Sử dụng tài liệu văn học trong dạy học lịch sử việt nam lớp 10 ở trường trung học phổ thông thành phố thái nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

LÊ KHÁNH LY

SỬ DỤNG TÀI LIỆU VĂN HỌC
TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM LỚP 10
Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ

THÁI NGUYÊN, NĂM 2020


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

LÊ KHÁNH LY

SỬ DỤNG TÀI LIỆU VĂN HỌC
TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM LỚP 10
Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN
Ngành: LỊCH SỬ VIỆT NAM
Mã số: 8229013

LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ

Người hướng dân khoa học: TS. LÊ THỊ THU HƯƠNG

THÁI NGUYÊN, NĂM 2020


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu
và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực, không trùng lặp với các
đề tài khác và chưa từng được ai công bố ở bất cứ tài liệu nào.
Thái Nguyên, tháng 06 năm 2020
Học viên

Lê Khánh Ly

i


LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình tìm hiểu, nghiên cứu và hoàn thiện đề tài luận văn của mình,
tôi đã nhận được rất nhiều động viên, tạo điều kiện thuận lợi để hoàn thành nhiệm vụ.
Trước tiên, tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô khoa Lịch sử - Trường Đại
học Sư phạm Thái Nguyên đã giúp đỡ tôi trong quá trinh học tập, rèn luyện. Đặc biệt,
tôi xin gửi lời chân thành cảm ơn đến cán bộ hướng dẫn nghiên cứu - TS. Lê Thị Thu
Hương đã tận tình hướng dẫn, chỉ dạy trong suốt quá trình thực hiện đề tài.
Sau cùng, tôi xin tỏ lòng biết ơn đến cha mẹ, người thân và đồng nghiệp đã
luôn bên cạnh ủng hộ, động viên tôi trong thời gian hoàn thành luận văn thạc sĩ.
Vì thời gian và điều kiện bản thân chưa cho phép nên trong quá trình nghiên
cứu, thực nghiệm sư phạm chắc chắn không tránh khỏi sai sót. Tôi mong nhận được ý
kiến đóng góp chân thành từ các thầy cô giáo, các bạn đồng nghiệp để đề tài được
hoàn thiện hơn và sẽ rút ra những bài học kinh nghiệm cho việc đổi mới phương pháp
nâng cao chất lượng dạy học lịch sử trường trung học phổ thông trên địa bàn thành
phố Thái Nguyên.

Thái Nguyên, tháng 6 năm 2020
Tác giả

Lê Khánh Ly

ii


MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN......................................................................................................... i
LỜI CẢM ƠN............................................................................................................. ii
MỤC LỤC................................................................................................................. iii
NHỮNG CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN...................................................... v
DANH MỤC CÁC BẢNG TRONG LUẬN VĂN..................................................... vi
DANH MỤC CÁC HÌNH TRONG LUẬN VĂN..................................................... vii
MỞ ĐẦU.................................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài..................................................................................................... 1
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề....................................................................................... 3
3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu............................................................................... 6
4. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu.............................................................................. 6
5. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu............................................. 7
6. Giả thuyết khoa học và đóng góp của luận văn....................................................... 7
7. Ý nghĩa của luận văn............................................................................................... 8
8. Cấu trúc đề tài.......................................................................................................... 8
Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC SỬ DỤNG TÀI
LIỆU VĂN HỌC TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM LỚP 10 Ở
TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN...........9
1.1. Cơ sở lý luận......................................................................................................... 9
1.1.1. Quan niệm về tài liệu văn học trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông..........9
1.1.2. Các loại tài liệu văn học trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông.................11

1.1.3. Xuất phát điểm của vấn đề nghiên cứu............................................................ 15
1.1.4. Vai trò, ý nghĩa của việc sử dụng tài liệu văn học trong dạy học lịch sử ở
trường phổ thông....................................................................................................... 19
1.2. Cơ sở thực tiễn................................................................................................... 23
1.2.1. Địa điểm, thời gian, đối tượng khảo sát........................................................... 23
1.2.2. Kế hoạch và nội dung tiến hành khảo sát........................................................ 23
1.2.3. Kết quả điều tra, khảo sát................................................................................ 24
1.2.4. Nhận xét chung về thực trạng sử dụng tài liệu văn học trong dạy học lịch
sử Việt Nam lớp 10 ở trường THPT thành phố Thái Nguyên....................................28
iii


Chương 2. CÁC BIỆN PHÁP SỬ DỤNG TÀI LIỆU VĂN HỌC TRONG
DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM LỚP 10 Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ
THÔNG THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN.............................................................. 30
2.1. Khái quát mục tiêu, nội dung cơ bản của Lịch sử Việt Nam lớp 10 ở trường
phổ thông................................................................................................................... 30
2.1.1. Mục tiêu.......................................................................................................... 30
2.1.2. Nội dung kiến thức lịch sử Việt Nam lớp 10................................................... 31
2.2. Các loại tài liệu văn học có thể sử dụng trong dạy học lịch sử Việt Nam lớp
10 ở trường phổ thông............................................................................................... 40
2.3. Những yêu cầu khi sử dụng tài liệu văn học trong dạy học lịch sử Việt Nam
lớp 10 ở trường trung học phổ thông thành phố Thái Nguyên................................... 42
2.3.1. Đảm bảo đạt được mục tiêu dạy học................................................................ 42
2.3.2. Tạo được hứng thú học tập cho học sinh......................................................... 43
2.3.3. Tài liệu văn học phải đảm bảo tính khoa học, tính tư tưởng............................43
2.3.4. Phải phát triển năng lực học tập của học sinh.................................................. 44
2.4. Các biện pháp sử dụng tài liệu văn học trong dạy học Lịch sử Việt Nam lớp
10 ở trường phổ thông............................................................................................... 45
2.4.1. Sử dụng tài liệu văn học trong bài học nội khóa.............................................. 45

2.4.2. Sử dụng tài liệu văn học trong hoạt động ngoại khóa...................................... 53
2.5. Thực nghiệm sư phạm........................................................................................ 61
2.5.1. Mục đích tiến hành thực nghiệm sư phạm....................................................... 61
2.5.2. Đối tượng, địa bàn và giáo viên thực nghiệm.................................................. 61
2.5.3. Nội dung và phương pháp thực nghiệm........................................................... 62
2.5.4. Đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm........................................................... 63
2.5.5. Tổng hợp ý kiến GV thực nghiệm................................................................... 67
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ................................................................................. 70
TÀI LIỆU THAM KHẢO....................................................................................... 73
PHỤ LỤC................................................................................................................. 76

iv


NHỮNG CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN
VIẾT TẮT

VIẾT ĐẦY ĐỦ

DHLS

Dạy học lịch sử

ĐDTQ

Đồ dùng trực quan

ĐC

Đối chứng

GV

Giáo viên

HĐKD

Hoạt động khởi động

HS

Học sinh

LSVN

Lịch sử Việt Nam

NXB

Nhà xuất bản

PPDH

Phương pháp dạy học

PT

Phổ thông

SGK

Sách giáo khoa

THPT

Trung học phổ thông

TLVH

Tài liệu văn học

TNSP

Thực nghiệm sư phạm

TN

Thực nghiệm

TPVH

Tác phẩm văn học

v


DANH MỤC CÁC BẢNG TRONG LUẬN VĂN
Bảng 2.1. Thống kê những tác phẩm có thể sử dụng trong chương trình lịch sử 10
40
Bảng 2.2. Tổng hợp điểm kiểm tra......................................................................... 65

Bảng 2.3. Thống kê tần số lần điểm tại các giá trị điểm số của các lớp TN và ĐC
từ kết quả TNSP..................................................................................... 65
Bảng 2.4. Bảng tổng hợp điểm trung bình cộng và lệch chuẩn của nhóm TN và ĐC
66
Bảng 2.5. Giá trị t và tα của nhóm thực nghiệm và nhóm đối chứng......................67


vi


DANH MỤC CÁC HÌNH TRONG LUẬN VĂN
Hình 2.1. Biểu đồ sánh tỉ lệ giữa lớp TN và lớp ĐC nhóm I...................................... 65
Hình 2.2. Biểu đồ sánh tỉ lệ giữa lớp TN và lớp ĐC nhóm II....................................66

vii


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trong xu thế toàn cầu hóa đang diễn ra mạnh mẽ hiện nay, các nước trên thế
giới luôn ra sức nâng cao năng lực cạnh tranh để tồn tại, phát triển cũng như hợp tác
với nhau để cùng phát huy các thế mạnh thì giáo dục đã trở thành chiến lược quan
trọng của bất kì quốc gia nào trên thế giới. Nền giáo dục có phát triển thì đất nước
mới thực sự vững mạnh. Nắm được quy luật đó, Đảng và Nhà nước ta đã đặt giáo dục
lên vị trí ưu tiên hàng đầu, luôn trau dồi, học hỏi những kinh nghiệm trong nền giáo
dục quốc tế.
Trong những năm gần đây, cùng với sự phát triển tích cực của giáo dục thế
giới, giáo dục Việt Nam cũng đã đổi mới đồng bộ và toàn diện theo hướng “Đổi mới
mạnh mẽ phương pháp giáo dục và đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn
luyện nếp tư duy sáng tạo người học. Từng bước áp dụng các phương pháp tiên tiến

và phương tiện hiện đại vào dạy học, đảm bảo điều kiện và thời gian tự học, tự
nghiên cứu cho HS” [22; tr.43]. Đặc biệt gần đây, Nghị quyết Trung ương VIII khóa
XI, Đảng ta đã nhấn mạnh: “Phát triển giáo dục và đào tạo là nâng cao dân trí, đào
tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài. Chuyển mạnh giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến
thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học. Học đi đôi với
hành; lí luận gắn liền với thực tiễn; giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục gia
đình và giáo dục xã hội” [8; tr.13]. Đây chính là những cơ sở pháp lí cho việc đổi mới
và nâng cao chất lượng DHLS ở trường PT.
Trong chương trình giáo dục PT ở Việt Nam, Lịch sử là một bộ môn có vai trò
quan trọng trong quá trình giáo dục, phát triển thế hệ trẻ hiện nay, “góp phần hình
thành ở HS thế giới quan khoa học, giáo dục lòng yêu quê hương, đất nước, truyền
thống dân tộc, cách mạng, bồi dưỡng các năng lực tư duy hoạt động, thái độ đúng
đắn trong cuộc sống” [4; tr.3]. Học tập Lịch sử, không những đem lại cho HS nhiều
sự hiểu biết hơn về quá khứ mà còn giúp mở rộng tầm nhìn về hiện tại và tương lai.
Lý luận dạy học đã giúp chúng ta nhận thức được rằng phải đa dạng hóa các
nguồn thông tin bằng nhiều phương tiện, PPDH, trong đó tài liệu tham khảo là nguồn
kiến thức không thể thiếu được trong quá trình dạy học.
1


TLVH là một nguồn tài liệu lịch sử không thể thiếu trong DHLS, đặc biệt là
lịch sử dân tộc. Với bản chất vốn có, lịch sử là những sự kiện, hiện tượng diễn ra
trong quá khứ, HS khó học, khó nhớ cho nên khi sử dụng TLVH vào quá trình DHLS
không những giúp HS hình dung đa dạng về quá khứ, tạo được biểu tượng sinh động,
chính xác về các sự kiện, hiện tượng lịch sử mà còn giúp các em có thể dễ dàng lĩnh
hội các thuật ngữ, hình thành các khái niệm lịch sử, nắm được những kết luận khoa
học mang tính khái quát, dễ hiểu bài, dễ tiếp thu, tạo cho HS không khí thoải mái khi
học tập, hình thành sự hứng thú đối với môn học. Bên cạnh đó, việc sử dụng TLVH
trong DHLS còn nâng cao chất lượng giáo dục tư tưởng, tình cảm, đạo đức và hình
thành nhân cách cho HS. Có những TPVH gắn liền với tên địa danh, tên người cụ thể,

gần gũi với cuộc sống, qua đó mà gợi ở các em lòng biết ơn, tôn kính cha anh; góp
phần bồi dưỡng tình yêu quê hương đất nước.
Có thể nói, lịch sử là một môn khoa học có liên quan tới tất cả các lĩnh vực của
đời sống kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội …Chúng ta có thể tìm thấy lịch sử trong hầu
hết các môn khoa học. Nhưng gần gũi nhất với lịch sử chính là ngành khoa học Xã hội

- Nhân văn, trong đó nổi bật là bộ môn Văn học.
Thực tiễn DHLS ở các trường THPT trên địa bàn thành phố Thái Nguyên hiện
nay, mặc dù GV đã có cố gắng trong việc sử dụng TLVH trong DHLS, đưa môn Lịch
sử gần gũi hơn với HS nhưng vẫn tồn tại một số hạn chế nhất định: TLVH còn nghèo
nàn, nhiều GV vẫn chưa thực sự quan tâm đầu tư công sức và thời gian vào việc tìm
kiếm nguồn TLVH để phục vụ công tác dạy và học, việc sử dụng TLVH chỉ dừng lại
ở mức độ giới thiệu qua loa, chứ chưa coi đây cũng là một nguồn bổ sung kiến thức
và phát triển các phẩm chất và năng lực cần thiết của HS. Trong quá trình lên lớp, GV
còn lúng túng, sử dụng TLVH còn gượng gạo, chưa lựa chọn TLVH sao cho phù hợp
với từng bài học cụ thể.
Xuất phát từ những lí do trên, với cương vị là một GV đang trực tiếp giảng dạy
môn Lịch sử ở trường PT, tôi luôn trăn trở “làm thế nào để lựa chọn được một hệ thống
TLVH phù hợp cho mỗi bài học? Đồng thời, sử dụng các tài liệu ấy một cách nhuần
nhuyễn giúp HS hứng thú với học tập lịch sử, và TLVH thực sự là nguồn bổ sung kiến
thức bổ ích góp phần phát huy tính tích cưc học tập của HS. Vì vậy, chúng tôi chọn đề

2


tài: “Sử dụng tài liệu văn học trong dạy học Lịch sử Việt Nam lớp 10 ở trường
trung học phổ thông thành phố Thái Nguyên” làm đề tài nghiên cứu luận văn thạc
sĩ khoa học giáo dục, chuyên ngành Lịch sử Việt Nam.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
2.1. Các công trình nghiên cứu ở nước ngoài

Tác giả B.P.Êxipốp trong cuốn “Những cơ sở của lí luận dạy học” (NXB Giáo
dục, Hà Nội, 1971) đã khẳng định: “Điều kiện cơ bản để đạt hiệu trong dạy học là
tính tích cực của HS trong quá trình đó. Điều này phụ thuộc trước hết vào sự kích
thích hoạt động nhận thức và thực hành của HS do GV tạo nên” [14; tr.135]. Tác giả
đã chỉ ra vai trò của người GV đối với việc định hướng hoạt động học tập của HS. Rõ
ràng, người GV không đóng vai trò trung tâm nhưng có vị trí quan trọng trong quá
trình lựa chọn phương pháp và tổ chức dạy học để nâng cao chất lượng dạy học của
bộ môn. Tùy theo năng lực của mình, GV sẽ sử dụng PPDH phù hợp nhất mà trong
đó việc sử dụng TLVH trong DHLS là một trong những lựa chọn tối ưu cho việc kích
thích sự hứng thú học tập của HS.
Hay theo tác giả I.F.Khalamốp trong cuốn“Phát huy tính tích cực học tập của
HS như thế nào?” đã cho rằng: “Vấn đề sử dụng SGK và tài liệu học tập... có lịch sử của
nó mà theo chúng tôi có những điều bổ ích đáng học hỏi...” bởi lẽ “... trong quá trình
làm việc với SGK và tài liệu học tập, học sinh nắm vững và củng cố được kiến thức,
đồng thời các em tiếp thu được kỹ năng, kĩ xảo” [25; tr.37]. Bên cạnh đó, tác giả còn
khẳng định: “Tài liệu học tập tự nó đã chứa đựng nhiều yếu tố kích thích động viên tính
ham hiểu biết và tính tích cực tư duy của HS” [25; tr.88]. Theo ông, tài liệu học tập rất
quan trọng trong việc dạy học, nó là loại tài liệu thực sự cần thiết bởi chính trong bản
thân mỗi loại tài liệu đã chứa những yếu tố kích thích tính tự giác, tính sáng tạo, tư duy
độc lập hay sự hứng thú cho quá trình dạy học tùy thuộc vào từng PPDH của GV.

A.A.Vaghin trong cuốn “Phương pháp giảng dạy Lịch sử ở trường phổ thông
trung học”, đã khẳng định: “Tài liệu kiến thức lịch sử chiếm một vị trí quan trọng
trong khoá trình lịch sử ở trường PT. Việc lĩnh hội tài liệu ấy là điều kiện cần thiết để
làm cho học sinh có quan niệm Mác xit -Lênin nít về lịch sử” [46, tr. 19].

3


Hay khi tác giả N.G.Đai ri trong cuốn “Chuẩn bị giờ học Lịch sử như thế nào” đề

cập đến những yêu cầu đối với giờ học Lịch sử, ông đã đưa khẳng định về vai trò và tầm
quan trọng của nguồn tài liệu tham khảo. Ông cho rằng: để có một giờ học lịch sử thực
sự hiệu quả thì yêu cầu GV bên cạnh việc nắm rõ những thành tựu của khoa học lịch sử,
khoa học giáo dục, những vấn đề mà khoa học đang giải quyết và hiểu biết tất cả những
hiện tượng quan trọng nhất của đời sống chính trị, xã hội, văn hoá ...thì “phải sử dụng
không ngừng và có hệ thống tất cả mọi nguồn tư liệu muôn hình muôn vẻ: tác phẩm kinh
điển, văn kiện của Đảng và Nhà nước, sách chuyên khảo, SGK, sách báo tạp chí, tác
phẩm hội hoạ, những cuộc tham quan” [20, tr.10]. Bởi lẽ, bất kì tài liệu nào cũng có vai
trò nâng cao sự hiểu biết của HS về quá khứ lên một trình độ mới. Do vậy, bên cạnh việc
khẳng định vai trò và tầm quan trọng của các nguồn tài liệu trong DHLS, tác giả đã khái
quát thành sơ đồ, định hướng cho GV biết cách khai thác nội dung trong SGK kết hợp
với phần tài liệu tham khảo để đưa vào trong những giờ DHLS của mình sao cho chính
xác, phù hợp nhất như quan điểm của ông đã nhấn mạnh: Phải “lựa chọn tài liệu khéo
léo, nhằm mục đích làm cho giờ học đem lại sự phong phú về mặt kiến thức, tình cảm, tư
duy, ý nghĩa của chúng đối với sự hình thành khái niệm, đối với việc phát triển tư duy và
giáo dục đạo đức cho HS đưa vào bài học tất cả những yếu tố cần thiết cho việc xây
dựng nhận thức lịch sử hoàn chỉnh” [20, tr.25]

Trên đây là một số công trình nghiên cứu của các tác giả nước ngoài, tất cả đều
nhấn mạnh sự cần thiết của việc sử dụng tài liệu dạy học ở trường phổ thông bởi nó
góp phần nâng cao kiến thức, bồi dưỡng tư tưởng tình cảm và phát huy được các năng
lực nhận trong học tập của HS. Bên cạnh đó, các tác giả đã đưa ra những cơ sở lý
luận, cung cấp thêm những kinh nghiệm thực tiễn quý giá cho việc sử dụng tài liệu
học tập sao cho phù hợp đặc trưng của từng vùng miền, từng đối tượng, từng cấp
học ... Đây chính là cơ sở quan trọng đầu tiên định hướng cho chúng tôi trong quá
trình thực hiện đề tài của mình.
2.2. Các công trình nghiên cứu ở trong nước
Trong cuốn “Đổi mới phương pháp DHLS ở trường phổ thông” do GS.TS. Phan
Ngọc Liên chủ biên (NXB Đại học sư phạm Hà Nội, 2005), GS.TS Phan Ngọc Liên đã
chỉ ra sự cần thiết trong việc cải tiến PPDHLS truyền thống là cần thiết. Bởi lẽ, trong

PPDH truyền thống “nguồn kiến thức thu nhận của HS rất hạn hẹp, thường giới hạn ở

4


các bài giảng của giáo viên, sách giáo khoa” [31; tr.55], do vậy, nếu sử dụng PPDH
mới trong đó việc tăng cường sử dụng các loại tài liệu tham khảo cần thiết thì chất
lượng bài giảng sẽ có sự cải thiện đáng kể so với PPDH truyền thống.
Cũng trong cuốn: “Đổi mới phương pháp dạy học Lịch sử ở trường phổ thông” do
GS.TS. Phan Ngọc Liên chủ biên (NXB Đại học Sư phạm, Hà Nội, 2005), TS. Nguyễn
Anh Dũng đã chỉ ra quan hệ giữa các môn khoa học xã hội ở trường PT “xuất phát từ
mối quan hệ chặt chẽ giữa các khoa học Lịch sử, Văn học, Địa lý, Giáo dục công dân.
Các khoa học này tuy có đối tượng nghiên cứu khác nhau để tồn tại và phát triển (không
có đối tượng sẽ không có khoa học), song trên một mặt nào đó lại cùng chung một khách
thể - xã hội và đời sống con người. Vì vậy, khi nghiên cứu và học tập, kiến thức của
những môn này hỗ trợ cho nhau, giúp HS nhận thức sâu sắc về xã hội và đời sống của
con người” [31; tr.99] Cho nên “Việc tích hợp kiến thức các môn học, chủ yếu về khoa
học xã hội, đem lại nhiều kết quả: tiết kiệm thời gian dạy học, củng cố và phát triển kiến
thức lịch sử, phát huy tính tích cực, năng động của HS và gây hứng thú học tập. Do đó,
chất lượng dạy học bộ môn được nâng lên”[31, tr.102].

Tác giả Trịnh Đình Tùng trong cuốn “Phương pháp dạy học lịch sử” (NXB
Đại học Sư phạm, Hà Nội, 2010) , đã khẳng định: “Do đặc trưng của việc học tập
lịch sử, các loại tài liệu tham khảo, học tập khác (ngoài sách giáo khoa) góp phần
nhất định vào việc khôi phục, tái hiện hình ảnh quá khứ. Các loại tài liệu này là căn
cứ khoa học, bằng chứng về tính chính xác, tính cụ thể, phong phú của sự kiện lịch sử
mà HS cần thu nhận; nó giúp các em khắc phục việc “hiện đại hoá” lịch sử, hoặc
“hư cấu” sai sự thực” [33, tr.66].
Cũng tác giả Trịnh Đình Tùng, trong cuốn: “Hệ thống các phương pháp dạy
học lịch sử ở trường trung học cơ sở”(NXB Đại học Sư phạm, Hà Nội, 2006) ông cho

rằng: “Các tác phẩm văn học có vị trí, vai trò to lớn trong việc dạy học lịch sử... các
tác phẩm văn học bằng hình tượng cụ thể, có tác động mạnh mẽ đến tư tưởng, tình
cảm người đọc, trình bày những nét đặc trưng, điển hình của đời sống xã hội. Giữa
văn học và các khoa học nói chung, Sử học nói riêng có mối quan hệ khăng khít... Sử
dụng các TPCH sẽ có tác dụng làm cho bài giảng lịch sử thêm sinh động, hấp dẫn,
nâng cao hứng thú học tập của HS” [45, tr. 123]

5


Như vậy, các công trình nghiên cứu đã chỉ rõ những cơ sở lý luận về việc sử
dụng tài liệu tham khảo nói chung và TLVH nói riêng trong quá trình DHLS. Các tác
giả đã khẳng định vai trò, ý nghĩa của việc sử dụng tài liệu tham khảo, đồng thời chỉ
ra các cách sử dụng tài liệu để đạt hiệu quả cao nhất. Từ những kết quả nghiên cứu có
giá trị nêu trên, chúng tôi xin tiếp thu, chọn lọc và nghiên cứu sâu hơn việc sử dụng
TLVH sao cho phù hợp với đặc trưng của địa bàn thành phố Thái Nguyên, nhằm tạo
hứng thú học tập cho HS trong việc DHLS dân tộc, đồng thời tìm ra những biện pháp
để giúp GV đỡ lúng túng hơn, đạt hiệu quả cao hơn khi sử dụng loại tài liệu này.
3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận văn là quá trình sử dụng TLVH trong DHLS
Việt Nam lớp 10 ở trường phổ thông, các biện pháp sử dụng TLVH trong DHLS Việt
Nam lớp 10 ở trường THPT thành phố Thái Nguyên.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Luận văn nghiên cứu những vấn đề lí luận về việc sử dụng TLVH nói chung và
việc sử dụng TLVH trong quá trình DHLS ở trường PT nói riêng.
Luận văn nghiên cứu những biện pháp sử dụng TLVH có thể thực hiện trong
DHLS Việt Nam lớp 10 ở các trường THPT thành phố Thái Nguyên.
Trong quá trình thực hiện đề tài, chúng tôi đã tiến hành điều tra thực tế tại các trường
THPT thành phố Thái Nguyên để tiến hành TNSP các biện pháp mà luận văn đề xuất.

4. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
4.1. Mục đích
Trên cơ sở khẳng định tầm quan trọng của việc sử dụng TLVH trong DHLS, đề tài đi
sâu vào việc đề xuất những biện pháp sử dụng TLVH trong DHLS Việt Nam lớp 10 ở trường
THPT thành phố Thái Nguyên trong các bài nội khóa và hoạt động ngoại khóa.

4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục đích trên, luận văn đã giải quyết các nhiệm vụ cụ thể sau:
- Tìm hiểu những tài liệu tâm lí học, giáo dục học và giáo dục lịch sử để làm rõ
cơ sở lí luận về việc sử dụng tài liệu tham khảo nói chung và TLVH nói riêng trong
DHLS ở trường THPT.
- Điều tra thực trạng sử dụng TLVH trong DHLS Việt Nam ở các trường THPT
thành phố Thái Nguyên
6


- Tìm hiểu chương trình, SGK lịch sử lớp 10 (chương trình chuẩn, nội dung
lịch sử Việt Nam) để xác định các loại TLVL có thể sử dụng và các hình thức sử dụng
TLVH trong DHLS Việt Nam.
- Đề xuất một số biện pháp sử dụng TLVH trong DHLS Việt Nam lớp 10 nhằm
nâng cao chất lượng DHLS.
- Tiến hành TNSP để rút ra những kết luận về tính khả thi của các biện pháp sư
phạm mà luận văn đề xuất.
5. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
5.1. Cơ sở phương pháp luận
Cơ sơ phương pháp luận của luận văn dựa trên những quan điểm của chủ nghĩa
Mác - Lênin về nhận thức và giáo dục; quan điểm đường lối của Đảng, tư tưởng Hồ Chí
Minh về công tác giáo dục đào tạo nói chung và giáo dục lịch sử nói riêng.

5.2. Phương pháp nghiên cứu
Để thực hiện đề tài, chúng tôi chủ yếu sử dụng các phương pháp nghiên cứu
khoa giáo dục cụ thể sau:
- Tìm hiểu, nghiên cứu các tài liệu về giáo dục học và tâm lí học, giáo dục lịch sử,
các PHDH của bộ môn. Nghiên cứu chương trình, nội dung SGK lớp 10 - phần lịch sử
Việt Nam, xác định mục tiêu về kiến thức, kĩ năng, thái độ để đề xuất các phương

pháp và các biện pháp sư phạm nhằm nâng cao chất lượng DHLS Việt Nam.
- Nghiên cứu thực tiễn việc sử dụng TLVH ở trường THPT thông qua dự giờ,
quan sát, điều tra xã hội học, phỏng vấn GV, HS, các cán bộ quản lí giáo dục. Ngoài
ra còn lắng nghe những chia sẻ từ đồng nghiệp dựa trên cơ sở công tác thực tế của họ.
- Soạn bài TNSP theo những biện pháp đã đề xuất trong luận văn và tiến hành TNSP.
- Sử dụng phương pháp thống kê toán học, tập hợp và xử lí số liệu đã thu được
để tiến hành phân tích, nhận xét, rút ra kết luận và nêu kiến nghị.
6. Giả thuyết khoa học và đóng góp của luận văn
6.1. Giả thuyết khoa học
Trong quá trình DHLS Việt Nam lớp 10, nếu GV sử dụng các biện pháp sư phạm
mà luận văn đề xuất, phù hợp với đối tượng HS và các điều kiện cụ thể của nhà trường sẽ
góp phần nâng cao chất lượng DHLS Việt Nam ở trường THPT thành phố Thái Nguyên.

7


6.2. Đóng góp của luận văn
Kết quả nghiên cứu của luận văn sẽ góp phần:
- Tiếp tục khẳng định vai trò, ý nghĩa của TLVH trong DHLS nói chung và
DHLS Việt Nam lớp 10 nói riêng.
- Đánh giá đúng thực trạng việc sử dụng TLVH trong DHLS Việt Nam ở
trường THPT thành phố Thái Nguyên hiện nay.
- Đề xuất những biện pháp sư phạm trong việc sử dụng TLVH nhằm nâng cao

chất lượng DHLS Việt Nam lớp 10 ở trường THPT thành phố Thái Nguyên.
7. Ý nghĩa của luận văn
7.1. Về mặt khoa học
Luận văn góp phần làm phong phú, đa dạng thêm lí luận và PPDH của bộ môn
về vấn đề sử dụng TLVH nhằm nâng cao chất lượng DHLS Việt Nam lớp 10 ở trường
THPT hiện nay.
7.2. Ý nghĩa thực tiễn
Luận văn là nguồn tài liệu giúp GV lịch sử ở trường THPT thành phố Thái
Nguyên sử dụng vào quá trình dạy học nhằm nâng cao chất lượng DHLS hiện nay.
8. Cấu trúc đề tài
Ngoài mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung của luận văn
được cấu trúc thành hai chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc sử dụng tài liệu văn học trong dạy
học Lịch sử Việt Nam lớp 10 ở trường trung học phổ thông thành phố Thái Nguyên.

Chương 2: Các biện pháp sử dụng tài liệu văn học trong dạy học Lịch sử Việt
Nam lớp 10 ở trường trung học phổ thông thành phố Thái Nguyên.

8


Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC SỬ DỤNG TÀI LIỆU
VĂN HỌC TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM LỚP 10 Ở
TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN
1.1. Cơ sở lý luận
1.1.1. Quan niệm về tài liệu văn học trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông
1.1.1.1. Quan niệm về tài liệu văn học
Từ xa xưa, TLVH đã có sự gắn kết chặt chẽ với lịch sử, thậm chí người ta còn coi
“văn sử bất phân”. Nó như một tấm gương trong suốt phản chiếu đời sống con người tại

thời điểm đó, là sợi dây khăng khít giữa quá khứ và hiện tại. Theo từ điển“150 thuật ngữ
văn học” của các tác Lại Nguyên Ân cho rằng các TPVH là “Công trình nghệ thuật ngôn
từ; kết quả hoạt động sáng tác (lao động nghệ thuật) của cá nhân nhà văn, hoặc kết quả
nỗ lực sáng tác của tập thể; đơn vị độc lập cơ bản của văn học”[1; tr.359], do vậy các
công trình nghệ thuật đều phản ánh rõ ràng các mối quan hệ, sự kiện, hiện tượng, các
cung bậc cảm xúc, tâm lí của con người tại thời điểm đó.
Chính vì con người là loài động vật cấp cao có tri giác, đa số thiên về cảm xúc
cho nên các TPVH với các hình tượng cụ thể, xúc cảm chân thực luôn có tác động mạnh
mẽ đến tâm lí người đọc. Trong các TLVH phản ánh hiện thực xã hội ở mỗi thời kì, chắc
chắn rằng các tác giả trước khi viết đã phải rất am hiểu bản chất vấn đề, phải nhìn nhận,
phải đánh giá rất khách quan sự kiện muốn viết. Có rất nhiều tác phẩm văn học thực chất
như một tư liệu lịch sử chân thực như “Nam Quốc Sơn Hà” của Lý Thường Kiệt, “Bình
Ngô Đại cáo” của Nguyễn Trãi, “Hịch tướng sĩ” của Trần Hưng Đạo, bản “Tuyên ngôn
độc lập” của chủ tịch Hồ Chí Minh hay các tác phẩm phản ánh hiện thực xã hội như “Tắt
đèn” của Ngô Tất Tố, “Những người khốn khổ” của Victor Huygo, “Chiến tranh và hòa
bình” của L.Tonxtoi, “Chí phèo” của Nam Cao, “Số đỏ” của Vũ Trọng Phụng… tất cả
các TPVH này đều thể hiện chi tiết thực trạng xã hội đương thời, nó có mối liên kết
không nhỏ với các sự kiện lịch sử chúng ta cần tìm hiểu.

Như vậy, TLVH có vai trò quan trọng trong quá trình DHLS. Việc sử dụng
TLVH không những minh họa cụ thể hơn cho những nội dung lịch sử được đề cập mà

9


nó còn có vai trò khắc sâu kiến thức, giúp HS dễ dàng ghi nhớ các vấn đề lịch sử và
kích thích hứng thú học tập ở các em.
1.1.1.2. Mối quan hệ giữa kiến thức văn học với kiến thức lịch sử
Như trên đã khẳng định, văn học và sử học có mối liên kết mật thiết với nhau.
Đối tượng khai thác của văn học và sử học đều xoay quanh con người, xoay quanh xã

hội loại người. Nếu như văn học ca ngợi vẻ đẹp quê hương đất nước, ca ngợi phẩm
chất con người hay lên án những thói hư tật xấu trong xã hội thì lịch sử cũng ca ngợi
những công lao to lớn của nhân vật lịch sử cụ thể, ca ngợi thiên nhiên hùng vĩ hay
phán xét công bằng đối với những người có công - có tội với đất nước. Thực tế chỉ ra
rằng, có không ít người vừa làm nhà văn, nhà thơ, vừa làm một nhà sử học. Tiêu biểu
là Ngô Sĩ Thời, Ngô Thời Nhậm, Nguyễn Nhiếm, Trịnh Sâm, Ngô Thế Lân, Cao Bá
Quát…với những tập thơ nổi tiếng như “Toàn Việt thi tập”, “Hoàng Việt văn hải” của
Lê Quý Đôn, “Lịch triều thi sao” của Bùi Huy Ích…
Như chúng ta đã biết, lịch sử là tất cả những gì đã xảy ra trong quá khứ. Chính
vì vậy trong khoa học lịch sử đều dựa vào những sự kiện có thật, nhân vật thật ở từng
giai đoạn lịch sử nhất định để khắc họa lại bức tranh quá khứ một cách khách quan
nhất, chính xác nhất.
Trong lĩnh vực văn học cũng vậy. Mặc dù có những tác phẩm xây dựng hình
ảnh nhân vật, sự kiện, hiện tượng không có thật, mang nhiều yếu tố hư cấu, hoang
đường hay có tác phẩm xây dựng hình tượng nhân vật dựa trên nhân vật lịch sử có
thật, sự kiện thật thì tựu chung để hoàn thiện một tác phẩm, các tác giả đều phải
nghiên cứu hoàn cảnh lịch sử, đặc điểm xã hội con người thời đó mới có cơ sở để viết
nên, bởi mỗi thời điểm khác nhau thì hoàn cảnh lịch sử, đặc điểm xã hội cũng khác
nhau.
Nội dung của bất kì TPVH nào cũng phán ánh hiện thực xã hội qua con mắt nhìn
chủ quan của tác giả. Dù các TPVH có phản ánh đúng hay sai thì chúng ta cũng không
thể phủ nhận được vai trò của thực xã hội trong việc tác động vào nhận thức của con
người. Bên cạnh đó, chúng ta cũng biết rằng văn học là một hình thái ý thức thuộc
thượng tầng kiến thức. Mỗi nền văn học đều sinh ra ở một hình thái xã hội nhất định, một
giai cấp nhất định. Văn học không tách biệt với bất kì hiện thực xã hội nào, từ mặt

10


chính trị, kinh tế cho đến xã hội. Khi muốn nghiên cứu về một tác giả, tác phẩm hay

một trào lưu văn học nào đó thì chắc chắn trước tiên phải nghiên cứu hoàn cảnh xã
hội đương thời hay chính là lịch sử ở thời điểm đó. Chính vì vậy, TLVH có vai trò
quan trọng trong việc nghiên cứu lịch sử nói chung và việc sử dụng TLVH vào dạy
học lịch sử nói riêng.
Tóm lại, lịch sử và văn học có mối quan hệ mật thiết với nhau. Nó khẳng định
giá trị của nhau ở nhiều góc độ và trong DHLS hay nghiên cứu lịch sử, không thể nào
bỏ qua nguồn tư liệu lịch sử trong văn học. Ngược lại, khi nghiên cứu hay giảng dạy
văn học, nếu bỏ qua quá trình tìm hiểu hoàn cảnh lịch sử gắn với tác phẩm đó thì giá
trị nội dung và ý nghĩa truyền đạt cũng mất dần đi.
1.1.2. Các loại tài liệu văn học trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông.
TLVH có nhiều thể loại khác nhau, mỗi loại TLVH mang trong mình một đặc
điểm riêng. Chính vì vậy, khi sử dụng TLVH, người GV cần phải xác định độ tin cậy,
chính xác, mức độ phản ánh hiện thực khách quan để bài học đạt hiệu quả cao nhất.
Trong quá trình DHLS ở trường THPT, GV có thể sử dụng một số loại TLVH sau
đây:
Thứ nhất, các tác phẩm văn học dân gian.
Văn học dân gian là các tác phẩm nghệ thuật ngôn từ được nhân dân sáng tạo
ra và lưu truyền bằng miệng qua các thế hệ, các thời kì lịch sử từ thời công xã nguyên
thủy cho tới ngày nay. Văn học dân gian là loại hình văn học phong phú, bao gồm
nhiều thể loại. Mỗi thể loại có những đặc trưng riêng biệt của nó. Ví dụ: Chuyện cổ
tích, chuyện ngụ ngôn, sử thi, truyền thuyết… Đây là loại tài liệu có giá trị cao vì nó
phản ảnh nhiều mặt hiện thực xã hội thời điểm đó mà đôi khi lịch sử không kịp ghi
chép lại.
Khi nói về văn học dân gian, chúng ta sẽ nhớ đến ngay đặc trưng riêng biệt của
loại hình văn học này. Đây là loại hình văn học mang tính truyền miệng, truyền từ đời
này sang đời khác, truyền từ người này sang người khác, từ địa phương này sang địa
phương khác nên rất nhiều tác phẩm văn học dân gian xuất hiện nhiều dị bản. Bên cạnh
đó, với tính chất ra đời từ sáng tác tập thể tức là có một người khởi xướng đầu tiên, tác
phẩm hình thành và sau đó được tập thể tiếp nhận. Qua quá trình lưu truyền, các tác

11


phẩm văn học dân gian được người tiếp nhận sáng tác lại làm cho tác phẩm biến đổi
dần, hoàn thiện, phong phú thêm về nội dung cũng như hình thức nghệ thuật.
Văn học dân gian là tài sản chung của một tập thể nên mỗi cá nhân đều có thể
sửa chữa, bổ sung tác phẩm văn học dân gian theo quan điểm và khả năng nghệ thuật
của bản thân. Nếu nắm rõ các đặc điểm này, người GV khi sử dụng văn học dân gian
biết loại bỏ các yếu tố hư cấu, thần bí, hoang đường thì sẽ phát hiện những yếu tố lịch
sử trong các tác phẩm văn học dân gian. Những câu chuyện cổ tích, truyền thuyết, sử
thi sẽ là nguồn tài liệu bổ ích làm sinh động, chân thực những bài học lịch sử cụ thể.
Ví dụ: khi HS đọc tác phẩm văn học dân gian truyền thuyết “Thánh Gióng”
nếu loại bỏ các yếu tố hoang đường thì HS sẽ nhận thấy rõ hoạt động đời sống sinh
hoạt, lao động, đấu tranh chống giặc ngoại xâm của dân tộc ta thời Văn Lang thông
qua các sự kiện được thể hiện khá chân thực trong tác phẩm. Từ đó, HS hiểu được
yêu cầu cấp thiết chống giặc ngoại xâm thời bấy giờ như thế nào. Bên cạnh đó, còn
giúp người đọc nhận thấy vai trò của công cụ bằng sắt trong sản xuất và chiến đấu.
Các tác phẩm văn học dân gian không chỉ minh họa sinh động sự kiện lịch sử cần học
mà nó còn có vai trò làm cho bài giảng trở nên hấp dẫn hơn, tạo không khí học lịch sử
gần gũi, dễ hiểu hơn.
Việc sử dụng TLVH vào DHLS không chỉ góp phần làm nâng cao chất lượng
giáo dục mà còn bồi đắp cho các em tình yêu quê hương, đất nước. Trau dồi vốn văn
hóa truyền thống, ít nhiều có tác dụng giáo dục về mặt đạo đức của HS.
Thứ hai, kí sự, hồi kí, nhật kí của các nhân vật lịch sử.
Những tác phẩm này mang màu sắc quan điểm cá nhân vì họ chính là người trong
cuộc, trải nghiệm những sự kiện lịch sử đã qua, ghi chép lại, miêu tả, tường thuật lại một
cách chi tiết, tỉ mỉ bằng chính con mắt, chính xúc cảm của mình. Qua cách kể truyện của
ngôi thứ nhất, khi sử dụng thể loại TLVH này vào DHLS ở mỗi tiết học, HS sẽ được trải
nghiệm giống như hoà mình làm chính tác giả, như bản thân trực tiếp chứng kiến và hồi
tưởng lại một cách chân thực nhất. Từ đó, khơi gợi những cảm xúc mãnh liệt ở các em.

Khi các em đã có những xúc cảm yêu cầu thì nội dung bài học đi vào trong tâm trí các
em rất thoải mái nhẹ nhàng, đơn giản mà khắc nhớ rất sâu. Cùng với đó nó còn phát triển
thái độ và đạo đức của HS. Các em sẽ cảm thấy yêu ghét rõ

12


ràng hơn, cảm thấy biết ơn hơn, ngưỡng mộ hay mến phục hơn. Khi học về các sự
kiện, các chiến dịch trong những năm tháng kháng chiến chống giặc ngoại xâm của
dân tộc ta, GV có thể liên hệ một số những tấm gương tiêu biểu của thế hệ trẻ sẵn
sàng hi sinh, sẵn đánh đổi tuổi thanh xuân vì độc lập, tự do của Tổ Quốc, từ đó sẽ là
bài học giáo dục cho thế hệ trẻ ngày nay.
Ví dụ: khi dạy về phần lịch sử Việt Nam thời phong kiến (SGK Lịch sử 10),
GV có thể sử dụng các tác phẩm như “Thượng thư kí sự” của Lê Hữu Trác, “Hoàng
Lê nhất thống chí” của Ngô gia văn phái, “Vũ trung tùy bút”, “Tang thương ngẫu lục”
của Phạm Đình Hổ để lấy tư liệu minh họa cho bài giảng.
Thứ ba, thơ, truyện, tiểu thuyết, kịch lịch sử
Đây là thể loại văn học lấy một giai đoạn lịch sử khung cảnh và đưa vào đó
những hoàn cảnh xã hội chân thực qua con mắt của cá nhân trung thành với lịch sử
(tuy nhiên không thể phủ nhận một số tác phẩm sự trung thành đi sai hướng). Các
TPVH đó đề cập tới nhân vật lịch sử có thật hoặc có sự hòa trộn giữa nhân vật lịch sử
thật và nhân vật hư cấu.
Trong thể loại văn học này, lịch sử chính là chất liệu để sáng tác. Mặc dù giá
trị của TPVH không chỉ nằm ở khía cạnh chân lí mà còn nằm ở khía cạnh nghệ thuật
nhưng nghệ thuật phải chịu sự ràng buộc chặt chẽ từ chân lí lịch sự. Nếu không có
chân lí lịch sử, nghệ thuật sẽ không có đất để phát triển. Chính vì thế, khi dạy lịch sử
Việt Nam lớp 10, người GV có thể khai thác một số tác phẩm sau: “Hoàng Lê nhất
thống chí” của Ngô Gia văn phái, “Trạng Quỳnh”, “Chinh phụ ngâm” của Đặng Trần
Côn, “Cung oán ngâm khúc” của Nguyễn Gia Thiều hay hàng loạt TPVH có giá trị
khác. Nếu người GV biết sử dụng những loại TLVH này vào dạy học, nó sẽ đem lại

màu sắc và hơi thở mới cho các tiết học lịch sử ở trường THPT hiện nay.
Thứ tư, các TPVH ra đời từ những sự kiện cụ thể của lịch sử và phản ánh
bằng hình tượng văn học.
Để tạo ra những TPVH này, các nhà văn đã lấy chất liệu sáng tác ngay trong
chính cuộc sống của mình, tức là những tác phẩm này giống như những bức tranh ngôn
từ miêu tả, phán ánh chân thực xã hội ở một giai đoạn, một thời điểm lịch sử nhất định.

Nhìn chung, các TPVH là tấm gương lớn phán ảnh hiện thực xã hội một cách
sống động. Nó có vai trò lớn trong việc nâng cao tầm hiểu biết của GV và HS về xã
13


hội, về con người ở một thời điểm lịch sử nhất định. Khi dạy học phần lịch sử Việt
Nam, bên cạnh việc sử dụng tài liệu lịch sử thì người GV có thể lấy một số TPVH
phù hợp để làm tư liệu cho bài học, tránh việc chỉ tập trung khai thác ở các tài liệu
lịch sử làm cho HS dễ nhàm chán và nản chí.
Ví dụ: Khi dạy bài 19: “Những cuộc kháng chiến chống ngoại xâm ở các thế kỉ XXV”, mục II “Các cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Mông - Nguyên ở thế kỉ XIII”
(SGK Lịch Sử 10), GV có thể sử dụng tác phẩm “Hịch tướng sĩ” của Trần Hưng Đạo để
khắc sâu cho sự kiện đó. Đây là TPVH viết theo thể loại hịch - thể văn nghị luận thời
xưa, được viết theo thể văn biền ngẫu (từng cặp câu cân xứng với nhau) thường được các
vua chúa, tướng lĩnh viết ra dùng để cổ động, thuyết phục hoặc kêu gọi đấu tranh chống
thù trong giặc ngoài. “Hịch tướng sĩ” miêu tả chân thực những tâm tư, trăn trở của vị
tướng lỗi lạc nhà Trần - Trần Hưng Đạo trước sự nhăm nhe xâm lược đất nước của quân
Mông Nguyên “Ta thường tới bữa quên ăn, nửa đêm vỗ gối, ruột đau như cắt, nước mắt
đầm đìa; chỉ giận chưa thể lột da, ăn gan, uống máu quân thù; dẫu cho trăm thân này ta
phơi ngoài nội cỏ, nghìn thây ta bọc trong da ngựa cũng cam lòng [11; tr.57]. Hay để
khích lệ tinh thần đấu tranh chống giặc ngoại của binh lính Đại Việt thời đó “Nay ta bảo
rõ các ngươi: cái chuyện dấm lửa đống củi phải lo, mà câu sợ canh thổi rau nên nhớ.
Các ngươi hãy nên huấn luyện quân sĩ, rèn tập cung tên, khiến cho người người giỏi như
Bàng Mông, nhà nhà đều là Hậu Nghệ, bêu đầu Tất Liệt dưới cửa khuyết, ướp thịt Thoát

Hoan trong trại rơm. Như thế chẳng những là thá ấp của ta mãi mãi là của gia truyền,
mà bổng lộc các ngươi cũng được suốt đời hưởng thụ; chẳng những gia quyến của ta
được yên giường nệm, mà vợ con các ngươi cũng được sum họp đến già; chẳng những là
tông miếu ta sẽ được muôn đời tế lễ, mà tổ tông các ngươi cũng được thờ cúng quanh
năm; chẳng những thân ta kiếp này đắc chí, mà đến các người dưới trăm đời nữa tiếng
thơm vẫn lưu truyền; chẳng những tên tuổi ta không bị mai một, mà đến tên họ các
người cũng để tiêng thơm trong sử xanh. Khi ấy các ngươi không muốn vui chơi, được
chăng?” [11; tr.57].
Trong quá trình dạy học, GV kết hợp tài liệu lịch sử với ĐDTQ và TLVH, chắc
chắn rằng bài học sẽ để lại ấn tượng sâu sắc với HS. Các em sẽ hiểu hơn hoàn cảnh lịch
sử thời điểm đó, sự cấp bách trong việc chống giặc ngoại xâm, tinh thần đấu tranh quật

14


cường của quân và dân Đại Việt trước kẻ thù hung bạo Mông Nguyên. Từ đó, khiến
các em cảm thấy rằng: Học lịch sử không nhàm chán ngược lại rất thú vị, chân thực
và cần thiết cho bản thân.
Như vậy, việc sử dụng các TPVH ra đời từ những sự kiện cụ thể của lịch sử có
vai trò như một chất xúc tác minh chứng rõ nét hơn những nội dung cần học trong
chương trình lịch sử Việt Nam ở trường THPT.
1.1.3. Xuất phát điểm của vấn đề nghiên cứu
1.1.3.1. Xuất phát từ mục tiêu bộ môn lịch sử ở trường phổ thông
Môn Lịch sử ở trường THPT được xây dựng trên cơ sở mục tiêu giáo dục, mục
tiêu từng cấp học, dựa trên cơ sở các quan điểm, đường lối của Đảng và Nhà nước về sử
học và giáo dục. Mục tiêu bộ môn lịch sử căn cứ vào nội dung, đặc trưng của hiện thực
lịch sử, nhận thực lịch sử, yêu cầu và nhiệm vụ tình hình hiện nay. DHLS phải dựa vào
mục tiêu chung của Đảng đề ra thông qua Luật Giáo dục được nước Cộng hòa Xã hội
Chủ nghĩa Việt Nam khóa X thông qua ngày 25/12/2001: “Mục tiêu của giáo dục là đào
tạo con người Việt Nam phát triển toàn diện, có đạo đức, tri thức, sức khỏe, thẩm mĩ và

nghề nghiệp, trung thành với lí tưởng dân tộc và chủ nghĩa xã hội, hình thành và bồi
dưỡng nhân cách, phẩm chất và năng lực của công dân, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp
xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”[35; tr.8] và mới nhất là Luật giáo dục 2019 đã khẳng định:
“Mục tiêu giáo dục nhằm phát triển toàn diện con người Việt Nam có đạo đức, tri thức,
văn hóa, sức khỏe, thẩm mỹ và nghề nghiệp; có phẩm chất, năng lực và ý thức công dân;
có lòng yêu nước, tinh thần dân tộc, trung thành với lý tưởng độc lập dân tộc và chủ
nghĩa xã hội; phát huy tiềm năng, khả năng sáng tạo của mỗi cá nhân; nâng cao dân trí,
phát triển nguồn nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp xây
dựng, bảo vệ Tổ quốc và hội nhập quốc tế”[36], trên cơ sở đó quán triệt mục tiêu cụ thể
môn học: “Mục tiêu của môn Lịch sử ở trường phổ thông nhằm giúp cho học sinh có
được những kiến thức cơ bản, cần thiết về lịch sử dân tộc và lịch sử thế giới; góp phần
hình thành ở HS thế giới quan khoa học, giáo dục lòng yêu quê hương, đất nước, truyền
thống dân tộc, cách mạng; bồi dưỡng năng lực tư duy, hành động, thái độ ứng xử đúng
đắn trong đời sống xã hội”[4; tr.3]. Vì vậy, mục tiêu của bộ môn Lịch sử được xác định
trên ca ba mặt: kiến thức, kỹ năng, thái độ.

15