliìn tiian khác ỏ chỗ có nhiêu tình tiết hon, có kết cấu phức tạp
lidn llíiy hẹ tliốnií nliíìn Víìt pho nu pluì lui 11, mil chù yếu nó dư Ọc hộc
lộ ò p lu m n g pháp tổ chức cốt truyện. T ; k lĩiíì nhi) 11 Ihííy, trniiíỊ hàn
t h í m m ộ t s ố t r u y ệ n c ổ t í c h , c ó n h ì n m c h i t i ế t d u ợ c l ậ p lại n h i ề u liìn


- 1fiVÍ1 ckí Ọc n â n g d â n l ê n c;i v ẻ t i n h ch;*ít vá ý ni ỉ hi ỉ i .

Đ ồnti thòi, ông

cũniỉ rất chú ý đèn sự kết họp tịiĩiii VÍII1 vịìn vói vãn xuôi I r o n II nhiêu
truyện

cổ

lích,

p 11 n Ví'111 v'fin 111<111 ti l i n h

hên vũnu

hon.

Mọi

hiểu

hiện trên, một mặt. phục vụ- itiic lực cho nhu CÌUI truyền miệng,
n h ư n e m ặ t k h ; k \ c l ú u m l à m t í ì n g t h ê m s ú c l i í i p d ẩ n c h o t íì c ph él m.

tạo đíi lúum thú cho nmíòi kế...
/ / / . n h ữ n g q u a n n i ệ m Ví' l í n h c h ũ i h ư c â u :

Có thế nói dây 1.1 lnrỏim tìm tói SÓI11 nh;ìt kè từ khi truyện cố tích
cliUK" nuhiêii cứu như một thể lu;ii vfm h(H‘ dân ỊỊÌ;in dộc l:jp. Tr on i;
côniĩ trình nối tiếng "truyện cổ tích (.lưói con Iiiílt nhã klio;i học" tác
giíì C h u Xu rin Điên có nhắc tiến định niỉhĩíi CÌIÍI ;inh em G r im :
"truyện cfi tích líi nlũíníi truyện đưọc xây dụniỉ nên bằn lĩ tri tuòniỉ

tưọnu niỉliệ íluiật, đặc hiệt là nluìniĩ diều tu (ìn lĩ tưọng VÊ thế giói
thân kỳ, nliĩíiìiĩ Cíìu chuyện khônii có qua n hệ nàn vói nhữniỉ điều
kiện CÙÍI dõi sốniỉ thục vit làm thỏa infill imưòi niílie tlniộc mọi tiìniĩ
lóp xã hội. nu;iy cà dll ho tin h;iy kliôim (ill v;m 11hCfnti điều duọc
imho k c . " [ A . I 4 - 11 22 ] D â y lit đ ị n h imhĩn khói dim l;io til’ ll ill '1 t ill)
h à n lí l o ạ t t | u ; m n i ệ m v ề hí ì n d i f i t Ihí c ấ u cù; i t r u y ệ n c o l í c h SÍIU n à y .

Nội d LI 11tí cùa định imhĩii cỏ 11lum lĩ tíỌi ý bn ích cho các nhà ntĩhiên
cứu trên thế íiiói, nhất 1ã đui vói các n lì à niíhiên cứu Bắc An.
NỂ II như anil c 111 G l i m mói chi chủ yếu đẽ C0p dến tính chất
tưòniỊ tưỌniỉ CĨKI loại truyện cổ tit’ll thiìn kỳ, thì tiến A. 1.N hip hòr ôp.

ÔIÌIỊ ^ni vê LI tố tin còn dược hit’ll hiện cã troni! các sự kiị-11 tliế sụ.
N l i i k i p h õ m p coi: T r u y ệ n cố tích l;i nhữ 111» truyện kê truyền miệnií
lưu hành tronn nhàn d;ìn. có I11ỊK' tlíclỉ IZi;'ii l i i Iitụíòi im lu ’ nỏi dmm
kt; IíIi nhử 11Lĩ sự kiện kh;ìc lluíòiiLĩ (nhữntỉ sụ kiện IlíõIIu UIỌIIU 1/n


-

1

t i n h c h ấ t ( h i m kỳ VÍI t h ế sự) vá m ; m u n h ĩ i t m IU’ 1 đẠc 1r l í I I u; về h ì n h

tluìc c rí LI í;m, VÊ phonu c;ìch thế hiị-nịA. I 4 - 1r 2 5 |.
Kh i imhit‘ 11 cứu riêniỉ thê loại cổ til'll. X . N . A h ê l i;if p I'ftl qiiiin láni
tôi tinh chất hư CÍUI. T n i n i i C|ii;ì trình pliân lích ôrm nhận tiifiv nhiêu
(chứ kliònii phài toìin bộ) truyện cổ tích CÌU()C XAy tlựim hoàn tniìn
thòrm qua sự hịa dặt. Dfiv lit mọt trnnii nluìim C’0 sỏ tạo n£n tínli
dộc đáo cho thể loại[A.tliírni khi phân hiệt tínli chất lui criII cùa (lu yệ n cổ (ích võí sự hư cấu
thí Ọc mô Ịiliỏim từ nliĩnm cái x;ìc thực - cụ tliẻ c ũ ;1 truyền thuyết.
A b ê l i i i e p khfmii định: Có k li á nhicu sự kiện mil truyện cn tích mô t;'i
có

kliíì

năn tỉ đã xảy ra tronu lịclì sử, cuộc s ố

11 Lí.

T ạ i V i ệ t N ; i m , c ũ n i i c ó k h á nil it’ll nh;i m i l l i o n c ú LI đ ê C’0 p đ ế n t í n h

ch fit hư cấu, bịu d ặ t CÌKI truyện cồ tích. T r o n i í I■>h A11 lý Infill. dâu và
cuối bộ Síìch: "kho tàim truyện cố tích V iệ t Nam" tác m’â Ntỉiiyễn
D o in ' C h i í 0 p luận: "kliònu nhu c;ìc 1 ho loại tự sự dân iii;iII khác,
truyện cồ tích cho phép t:U’ Liià CÙÍI nó hị;i (.tfil tữ nhìtniỉ chí tiết nhò
đéi) toim hộ CIÌII diuyỌn. Từ Iiluìnu c;ìi cú lilt’’ xày r;i "u'fm

tliiíM

tlụíc" tiến nhũng Citi "qiiíii díìn, 1hrí 1 kinh" khõim 1lit' x;iy ru troim
CIIỌC s ố n u . T h e o
CƯÒĨ...ỊA.cS -

ÔI11Ĩ, t í n h

chấl

lui c ấ u

n;'iy k h ô i i í i

nh; ì l

thiết

l ỉ ây

tr 1 7 - 2 0 ] ,

Qiiíiii niệm trên c ù í I Nuuyẻn Dốni! C h i có II hit* II điếm ctíìim chú ý,
n ó d i r ọ c n h i ề u n h ã n i ỉ h i ê n c ứ u SÍIU n á y t i ế p l l ui | >há 1 t r i ể n n h ư Đ i n h

Gi;i K h í í n h , Nu uyển Niiọc Côn... Dựa trẽn tinh chất "kliônti cốt ý
lĩiìy cưòi", họ đã tiìch truyện ciíòi ni tliímh một thể loíii dộc lập.
F);ìy l;i imuyên nhân chinh tạo liên sự kluìc hiệl vè 11hlí(111LL pháp


18-

phfm

loại tru y ệ n

c ổ t í c h CÙM c.-ìc ti híi

kho;i

hoc ViỌt

N ; i m v ó i CÍ 1C

nhà khoii hoc IUÍÓC mioiii.
Có lẽ VI Nmiyẻn ĐồnII C h ỉ quiin niệm tính ch fit lu! c;ìu chi là một
tr11nự nỉũíiiiỉ drill hiệu clìIIa phài lí'i đÍH’ trưnií tiêu hiếu nhất cún
truyện cố tích, nên troniỊ quá trình pliân lo,'li, đôi kill" lác Lĩ[A dã Nắp
xếp một số truyện thuộc lliê lcụii khiir vào hộ phfm truyện cổ tích.
Cli ẳn ií hạn như õim đã coi nhiìim truvện kê vê cíìc anh hùng dân tộc
vào thành một nhóm gọi l;i "truyện cổ tích lịch sử". Dây Ià luióng di
không chỉ: nhận dưọc sự tlồnu tình cùa một số nh:i million cứu mà

còn tạo nên nluìim ti iinh cãi kliõnti nhò suốt mấv chục n;l 111 t|im.
V i ệ c khôim thừa nhận tính chất lui Cílu nlnr là h;ìn chíii đích thực
cùa truyện cổ tích khont: chi dién r;i ò Việt Niim. Q ua n niệm nãy
còn xuất hiện ỏ IUÍÓC imoíii. ChiÌniỊ hạn. n li ã null lê 11 cứu nổi tiếim
V . H G u x e p kliônu coi 11nh chilt 111! cfíu là drill hiệu h;'mg đầu dùnti
dể phím hiệt truyện cố tích vói các Ioịiì truyện kể khác. T h e o ỏnií,
dê xác định dưỌc đặc trưnu: cho truyện cổ tich. nên chú ý nhiêu h(in
đ ế n ĩ i l ũ n m n ò i ti u n lĩ xã h ộ i m;'i liiO k í ;Ij ph;Ì!ì mi l l . M ọ i tỉi;ì trị n g l i ệ
t h u ậ t d ặ c tliii đ ê u c h ị u s ự q u i (.lịnh cII;1 t ừ n u h o ; m Ci’m h l ị c h s ử nhrít
d ị n h . Sự k h á c h i ệ t i ỉ i ũ í i CỈÌC p l H f O n i ’ p h á p Si ini ĩ tíìc c h í n h

là hệ t|u;ì

cùa sụ kliíìc hiệt trong từng tliòi kỳ cụ thể.
-1»

*

ĩịi

T r ê n đáy lit bii quan niệm ch inh quán xuyến toím hộ tiên Irì nh
tìm hiể u biin

chrít c ì i i i t r u y ệ n c ổ tích t r ê n t h ê g i ó i c ũ n lĩ I i l u í t ạ i V i Ọ i

Níini. Niíoiii ra, cỏn cỏ mội số IIh 0 11 dịnli kliiíc kliôni: Ịiliãi kliòim
đi'] im c 11ú ý.


• - I !)-

C h iiim

h ạ n . N.Cì . h í i i ỉ í i l u r i t p| A..Sí> -

: r (J2| l ;ú c h o l i n m đ i Ị c t n m t i

đích thực CÌIÍI truyện cố lích tluióiiu ilưọc hiếu liiện ò các hệ tliốnu
h ì n h t ư ọ n i ! . D ( 1 n l i i ì n i i q u i i l ị n l i l i t ’ i m mà n h í m víit t r o n i i t r u y ệ n co

tích nhiều hon, Iiinnu nhiOu tíiìli cách v;i phẩm (-■li A( phức tạp lui II.
Sụ đối lO pv ề tính chíít íiiũ;t h;ii lù’ thốim nliíìn vậi đu lie thế hiện rô
rà 11II. nhíit quán đà pli'A11 nào nói It'll tính dfic thú của truyện co
t i c l i . D ; ì y là d ấ u

tì ĩ ệ LI ít t i i f i y ỏ c á c l l i í

loíii tr u y ệ n

kế khác. T l i e o

N . G . B ; i í i ; i i ư e p , p l i i í m clifit dill) d ư c c ù a m ỏ i h ì n h t i l Ọ n g c ố t í c h đ ê u

chịu sụ qui định cùa liệ tho nu chuc nil nu; mil ill nil tiíỌnỵ đó hiếu
hiện. M ỏi

mẫu n h â n v ạ i đ ô n c ó II lì ũ nu v a i t r ò t ị c h SỪ h ế t s ứ c kliík'

nhau. Nói cách khác, mồi nhân vật cổ tích đêu chill sự ràniỉ buộc
chặt chẽ vói hiện thực đói số 11II, vói I|u;in niệm thấm mỹ của nhân

dà n.
lì - T ì n h h ì n h p h â n lo ạ i t r u y ệ n cổ l í c h t r c n th ế g i ó i , Việt
Nam, C a m p u ch in :
T r u y ệ n cố tích là mội ir on u n li ũ n tí thế IcKii tiêu hiếu nh; 1 t cùa
V íìn

h ọ c t r u y ề n i n i ệ n u d i m tỊÌíi n. I l í i i m t l i i í ký n : i v , n m í ò i t;i d ã h ò nì

k h á n h i ê u c ô nu s ú c SƯIÍ í

111. n u h i è i i c ứu n ó . C ó t l i ê n ú i . h â u h ế t m ọ i

k l i í a Ccinli c ù a t h ê l o ; i i d t '11 d;ì ( t ư ọ c b í m l i ế n . T u y
nay,

vẫn

còn

kliã

nhiêu

vfiii

( 10

cliiiii

lIiíỌc

tíi;ìi

n h iê n , f i l l ) tiến

C|iiyếl

thóii

díìntĩ.

Ch ẳrm liỉ.in như việc phân cliiíi thế ldiii này r;i 1hànlì nluìniỉ bộ plựm
nhò hon nhằm X:ìc lập 1110 1 s <5 dô kho;i học tiện lọi cho các nhà sim
t ầ m . n i í h i t n c ứ u s o Sí ì nl i . d o i c h i ê u .

K h o iì im một lliế kỷ n;iv, việc phàn loại truyện C('i tícl) đfi dư Ọc d;Ịl
r;i. Mỗi Iiliii khoii học 1.1í'II i/n IIIlium luíôim tiOp c;ui cù;i rí0 IILI mình.
M ọ i kiến mYii ill* II cỏ Iilnìim Ciìi Iv mil nmíõi kli;U' kho h;ic bò đuọr .


20-

V ri 11 d ê đ ; í mj kill ý õ (.lây là Iiliíi m i l l i o n CỨLI c ó t h e b n qiiii kl i í a c ạ n h

này, khác, trnn ii h uó c đilìlrm tìm hiế u tru y ệ n cổ tích, n luín iỉ hâu hết

trong số họ đêu ít nhiêu dề cíip tiến vấn ơê phíìn Inại. C ó thê núi
khônự quá rằntí lịch sù niíhiên cúII truyện cố tích dônn thòi cĩiníí là
lịch sù v ấ n đ ê p h â n loại t r u y ệ n c ổ tích.

C á c tác già Ngnyển Đổnti Chi. Nmiyễn Nuục Côn. H o à im Tiến
Tựu, Lê C h í Quê trong nlũínự cùIIli trinh nnhiêii cứu cùa mình dêu
có lư ót qua lịch sử vấn dè phân ln;ii (ruvện cổ tích. Sự thốn 1» kê cùii
họ chù yếu dién ra ỏ ha plumi vi:
+ T ì n h hình phân loiii truyện t:íi tích rủ a niiLiòi Việt (Nm iv é n Đổim
Chi)
+ T ì n h h ìn h p h â n loại truyện cố (íc h L i ê n X ô - V i ệ t N a m ( H o à n e

T iế n Tựu, Lê C h í Q uế)
+ T ì n h hình plifin Ioịiì truyện cu líc h trên thê u i tì í ( C h u Xuíin

Diên)
D o nluìng mục đích imliiêii cửu khác, file tác IỊÌ;'| trên cluiii có
điều kiộn di sâu hon ván váII đê nay. Mọ li;ìu nhu mói chỉ đé cập
đ ế n đ u ọ c m ộ t số p h i í d r m p h á p p h á n

l o ạ i c h í n h , t i ê u hi o’ u e h o m ộ t

tniòim phái, một t|u;m niệm I1ỈIU iló.
D o y ê u c ầ u c ù a d è t à i l i ụ n á n . c h ủ n i i l ô i s ẽ c ố liíitiu t r i n h h ã y VÍÌI1

đề này một c;ìch clii tiết lioii, hệ tlinniỉ h(Hi nil lim ni úp cho tất cà
n h ữ n i i ;ii q u a n t i ì m đ ế n t ì n h h ì n h p l i ã n l o ạ i t r u y ệ n n ì lie'll n ậ p t l u i Ạ 11
lọi khi s o Síính. đ ố i c h i ế u .

I - Tình hình Ị)liân loại truyện cổ lích trên thê íỉiói:
Từ cuối thế kỳ 18 sang hết thế kỷ ị 1), truvộii co tích dil hắt đâu
đ u ọ c t i m h i ế u v ó i t ư c á c h đ ố i l u ọ n i ỉ c ù a kh(Kì h ọ c . T ù ; ui h c m G r i m

'2 1

đến B i ủ l i n x k i , tú O . M i l c dÌMi bô con C r ũ n d í I I cú nhiínii lập luận
kliiì sfiu sãc vè thề loại níiy. H ọ chính lá nlũínii Iitĩiiói dặt nền innng
cho cõng lác niỉhiên CÚII truyện co lích Irên loàn 1lie Lĩi<^i. Nhuim có
lẽ phải tiến A p h a m ix ie p , v;ìn di? phân loụi Iru yệ n cổ tích mỏi duọc
đặt r:i. Ônti dề nu hi chia truyện ro tích r;i lliíinh h:i nlióni:
H - T r u y ệ n cổ tích l l i á n (lii)iii.

h - T r u y ệ n cổ tích r ó tinh chất truvỌn Iiiỉíin
c - T r u y ệ n cố tích loài v ộ l Ị A .14 - l r 3 2 ].
Ciìcli phân loại Irữn ciiii A p l i ; m ; i x í f p 111ặc dù chỉ tó ý ntỉhĩa phác
t h à o n l i ư n i ĩ c ó ý ni ĩ hỉ i i t i ê n d ê clii) các- Iihii c ổ t í cl i l i ne N u a s a u n à y .

T r ê n C<1 sỏ loại (;i), imưói til (Iã x;k' 10p ntMi tiếu loại truyện cổ tích
thân kỳ- c ỏ n lo;ii (h ) thànli truvện co tícli sinh Illicit.
Năm 1^ 0 3 , w . W u n d t dã C'hỉ;I truyện cố tích r;i làm b;i nhỏm:

a - Truyện cổ lie'll (hail thoiii. hoíintĩ clưònu.
b - T r u y ệ n cổ tích sinh vẠi
c - T r u y ệ n co tích hài luíóc
R iê n u dối vói

I i l i õi n ( b ) . (;ic tiiíì cl i i i i r:i t l i í i nl ì h;ii h ộ p h ậ n

Iiliò

lum ihíh:
+ T r u y ệ i i loài vật clích thực
+ T r u y ý n c ổ s u y 11liIIvê 11 l u Ạ n Ị A . 1 4 - 1 f 3 3 j .

Níìm 19 10, (Jự;i trên lý thuyết cu;i K.C’rnn( I SCi.'i - IM3 .Ì). A . A n i t ’
(1867 -

1 9 2 5 ) tliì hệ thố 11 í; liria truyện kt‘; dàn lĩiíin.

trmii: hộ sácli

n ổ i t i ế i m " S á c h (r;i c ử u c á c t y p e t r u y ệ n đ í m Iĩi;in"f A . 14 - t r. ì í i ] . T l t c o

tác già. type truyện lii sụ lặp l;ii một cốt truyện í’5 Iiliiêu tniyị-1) kliiìc
nhiUi. C ó nhìíng type truyỌn m.iim tíIIlì pho hiến, t’ú type truyện
m a n g tính

i l ặ c t h ù c h i {) m ộ t

dàn tộc

hay m ộ t địa

p l u i o n u Iiàt) d ó


m ó i c ó . N(ÍU k h o a n h v i n m đ ị a lý t h ì s ố l u ọ n ụ cá c l y p t - t r u y ệ n lìi c ú
h ạ n . N l u m lĩ n è u

mò

r 0 11tí p l ụ i m vi I ;i t o á n

thế

it'ìi ( h i c o n s ố CÌÍC

type truyện líi cluííi thê I hổn lí ké dư Ọl\ C'hinli vì vẠy mil côniỉ trình
cùa A . A n i e cliì b;i o lĩ ồ 111 nliiíim tvpe truyện c ũ ;i Pliììn U m và một s n ,
dân tộc ch â u  u . Plinn truyện ko I'll fill Á , Phi và M ĩ L;i tinh tuyệt

nhiên kliôniĩ thấy t;ìc m';ì dà độ nu đến.
T r o II li "Sách tni cứu 1/;U- ty|H‘ truyện (lân Lĩ í ;i n ", A . A r n e pliần
nhóm, cláníi sỏ VĨI tóm Ilk.U’ lại chù yru Iron ti 5 cụm 1r 11vệ 11 lón:
1 - T i ' i i y t ’ ii [ o á i v ậ i

2 - N l i ĩ í n u t r u v Ọ n kè' IhỏiiL: 1111f; 111Lĩ
3 - T r u y ệ n v u i v;i t ỉ ií i i (licKii

4 - T r u y ệ n kế then cô 11II I hức (truyện cổ lie’ ll liìy tích, Ir uyệ n cồ
( ícli s;‘i II ch n ỗ i . . . )
5 - G ồ m CÌÍC k i ể u t r u y ự n c ò n l;ii d u í ; i đ ư i k ' p h â n l o ạ i
M ỗ i c ụ m t r u y ệ n l ò n l ại t l ư ọ c p h â n n l i ó m . Ch í ì i i í ỉ h ạ n n l ì ó m

I hao

nồm:
ii - Nlùíim con thú hi>;iii!i đ;ì (IU số I ilốii W)
h - N h ử n i í COI 1 l l i ú Í Ki íi nu elíì v;i ( h ú IHIỎÌ t r n n i i nh:i ( 100- 14(J)

c - N i u íò i v;i nliửníi con I hú I m ,111LI dà ( 150 - l (J 9 )
tl - N l ũ i ĩ i í i c o n t h ú n u ô i t m i i í i n h à ( 2 0 0 - 2 1 9 )

c - Chim (220 - 2 4 9 )
g - Ciì ( 2 5 0 - 274)

h - Nh ím lí con thủ kliík' và n Infill* tin V0 1 ( 275 - 2 9 9 )
N l ũ í i m l ì l i ú n i Iiiiy lí.ii dưi.k- ci ii íì r;i I h í i n l i n h ũ n u h ộ p h ậ n I i l i ò

luin

n ií ĩi . C h ẳ n g l ụ m n h ó m ( í i ) - T r u y ệ n vé Iiliĩíim f o i l ( l u i l i n ; m g tl;ì -

hao II(1111:


f Từ sỏ I - (ì*-) lít niiữnu tniyỌn nói vữ con cáo, (Ini klii là một CÍIII
chó rilim ( Lũ hình ỉ lí tì 11li con lliú lau c;i)
I T ừ Si’) 7 0 - '')'■) l;'i t r u y ệ n v ê C!K' c o n t h ú kh; ì i ' . . . [ A I 4 - tr ] 5 - 3 ]
Trnnii mỗi

nhóm

nil ó ni i y. t;K' tz i :'i l;ú x ế p

Illume cốt

t r u y ệ n đ( í n

tliàn 11li rí t IL' 11 dâu, sau đú l;i Iihữnu cốt truyện phức tạp, hoàn chinh
l u m . Q u ; i v i ệ c l à m n;'iy. d ú m ụ l;i c ó t h e dỗ ciíinti h ì n h d u n í i d ư ọ c q II á

trinh hình Ihãnli vã ph;ìl trie’ll cù;i Uíim type truyện cụ thể.

P h ưo m i p h á p phân loại trên o ì ;i A . A i n e có tíìm ;mh l uíò ng hết
s ứ c s â u r ộ i m t r ô n t o à n t h ê ti i oi . í ) f i v l;i l i ê n đ ê c h o b u ô n g p h A n l oí i i

truyện ké hoặc ro tích (heo các type h;iv motip sau này. T r o n u đỏ
nồi bật

lên

là c á c cũ 11u t r ì n h : " c á c (VỊ)C t r u y ệ n chill u i i i i i C u -

CÙM T . L . H i i n s e n J ' c : u m t y p e

truyện

dfm

lĩiíin

Nhột

Bàn"

của

B;i "
S eiki

(NhỌt);"CYic truyện dân izi;in L;ilvi;i" LÌÍ) K . A r n j s v;i A . M c d u c hiên
soạn...[A . 17 - l r 2 W)].
T r ê n co sò ph ư oi m |)li;ÌỊ> CÌIÍI A . A r n t ' . mỗi nhà khoii học cỏ thê tụ

d i ê u c h i n h lấy m ộ t

c h i đ ẫ n t I l k ' l l h ọ p v ó i k h o tiiniz t r 11vệ 11 kế

củ a đ ị i i p l n í d i m h n f i c (.kill t ộ i ' m i n h .

Tuy II hi Oil, vì có ý đị nh kli;ìi lỊUíil qú;i rộn li
A.Arne

111 ã

CÔI1 L' t rì nh ciiri

chì k h ú n i i t l i n; ì l k h [’>i l i n h cl i fi l stí lưỌi' v à k i n h n i ỉ l i i ệ m c h ù

n i i l i ì a . T i i c Lĩiã h ộ c lộ kli;ì r õ t u U í ỏ i m c h ủ d;i() t ' ủ : 1 I r ư ò n i ĩ p h ; í i dị ; i

lý - lịc:li SỪ coi I'll All A ll là cội n mm n t' ủ :I một liộ tliốnti t ru y ệ n cổ
trên thế líiói. C; k' hình lượnti imliộ t lm ậl điíỌc ônií sắ p x ếp trcine

cônu trình cùa mình chi đi í? II hìnli cho mội truõntĩ cliiìu Âu.
Dti sòm nhím r:i nliửnti liíiii t'lì(? rủ;i A . A r i U ' , s . T h o m p s o n - 111 ộ I

học ui;’i niíiíòi M L m ộ t m01 hiên soạn. chinh lý. hổ SIIIIII thêm cho lụthốnII củii Á . Á a r n c tliìinh "Sill'll tia cửu ci 1c type truvộn díin tĩiiin",