Giải pháp cơ bản nhằm hoàn thiện quản trị rủi ro tín dụng tại các ngân hàng thương mại việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
--------------------

DƯƠNG NGỌC HÀO

GIẢI PHÁP CƠ BẢN
NHẰM HOÀN THIỆN QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI CÁC NGÂN
HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SỸ KINH TẾ

Người hướng dẫn khoa học
NGƯT, PGS., TS. LÝ HOÀNG ÁNH

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH, 2015


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
--------------------

DƯƠNG NGỌC HÀO

GIẢI PHÁP CƠ BẢN

NHẰM HOÀN THIỆN QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI CÁC NGÂN
HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SỸ KINH TẾ

Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng
Mã số: 62.34.02.01
Người hướng dẫn khoa học: NGƯT, PGS., TS. LÝ HOÀNG ÁNH

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH, 2015


LỜI CAM ĐOAN
.............................
Tôi tên: Dương Ngọc Hào
Ngày sinh: 16 tháng 8 năm 1976.
Quê quán: Bình Định
Hiện đang công tác tại: Ngân hàng TMCP Á Châu
Là nghiên cứu sinh khoá 17 của Trường Đại Học Ngân hàng Thành phố
Hồ Chí Minh.
Mã số NCS: 010117120006
Tên đề tài: "GIẢI PHÁP CƠ BẢN NHẰM HOÀN THIỆN QUẢN TRỊ
RỦI RO TÍN DỤNG TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT
NAM"
Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng
Mã số: 62.34.02.01
Người hướng dẫn khoa học: NGƯT, PGS., TS. LÝ HOÀNG ÁNH
Luận án này được thực hiện tại Trường Đại Học Ngân hàng Thành phố Hồ

Chí Minh

Tôi xin cam đoan các nội dung trong luận án tiến sỹ này là công trình
nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả được trình bày trong nội dung luận án là
trung thực, độc lập, không sao chép và chưa từng được công bố trong bất cứ
công trình nào. Các số liệu và nguồn trích dẫn được ghi chú nguồn gốc rõ ràng,
đầy đủ.
Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về những cam đoan của tôi.
TP. Hồ Chí Minh, Ngày 10 tháng 6 năm 2015
Tác giả
Dương Ngọc Hào


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU....................................................................................................................................... i
CHƯƠNG 1..................................................................................................................................1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG
MẠI.................................................................................................................................................................... 1
1.1 RỦI RO TÍN DỤNG TRONG HOẠT ĐỘNG CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI..........1
1.1.1 Khái niệm rủi ro trong hoạt động ngân hàng thương mại.......................................................... 1
1.1.2. Khái niệm rủi ro tín dụng............................................................................................................ 2
1.1.3. Cơ cấu của rủi ro tín dụng........................................................................................................... 3
1.1.4. Nguyên nhân của rủi ro tín dụng................................................................................................. 5
1.1.4.1. Rủi ro tín dụng do nguyên nhân khách quan............................................................................... 5
1.1.4.2. Rủi ro tín dụng do nguyên nhân chủ quan................................................................................... 7

1.2. QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI............................ 8
1.2.1. Khái niệm quản trị rủi ro tín dụng.............................................................................................. 8
1.2.2. Sự cần thiết phải quản trị rủi ro tín dụng của ngân hàng thương mại..................................... 9
1.2.3. Nguyên tắc quản trị rủi ro tín dụng tại ngân hàng thương mại..............................................10
1.2.3.1. Nguyên tắc cơ bản..................................................................................................................... 10
1.2.3.2. Nguyên tắc của Basel về quản trị rủi ro tín dụng...................................................................... 11

1.2.4. Nội dung quản trị rủi ro tín dụng.............................................................................................. 16
1.2.4.1. Hoạch định chiến lược quản trị rủi ro tín dụng......................................................................... 17
1.2.4.2. Xác định “khẩu vị rủi ro” của ngân hàng................................................................................. 17
1.2.4.3. Xây dựng chính sách quản lý rủi ro tín dụng thích hợp............................................................. 17
1.2.4.4. Tổ chức bộ máy quản trị rủi ro tín dụng.................................................................................... 19
1.2.4.5. Tổ chức thực hiện quản trị rủi ro tín dụng................................................................................. 19
1.2.4.6. Giám sát và kiểm tra quá trình thực hiện.................................................................................. 20
1.2.4.7. Điều chỉnh sau giám sát............................................................................................................ 21
1.2.5. Các nhân tố ảnh hưởng đến quản trị rủi ro tín dụng tại ngân hàng thương mại..................21
1.2.5.1. Các nhân tố thuộc về môi trường vĩ mô..................................................................................... 21
1.2.5.2. Các nhân tố thuộc về ngân hàng............................................................................................... 23
1.2.6. Các tiêu chí đánh giá quản trị rủi ro tín dụng tại ngân hàng thương mại............................. 25
1.2.6.1. Tiêu chí định lượng.................................................................................................................... 25
1.2.6.2. Tiêu chí định tính....................................................................................................................... 27


1.3. KINH NGHIỆM QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG CỦA MỘT SỐ NGÂN HÀNG
THƯƠNG MẠI NƯỚC NGOÀI VÀ BÀI HỌC CHO NGÂN HÀNG VIỆT NAM...................29
1.3.1. Kinh nghiệm quản trị rủi ro tín dụng của một số ngân hàng thương mại nước ngoài..........29
1.3.1.1. Kinh nghiệm quản trị rủi ro tín dụng của Trung Quốc.............................................................. 30
1.3.1.2. Kinh nghiệm quản trị rủi ro tín dụng của Thái Lan................................................................... 32
1.3.1.3. Kinh nghiệm quản trị rủi ro tín dụng của Mỹ............................................................................ 34
1.3.1.4. Kinh nghiệm của Nhật Bản........................................................................................................ 37
1.3.2. Bài học kinh nghiệm về quản trị rủi ro tín dụng đối với các ngân hàng thương mại Việt
Nam 38
KẾT LUẬN CHƯƠNG 1........................................................................................................................... 40

CHƯƠNG 2................................................................................................................................41
THỰC TRẠNG QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG
MẠI VIỆT NAM.......................................................................................................................................... 41

2.1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH HOẠT ĐỘNG HỆ THỐNG NGÂN HÀNG THƯƠNG
MẠI VIỆT NAM.......................................................................................................................................... 41
2.1.1 Quá trình hình thành và phát triển của Ngân hàng thương mại Việt Nam............................ 41
2.1.2 Về quy mô của Ngân hàng thương mại Việt Nam..................................................................... 42
2.1.2.1 Mạng lưới hoạt động.................................................................................................................. 42
2.1.2.2 Vốn điều lệ................................................................................................................................. 43
2.1.2.3 Tổng tài sản................................................................................................................................ 43
2.1.2.4 Nhân sự...................................................................................................................................... 45
2.1.3 Hoạt động huy động vốn tại các NHTM Việt Nam (2009 -2013)..............................................46
2.1.4 Hoạt động tín dụng các NHTM Việt Nam (2009 -2013)............................................................ 49
2.1.5 Về nợ quá hạn tại các NHTM Việt Nam (2009 -2013).............................................................. 52
2.1.5.1 Nợ quá hạn................................................................................................................................. 52
2.1.5.2 Phân loại nợ............................................................................................................................... 54
2.1.5.3 Xử lý nợ xấu............................................................................................................................... 55

2.2. THỰC TRẠNG QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI CÁC NGÂN HÀNG
THƯƠNG MẠI VIỆT NAM..................................................................................................................... 56
2.2.1. Quản trị rủi ro tín dụng tại các ngân hàng thương mại thuộc nhóm 1..................................56
2.2.1.1. Hoạch định................................................................................................................................ 58
2.2.1.2. Tổ chức thực hiện...................................................................................................................... 58
2.2.1.3. Giám sát.................................................................................................................................... 58


2.2.1.4. Điều chỉnh sau giám sát............................................................................................................ 60
2.2.2. Quản trị rủi ro tín dụng tại các ngân hàng thương mại thuộc nhóm 2..................................60
2.2.2.1. Hoạch định................................................................................................................................ 62
2.2.2.2. Tổ chức thực hiện...................................................................................................................... 62
2.2.2.3. Giám sát.................................................................................................................................... 64
2.2.2.4. Điều chỉnh sau giám sát............................................................................................................ 67
2.2.3. Quản trị rủi ro tín dụng tại các ngân hàng thương mại thuộc nhóm 3..................................67

2.2.3.1. Hoạch định................................................................................................................................ 68
2.2.3.2. Tổ chức thực hiện...................................................................................................................... 69
2.2.3.3. Giám sát.................................................................................................................................... 70
2.2.3.4. Điều chỉnh sau giám sát............................................................................................................ 72
2.2.4. Đánh giá công tác quản trị rủi ro tín dụng tại các ngân hàng thương mại............................73

2.3. ĐÁNH GIÁ HOẠT ĐỘNG QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI CÁC NGÂN
HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM....................................................................................................... 76
2.3.1 Những kết quả đạt được trong quản trị rủi ro tín dụng........................................................... 76
2.3.1.1. Hầu hết các ngân hàng đã xây dựng chiến lược, chính sách định hướng cho công tác quản
lý rủi ro tín dụng thống nhất trong từng hệ thống ngân hàng...................................................................... 77
2.3.1.2. Mô hình tổ chức theo hướng tập trung cho quản trị rủi ro bước đầu đã được hình thành tại
một số ngân hàng thương mại......................................................................................................................... 78
2.3.1.3. Hầu hết các ngân hàng đã xây dựng được quy trình cấp tín dụng chặt chẽ, tạo điều kiện để
kiểm soát rủi ro tín dụng ngay từ khi mới xuất hiện..................................................................................... 80
2.3.1.4. Một số ngân hàng đã xây dựng và áp dụng hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ nhằm đo
lường rủi ro giao dịch tín dụng....................................................................................................................... 81
2.3.2 Những hạn chế trong quản trị rủi ro tín dụng tại ngân hàng thương mại..............................82
2.3.2.1. Môi trường quản trị rủi ro tín dụng nói chung chưa đáp ứng được các yêu cầu của Ủy ban
Basel và thông lệ quốc tế................................................................................................................................. 82
2.3.2.2. Một số ngân hàng thương mại vẫn duy trì mô hình tổ chức quản trị phân tán, chưa tách
bạch các chức năng dễ dẫn đến xung đột quyền lợi trong quản trị rủi ro tín dụng................................... 83
2.3.2.3. Việc thực hiện quy trình tín dụng còn nhiều sai sót là một trong các nguyên nhân dẫn đến
tỷ lệ nợ xấu ở nhiều ngân hàng tăng quá mức cho phép.............................................................................. 83
2.3.2.4. Các ngân hàng chưa có một hệ thống đo lường rủi ro tín dụng phù hợp với thông lệ quốc tế. .86
2.3.2.5. Hệ thống kiểm soát và kiểm toán nội bộ tại ngân hàng chưa hỗ trợ hiệu quả cho công tác
quản lý rủi ro tín dụng..................................................................................................................................... 87
2.3.3. Nguyên nhân dẫn đến hạn chế trong công tác quản trị rủi ro tín dụng tại ngân hàng
thương mại...................................................................................................................................................... 88

2.3.3.1. Nhóm nguyên nhân chủ quan.................................................................................................... 88
2.3.3.2. Nhóm nguyên nhân khách quan................................................................................................. 91

CHƯƠNG 3................................................................................................................................97
GIẢI PHÁP CƠ BẢN NHẰM HOÀN THIỆN QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI
CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM.............................................................................. 97
3.1. ĐỊNH HƯỚNG HOÀN THIỆN QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI CÁC NGÂN
HÀNG VIỆT NAM TRONG THỜI GIAN TỚI................................................................................... 97
3.1.1. Định hướng phát triển thị trường tài chính và hệ thống ngân hàng thương mại Việt
Nam vững chắc để hội nhập quốc tế........................................................................................................... 97
3.1.2. Định hướng hoạt động tín dụng trong thời gian tới................................................................. 99
3.1.3. Định hướng hoàn thiện quản trị rủi ro tín dụng tại các ngân hàng thương mại Việt
Nam 100

3.2. ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI CÁC
NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM...................................................................................... 102
3.2.1. Nhóm giải pháp có tính chiến lược.......................................................................................... 103
3.2.1.1. Thay đổi nhận thức về quản trị rủi ro nói chung và quản trị rủi ro tín dụng nói riêng............103
3.2.1.2. Hoàn thiện khung quản trị rủi ro tín dụng............................................................................... 104
3.2.1.3. Hoàn thiện các chính sách liên quan đến quản trị rủi ro tín dụng...........................................106
3.2.2. Nhóm giải pháp hoàn thiện kỹ thuật quản lý rủi ro tín dụng................................................ 111
3.2.2.1. Lựa chọn mô hình quản trị rủi ro tín dụng an toàn, khoa học, dễ vận hành, dễ kiểm tra.........111
3.2.2.2. Hoàn thiện các yêu cầu về quản trị rủi ro tín dụng.................................................................. 112
3.2.2.3. Nâng cao chất lượng công tác thẩm định và phân tích tín dụng.............................................. 116
3.2.2.4. Hoàn thiện các phương thức đo lường rủi ro tín dụng............................................................. 123
3.2.2.5. Nâng cao chất lượng công tác kiểm soát và quản lý khoản vay............................................... 126
3.2.2.6 Thực hiện phân loại nợ và trích lập dự phòng rủi ro đầy đủ và chính xác phản ánh đúng
tình trạng nợ của mỗi ngân hàng thương mại............................................................................................. 128
3.2.3. Nhóm giải pháp phân tán rủi ro tín dụng nhằm ngăn ngừa và hạn chế tổn thất tín dụng.. 128

3.2.4 Nhóm giải pháp hoàn thiện chính sách quản trị rủi ro tín dụng theo các chuẩn mực và
thông lệ quốc tế trong quản trị ngân hàng thương mại........................................................................ 132
3.2.5. Nhóm giải pháp ứng dụng các công cụ phái sinh để hạn chế rủi ro tín dụng.......................135
3.2.6. Nhóm giải pháp hỗ trợ khác.................................................................................................... 137
3.2.6.1 Xây dựng đội ngũ CBTD có trình độ chuyên môn và đạo đức nghề nghiệp..............................137
3.2.6.2 Đầu tư trang thiết bị công nghệ thông tin hiện đại................................................................... 138
3.2.6.3 Hoàn thiện hệ thống thông tin.................................................................................................. 139


3.2.6.4 Có kế hoạch tăng vốn điều lệ hợp lý, kịp thời........................................................................... 140
3.2.6.5 Thực hiện chính sách sáp nhập, hợp nhất các TCTD để nâng cao năng lực tài chính..............141

3.3. CÁC KIẾN NGHỊ TẠO HÀNH LANG PHÁP LÝ CHO GIẢI PHÁP ĐỀ XUẤT
HOÀN THIỆN QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI
VIỆT NAM.................................................................................................................................................. 143
3.3.1. Kiến nghị với Nhà Nước........................................................................................................... 143
3.3.2. Kiến nghị đối với Ngân hàng Nhà nước Việt Nam................................................................. 145
KẾT LUẬN..................................................................................................................................................... 149


TIẾNG VIỆT
AGRIBANK:
BIDV
CAR-(Capital Adequacy Ratio): Hệ số an toàn vốn
CBTD
CSTT
DNNN
DPRR
HĐQT

NHTMCP
NHCSXH
NHNN
NHNg
NHTM
NHTW
MB
NQH
TCTD
TCKT
TECHCOMBANK: Ngân hàng thương mại cổ phần Kỹ thương Việt Nam
TSBĐ
TMCP
TP.HCM
SXKD
SACOMBANK :
QTRR
RRTD
VIETCOMBANK:


VIETINBANK
VPBank
VNĐ
VAMC
UBND
USD
XHTDNB
TIẾNG ANH
ALCO

CIC
EL
EAD
GDP
LGD
PD
UL


DANH MỤC BẢNG, BIỂU, HÌNH, SƠ ĐỒ
STT
Bảng 2.1
Bảng 2.2
Bảng 2.3
Bảng 2.4
Bảng 2.5
Bảng 2.6
Bảng 2.7

Bảng 2.8

Bảng 2.9
Hình 1.1
Hình 2.1
Hình 2.2
Hình 2.3
Hình 2.4
Hình 2.5

Hình 2.6

Hình 2.7
Hình 2.8


Hình 2.9

Hình 2.10

Hình 2.11
Hình 2.12
Hình 2.13
Hình 2.14
Hình 2.15
Hình 2.16
Hình 2.17


i

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Việt Nam từ khi bắt đầu hội nhập kinh tế quốc tế và chính thức trở thành thành
viên của Tổ chức Thương mại Thế giới cho đến nay đã mở ra nhiều cơ hội mới cho
các doanh nghiệp trên mọi lĩnh vực trong đó ngân hàng cũng là doanh nghiệp đặc
biệt hoạt động trong lĩnh vực kinh doanh tiền tệ, đây được xem là một lĩnh vực hết
sức nhạy cảm và xương sống đối với việc điều tiết nền kinh tế trong nước nên được
xem là mũi nhọn trong hội nhập kinh tế. Việt Nam đã và đang thực hiện các cam kết
mở cửa hội nhập kinh tế quốc tế làm cho các doanh nghiệp trong nước cạnh tranh

ngày càng khốc liệt, cơ hội mở ra rất nhiều nhưng thách thức cũng không ít, nhân tố
hội nhập được xem là tác nhân, động lực mới ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động sản
xuất kinh doanh của doanh nghiệp nhưng cũng đồng thời kèm theo nhiều rủi ro tiềm
ẩn, những rủi ro tác động đến nền kinh tế đều có ảnh hưởng đến hoạt động của các
ngân hàng thương mại nói chung và hoạt động tín dụng ngân hàng nói riêng
Trong tất cả các hoạt động kinh doanh của ngân hàng hiện nay, hoạt động tín
dụng là một nghiệp vụ truyền thống, nền tảng và là hoạt động kinh doanh quan
trọng nhất, mang lại tỷ trọng lợi nhuận lớn cho ngân hàng. Tuy nhiên, nó cũng là
hoạt động phức tạp, tiềm ẩn rất nhiều rủi ro. Rủi ro trong hoạt động tín dụng có thể
tác động rất nặng nề đến các hoạt động kinh doanh khác và có thể làm tổn hại đến
uy tín và vị thế của ngân hàng.
Một ngân hàng hoạt động kinh doanh hiệu quả, có năng lực tài chính mạnh và
có hệ thống quản lý rủi ro đồng bộ, hiệu quả và chuyên nghiệp sẽ đảm bảo cho sự
tăng trưởng tín dụng an toàn và bền vững.
Thực tiễn hoạt động tín dụng của hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam
trong thời gian qua cho thấy công tác quản trị rủi ro nói chung và rủi ro tín dụng nói
riêng mặc dù đã được các ngân hàng thương mại quan tâm, tuy nhiên về quản trị rủi
ro tín dụng vẫn chưa được xác định, đo lường, đánh giá và kiểm soát một cách chính
xác, chặt chẽ và theo thông lệ quốc tế. Chính vì vậy, yêu cầu cấp bách đặt ra


ii

là cần phải nâng cao công tác quản trị rủi ro tín dụng, hạn chế đến mức thấp nhất có
thể những nguy cơ tiềm ẩn gây nên rủi ro cho hoạt động cấp tín dụng. Việc xây
dựng một hệ thống quản trị rủi ro nói chung và quản trị rủi ro tín dụng nói riêng có
vai trò sống còn đối với hoạt động của ngân hàng. Nhận thức được tầm quan trọng
của vấn đề này, nghiên cứu sinh đã chọn đề tài “ Giải pháp cơ bản nhằm hoàn
thiện Quản trị rủi ro tín dụng tại các Ngân hàng thương mại Việt Nam” để nghiên
cứu làm luận án tiến sỹ kinh tế.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài:
Quản trị rủi ro tín dụng không chỉ là điều kiện để ngân hàng thương mại hoạt
động ổn định và phát triển, mà còn để ngăn ngừa những tác động xấu đến nền kinh
tế. Tại Việt Nam, khi chuyển sang cơ chế thị trường, các NHTM đứng trước những
khó khăn do sự khác biệt trong hoạt động giữa cơ chế cũ và cơ chế mới mang lại,
trong đó có vấn đề quản lý rủi ro tín dụng nhằm khắc phục những khó khăn và thúc
đẩy hoạt động tín dụng có hiệu quả, các chuyên gia và các nhà quản trị ngân hàng
rất quan tâm đến công tác phân tích, đánh giá và đề xuất các giải pháp ngăn ngừa,
hạn chế rủi ro tín dụng của các ngân hàng thương mại Việt Nam. Đặc biệt, trong
những năm gần đây đã có nhiều công trình nghiên cứu ở nhiều cấp độ khác nhau từ
báo cáo đến nghiên cứu chuyên sâu về hoạt động tín dụng và hoạt động quản trị rủi
ro tín dụng, cụ thể như:
Năm 2012, TS. Bùi Diệu Anh, Quản trị danh mục cho vay tại các ngân hàng
TMCP Việt Nam, luận án tiến sĩ, Trường đại học Ngân hàng Tp Hồ Chí Minh
Năm 2013, NCS. Hà Văn Dương bảo vệ thành công Đề tài: ''Quản lý nhà nước
về đa dạng hóa hoạt động tín dụng của các ngân hàng thương mại cổ phần trên địa
bàn TP. HCM đến năm 2020''
Năm 2013, NCS Bùi Văn Khoa bảo vệ thành công đề tài: ''Quản lý rủi ro tín
dụng tại Ngân hàng Nông Nghiệp và Phát triển nông thôn Thái Nguyên''
Có thể nói, hàng trăm luận văn thạc sỹ, hàng chục luận án tiến sỹ nghiên cứu về
quản trị rủi ro tín dụng tại các chi nhánh ngân hàng thương mại nói riêng và tại hệ
thống ngân hàng thương mại Việt Nam nói chung đã được bảo vệ. Nhìn chung các đề


iii

tài nghiên cứu bên cạnh những thành tựu đạt được vẫn còn những tồn tại và hạn chế về
phạm vi, quy mô nghiên cứu theo mục tiêu của đề tài. Ngoài ra, việc đi sâu nghiên cứu
hoạt động tín dụng và quản trị rủi ro tín dụng của hệ thống ngân hàng thương mại Việt
Nam cập nhật trong giai đoạn tái cơ cấu các tổ chức tín dụng như hiện nay là rất cần

thiết cả về số lượng lẫn chất lượng, do đó luận án này là một công trình được bổ sung.

3. Mục đích nghiên cứu của đề tài
- Mục tiêu chung
Phân tích, đánh giá thực trạng quản trị rủi ro tín dụng của hệ thống ngân hàng
thương mại Việt Nam, trên cơ sở đó đề xuất các giải pháp cơ bản nhằm hoàn thiện
quản trị rủi ro tín dụng góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh của hệ
thống ngân hàng thương mại Việt Nam.
- Mục tiêu cụ thể
+

Hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản trị rủi ro tín dụng của ngân hàng

thương mại nhằm góp phần làm rõ các nội dung cơ bản về lý luận quản trị rủi ro tín
dụng của ngân hàng thương mại
+

Phân tích rõ thực trạng quản trị rủi ro tín dụng của nhóm các ngân hàng

thương mại Việt Nam trong giai đoạn 2009 -2013
+

Xác định những điểm mạnh, hạn chế, nguyên nhân hạn chế trong hoạt

động quản trị rủi ro tín dụng của các ngân hàng thương mại Việt Nam. Trên cơ sở đó
đề xuất những giải pháp cơ bản nhằm hoàn thiện công tác quản trị rủi ro tín dụng
của hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam
4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu: Luận án tập trung nghiên cứu công tác quản trị rủi ro
tín dụng của hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam nói chung và nhóm các ngân

hàng thương mại lớn, điển hình, có tổng qui mô dư nợ chiếm tỉ trọng cao của hệ
thống ngân hàng thương mại Việt Nam nói riêng
- Phạm vi nghiên cứu:
+
công

Về không gian: Quản trị rủi ro tín dụng là vấn đề rất rộng, có nhiều

trình nghiên cứu, do đó nội dung nghiên cứu của luận án này nghiên cứu sinh lựa


iv

chọn là hoạt động quản trị rủi ro tín dụng trong giai đoạn 2009-2013 của hệ thống
ngân hàng thương mại Việt Nam theo 3 nhóm NHTM dựa trên qui mô.
+

Về thời gian, tập trung trong giai đoạn từ 2009 – 2013.

5. Phương pháp nghiên cứu
Luận án sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính kết hợp với việc sử dụng
các phương pháp nghiên cứu thống kê, so sánh, phân tích đi từ cơ sở lý thuyết đến
thực tiễn nhằm giải quyết và làm sáng tỏ mục đích đặt ra trong luận án nghiên cứu
là xây dựng các giải pháp cơ bản nhằm hoàn thiện quản trị rủi ro tín dụng tại các
ngân hàng thương mại Việt Nam.
Phương pháp thống kê, so sánh được sử dụng trong luận án là sử dụng số liệu
qua các báo cáo, thông kê của ngân hàng thương mại, Ngân hàng nhà nước để phân
tích đánh giá và đưa ra các giải pháp, kiến nghị trong hoạt động quản trị rủi ro tín
dụng tại các ngân hàng thương mại Việt Nam.
6. Những đóng góp mới của luận án

Thứ nhất, luận án này làm rõ những cơ sở lý luận về tín dụng, rủi ro tín dụng,
quản trị rủi ro tín dụng của các ngân hàng thương mại Việt Nam, từ đó:
Luận án cho thấy công tác quản trị rủi ro tín dụng phải được bắt đầu từ khâu
thẩm định khách hàng cho đến khi kết thúc việc thu hồi nợ của khách hàng vay.
Luận án đã khẳng định tính cấp thiết trong công tác quản trị rủi ro tín dụng đó
là "các khoản nợ tại các NHTM Việt Nam tất yếu và nhanh chóng phải được đo
lường, phân loại, lượng hóa các rủi ro theo thông lệ quốc tế nhằm đáp ứng nhu cầu
hội nhập trong quản trị ngân hàng"
Thứ hai, trên cơ sở đánh giá thực trạng hoạt động tín dụng của hệ thống ngân
hàng thương mại Việt Nam, luận án phân tích những hạn chế trong quản trị rủi ro tín
dụng, tìm ra các nguyên nhân để từ đó kiến nghị các giải pháp có hiệu quả và khả
thi nhằm hoàn thiện hoạt động quản trị rủi ro tín dụng của các ngân hàng thương
mại Việt Nam trong thời gian tới.


v

Thứ ba, Luận án đề xuất cần khẩn trương và thận trọng trong chiến lược hợp
nhất, sáp nhập các TCTD để nâng cao năng lực tài chính, năng lực quản trị trong xu
thế hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng của đất nước
7. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài
Đề tài nghiên cứu dựa trên thực trạng hoạt động tín dụng và quản trị rủi ro tín
dụng tại các ngân hàng thương mại lớn, điển hình và có tổng qui mô dư nợ chiếm tỉ
trọng cao của hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam nói riêng và theo nhóm qui
mô ngân hàng của hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam nói chung. Tác giả
phân tích thực trạng kết hợp các nghiên cứu, lý luận, tư duy của nhiều nhà nghiên
cứu, chuyên gia ngân hàng cũng như kinh nghiệm bản thân, đồng nghiệp trong quá
trình tham gia trong lĩnh vực ngân hàng để đưa ra các ý kiến, nhận định, giải pháp,
nhằm tuân thủ các chuẩn mực trong hoạt động kinh doanh của ngân hàng nói chung
và hoạt động tín dụng nói riêng.

Qua việc nghiên cứu thực trạng quản trị rủi ro tín dụng và đề xuất các giải
pháp tăng cường quản trị rủi ro tín dụng của hệ thống ngân hàng thương mại Việt
Nam, tác giả mong muốn những nội dung nghiên cứu và đề xuất kiến nghị sẽ giúp
ích cho việc góp phần nâng cao hiệu quả và an toàn trong hoạt động tín dụng của hệ
thống Ngân hàng thương mại Việt Nam hiện nay và trong thời gian tới.
8. Những hạn chế trong nghiên cứu
Nội dung nghiên cứu này được thực hiện trong điều kiện, thời gian, khả năng
nghiên cứu của một nghiên cứu sinh là chủ yếu và ngân sách có hạn, trong khi lĩnh
vực nghiên cứu về quản trị rủi ro trong hoạt động nói chung và quản trị rủi ro tín
dụng nói riêng là rất rộng lớn, phức tạp và liên quan đến nhiều ngân hàng, nhiều văn
bản pháp luật của Nhà nước, của ngành ngân hàng và các lĩnh vực khác có liên
quan. Do đó, để có được một nghiên cứu tổng hợp, logic cho các NHTM trong cả
nước đòi hỏi cần phải có một nghiên cứu rộng hơn, sâu hơn và đặc biệt là cần nhiều
thời gian dài với lực lượng nghiên cứu lớn hơn. Đồng thời, nội dung nghiên cứu của
luận án này dựa trên việc chia các ngân hàng thương mại Việt Nam thành ba nhóm
dựa trên qui mô truyền thống (loại hình ngân hàng thương mại, quy mô vốn điều lệ,


vi

tỉ trọng sở hữu vốn của nhà nước và các cổ đông khác) do đó khó có thể bao quát
hết từng khía cạnh chi tiết trong quản trị rủi ro tín dụng của từng ngân hàng thương
mại.
9. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận án được kết
cấu gồm có 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận về quản trị rủi ro tín dụng của ngân hàng
thương mại
Chương 2: Thực trạng quản trị rủi ro tín dụng tại các ngân hàng thương
mại Việt Nam

Chương 3: Giải pháp cơ bản nhằm hoàn thiện quản trị rủi ro tín dụng tại
các ngân hàng thương mại Việt Nam


1

CHƯƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG
THƯƠNG MẠI
1.1 RỦI RO TÍN DỤNG TRONG HOẠT ĐỘNG CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG
MẠI
1.1.1 Khái niệm rủi ro trong hoạt động ngân hàng thương mại
Ngân hàng thương mại là loại hình doanh nghiệp đặc biệt. Vì vậy, trong hoạt
động kinh doanh, ngân hàng thương mại cũng chịu ảnh hưởng của rất nhiều loại rủi ro
phức tạp. Rủi ro trong hoạt động ngân hàng thương mại là khả năng xảy ra tổn thất
ngoài dự kiến, làm giảm thu nhập hoặc giá trị vốn chủ sở hữu của ngân hàng.
Rủi ro trong hoạt động ngân hàng thương mại có thể được phân theo các tiêu chí
sau đây [Bùi Diệu Anh (2013) giáo trình Hoạt động kinh doanh ngân hàng, Nhà xuất
bản Phương Đông]:
Phân loại theo tính chất rủi ro bao gồm:
+

Rủi ro tài chính là những rủi ro gây ra tổn thất về mặt tài chính cho ngân hàng,

ngân hàng có thể đo lường được giá trị mất mát từ những tổn thất này, chẳng hạn rủi ro
tín dụng, rủi ro lãi suất…
+

Rủi ro phi tài chính là những rủi ro gây ra thiệt hại cho ngân hàng nhưng khó

đo lường được tổn thất từ đó, chẳng hạn rủi ro danh tiếng, rủi ro pháp lý
Phân loại theo nguồn gốc xuất hiện của rủi ro có các loại rủi ro sau đây:
+ Rủi ro tín dụng là loại rủi ro xuất hiện trong các giao dịch giữa ngân hàng và
đối tác của ngân hàng, trong đó chủ yếu là giao dịch tín dụng giữa ngân hàng và người
vay.
+

Rủi ro lãi suất là loại rủi ro xuất phát từ sự biến động bất lợi của lãi suất thị

trường tác động lên cấu trúc giữa tài sản nợ và tài sản có tại ngân hàng. Rủi ro lãi suất
xuất hiện ở tất cả những hoạt động có liên quan đến thu nhập từ lãi và chi phí lãi của
ngân hàng.


2

+ Rủi ro tỷ giá hối đoái là lọai rủi ro xuất phát từ sự biến động bất lợi của tỷ
giá
hối đoái giữa đồng bản tệ và ngọai tệ tác động lên trạng thái ngọai hối của ngân hàng.
Rủi ro ngọai hối xuất hiện trong tất cả các hoạt động làm phát sinh việc mua bán ngoại
tệ của ngân hàng.
+

Rủi ro thanh khoản là lọai rủi ro phát sinh khi ngân hàng không có khả năng

đáp ứng các nhu cầu rút tiền, vay tiền của khách hàng hoặc đáp ứng được nhưng với
một chi phí bỏ ra tốn kém từ đó dẫn đến giảm lợi nhuận của ngân hàng. Rủi ro thanh
khỏan có thể là hậu quả của các lọai rủi ro tín dụng, lãi suất, hối đoái nêu trên
Phân loại theo quan điểm của ủy ban Basel gồm có các loại:
+ Rủi ro thị trường, bao gồm các loại cụ thể như rủi ro lãi suất (Interest Rate

Risk), rủi ro ngọai hối (Foreign Currency Risk), rủi ro vốn (Equity Risk), rủi ro quyền
chọn (Option Risk), rủi ro hàng hóa (Commodity Risk). Rủi ro thị trường được hiểu là
khả năng tổn thất xảy ra trong và ngoài bảng cân đối kế toán (Balance Sheet) của ngân
hàng phát sinh từ các biến động giá trên thị trường. Rủi ro thị trường là cộng gộp của
các lọai rủi ro bộ phận đã nêu trên.
+

Rủi ro tín dụng (Credit Risk) là khả năng xảy ra tổn thất khi có sự vi phạm từ

phía đối tác của ngân hàng. Theo quan điểm của Ủy ban Basel thì rủi ro tín dụng có
thể hiểu là rủi ro đối tác (Counterparty Risk) xuất hiện khi có sự vi phạm các thỏa
thuận giữa ngân hàng và đối tác trong giao dịch của họ
+ Rủi ro hoạt động / tác nghiệp (Operational Risk) được hiểu là khả năng xảy
ra
tổn thất do các nguyên nhân nội bộ (quy trình, hệ thống, vận hành…) và nguyên nhân
khách quan bên ngoài (như gian lận chẳng hạn)
Ngoài các tiêu chí phân lọai như kể trên, tùy từng điều kịện cụ thể, ngân hàng có
thể áp dụng các cách phân lọai rủi ro khác nhau ra phục vụ cho công tác quản trị hoạt
động của ngân hàng.
1.1.2. Khái niệm rủi ro tín dụng
Rủi ro tín dụng là vấn đề đặc biệt được quan tâm không chỉ ở phạm vi các ngân
hàng mà còn trong toàn nền kinh tế. Có nhiều khái niệm về rủi ro tín dụng, gồm:


3

Theo hai nhà kinh tế A. Saunder và H. Lange [Financial Institutions
Management – A Modern Perpective] thì rủi ro tín dụng được định nghĩa là “khoản lỗ
tiềm tàng khi ngân hàng cấp tín dụng cho một khách hàng, nghĩa là khả năng các luồng
thu nhập dự tính mang lại từ khoản cho vay của ngân hàng không thể được thực hiện

đầy đủ về cả số lượng và thời gian”
Theo quan niệm của ủy ban Basel thì “Rủi ro tín dụng là khả năng khách hàng
vay hoặc bên đối tác của ngân hàng không thực hiện đúng cam kết đã thỏa thuận”
[Basel Committee on Banking Supervision (September 2000), Principal for the
Management of Credit Risk]. Theo khái niệm này thì rủi ro tín dụng có phạm vi khá
rộng, không chỉ trong quan hệ tín dụng giữa ngân hàng với khách hàng mà trong cả
các hoạt động khác như đầu tư, phái sinh mà ngân hàng thực hiện. Tuy nhiên, như đã
giới thiệu trong phạm vi nghiên cứu của đề tài, luận án chỉ nghiên cứu rủi ro tín dụng
trong hoạt động cấp tín dụng của ngân hàng, vì vậy rủi ro tín dụng có thể hiểu đơn giản
là sự vi phạm không hoàn trả nợ từ phía khách hàng vay.
Theo cách hiểu tại các ngân hàng Việt Nam thì “Rủi ro tín dụng là khả năng xảy
ra tổn thất trong hoạt động ngân hàng của tổ chức tín dụng do khách hàng không thực
hiện hoặc không có khả năng thực hiện nghĩa vụ của mình theo cam kết” [quyết định

493/2005/QĐ-NHNN ngày 22/4/2005].
Như vậy, từ nhiều định nghĩa khác nhau, đa dạng, có thể tóm lược nội dung về
rủi ro tín dụng như sau:
Rủi ro tín dụng là rủi ro do bên được cấp tín dụng, bên có nghĩa vụ hoặc đối tác
không thực hiện hoặc không có khả năng thực hiện một phần hoặc toàn bộ nghĩa vụ
của mình theo cam kết.
1.1.3. Cơ cấu của rủi ro tín dụng
Cơ cấu thành phần của rủi ro tín dụng bao gồm (i) Rủi ro giao dịch (Transaction
risk) và (ii) Rủi ro danh mục (Portfolio risk) [Hồ Diệu (2002), Quản trị ngân hàng,
nhà xuất bản Thống kê].


4

1.1.3.1. Rủi ro giao dịch
Rủi ro giao dịch có 3 thành phần là: Rủi ro lựa chọn, rủi ro bảo đảm và rủi ro

nghiệp vụ.
+ Rủi ro lựa chọn là rủi ro liên quan đến quá trình thẩm định, phân tích tín
dụng
của ngân hàng để lựa chọn khách hàng cấp tín dụng. Trong quá trình này, ngân hàng
rất dễ mắc phải sự lựa chọn sai lầm do hiện tượng “thông tin bất cân xứng” xuất hiện.
+

Rủi ro bảo đảm xuất phát từ các tiêu chuẩn bảo đảm cho giao dịch giữa ngân

hàng và khách hàng được diễn ra một cách suôn sẻ và an toàn cho ngân hàng. Các quy
định hoặc tiêu chuẩn về tài sản bảo đảm, vốn tự có đối ứng, các thỏa thuận trên hợp
đồng tín dụng là nhằm hạn chế rủi ro trong giai đoạn này.
+ Rủi ro nghiệp vụ là rủi ro liên quan đến các thao tác trong quá trình thực
hiện
khoản tín dụng. Ở đây những sai sót của nhân viên cấp tín dụng trong quá trình giải
ngân, giám sát theo dõi khoản tín dụng có thể là xuất phát điểm cho các rủi ro từ đạo
đức của khách hàng nảy sinh. Chẳng hạn việc lơ là không thực hiện các giám sát sau
khi giải ngân, có thể khiến người vay nảy sinh ý đồ sử dụng sai mục đích, làm thất
thoát tiền vay, việc bỏ qua các thủ tục pháp lý cần thiết trước khi giải ngân cũng có thể
là nguyên nhân dẫn đến việc chiếm dụng vốn từ phía khách hàng.
1.1.3.2. Rủi ro danh mục
Rủi ro danh mục được phân ra hai loại là rủi ro nội tại (Intrinsic risk) và rủi ro
tập trung (Concentration risk)
+ Rủi ro nội tại xuất phát từ các yếu tố mang tính riêng biệt của mỗi chủ thể
đi
vay hoặc ngành kinh tế. Chẳng hạn như biến cố rủi ro từ thiên tai, mất mùa đặc trưng
trong ngành nông nghiệp, hoặc yếu tố tồn kho ứ đọng trong ngành công nghiệp, xây
dựng…Vì gắn liền với chủ thể /đối tượng được cấp tín dụng nên rủi ro nội tại là yếu tố
không thể triệt tiêu được.
+ Rủi ro tập trung xuất phát từ việc dồn vốn cho một số ít khách hàng, một số

ngành kinh tế hẹp, một số loại hình cho vay hoặc một khu vực địa lý, đi ngược lại với
nguyên tắc đa dạng hóa để phân tán rủi ro. Cũng vì sự xuất hiện của rủi ro nội tại và
đặc tính không thể triệt tiêu của rủi ro nội tại nên việc đa dạng hóa để hạn chế và kiểm


5

soát rủi ro tập trung là vấn đề cần thiết đối với các ngân hàng trong quá trình cấp tín
dụng.
1.1.4. Nguyên nhân của rủi ro tín dụng
1.1.4.1. Rủi ro tín dụng do nguyên nhân khách quan
Rủi ro do môi trường kinh tế không ổn định
+ Rủi ro tất yếu của quá trình tự do hoá tài chính, hội nhập quốc tế. Quá trình
tự
do hoá tài chính và hội nhập quốc tế có thể làm cho nợ xấu gia tăng khi tạo ra một môi
trường cạnh tranh gay gắt, khiến hầu hết các doanh nghiệp, những khách hàng thường
xuyên của ngân hàng phải đối mặt với nguy cơ thua lỗ và quy luật chọn lọc khắc
nghiệt của thị trường. Bên cạnh đó, bản thân sự cạnh trạnh của các ngân hàng thương
mại trong nước và quốc tế trong môi trường hội nhập kinh tế cũng khiến cho các ngân
hàng trong nước với hệ thống quản lý yếu kém gặp nguy cơ rủi ro nợ xấu tăng lên bởi
hầu hết các khách hàng có tiềm lực tài chính lớn sẽ bị các ngân hàng nước ngoài thu
hút.
+ Thiếu sự quy hoạch, phân bổ đầu tư một cách hợp lý đã dẫn đến khủng
hoảng
thừa về đầu tư trong một số ngành. Tình trạng này cũng có thể kéo theo việc tập trung
đầu tư tín dụng quá mức của các ngân hàng thương mại cho một số ngành kinh tế “thời
thượng” nào đó, như kinh doanh bất động sản, kinh doanh chứng khoán…và hệ quả
không tránh khỏi là rủi ro tín dụng tập trung trên danh mục của các ngân hàng thương

mại.
+

Nền kinh tế thị trường tất yếu sẽ dẫn đến cạnh tranh, các nhà kinh doanh sẽ tìm

kiếm ngành nào có lợi nhất để đầu tư và sẽ rời bỏ những ngành không đem lại lợi
nhuận cho họ và do đó có sự chuyển dịch vốn từ ngành này qua ngành khác và đây
cũng là một hiện tượng khách quan. Ở các quốc gia đang phát triển, trong đó có Việt
Nam, sự cạnh tranh diễn ra một cách tự phát, hoàn toàn không đi kèm với sự quy
hoạch hợp lý, hợp tác, phân công lao động, chuyên môn hóa lao động, thể hiện sự bất
lực trong vai trò của các hiệp hội nghề nghiệp và sự điều tiết vĩ mô của Nhà nước.
+

Khủng hoảng kinh tế thế giới ảnh hưởng tình hình kinh tế vĩ mô trong nước

dẫn đến các trường hợp bất ổn về các chỉ số tài chính như lạm phát cao, mất thăng