Tư tưởng triết học kinh tế trong tác phẩm lí thuyết về công lí của john rawls luận án TS CNDVBC CNDVLS 5 01 02

^^¡P^^^:xr^7

DÁí HOC QUÓC GSA HÁ N^l
DAI HOC KHOA HOC XÁ HQ\ VÁ NHÁN VÁN

lET HOC KINH T.

TRIÉT HOC

''-. HOI, HAM 2005


A^J
r.i

' 79

DAI HOC QUOC GIA HA NOI
TRUÓNG DAI HOC KHOA HOC XÁ HÓI VÁ NHÁN VÁN

TRAN THAO NGUYÉN

yv^

TÜ TUONG TRIET HOC KINH TE
TRONG TAC PHAM LÍ THUYÉT VE CÓNG LÍ
CÚA JOHN RAWLS
Chuyén nganh :

CNDVBC&CNDVLS

Masó:

5.01.02

LUÁN ÁN TIEN SY TRIÉT HOC

Hiróng dan khoa hoc: - (íS. TS. Lé Hü'u NghTa
_„.._

OAI HOC Q u e .
viA ti.í rooi
TRUNG TÁM THÓNG .'M • ¡nil ; ifw

- PGS. TS. Doán Quang Tho

V-U/ 5?^
Há Nói - Nám 2005


MUC LUC
LÓI CAM DOAN
MÓDAU
1
8
CHUONG 1. JOHN RAWLS VÁ TAC PHAM LÍ THUYÉT VE CÓNG LÍ
L 1. NTiá triét hoc John Rawls vá Lí thuyét vé cóng lí
8
L l . l . Vái nét vé nuóc Mí
8
1.L2. Vé cuóc dai cüa John Rawls

15
LL3. Tac phám Lí thuyét vé cóng lí
23
L2. Nhirng tién dé h' luán cüa Lí thuyét vé cóng h'
25
1.2.1. Chu nghia tu do
25
L2.2. Dao dúc hoc cüa I.Kant
31
L2.3. Chü nghia Vi Igi
39
CHLONG 2. CÓNG LÍ NHU LÁ CÓNG BÁNG - QUAN NIÉM NEN TÁNG
TRONG TU TUÓNG TRIÉT HOC KINH TÉ CÜA JOHN RAWLS
46
46
2.L Triét hoc kinh tévá khái niém cóng báng
2.1.1. Vé khái niém triét hoc kinh té
46
2/1.2. Cóng lí nhu lá cóng báng - mót giá tri
59
2.2. Nhürng van dé phuotig pháp luán vá chuán tac cúa Lí thuyét vé cóng lí
83
2.2.1. Cóng lí nhu lá cóng báng- giái pháp cho tinh trang xung dót giüa cóng bang xá
84
hoi \á hiéu quá kinh te
2.2.2. Hai nguyén tac: Tu" do vá cóng lí - nén móng cüa khc uóc xá hói
88
2.2.3. Van dé quyén phán phói lai
95
2.2.4. Vé vai tro cüa nhá nuóc trong viec thuc hién cóng báng xá hói

103
CHUONG 3. MÓT SO GIÁ TRI VÁ HAN CHE CÜA LÍ THUYÉT VÉ CÓNG LÍ 114
3.1. NhCrng dóng góp cúa Lí thuyét vé cóng \i cho su phát trien h' luán
114
3.1.1 Van dé su dói láp cüa cóng báng xá hói vá cóng báng thü tuc
115
3.1.2. Van de cóng báng xá hói trong phán phói
126
3.1.3. Van dé binh dáng vé ccf hói
136
3-1.4. Van dé binh dáng vé thi truang vá các nguón k/c
142
3.2. Mót só han che cüa Lí thuyét vé cóng lí
151
3-2.1. Nhirng han che vé lí luán
151
3.2.2. Su bat luc trong viéc thuc thi Lí thuyét vé cóng lí a phuang Táy hién nay
162
KÉT LUÁN
167
DANH MUC CÁC CÓNG TRINH KHOA HOC CÓ LIEN QUAN DEN NÓI DUNG
LUÁN ÁN DÁ CÓNG BO
171
TAI LIÉU THAM KHÁO
172
PHU LUC 1. CHÚ GIÁI THUÁT NGÜ(GLOSSARY)
178
182
PHU LUC 2. CÁU CHUYÉN VE VI THAN CÓNG LÍ
PHU LUC 3. DANH MUC CÁC CÓNG TRINH CÜA JOHN RAWLS

184


MODAU

1. Tính cap thiét cüa dé tai
Nói vé yéu cáu dói mói cóng tac nghién ciíu h' luán, trong buói lám viéc
vói Hoi dóng Lí luán Trung ucfng ngáy 29/1/2002, dóng chí Tóng Bí thu Nóng
Diíc Manh chi ro: ''Dói mói vá náng cao chát lugng cóng tac nghién cúu lí
luán, cóng tac giáng dgy lí luán lá dói hói búc xúc cúa Dáng. Cóng tac nghién
cúu lí luán phái gán vc/i su hiéu biét thuc tién Viét Nam vá nhüng van dé mói
cúa thé'giói; tóng ké't thuc tién vá kinh nghiém nghién cúu khoa hoc cüa ta vci
tiép thu có ehgn loe nhüng thánh tiCii nghién cúu khoa hgc cüa nhán logi;
Nhán thúc dún,i^ Chú n,^hTa Mác Lénin vá Tu ticóno, Hó Chí Minh, dón^ thói
nshién cúu dé hiéu thuc chát các hoc thuxé't nooái mác xít" (trích bái Tóng ké't
thirc tién dé phát trien lí luán vá dúng lí luán de huóng dan, cát nghTa nhung
van dé do thijc tién dát ra; Bao Nhán dan só ra ngáy 30/1/2002). Nhung hién
nay cóng tac nghién ciíu lí luán ván ''chua coi trgng viéc nghién cúu các tráo
hai khác" liéu "háu quá lá só dóng can bg lí luán thié'u hiéu biét róng rái vé
kho táng tri thúc cúa loái ngiú/i, do dó khá náng /;/ han che" (Nghi quyét 01,
ngáy 28-3-1992 ciia Bo Chính tri. Ban Cháp hánh Trung uong Dáng Cóng san
Viét Nam khoá VIII). Nhütig quan diém chí dao tren, mót mat da chi ra nhííng
han che' cüa cóng tac nghién ciJu lí luán a nuóc ta, mát khác cüng kháng dinh
viéc nghién ciíu triét hoc phuang Táy lá mót yéu cáu cüa viéc dói mó'i cóng
tac nghién ciJu lí luán.
Thtic té cho tháy, viéc nghién cúu triét hoc phuüng Táy chua duge dáu tu
thíeh dáng nén khi hói nháp vói thé giói chúng ta khóng khói bó ngó, ihiéu tiJ
tin. Yéu cáu mói dói hói viéc tié'p can trié't hoc phuang Táy trong dó có triét
hoc cüa MT can kháeh quan han, manh dan han, dáe biét phái thirc sir cáu thi,
coi mó dé có gáng di sáu váo thijc chát các truang phái tu tuó'ng triét hoc eüa

loái nguai. Phuang Táy phát trien nhanh hcm chúng ta háng trám nám, chác
chán a dó trí tue náy sinh nhiéu diéu kí diéu má chúng ta phái sóng hoá váo
mói có thé tim hiéu, khám phá duge. Nghién cúu triét hoe phuang Táy dói hói
chúng ta tu da bó nhijng dinh kién trong tu duy dé có thé tháu hiéu duge
nhüng cái khác la dói vói chúng ta. Vá tú dó, ta mói mó mang duge kién thúc
nhát lá phát trien duge phuang pháp tu duy, cách tiép can nhüng tri thúc mói
la, mó ra cho ta mót thé giói dáy dü vé trí tué loái nguói. Dó eüng lá cách suy
nghL cách tiép can tíeh eirc dé phát trien nén triét hoe nuóc nhá.
Ngáy nay cách mang Khoa hgc vá cóng nghé dang lám cho nhip diéu
phát trien eüa thé giói dién ra vói mót toe dó ngáy eáng gia táng. Triét hoe
phuang Táy hien dai, dac biet lá các hoe thuyét ra dói váo nüa sau thé ki XX,
dá phán ánh duge quá trinh dáy bien dóng dó eüa thé giói hién dai vói nhüng
thánh tuu, nhüng máu thuán, nghieh lí, phán ánh euóe dáu tranh xá hói dé tim
kié'm nhüng phuang cách ton tai vá phát trien. Vi thé viéc nghién cúu triét hoc
phuang Táy hien dai mgt cách than trong, eij thé, có phé phán tren ca só quan
diém cüa Triét hoe Mác Lénin, sé giúp chúng ta hiéu dáy dü han su phát trien
tri thúc nhán loai, khán^ dinh tính dúm^ dan khoa hoc eüa triét hoc mác xít vá
nhán thúc ngáy eáng dúng lí luán vé con duóng xáy dung CNXH eüa Dáng
Cóng san Viét Nam.
Luán án náy chon John Rawls (1921 - 2002) vá táe phám Lí thuyét vé
cóng lí cüa óng lám dói tugng nghién eúu, bói vi nhá triét hgc háng dáu náy
eüa nuóc MT nám 1971 dá cho xuát bán mót cuón sách eó ten "Lí thuyét vé
cóng If. Trong cuón sách náy Rawls dá dé cap den mót ván dé lí luán phúc
tap nhát, cüng lá mót thuc té nhúe nhói nhát eüa xá hói MT dó lá ván dé cóng
háng xá hói truóc tinh trang bát cóng xá hói gia táng. Nhüng búc xúc vé cóng
báng xá hói lá ván dé khóng riéng cüa nuóc MT, dáy lá ván dé gay go nhát cüa
thé giói hién dai, bai vi cái nhán loai can khóng chi lá mót cuóc sóng vát chát
thuán tuy vói vai tro chúa té cüa dóng tién má lá si; hái hoá cá vé vát chát vá

tinh thán. Cóng báng lá diéu kién tói can thiét dé con nguai duge tir do, hanh
phúc. néu khóng giái quyét duge cóng báng xá hói thi chính xá hói tu bán,
mót xá hgi vón ton tai nhó six bát cóng xá hói, cüng sé khóng thé tiép tue ton
tai vá phát trien. Han nüa, cóng báng con lá ma uóc, lá luang tri cüa nhán loai
tién bó, vi váy táe phám Lí thuyét vé cóng lí dá gáy tiéng vang lón vá nhüng
ván dé duge Rawls dua ra trong táe phám náy dá gáy tranh luán trong giói trié't
hoe phuang Táy suót han 30 nám qua. Chính táe phám Lí thuyét vé cóng lí dá
dua John Rawls lén vi trí háng dáu cüa các nhá triét hgc Mí thé ki XX.
*Tim hiéu tu tuóng triét hgc kinh té trong tac pham Lí thuyét vé cóng lí
cúa John Rawls' lá chü dé nghién eiJii cüa Luán án, nhüng ké't quá nghién
cúu sé góp phán giúp ta hiéu han triét hgc phuang Táy hién dai, hiéu bán chát
lí thuyét eüa J. Rawls, tú dó có thé tiép thu nhüng giá tri vá chi ra nhüng han
che cüa nó dé vugt qua.
2. Tính hinh nghién cúu dé tai
Ra dói dá han 30 nám nay, tren thé giói nguói ta dá có nhiéu cóng trinh
nghién cúu vé John Rawls vá tac phám Lí thuyét vé cóng lí eüa óng. Chúng ta
dé dáng tra cúu vé Rawls trong các tú dién triét hoe, hay trong các sách giáo
khoa nhu cuón Nháp món lí thuyét chính tri hien dgi cüa Norman P. Barry, táe
giá cüa cuón sách náy dá dánh han mót phán dé bán vé lí thuyét eüa Rawls.
Tren hitemet chúng ta eó thé dé dáng tim dgc háng nghin bái viét vá nhüng tu
liéu vé táe giá vá táe phám náy. Trong nghién eúu, nguói ta thuang coi dáy lá
hgc thuyét Trié't hgc dao dúc hay Triét hgc chính tri, nhung su tiép can nó ó
góc dó Triét hgc kinh téÚCi con mó nhat. Tuy váy, các nhá kinh té hgc lai khai
thác \í thuyét eüa Rawls ó góc dg kinh té, cháng thé má óng duge coi nhu mót
táe giá trong Lieh sü các tu tuóng kinh té, lí luán eüa Rawls vé cóng báng xá
hói duge dua váo phán tíeh trong sách giáo khoa Kinh té Vi nió cüa Robert
S.Pindyck vá Daniel L.Rubinfeld...

Dgc giá ó Viét Nam duge biét den John Rawls vá Lí thuyét vé cóng lí cüa
óng qua nhüng giói thieu ngán trong các táe phám dich nhu Lieh sü tu tuóng
kinh r^'táp 2 - Các táe gia duang dgi do Giáo su nguói Pháp A.Gélédan chü
bien (sách dich eüa Nhá Xuát bán Khoa hgc Xá hói nám 1996). Báng nhán
quan kinh té hgc, táe giá cuón sách náy dá dat J. Rawls ó phán cuói eüng eüa
lieh sü tu tuóng kinh té eó lé khóng chi vi sir mói mé vá háp dan eüa lí thuyét,
má con vi nhüng tu tuóng dgc dáo cüa Rawls vé cóng lí nhu lá cóng báng sé lá
stJ ggi mó cho nhüng suy nghT cüa chúng ta vé óng. Giáo su A. Gélédan coi
Rawls nhu dáu ba chám (...) tugng trimg cho cái gach nói cho sir tiép tue eüa
tu tuong kinh té trong tuang lai. Dáng ehú y nüa lá. cuón 'Nám duang dgi" do
NXB Truóng Dáng Trung uang Trung Quóc - Bác Kinh xuát bán nám 2000,
{bán dich cúa Vién Thóng tin khoa hgc - Hgc vién Chính tri Quóc gia Hó Chí
Minh - tháng 6/2001), ó dó, nghién cúu vién Hoáng Hié'n Khói dá dánh cho
Rawls mót vi trí khá quan trgng khi nói vé Chü nghTa tiJ do mói ó phuang Táy
duang dai, óng duge coi lá nguói dá ké thúa tu tuóng cüa các nhá tu tuong lón
nhu John Locke, Montesquieu, J.Rousseau, Thomas Jefferson....(A^d/7i duong
dgi lá ten mót trong nhüng sách nghién cúu bát buóe ó các truang dai hgc ó
Trung quóc hién nay). Diéu náy cho tháy các nhá nghién eúu lí luán cüa
Trung uong Dáng Cóng san Trung Quóc dá nhan tJiáy y nghTa quan trgng eüa
Lí thuyét vé cóng lí cüa J.Rawls.
O nuóc ta, chúng ta ván quan tám dé'n viéc nghién eúu vá day cho sinh
vién các truóng kinh té vé kinh té chính tri hgc, vé lieh sü các hgc thuyét kinh
té', vé kinh té hgc, Trong các giáo trinh eüa các món hgc náy, các tu tuóiig, các
hgc thuyét kinh té thuóng duge phán tíeh duói góc dó kinh té hgc, nhimg con
cái cót lói cüa nó lá trié't hgc kinh té' thi háu nhu chua duge chú y. Cüng phái
nói thém ráng, các lí thuyét kinh té hién nay duge giáng day trong các truang
dai hgc kinh té déu lá lí thuyét eüa kinh té thi truóng ra dói ó phuang Táy, do
dó khái niém triét hgc kinh té có thé sü diing lám cóng CLI nghién eúu lí luán

kinh té duang dai, nhung rát dáng tié'c lá sinh vién cüa chúng ta chua eó duge
cóng cu nhan thúc náy.
Tra Clin tú dién trié't hgc Cambridger (The Cambridger dictionary of
Philosophy) dang duge sü diing róng rái trong cáe truang dai hgc ó Mí, ta tháy
có muc iii philosophy of economics (Triét hgc kinh té") bén canh các miie tú
nhu philosophy

of

education,

philosophy

of

hiology,

philosophy

of

history....\am náy ra trong tói suy nghT: Phuang Táy nói chung vá nuóc MT nói
riéng só dT eó sir phát trien kinh té nhanh chóng vá manh mé eó le phán nao
nhó váo nhüng tu tuóng trié't hgc kinh té thám sáu trong thói quen tu duy cüa
mgi nguói? bói vi néu xem xét triét hgc MT theo lói truyén thóng thi cháng eó
gi dáng ké, khóng thé so vói triét hgc Dúc, triét hgc Pháp. Nhung néu nhin váo
nói dung eüa cáe giáo trinh triét hgc vá tai liéu tham kháo eüa sinh vién các
truang dai hgc ó Mi hién nay ta tháy hg quan tám han den triét hgc trong các
ITnh vire cu thé nhu tren. Nhu váy lá khác vói truyén thóng tu bien cüa phuang

Táy (Continental), chi quan tám den lí thuyét, ít chú y dé'n thirc hánh, thi ó Mí,
nguói ta dá ehú y dé'n vai tro eüa triét hgc dan dát hoat dóng cüa con nguói
trong túng ITnh vire cu thé. Phái cháng dáy eüng lá ea só phuang pháp luán can
thiét cho sinh vién thuóc các chuyén ngánh khác nhau khién cho hg vüng váng
han trong dinh huóng nghién eúu vá trong táe nghiép khi ra truóng?
Nghién cúu vá giáng day vé Triét hgc hién dai ó ta dang lá mgt khó khan
vi chua duge dáu tu dúng múe. Dac biét lá triét hgc eüa chính thói dai chúng
ta thi lai rát mó nhat, vi thé khóng thé cap nhát tri thirc nhán loai trong tinh
hinh búng nó thóng tin vá toan cáu hoá nhu hién nay.
Tóm lai ó nuóc ta cho dé'n nay ván chua có mót cóng trinh trié't hgc nao
nghién cúu vé nhá trié't hgc John Rawls vá Lí thuyét vé cóng lí.
3. Muc dích vá nhiém vu
Mtic dích nghién eúu eüa Luán án lá nghién cúu Lí thuyét vé cóng lí cüa
John Rawls, lám ro ngi dung nhüiig tu ttrong triét hgc kinh té cüa nó, dua tren


quan diém mác xít dé dánh giá hgc thuyét náy, chi ra nhútig giá tri vá han ehé
cüng nhüng khá náng eó thé van diing ó Viét Nam.
NTiiém \Ti:

+ Giói thieu vé John Rawls vá tac phám Lí thuyét vé cóng lí eüa óng
+ Chiíng minh duge khái niém cóng lí nhu lá cóng hang eüa Rawls
(justice as faimess) lá sir thé hien tu tuóng triét hgc kinh té. Lám ró mót só
ván dé phuang pháp luán (methodology) vá chuán táe (nonnaltive) trong Lí
thuyét vé cóng lí.
+ Dánh giá Lí thuyét vé cóng lí, nhán dang nhüng giá tri, han ehé eüa nó.
4. Ca sa lí luán vá phirong pháp nghién cúu
Luán án náy nghién eúu mót lí thuyét triét hgc thuóc Chü nghTa tu do ó
MT, vi thé' dé thiic hién nghién cúu, tói sü dung các khái niém vá các nhóm
phuang pháp luán sau:

- Phuang pháp luán duge sü dung trong nghién ciai Luán án:
+ Hé thó'ng phuang pháp luán trié't hgc mác xít: Các phuang pháp luán
phó bié'n eüa chü nghTa duy vát bien ehiíng vá duy vát lieh sü, dac biét lá
phuong pháp kháeh quan vá bien chúng.
+ Ngoái ra Luán án con sü dung mót só phuang pháp khác nhu: Phuang
pháp phán tíeh. tóng hgp, so sánh, lieh sü vá logie...
- Mót só khái niém triét hgc phuang Táy hién dgi dicgc sü dung trong
nghién cihi: Khái niém Triét hgc kinh té (philosophy of economics); Khái
niém Cóng báng (Justice); Khái niém Binh dáng (Equality)...
5. Dói tugng vá pham vi nghién cúu
Dói tugng nghién cúu cüa Luán án náy lá nhüng tu tuóng triét hgc kinh té
trong táe phám Lí thuyét vé cóng lí cúa John Rawls.


Luán án duge giói han trong pham vi nghién eúu lá mói quan hé giüa
kinh té vói chính tri vá dao dúc cüa thuc tién xá hói MT vá phuang Táy thé ki
XX - eó chú y den truyén thó'ng vá duang dai. Ngoái ra, nghién ciiu cüa Luán
án có hén he vói miic tiéu vá con duóng thiic hién cóng báng xá hói ó nuóc ta
hién nay (giói han trong nhüng luán diém có lien quan den lí thuyét cüa
J.Rawls nhu: ván dé phán phói cóng báng, dám bao sir cóng báng vé ca hói, vé
khá náng thuc hién cóng báng cüa nhüng nguói ít lgi thé nhát, vai tro eüa
Chính phü dé dám bao cóng báng xá hói...).
6. Dóng góp mói vé mat khoa hoc
- Néu ra bán chát cüa tu tuóng trié't hgc kinh té trong Lí thuyét vé cóng lí
eüa Rawds vá y nghTa cüa nó.
- Giói thieu thém mót táe giá cüa Chü nghTa tu do trong triét hgc phuo'ng
Táy hién dai theo quan diém cüa triét hgc Mác- Lénin.
- Dira tren lap truang mác xít dé dánh giá nhám chi ra nhüng giá tri vá
han che trong Lí thuyét vé cóng lí cüa Rawls.
7. Y nghia cüa luán án

- Luán án có thé dúng lám tai lieu tham kháo phue v\i cho viec giáng day
vá nghién ciJu món trié't hgc phircmg Táy hien dai nói chung vá cho sinh vién
các truóng kinh té.
- Nhüng két quá vé phuang pháp nghién eúu cüa luán án sé góp phán váo
viéc dói mói cóng táe nghién cúu lí luán theo tinh thán Nghi quyét 01 eüa Bó
Chính tri, Ban Cháp hánh trung uang Dáng khoá VIII.
8. Két cáu cüa luán án
Ngoái phán Mó dáu, Két luán, Danh muc tai liéu tham kháo vá Phu lite,
luán án góm 3 chuang vói 6 tiét.


CHUONG1
JOHN RAWLS VÁ TAC PHAM LÍ THUYÉT VE CÓNG LÍ
Lí thuyét vé cóng lí lá táe phám ra dói dá han 30 nám, nhung dói vói
dgc giá Viet Nam thi dé'n nay táe phám náy vá tac giá cüa nó ván con xa la.
Phuang pháp luán eüa triét hgc mác xít dói hói chúng ta phái tiép can den lí
thuyé't náy tú nhüng diéu kién ra dói vá tién dé lí luán eüa nó. Nghién cúu vé
nhüng diéu kién lieh sü, kinh té', xá hói cüa nuóc MT sé giúp ta hiéu tai sao lí
thuyé't náy lai ra dói ó MT vá lán theo cái logie nói tai cüa lieh sü triét hgc ta
tháy Lí thuyét vé cóng lí cüa John Rawls lá su ké thúa trié't hgc cüa I.Kant,
Chü nghTa tu do có dién vói Thuyét Khé iróc xá hói vá Thuyét Vi lgi... Dáy lá
su ké thúa có phé phán vá phát trien, do dó, chuang náy cüng sé dánh mót
phán dé nghién ciru vé nhüng tién dé lí luán náy.
1. 1. Nhá triét hoc John Rawls vá Lí thuyét vé cóng lí
1.1.1. Vái nét vé nuóc MT
Nuóc MT duge coi lá mót quóc gia tiéu biéu cho CNTB ó thé ki XX vi ó
dó có mót tóc dó phát trien cao vé kinh té, vé khoa hgc cóng nghé. Nuóc MT
hién dai, nhung nuóc MT con lá mót thue thé xá hói dáy máu thuán. Nuóc MT
thé ki XX có nhüng nhu cáu mói vé lí luán, dac biet lá triét hgc. Nhüng nghién
cúu cüa phán náy nhám tim ra nhüng can cú kháeh quan cho sir ra dói Lí

thuyét vé cóng lí cüa Rawls.
"Nuóc MI rát tré trung", mót nhá lieh sü dá thót lén cáu náy khi mó dáu
cho nhüng binh luán vé lieh sü nuóc MT. Quá thát, khi ehé dó phong kié'n dá
phát trien manh mé ó cháu Au, thi cháu MI ván lá vüng dát chua ai biét den,
Mái den nám 1492, Christophe Colomb mói tim ra cháu MT vá bát dáu cho su
chinh phue mót luc dia mói. SiJ chinh phue muón man náy cüng chính lá su du
nháp phuong thúc san xuát TBCN dá có ó cháu Au sang mót vüng dát con


hoang sa vá dáy húa hen, nó cüng có nghia lá bát dáu mót ton tgi xá hói mói.
Nhüng nguói Anh, nguói Pháp, nguói Táy Ban NTia, nguói Há Lan, nguói
Italia.,, déu tim dé'n cái bó bien phía Dóng hoang vu vói nhüng cüa sóng,
nhüng vinh, nhüng dám láy bi chia cát bói dáy núi Alleghanies hiém tro dé
tién hánh cuóc chinh phiic vá dáy lüi dan nhüng thó dan nguói Indien vé phía
Táy vá tan sát hg, Giüa nhüng ké di xám luge ngáy áy cüng có mót cuóc chay
dua vá canh tranh khóng ngai nghi. Ban dáu nguói Pháp tháng thé khi chié'm
duge cá mót vúng róng lón ó luu vue sóng Mississíppi dé dimg lén ó dó thánh
phó New Orléans. Nhung den giüa thé ki XVIII thi nguói Anh lai tó ra có iru
thé han trong cuóc chay dua vói su chié'm giü vüng Massachuset, Boston vá
New York, theo dó cu dan dóng dúc dan lén, hg déu lá nguói nháp cu chü yéu
tü cháu Au nhung vói mót ty le chénh léeh 1/30 (túc la cú 1 nguói Pháp ra di
khói qué huong duge so vói 30 nguói Anh), diéu náy dá lám cho ngón ngü vá
ván hoá Anh tro thánh thóng tri. Lieh sü ván dan trói vá duóng nhu nuóc MT lá
mién dát húa cho nhüng con nguói khao khát ttr do muón phá bó nhüng thánh
kién xá hgi ván con dé náng ó cháu Au giá coi hay các cháu luc khác lac háu,
khao khát thá súc lám giáu... Nhüng ngirói dan den tú kháp nai tren thé giói dá
lám cho nuóc MI tro thánh mót quóc gia cüa dan nháp cu (Nuóc MI ngáy nay
eó han 260 triéu dan trong dó 1/10 dan duge sinh ra ó nuóc ngoái), lám clio
nuóc MI có mgt nén ván hoá da dang vá da nguyén vé chính tri. Tlié ki XX,
nuóc MI tro thánh nuóc có nén kinh té phát trien sói dgng, vói mót lói sóng

MT dang dua váo súc manh kinh té eüa minh hóng áp dat cho thé giói trong xu
thé toan cáu hoá ngáy nay.
Hé thó'ng kinh té cüa nuóc MI lá he thóng TBCN, Hién pháp MT duge
sogn tháo mót phán dé bao ve quyén só hüu tu nhán vá dua ca che quán ly
thíeh hgp cho nén kinh té ngáy eáng mó róng dita tren só hüu tu nhán vé vón
vá dát dai. Tuy nhién, nén kinh té MI khóng phái lá nén kinh té tu do hoán
háo, dé mác cho tu nhán kinh doanh. Tú thé ki XIX dé'n nay, các chính quyén


lien bang dá luón luón dua ra các chính sách, luát lé quy dinh hoat dóng kinh
doanh. Chính phü MT rát chuóng cáe quy dinh buón bán kinh doanh duge dé
xuát bói các hói dóng, các nhóm chuyén gia, trong khi lai cho phép các
phuang tién san xuát nám trong tay tu nhán chú khóng quóc hüu hoá truc tiép
nhu ó các nuóc cháu Au. Thuc tién cüa nuóc MI cho tháy, su can thiép cüa
Chính phü lien bang váo nén kinh té táng ró rét váo nhüng nám 1930 (hgc
thuyét Keynes). Nhung sau dó, váo thói eüa Tóng thóng F. D. Roosevelt
(1933-1945), thát nghiép tren quy mó lón vá su giám sút trong san xuát dá
buóe óng ta phái dua ra các chính sách kinh té xá hói mói "new deal" nhám
lám giám bót nhüng ánh huóng cüa cuóc dai suy thoái. Chính phü MI ngáy
eáng quan tám han den viec quán ly kinh té', thám chí Tóng thóng Richard
Nixon, nguói cüa Dáng Cóng hoá váo dáu nhüng nám 1970, dá dtra ra mót
loat các bien pháp quán ly giá cá tién luong... dé rói ó ntróc MI lai dáy lén mgt
lán sóng phán líng chóng lai su can thiép dang ngáy eáng mó róng cüa chính
quyén lien bang váo nhüng nám 1980, duói thói Tóng thóng Ronald Reagan,
dü các quy dinh dtra ra déu lá nhüng ván dé chung lien quan dé'n viec bao vé
mói truang, an toan cho nguói tiéu dúng, quyén cóng dan... má theo dó, chính
quyén lien bang tiép tuc chi nhüng khoán tién trg cap rát lón cho các ngánh
cóng nghiép dáe biét. Váo nüa sau cüa thé ki XX, su can thiép váo kinh té cüa
chính quyén lien bang thé hién ró trong su thay dói cáe khoán chi tiéu cüa
chính phü trong dó có mót phán dáng ké düng dé dám bao cho các chuang

trinh phúc lgi nhu bao hiém xá hói, tién huu trí, chám sóc súc khoé... Chính
sách cüa Chính phü MT cho dú dá mót mat cho phép nén kinh té thi trtróng
phát huy hét các nguón luc cüa nuóc Mí, tao ra su thinh vugng cho nuóc MT vá
mót múe sóng cao han cho dan Mí so vói các khu vue khác tren thé giói, mat
khác, dua ra nhüng quy dinh dé quán ly hoat dóng kinh doanh chát che, nhung
ván chua dáp úng duge lgi ích cüa cá cóng dóng vé tóng thé. Vi thé chính phü
MT luón gáp phái su phé phán, chi trích gay gát tú du luán. Tú sau cuóc khüng

10


hoáng dáu lüa nám 1973-1974, eáng ngáy nguói ta eáng nhán tháy ró han su
phii thuóc cüa nén kinh té Mi váo phán con lai cüa thé giói. Dó lá su phu
thuóc váo lugng dáu nháp kháu, lá su bien dóng thát thuóng cüa dóng Dóla, vé
thi phán thuang mai cüa MT tren thi truóng thé giói... Diéu náy dá lám xói
món lóng tin cüa nguói MT váo khá náng tiép tijc mó róng cüa nén kinh té Mi.
NTiu váy, mót mát hg duge chúng kién su phón vinh cüa dát nuóc do két quá
táng truang kinh té manh mé vói múe lam phát tháp vá só viéc lám táng thém,
mát khác, hg cüng phái chúng kién sir thám hut ngán sách vá iháni hiJt thuang
mai ngáy eáng táng, náng suát cüa các ngánh cóng nghiép Mi dá suy giám
tuang dói so vói các nuóc cóng nghiép khác...
Theo dánh giá cüa các nhá nghién cúu, thói ki 1945-1978 cüa thé giói
TBCN nói chung vá nuóc MT nói riéng lá "biróc nháy vgt cüa CNTB" vá lá
"mót strphón vinh dac biét" [1, tr.318]. Thát váy, dáy lá thói ki má su gia táng
vé san xuát cóng nghiép vá thirang mai có mót tóc dó chua túng có trong lieh
sü. Vói dac trung lá su mó róng viéc huy dóng nguói lao dóng váo san xuát, lá
su he thó'ng hoá các phuang pháp tó chúc lao dóng, nén kinh té MT dá có tóc
dó táng truang chung ó ly lé cao trong nhiéu nám lien tuc (ty lé táng truang vé
san xuát cóng nghiép dat 5,6% mói nám, vé trao dói thuang mai dat 7,3% mói
nám)... Nhung trong sir van dóng táng truóng chung áy thi su bát binh dáng xá

hói cüng gia táng nhanh chóng tren quy mó quóc gia vá quóc té. Bói vi, trong
thói ki náy táng triróng kinh té chü yéu dtJa váo ké't quá cüa viéc táng náng
suát lao dóng. Dáy lá su táng náng suát dirgc thuc hién qua cách cirong búc
quá múe lao dóng vói nhiéu hinh thúc khác nhau dan den háu quá: dó lá
nhiüng nguói nóng dan, nguói thg thü cóng, tiéu thuang eáng ngáy eáng phái
phue tüng tu bán mót cách gián tiép vi hg bi kep giüa giá mua vát tu nóng
nghiép, san phám cóng nghiép vá giá bán nóng san. San xuát nóng nghiép
táng nhimg di cüng vói nó lá gánh náng ng nán chóng chát eüa nóng dan; dó
lá lao dóng nü, lao dgng nháp cu, lao dóng da máu... ó trinh dó tháp phái lám

11


viéc theo lói cü, hg phái vát kiét súc má ván khóng thoát khói cánh nghéo,
viec lám có nhung báp bénh, luang tháp, lám thém gió quá múe...tát cá nhüng
tién bg eüa xá hói ván khóng dem lai cho hg eó mót vi trí binh dáng trong xá
hói dan chü áy; dó lá các doanh nghiép nhó ngáy eáng phii thuóc váo doanh
nghiép lón vá cáe cóng ty da quóc gia trong hinh thúc gia cóng san phám hay
chi tié't san phám... nhüng háu quá tren dá nói lén ráng canh tranh tu do khóng
phái lá cách dé phán phói cóng báng vá hiéu quá các nguón liJc.
Nhiüng buóe tién vé tií dóng hoá dá lám thay dói tính chát cüa lao dóng.
Thay vi mét mói vé thé chát lá nhüng eáng tháng vé thán kinh, lá su dan diéu
cüa nhüng thao táe bám nút... vá dáng sau dó lá nguy ca thát nghiép luón rinh
ráp nguói cóng nhán. Váy lá viéc giái phóng con nguói khói su náng nhgc cüa
lao dóng ca báp lai quáng váo hg su náng nhgc khác con khüng khiép hon vá
thé lá con ngtrói ván tiép tuc bi tha hoá trong diéu kién phát trien cüa khoa hgc
vá cóng nghé san xuát hién dai. Thém váo dó lá su phu thuóc cüa nguói tiéu
dúng váo tu bán do su táng nhanh cüa xá hói tiéu düng dua tren tin dimg; ó
nhiém mói truóng do táng nhanh san xuát cóng nghiép má nguói dáu tién phái
chiu thiét hai lá nóng dan vá ngu dan- nhüng nguói má san xuát cüa hg truc

tiép gán vói mói truóng tu nhién....Tliém nüa lá cuóc chién tranh xám luge
Viét Nam dá lám cho nuóc MT bi sa láy vá phong tráo phán dói chién tranh
dién ra róng kháp váo nhüng nám dáu tháp ki 70.
Mót só dan chúng tren dáy cho tháy, nhüng bát cóng xá hói dang gám
nhám nuóc MI túng ngáy, túng gió. Su háo nhoáng cüa xá hói phón vinli vói
nhüng vát dung dát tién, nhá ó mua báng tién trá góp, nhüng chuyén du lieh
xa... khóng giái thíeh duge tai sao mgt cóng nhán luyen thép ó MI dá búc xúc
tu hói "Dám váo móm ai mói duge chú? Nguói ta khóng thé dám va móm mót
he thóng!" [1, tr. 323]. Quá lá bát cóng nhu mót can bénh trám kha cüa xá hói,
lúe ám i, lúe búng lén báng các cuóc dáu tranh chóng nghéo dói, dáu tranh dói
chính phü bao hg nóng san, dáu tranh cüa phu nü, cüa nhüng nguói MT da den

12


dói quyén binh dáng, biéu tinh chóng chién tranh... Trong sir phát trien vugt
bác cüa chü nghia tu bán thé giói váo nhüng nám 70 thé ki XX thi dúng dáu lá
Mí. Nguói ta tính duge san lugng cóng nghiép cüa Hoa Ki chié'm 1/3 san
lugng cüa thé giói, nhung ó dó có 30 triéu nguói nghéo chiém 1/5 dan só vá
10% nguói giáu nhát nuóc MI có thu nháp gáp 29 lán thu nháp cüa 10% só
nguói nghéo nhát. Nhu váy su phát trien kinh té tu bán chü nghia dá dé ra vá
duy tri su bát binh dáng truóc hét vá can bán nhát lá bát binh dáng vé kinh té,
kéo theo dó lá sir bát binh dáng trong các táng lóp dan cu - str phán biét giáu
nghéo, bát binh dáng giói, phán biét chüng t ó c . trong xá hói Hoa Ki có su
phán táng hét súc sáu sác. Táng lóp tren cüng cüa xá hói lá bgn dáu só tai
chính lien he triic tiép vói giai cap lánh dao chi phói toan bó xá hói MI vá thé
lá nhüng bát cóng xá hgi duge bao vé báng luát pháp lám cho xá hgi MT. nhán
dan Mi eáng khao khát cóng báng. Lí thuyét vé cóng lí cüa Rawls dá ra dói
trong hoán cánh dó vá nhu lá su phán ánh nhu cáu cüa xá hói tu bán hién dai
trong quá trinh toan cáu hoá. Su phát trien cüa xá hói áy dang dói hói giai eá'p

tu san nám chính quyén phái duy tri ó mót liéu lugng thíeh hgp phúc lgi xá
hói. Tren thtrc té, xá hói tu bán dü lá xá hói dan chü hay nén kinh té xá hói má
dién hinh lá các nuóc Bác Au truóc khi "chién tranh lanh" két thúc hoac lá các
mó hinh xá hói ó Pháp, Anh... thi nguói ta dá déu tính den viéc can vá có thé
duy tri ó mót múe dó nao dó phúc lgi vá cóng báng xá hói, Song thói ki phát
trien phón thinh cüa CNTB gán 35 nám (45-70) dá khóng con nüa, ca cáu
kinh té xá hói, ca cáu chính tri, dia chính dang tren dá chuyén tiép dói thay,
khüng hoáng kinh té to, nhó, dái ngán dang quay tro lai, phát trien kinh té tro
nén báp bénh, táng truóng kinh té có phán giám sút... Do dó, dáy cüng lá thói
ki các nhá nghién cúu, các ca quan chuyén món, các trtróng dai hgc ó các
nuóc tién tién dac biét lá MI táp trung nghién cúu dé tim ra nhüng khái niém
mói, phuang pháp mói, chién luge mói, duóng lói chính sách mói hóng cúu
chüa, chuyén dich ca cáu nhám mó duóng cho các nhá tu bán lón bé, cáe cóng

13


ty xuyén quóc gia, cóng ty tám ca vúa vá nhó tié'p tiic lám án, duy tri tíeh lüy
TBCN vó'n lá muc tiéu sóng con cüa CNTB.
Cóng báng vá bát cóng, binh dáng, ttr do lá ván dé eüa quá khú, hién tai
vá tuang lai. Cüng vói thói gian, nó dá túng lá nói trán tro cüa cáe nhá triét
hgc trong lieh sü vá ngáy nay nó ván dang lám dau dáu nhá lí luán phuang
Táy. Bói vi, dú nhüng có gáng cüa "cáe nhá kinh té hgc nghién cúu str táng
truóng vá xáy dtmg thánh mó hinh, hoac theo quan diém cüa Keynes báng
cách chuyén sir can báng giüa tiét kiém vá dáu tu thánh can báng dóng; hoac
theo quan diém Tan Có dién báng cách he thó'ng hoá nhüng lien he giüa san
phám vá các nhán tó cüa san xuát...; hay nhu P. Samuelson tuyén bó nám 1971
ráng: Ki nguyén Háu Keynes dem lai nhüng phuang tién cho mót dirong lói
tién te vá thué, cho phép tao súc mua can thiét dé tránh khói khüng hoáng..."
[1, tr.325], tlii thuc té den cuói nhüng nám 1970, khüng hoáng cüa CNTB vá

nuóc Mí nói riéng dá xáy ra vói mót chuói he quá khóng thé kiém soát, khóng
thé diéu khién nói: Khüng hoáng cüa dóng dóla khién nó phái tách khói váng
lám cho Hiép uóc Bretton Woods bi phá san (1971); khüng hoáng dáu lüa
1973... Nuóc MT cüa giai cap tu san muón lám bá chü thé giói, nhtmg bi sa láy
trong chién tranh Viét Nam, trong khüng hoáng vé kinh té- xá hgi dang bói rói
lo áu. Nuóc MI vói khát vgng ttr do vá cóng báng cüa nhán dan yéu hoá binh
vá tién bó dáy búc xúc vá phán nó... Trong Lí thuyét vé cóng lí, John Rawls
muón di tim mót phuang cách giái thíeh bán chát xá hói vá dua ra co só lí luán
cho các giái pháp dé giái quyét nhüng búc bói dó. Táe phám cüa óng truóc hét
lá sir phán ánh sáu xa eái thue té khóng thé che dáu nói eüa xá hgi Mi duang
thói dó lá bát cóng, bát binh dáng ngáy eáng gia táng, sii phát trien xá hói luón
di kém vói vói su gia táng cüa bát cóng, bát binh dáng. Vói nhüng phán tíeh
sáu sác, Rawls cüng chi ra ráng máu thuán giüa chính tri vá kinh té trong nén
dan chü tu san dang lá tro ngai lón nhát cho sir phát trien cüa chính ehé dg tu
bán. Mat khác, vé lí luán, xáy dimg Lí thuyé't vé cóng lí, Rawls muón di tim

14


cái chung nhát dé giái quyét nhüng máu thuán cüa xá hói duang thói, tao ra sir
dóng thuán xá hgi vá huóng cá nhán vuan tói tu do. Dáy lá diéu má duóng nhu
các lí thuyé't kinh té hgc dá tó ra bát liJc.
Nhá trié't hgc John Rawls dá sóm nám bát duge máu thuán vó'n có cüa xá
hói Mí nói riéng vá cüng lá cüa chü nghia tu bán hién dai, dó lá máu thuán
giüa giai eá'p vói cá nhán, giüa cá nhán vói nhau, giüa quyén só Ihích vá lira
ehgn cá nhán trong các loai kinh té thi truóng ó cáe nuóc tu bán phát trien;
máu thuán giüa lgi ích cá nhán vá lgi ích cóng cóng trong diéu kién khu vue
nhá nuóc vá cóng cóng ngáy eáng thu hep lai ó MT vá các nuóc Táy Áu (nay lá
EU) dang trong quá trinh tu do hoá vá quóc té hoá tü cuói nhüng nám 1960 tro
di. Chính vi thé, nám 1971, khi John Rawls hoán thánh vá cho ra mát cuón

sách náy ó MI, chi \ái nám sau nó tro thánh cuón sách nói tiéng nhát ó
phuong Táy vé triét hgc chính tri. Chü dé cüa cuón sách náy dá duge tháo luán
ó nhiéu eugc hói tháo khoa hgc trong vá ngoái nuóc MI vá cüng dé lai nhüng
dáu án sáu sác trong tám trí ban dgc xa gán.
1.1.2. Vé cuóc doi cúa John Rawls
John Rawls (1921-2002), óng lá con trai thú cüa mót gia dinh trí thúc
giáu có, theo Thanh giáo vá rát eó né nép. Gia dinh óng dá dinh cu láu dói ó
Baltimore, Maryland, Hoa Ki.
Cha óng, óng William Lee Rawls, mae dú khóng duge theo hgc ngánh
luát nhung vói náng luc vá tri thúc cüa minh óng ta dá tro thánh luát su khá
nói tié'ng vé tai chính - thué dóng thói lá chuyén gia vé pháp luát. Vé thái dó
chính tri, óng con lá nguói üng hó cho thü linh Dáng Dan chü ó Maryland khi
dó lá óng Albert Ritchie.
Me eüa Rawls lá mót phir nü trí thúc. Bá tham gia tíeh cuc váo hoat dóng
cüa thé ehé chính tri dan chü ó dia phuang, üng hó phong tráo dáu tranh dói
các quyén, nhát lá quyén báu cü cüa phu nü dang lén cao ó thói ki nhüng nám


dáu thé ki XX. Nhán cách cao thugng vá t&i lóng nhán háu eüa bá dá ánh
huóng sáu sác dé'n nguói con trai thú hai cüa minh lá John Rawls.
Thüa thié'u thói Rawls duge hgc ó truang Kent, dáy lá mót nhánh cüa
truóng dai hgc tóng hgp Princeton, New Jersey. Chién tranh thé giói lán thú
hai búng nó khi óng dang lá sinh vién nám thú nhát. Hói dó nhüng xung dót
vá khóng khi xá hói duóng nhu bao truóc tát cá, tuói tré say mé vá nhiét tinh
khién Rawls háo húng tham gia hoat dóng chính tri chung vá dac biét lá cüng
tü dó óng bát dáu quan tám den các nguyén táe eüa cóng lí quóc té dé lí giái
nhüng bié'n dóng xá hói duang thói.
Sau khi hgc xong nám thú nhát, nám 1943, Rawls tham gia quán dói Hoa
Ki. Ong tijng lá lính bó binh dóng ó New Guinea, rói ó Philippines. Khi MT
ném hai quá bom nguyén tü xuóng Hiroshima vá Nagazaki - Nhát Bán váo

tháng 8 nám 1945 thi óng dang ó Thái Binh Duong, su kién náy dá dé lai dáu
án sáu sác trong tám trí eüa óng, dé 50 nám sau, óng có viét mót doan lén án
hánh dóng náy, dó lá lán duy nhát cüa Rawls có thái dó chóng lai mót su kién
chính tri cu thé, con phán lón óng giü vüng quan diém chính tri eüa minh
trong nhüng phé phán mang tính lí luán trúu tugng.
Sau chién tranh, Rawls tro vé Princeton tiép tuc hgc dai hgc. Tót nghiép
dai hgc óng duge giü lai truóng. O Princeton, óng vúa da)' hgc vüa lám nghién
eúu sinh, nám 1950 óng dá bao vé thánh cóng luán án nhan dé "Su nghién ciru
nhüng nén táng cúa nhán thüe dgo dúc" (A Study in the Grounds of Ethical
Knowledge) vá duge nhán hgc vi Tién si Triét hgc. Trong luán án, óng dá có y
tuóng vé phuang pháp Can bang suy nghT (reflective equilibrium), nhung khi
dó ó Princeton, nguói ta khóng dé y den tu tuong mói mé náy. Mái den nám
1955, cüng ó MI, cuón sách "Su kién, Hu cáu vá Tién doán" (Fact, Fiction and
Foreeast)cüa Nelson Goodman, óng náy cüng néu ra thuát ngü reflective
equilibrium vá nguói ta coi dáy lá siJ lí giái khó hiéu vé phuang pháp quy nap.
Nám 1971, Lí thuyét vé cóng lí cüa Rawls ra dói mói lám ró ráng quan niém

16


náy nhu mót phuang pháp triét hgc. Cüng vi thé trong các tú dién triét hgc,
miic tú náy có thé cho Goodman lá nguói dáu tién dua ra quan niém Can bang
suy nghT.
Sau mót thói gian day hgc ó Princeton, Rawls den Oxford, chí mót thói
gian rát ngán lá mót nám, nhung ó dáy óng duge gáp ga H. L.A. Hart (19071992) nhá triét hgc phán tíeh, Isaiah Berlin (1909-) vá Stuart Newton
Hampshire (1914-), tu tuóng cüa nhüng giáo su náy dá có ánh huóng lón den
Rawls vá trong cuóc sóng hg eung dá khích le, giúp da Rawls rát nhiéu trong
viéc tiép tiic sáng tao.
Nguói MT thíeh di chuyén, trong mót xá hói náng dóng, dó lá nhu cáu
chung, Rawls cüng váy. Nám 1953 óng chuyén den Dai hgc Tóng hgp Comell

thuóc bang New York dé giáng day trié't hgc duói qu}én Max Black vá
Nomian Malcolm tai mót khoa tót nhát vé phán tíeh phuang Dóng ó NTi lúe
báy gió. Mói truang mói dá tao diéu kién cho Rawls \'üng váng han trong
nghé day hgc vá tiép tuc phát trien nghién cúu cüa minh.
Tú ngáy ó Oxford, Rawls dá bát dáu hinh thánh quan niém vé Vi thé khai
thuy, nhung y tuóng dó chi thuc su dinh hinh khi óng nghl ra Büe man khóng
biét vá sau dó các ké't quá nghién cúu duge trinh báy trong mót bái bao có ánh
huóng lón nhan dé Cóng lí nhu lá cóng báng váo nám 1957. Cho den khi 37
tuói Rawls cüng mói chi có vái ba bái bao dáng rái rác tren các tap chí nghién
cúu. Vói bán tính riit ré, thán trgng, lai ít nói cho nén den dáu nám 1960, háu
nhu óng ván chua ló dién trong giói triét hgc MT.
Nám 1960, 39 tuói, óng duge bó nhiém Giáo su ó Hgc vién Cóng nghé
Massachusetts (MIT) rói hai nám sau (1962) óng vé lám viéc ó Havard, 1970
óng duge bó nhiém lá giáo su cüa Dai hgc Havard vá Comell. Tú dáy Rawls
bát dáu duge thúa nhan nhu mót cá nhán uu tú vói nhüng danh hiéu vá vi trí vé
hgc thúc, óng eáng duge kinh trgng han bói phong cách cüa "Mót con nguói
hoá nhá, diu dáng, khiém ton, dúc dó, gián di"- theo lói nhán xét eüa các giáo
OAI HOC G U O r . GiA HA NOI
TRUNG TÁM THÓNG ^IN IHU VIÉN

17

V-U/5'?^


su, các dóng nghiép vé óng; con các sinh \dén có may man duge hgc óng thi
nói ráng, dó lá "Mót nguói tháy cao thugng, uyén bác, su eó mat cüa óng
trong các giáng duóng dai hgc dá lám sáng ngói ánh mát cüa cáe sinh vién ",
Váo nám 1971, óng cho xuát bán Lí thuyét vé cóng lí, cuón sách dá thirc
sir gáy bát ngó cho giói \i luán MT vá phuang Táy nói chung. Hg binh luán

ráng "Rawls lá nguái dá lám hói sinh triét hgc dgo dúc vá lám tré lgi Chú
nglúa tu do". Mac dú cuón sách dá gáy nhiéu tranh luán vói nhiéu y kié'n trái
ngugc nhau, nhung ngáy nay, Lí thuyé't vé cóng lí dá tro thánh cuón sách gói
dáu cüa các sinh vién ngánh trié't hgc, chính tri vá luát ó phuang Táy. Cüng vi
thé, tu tuong cüa John Rawls dá eó ánh huóng dé'n nhiéu théhé, dac biét lá thé
he tré lón lén sau cuóc khüng hoáng dáu lüa nám 1973, sau chién tranh Viét
Nam - mót thé hé má nguói ta ván nghl ráng hg thó a vói chính tri, chi chay
theo nhüng muc dích vát chát tám thuóng, nhung con só 300.000 bán dá bán
duge (chi riéng ó MI) cüa mót cuón sách trié't hgc dá nói lén tát cá. Nám 1971
cuón sách duge xuát bán lán dáu, vá lien tié'p các nám sau dó 1972, 1973 nó
duge tai bán vá tú dó den nay ván á\xac in di in lai rát nhiéu lán dé dáp úng
nhu cáu eüa dgc giá Mi.
Vói táe phám Lí thuyé't vé cóng lí, chính Rawls cüng rát ngae nhién truóc
thánh cóng cüa nó, Thuc váy, khóng ai có khá náng du bao truóc táe dóng cüa
mót cuón sách 10 nám sau khi ra dói, váy má dói vói táe phám náy 30 nám
sau ván duge tai bán. Ngoái ra nhüng án phám dac biet vói thu miie John
Rawls dá có han 2000 bái, nhüng tranh luán vé Cóng lí nhu lá cóng háng, vé
Vi thé khói thuy, vé Can bang suy nghT, vé Phán phói cóng bang... han 30 nám
dá trói qua nhung dáy ván lá nhüng chü dé thu hút dóng dáo cáe nhá lí luán
thé giói quan tám. Tren Internet háng ngáy ván xuát hién nhüng bái viét vé các
ván dé tren. Tú sau ngáy óng mát, 24/11/2002 den nay, trang web mang lén
óng, muc tú John Rawls ván tiép tiic dáy lén vi nhüng nghién eúu, nhüng bái
binh luán mói.,. Ó phuang Táy hién nay, chúng ta khó tim tháy mót cuón sách


nao vé trié't hgc chính tri lai khóng nói den ten John Rawls, ngay cá các giáo
su triét hgc nuóc ngoái dé'n Viét Nam, má tói dá duge tiép xúc ó khoa Trié't
hgc Dai hgc Khoa hgc xá hói vá Nhán ván nhu Trán Ván Doán (Dái Loan);
Áu Duang Kha (Trung Quóc); Thám Thanh Tóng (Canadá)... khi duge hói vé
John Rawls cüng nói ngay den tac phám nói tiéng eüa óng vá hg déu báy tó su

khám phiic, kinh trgng.
Trong khoa hgc J, Rawls tó ra lá nguói kién dinh vá eó láp truóng rát ró
ráng, các dóng nghiép cüa óng dá nói ráng "Tói tim tháy, tói cám tháy ó John
(Jack) cái gi dó rát cúng rán vá rát ró ráng"; ráng "Ong lá con nguói ó mót tám
phát trien han nguói vé dao dúc vá xá hói, vá mót su té nhi cüng han nguói";
hay "Dó lá mót nhán sT ó bác cao", Dáng chú y lá có rát nhiéu hgc tro xuát sác
cüa Rawds lá phii nü, trong só hgc có Christine Korsgaard ó Harvard, Onora
ONeill, Hiéu truóng Truang Newnham CoUege, Cambridge; Reith giáng vién
dai hgc... Duóng nhu nhüng nguói phu nü vón chiu nhiéu bát cóng xá hói nhát
nén hg tim tháy trong lí thuyét eüa Rawls sir chia sé, su dóng cám vá khát
khao duge giái phóng cüa minh!
Nói den John Rawls, nguói ta con khám phiic óng bói nhán cách vá bán
linh cüa mót nguói lám khoa hgc chán chính. Sinh thói óng phái húng chiu
nhüng trán bút chién khóng ngai nghi trong suót máy chiie nám, ngay tú khi
bái bao dáu tién (1957) eüa óng vói nhüng y tuóng ban dáu Cóng lí nhu lá
cóng bang cho dé'n mái sau náy. Tren các sách bao nói den quan diém eüa
Rawls thi luón có su dói chiéu vói Noziek, Brian Barry, Dworkin.., hg vúa lá
ban, NÚa lá dóng nghiép eüa nhau ó Havard, cúng lá nhüng nhá triét hgc nói
tié'ng nhung có quan diém dói láp nhau vá Rawls dá kién quyét bao vé láp
truang cüa minh, nhung vói mót thái dó khiém nhuong tiép thu nhüng phé
phán dó mót cách chán thánh. Trong lói tira cho lán xuát bán dáu tién 1971
ón2 viét:

19


Tói dá nhán duge nhiéu nhán xét quy giá cüng nhu nhüng ggi y
dánh cho nhüng süa dói dói vói bán tháo náy tüphía Lessnoffvá

Noziek;

nhiúig dóng góp náy dá giúp tói tiét kiém rát nhiéu thói gian vá lám cho
cuón sách hoán thién han. Tói dgc biét biét an Noziek vi su giúp da, vá
eó vü bát tan váo nhícng giai dogn cuói. Thát dáng tié'c tói dá khóng thé
giái quyét duge hét nhüng phé phán má tói nhán duge vá tói rát y thúc vé
nhüng sai sót con ton tai, nhung trü nhüng khoáng cách vé khóng gian,
lóng bié't an cüa tói lá vó han dói vói tát cá nhüng su giúp dá má tói dá
nhán duge tü truóc déh gió.136, tr.xxi]
Bá't cháp nhüng khó khan vá su cóng kích, khóng thoá man vói thánh
cóng cüa Lí thuyé't vé cóng lí, Rawls tiép tiic lám nhüng diéu tót dep nhát cho
lí luán cüa Chü nghia tu do vá cho viéc truyén bá nó thóng qua giáng day cho
các thé' he sinh vién.
Rawls cháng bao gió nói vé minh vá háu nhu khóng bao gió óng dóng y
cho nguói ta phóng van minh, nhung váo giüa nám 1990, Patrick Nuttgens,
mót dóng nghiép vi lóng kinh trgng Rawls vá eüng vi su dé nghi cüa rát nhiéu
bé ban, hgc tro cüa Rawls, dá có gáng viét duge tiéu sü cüa John Rawls, dáy lá
tai liéu quan trgng cho nhüng nguói nghién cúu vé óng sau náy,
Nám 1993, óng cho xuát bán cuón sách thú hai: Chú nglúa tu do chính
tri, dáy lá tap hgp nhüng nghién cúu, nhüng suy ngám lai cüa óng tú sau cuón
Lí thuxé't vé cóng lí. Chü dé chính cüa táe phám náy lien quan den viéc chi ra
su khác biét cüa chú nghTa tuda vói tu cách lá triét hgc cüa cuóc sóng vói chú
nglúa tu do nhu lá niém tin han hep vé chính tri. Chú nglúa tu do có ca só
truyén thó'ng cüa nó lá siJ bao vé cho quyén tir do vá binh dáng dua tren mót
só tién dé vé quyén tu nhién cüa con nguói vá mót cuóc sóng tót dep - John
StuartMill lá mót vi du, láp luán ráng, chi eó su kháo sát cuóc sóng lá nhüng
dánh giá smh dóng vá su bien hg cho quyén tu do lá có y nghia góp phán bao
dám nhüng diéu kién cüa chính cuóc sóng. Truóc su de dga vé hinh thúc náy

20

cüa Chü nghia tir do, Rawls cho ráng, nhüng ai muón loai bó tu do vé quyén tu
nhién eüa con nguói, vé cuóc sóng tót dep chính lá sir loai bó nhüng nguyén
táe tir do chính tri.
Trong nhüng bái vié't cuói dói, Rawls dá dua ra mót só luu y mói trong
lieh sü tu tuóng tu do, trong khuón khó cüa chú nghTa tu do nhu lá nhüng tin
diéu chính tri há khác- mót lói kéu ggi trong dó khóng phái lá nhüng tranh cái
vé Chúa, dao dúc hay con nguói, nhung sé lám mát dan di su nhán nhugng, sir
vó tu, tính luang thién, tính mmh bach, su ton trgng lán nhau. Vói cách náy,
óng mong muón quan niém vé cóng báng dá bén ré váo nhüng giá tri tu do eüa
su luang thién, vó tu, thoá dáng vá trong quyén tu do, nó có thé tro thánh
chuán muc eüa xá hói hien dai ó MI, nai má dá eó chut ít su dóng tinh vói
nhüng van dé dao dúc co bán, ca só cho cái duge óng ggi lá su dóng thuán.
Có mót diém dáng chú y lá, nhüng thay dói trong nhán thúc cúa Rawls
vé xu huóng phát trien xá hói ngáy eáng ro nét han. Trong lói tira viét cho lán
tai bán thú ba nám 1990, óng vié't:
Mgt phán khác má tói dá süa lá phán biét ro ráng han y tuang vé
mót nén dan chü só hüu tai san vói y tuang vé mót quóc gia thinh vugng.
Nhüng y tuóng náy hoán toan khác nhau, nhung vi cá hai déu cho phép
tai san cá nhán trong tai san san xuát nén chúng ta có thé nhám lán
chúng lá mgt. Sukhác biét chính lá ó các thé che ca han cüa nén dan chü
só hüu tai san, vói hé thóng các thi truóng canh tranh (có thé hogt dóng
duge) cüa nó, dá có'gáng phán tan quyén só hüu cúa cái vá vó'n, vá do
váy ngán ngüa duge mót bó phán nhó trong xá hói khóng che, tháu tóm,
kié'm soát nén kinh tévá dai sóng chính tri cúa nó mót cách gián tiép.
Nén dan chü só hüu tai san tránh duge diéu náy, khóng phái hang cách
phán phói lgi thu nháp cho nhüng nguói có thu nháp tháp han váo cuói
mói ky, má tót han lá phái dám bao duge ngay tü dáu ky quyén só hüu tai
san san xuát vá vón nhán lue (khá náng vá ky náng dá duge dáo tgo)

21


duge phán tan róng kháp, duge chia nhó; nhirng diéu náy di ngugc vói
nén táng vé các quyén tU do binh dang ca bán vá su binh dáng vé ea hói.
Y tuóng náy khóng dan gián lá giúp nhítng nguói bi thiét hgi do tai ngn
hoac rüi ro (mác dáu le ra phái thé), má thay váo dó lá dát tát cá các
cóng dan váo vi trí dé quán ly viéc kinh doanh cúa minh vá tham gia váo
viec hgj? táe xá hói tren ca só ton trgng lán nhau theo nhirng diéu kién
cóng bang thíeh hgp. 134, tr. xviii]
O dáy chúng ta nhán ra su bien chuyén lón trong nhán thúc cüa Rawls vé
sir can thié't phái xáe lap vi thé lám chü cüa nguói lao dóng trong viéc tó chúc
quán lí san xuát.
Nám 1999, Rawls cho xuát bán mót só bái tiéu luán, bái giáng cüa minh,
trong cuón sách có ten lá Luát pháp cüa nhán dan (The Law of Peoples 1999). Trong cuón sách náy, óng dá thü mó róng y tuóng eüa minh vé cóng
báng ra pham vi quóc té. Nhüng diéu lám kinh ngae nguói dgc lá bái viét cüa
óng lá su lien két tu do trong mót cum tú má óng thán trgng ggi iá "khuón
phép có ton ti trát tu cüa con nguói", trong dó, chi thúa nhan nhüng quyén tu
do tói thiéu truyén thó'ng nhu tu do suy nghl, tu do tin nguang. Cuón sách dá
chi ró quan diém mói cüa óng, manh mé han vi óng dá dua ra nhüng lí lé
chóng lai viéc ném bom xuóng Hiroshima vá Nagasaki, dé nghi lén án hoat
dóng cüa nguói lánh dao chính tri duang thói,
Sau dó, Vói "Cóng lí nhu lá cóng bang, su trinh báy lgi" (2001), lá su
tóm tát nhüng y tuóng chính cüa minh, óng dá tóm tát dua tren nhüng bái
giáng duge ghi chép lai. Táe phám náy khóng dé dgc nhung trong dó ló ró tu
tuóng cüa Rawls dá nghiéng vé phía cánh tá. Néu trong cuón Lí thuyét vé cóng
lí, óng dá cho ráng súc manh cüa nhüng nguyén táe cóng báng tu do la viéc
hien thuc hoá "nhá nuóc phúc lgi tu san", dé'n nay óng cho ráng súc manh cüa
nhüng nguyén tac cóng báng tu do có thé dat duge ó mót trong hai, hoac lá

22