Phần mềm nguồn mở greenstone và tình hình ứng dụng tại việt nam

MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN…………………………………………………………..3
DANH MỤC VIẾT TẮT……………………………………………….4
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài…………………………………………5
2. Mục đích nghiên cứu…………………………………………….6
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu……………………………….7
4. Phƣơng pháp nghiên cứu ………………………………………..7
5. Bố cục khoá luận ………………………………………………..7
CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN VỀ MÃ NGUỒN MỞ GREENSTONE...8
1.1. Một số khái niệm liên quan đến nguồn mở Greenstone …..8









1.1.1. Thƣ viện số ………………………………………..8
1.1.2 Phần mềm mã nguồn mở (open source/open code)…9
1.1.3 Bộ sƣu tập (collection)……… ……………………..10
1.1.4 Siêu dữ liệu (Medata) ……………………………...10
1.1.5. Plugin ……………………………………………… 15
1.1.6 Classifier ( Phân Loại) …………………………….. 16
1.1.7 Duyệt tài liệu (Browser) ……………………………20
1.1.8 Tìm kiếm (Search) ………………………………….21

1.2. Bối cảnh đời của phần mềm mã nguồn mở Greenstone…….22
1.3.Tình hình ứng dụng mã nguồn mở Greenstone trên thế giới hiện

nay……………………………………………………………….24
1.4.Sơ lƣợc về mã nguồn mở GREENSTONE………………….30
 1.4.1. Greenstone là phần mềm nguồn mở và tự do……....31
 1.4.2 Greenstone là phần mềm đa ngôn ngữ……………...31
1.5 Đặc điểm của Greenstone…………………………………... 32
1.6. Yêu cầu phần mềm………………………………………….33
1.7. Tính năng của nguồn mở Greenstone ……………………....35
1.8. Ƣu điểm của nguồn mở Greenstone………………………. .36
1.9. Một số hạn chế của nguồn mở Greenstone ……………….. .38

1


CHƢƠNG 2. THỰC TRẠNG NGHIÊN CỨU, GIẢNG DẠY VÀ ỨNG DỤNG
PHẦN MỀM MÃ NGUỒN MỞ GREENSTONE Ở VIỆT NAM …….40
2.1 Thực trạng nghiên cứu và giảng dạy mã nguồn mở Greenstone ở Việt
Nam ……………………………………………………………..40
2.2. Thực trạng triển khai ứng dụng nguồn mở Greenstone ở Việt
Nam……………………………………………………………...42
 2.2.1. Thƣ viện trƣờng Đại Học Khoa Học Tự Nhiên Thành
Phố Hồ Chí Minh………………………………….43
 2.2.2. Thƣ viện Đại học Ngân Hàng Thành phố Hồ Chí Minh
(ĐHNH TP.HCM) ………………………………...53
 2.2.3.Thƣ viện ĐHBK TP. HCM………………….57
 2.2.4.Thƣ viện Hải Phú (Tỉnh Phú Yên)…………..59
 2.2.5.Thƣ viện Trƣờng CBQLGD TP. HCM……...63
 2.2.6. Trung tâm học liệu – Đại học Thái Nguyên...66
Chƣơng 3 : NHẬN XÉT VÀ KIẾN NGHỊ………………………….....72
3.1.Nhận xét: …………………………………………………....72
 3.1.1 Nhận xét về tính năng và đặc điểm của phần mềm

……………………………………………………..72
 3.1.2 Nhận xét về việc triển khai ứng dụng Greenstone ở
Việt Nam…………………………………………..73
 3.1.3 Nhận xét về kết quả của việc nghiên cứu và giảng
dạy nguồn mở Greenstone ở Việt Nam………….....75
3.2 Kiến nghị………………………………………………….....76
KẾT LUẬN …………………………………………………………....78
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO……………………………....80
2


LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành đƣợc khóa luận tốt nghiệp này, tôi xin chân thành cảm ơn
Cô giáo hƣớng dẫn, Th.S Nguyễn Thị Trang Nhung đã trực tiếp hƣớn3g dẫn tôi
trong suốt thời gian thực hiện đề tài.
Tôi cũng xin chân thành cảm ơn các Thầy, Cô giáo trong khoa Thƣ viện –
Thông tin đã tận tình giảng dạy và trang bị cho chúng tôi những kiến thức cần
thiết, quý báu trong suốt những năm học tại trƣờng.
Xin cảm ơn chân thành tới gia đình, bạn bè đã động viên, giúp đỡ tôi hoàn thành
Khóa luận này.
Mặc dù tôi đã hoàn thành khóa luận với tất cả nỗ lực của bản thân, nhƣng
do chƣa có kinh nghiệm trong việc nghiên cứu khoa học cũng nhƣ hạn chế về
trình độ hiểu biết nên khóa luận không thể tránh khỏi thiếu sót nhất định về mặt
nội dung và hình thức trình bày. Kính mong nhận đƣợc sự cảm thông và chỉ bảo
của quý thầy cô và các bạn !
Hà Nội, ngày 20 tháng 05 năm 2011
Sinh viên thực hiện
Trần Thị Thanh

3

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
CBQLGD:

Cán bộ Quản lý Giáo dục Thành Phố Hồ Chí Minh

ĐHKHTN TP. HCM: Đại học Khoa học Tự nhiên Thành Phố Hồ Chí Minh
ĐHNH TP. HCM:

Đại học Ngân Hàng Thành Phố Hồ Chí Minh

ĐHBK TP. HCM:

Đại học Bách Khoa Thành Phố Hồ Chí Minh

ĐHQG TP.HCM:

Đại học Quốc Gia Thành Phố Hồ Chí Minh

TP. HCM:

Thành Phố Hồ CHí Minh

UNESCO:

United Nations Educational, Scientific, and Cultural
Organization

GLI:

Greenstone Librarian Interface

DLF:

Digital Libraries Federation (Liên doàn thƣ viện số thế
giới)

GNU

General Public License

FOSS

Free/Open Source Software

PMMN

phần mềm nguồn mở

4


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài.
Sự phát triển nhƣ vũ bão của công nghệ thông tin mang đến nhiều cơ hội
và thách thức cho các ngành nghề trong xã hội, trong đó có ngành thƣ viện –
thông tin. Chính sự thay đổi nhanh chóng này đã và đang dẫn đến sự bùng nổ
thông tin làm thay đổi các hình thức xuất bản, đa dạng và phong phú hơn cả về
hình thức và nội dung, cả truyền thống và hiện đại. Một trong những thành tựu

mà công nghệ thông tin mang lại là nguồn tài nguyên thông tin đã đƣợc phát
hành dƣới dạng số hóa. Việc xây dựng các bộ sƣu tập số giúp cho việc trao đổi
nguồn lực thông tin giữa các thƣ viện đƣợc dễ dàng không chỉ trong một quốc
gia, các nƣớc trong khu vực mà còn các nƣớc trên thế giới. Số lƣợng tài liệu
tăng theo cấp số nhân và việc số hoá tài liệu tạo điều kiện thuận lợi cho con
ngƣời tiếp cận với nguồn tri thức của nhân loại nhƣng nó lại gây ra khó khăn
cho việc lƣu trữ và bảo quản tài liệu tại các trung tâm thông tin thƣ viện
Với bƣớc phát triển này, hình ảnh, vai trò và chức năng của thƣ viện cũng
đã thay đổi theo. Có thể thấy từ thƣ viện truyền thống chuyển giao sang thƣ viện
điện tử và giờ đây là thƣ viện số. Từ việc ngƣời dùng tin phải trực tiếp tới thƣ
viện để khai thác và sử dụng các sản phẩm và dịch vụ của thƣ viện, giờ chỉ cần
có máy tính kết nối mạng Internet và tài khoản truy cập họ có thể sử dụng và
khai thác thƣ viện ở bất cứ nơi đâu, bất cứ lúc nào.
Phát triển thƣ viện số đã và đang là mục tiêu phát triển của nhiều thƣ viện
trên thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng. Để tổ chức, xây dựng, quản lý và
phân phối tốt nguồn thông tin của thƣ viện, đặc biệt khai thác và quản lý nguồn
thông tin số hóa, đáp ứng cao nhất nhu cầu thông tin của ngƣời sử dụng, tiết
kiệm chi phí và hiệu quả các thƣ viện phải tìm ra các giải pháp hữu ích Một
trong những yêu cầu đặt ra đối với các thƣ viện là lựa chọn phần mềm phù hợp
để đáp ứng các vấn đề trên. Hiện nay trên thế giới có rất nhiều phần mềm quản
5


lý thƣ viện, ở Việt Nam một số phần mềm do các công ty Việt Nam sản xuât
nhƣ Ilip, Libol, Lacviet…cũng đã đƣợc sử dụng phổ biến trong các thƣ viện.
Tuy nhiên các phần mềm ở Việt Nam đã ít nhiều cho thấy những hạn chế trong
quá trình sử dụng. Gần đây các phần mềm nguồn mở đƣợc sử dụng khá phổ
biến trên thế giới đã và đang đƣợc sử dụng ở Việt Nam nhƣ Greenstone, Dspace,…nhƣng ở mức độ hạn chế. Với điều kiện kinh tế còn hạn hẹp, ứng dụng
công nghệ thông tin vào thƣ viện chƣa cao và đầu tƣ cho các thƣ viện chƣa lớn
thì việc lựa chọn phần mềm nguồn mở để xây dựng các bộ sƣu tập số hóa làm

cơ sở cho xây dựng thƣ viện số là một lựa chọn hợp lý. Greenstone là một trong
những phần mềm mã nguồn mở miễn phí có thể tích hợp vào các phần mềm thƣ
viện có sẵn và cho phép các thƣ viện có thể chỉnh sửa để phù hợp với yêu cầu
và mục đích của thƣ viện. Thƣ viện Trƣờng Đại học Khoa học Tự nhiên Thành
phố Hồ Chí Minh (ĐHKHTN TP. HCM) là cơ quan đi đầu sử dụng phần mềm
Greenstone và hợp tác với một nhóm chuyên gia công nghệ thông tin để chuyển
đổi phần mềm này sang tiếng Việt có tên gọi là HÒN ĐÁ XANH (2004). Tiếp
đó thƣ viện Đại học Ngân hàng Thành phố Hồ Chí Minh (ĐHNH TP. HCM) và
một số thƣ viện khác cũng đã ứng dụng phần mềm này để xây dựng các bộ sƣu
tập số cho thƣ viện mình. Để tìm hiểu kỹ hơn về các tính năng của phần mềm
nguồn mở Greenstone trong việc xây dựng và phát triển thƣ viện số tôi đã chọn
đề tài “Phần mềm nguồn mở Greenstone và tình hình ứng dụng tại Việt Nam”
làm đề tài khóa luận.
2. Mục đích nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu của đề tài là tìm hiểu về phần mềm nguồn mở thƣ
viện số - Greenstone, phân tích những đặc điểm nổi bật của phần mềm này
trong việc ứng dựng vào hoạt động thƣ viện. Khảo sát về cách tổ chức, quản lý
và khai thác bộ sƣu tập số của một số thƣ viện đã ứng dụng Greenstone tại Việt
Nam để làm rõ những tính năng và ứng dụng của phần mềm này. Tác giả sẽ đƣa
ra những đề xuất, kiến nghị với mong muốn giới thiệu phần mềm này rộng rãi
6


hơn đến các thƣ viện nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động, đặc biệt là xây dựng
và phát triển bộ sƣu tập số của hệ thống thƣ viện trong cả nƣớc.
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu:
Đối tƣợng nghiên cứu của khóa luận là phần mềm nguồn mở thƣ viện sốGreenstone và thực trạng ứng dụng phần mềm này tại Việt Nam.
Phạm vi nghiên cứu là thực trạng nghiên cứu và giảng dạy và ứng dụng
phần mềm mã nguồn mở Greenstone tại Việt Nam. Nghiên cứu về vấn đề này
để đƣa ra thực trạng triển khai và ứng dụng phần mềm Greenstone và cách thức

tổ chức và khai thác tài liệu số hoá của các thƣ viện Việt Nam đang áp dụng
phần mềm này.
4. Phƣơng pháp nghiên cứu
Trong quá trình thực hiện đề tài, tôi đã tiến hành phƣơng pháp sau:
- Phƣơng pháp trực quan
- Tham khảo ý kiến chuyên gia
- Phân tích, tổng hợp tài liệu
5. Bố cục khoá luận
Ngoài các phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo. Khoá
luận gồm 3 chƣơng:
Chương 1: Tổng quan về nguồn mở Greenstone.
Chương 2 : Thưc trạng nghiên cứu, giảng dạy và ứng dụng phần mềm
Greenstone tại Việt Nam.
Chương 3 : Nhận xét và kiến nghị.

7


CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN VỀ MÃ NGUỒN MỞ GREENSTONE
1.1.Một số khái niệm liên quan đến nguồn mở Greenstone
1.1.1. Thư viện số
Hiện nay có nhiều định nghĩa khác nhau về thƣ viện số. Dƣới đây là một
số định nghĩa tiêu biểu:
Khái niệm thƣ viện số của Fox (1993): “thƣ viện số là tập hợp của các
máy tính số, các thiết bị máy móc lƣu trữ và trao đổi thông tin cùng với bối
cảnh và phần mềm cần thiết để sản xuất và cung cấp các dịch vụ thông tin thƣ
viện tƣơng tự nhƣ các thƣ viện truyền thống vẫn làm đối với tài liệu giấy và các
loại hình tài liệu truyền thống khác trong qua trình thu thập, biên mục, tìm kiếm
và phố biến thông tin… Một thƣ viện số đúng nghĩa và hoàn chỉnh phải bao
gồm tất cả các dịch vụ cơ bản của các thƣ viện truyền thống đồng thời tận dụng

đƣợc các lợi thế của việc lƣu trữ, tìm kiếm và cung cấp thông tin số hoá”
Theo định nghĩa của Liên đoàn Thƣ viện số (1993): “ thƣ viện số là các tổ
chức cung cấp các nguồn lực tài nguyên, bao gồm cả các chuyên gia để lựa
chọn, cấu trúc, cung cấp khả năng truy cập tới các nguồn tri thức, phân phối,
bảo đảm tính vẹn toàn và tính lâu dài của các bộ sƣu tập số để cho một cộng
đồng hoặc một tập hợp cộng đồng ngƣời dùng tin xác nhận luôn có thể sử dụng
một cách nhanh chóng kịp thời và kinh tế.
Theo Micheal Lest (1997): “ thƣ viện số là các bộ sƣu tập thông tin số
hóa đƣợc tổ chức. Chúng bao gồm việc cấu trúc và thu thập thông tin là các
công việc mà các thƣ viện truyền thống vẫn luôn phải làm và các máy tính có
nhiệm vụ trình bày các thông tin số đó. Một thƣ viện số thực sự cũng tạo ra các
nguyên tắc quản lý những yếu tố đó cấu thành thƣ viện và các phƣơng thức tổ
chức thƣ viện”.

8


Theo Liên đoàn Thƣ viện số Hoa kỳ (1999): “thƣ viện số là cơ quan, tổ
chức có các nguồn nhân lực chuyên hóa, để lựa chọn cấu trúc việc truy cập đến
diễn giải, phổ biến, bảo quản sự toàn vẹn, đảm bảo sự ổn định trong thời gian
dài của sƣu tập các công trình số hóa mà chúng ở dạng sẵn sàng để sử dụng một
cách kinh tế cho một hoặc một số cộng đông nhất định
Theo Witten và Bainbridge (2003): “thƣ viện số là bộ sƣu tập thông tin
một cách có tổ chức, là tập hợp các đối tƣợng dữ liệu số mang tính tập trung,
gồm có văn bản, video, âm thanh, cùng với những phƣơng thức để truy cập,
khai thác, chọn lọc, tổ chức và bảo trì bộ sƣu tập này”.
1.1.2 Phần mềm mã nguồn mở (open source/open code)
Phần mềm mã nguồn mở là phần mềm với mã nguồn đƣợc công bố và sử
dụng một giấy phép nguồn mở. Giấy phép này cho phép bất cứ ai cũng có thể
nghiên cứu, thay đổi và cải tiến phần mềm, và phân phối phần mềm ở dạng

chƣa thay đổi hoặc đã thay đổi (Wikipedia)
Theo David Wheeler : “PMNM là những chƣơng trình mà quy trình cấp
phép sẽ cho ngƣời dùng quyền tự do chạy chƣơng trình theo bất kỳ mục đích
nào, quyền nghiên cứu và sửa đổi chƣơng trình, quyền sao chép và tái phát hành
phần mềm gốc hoặc phần mềm đã sửa đổi (mà không phải trả tiền cho những
ngƣời lập trình trƣớc)”.
PMNM là những phần mềm đã đƣợc cung cấp dƣới cả dạng mã và nguồn.
Ngƣời dùng có quyền sửa đổi, cải tiến, phát triển, nâng cấp theo một số nguyên
tắc chung nhất định theo điều khoản quy định trong giấy phép PMNM (General
Public Licence – GPL) mà không cần xin phép ai - điều mà họ không đƣợc phép
làm với Phần mềm nguồn đóng (PMNĐ) hay còn gọi là Phần mềm thƣơng mại.

9


1.1.3 Bộ sưu tập (collection)
Bộ sƣu tập số là một tập hợp các tài liệu hay là các đối tƣợng số đƣợc lựa
chọn và đƣợc tổ chức cùng với các siêu dữ liệu mô tả và có ít nhất một giao
diện để ngƣời sử dụng truy cập.[20, tr 11]
Theo Ian H. Witten, chuyên gia Thƣ viện số ĐH Waikato, New Zealand
“Thƣ viện số là tập hợp những bộ sƣu tập thông tin của các đối tƣợng số hoặc
đã đƣợc số hóa có tổ chức và tập trung”. Phần mềm nguồn mở Greenstone cho
phép tạo lập nhanh chóng những bộ sƣu tập thông tin nhƣ thế, có tổ chức và làm
tăng năng lực truy tìm và lƣớt tìm của ngƣời sử dụng để hình thành thƣ viện số.
Một bộ sƣu tập thông tin bao gồm nhiều tài liệu dƣới nhiều dạng thức
khác nhau: văn bản, âm thanh, hình ảnh, tuy nhiên cung cấp một giao diện đồng
nhất qua đó tất cả các tài liệu có thể đƣợc truy cập, mặc dù cách mà tài liệu đó
hiển thị sẽ tùy thuộc vào phƣơng tiện và dạng thức của tài liệu đó.
Một thƣ viện bao gồm nhiều bộ sƣu tập. Mỗi sƣu tập đƣợc tổ chức theo
hình thức khác nhau tùy nội dung tài liệu đƣợc sƣu tầm và tùy theo chủ đề đƣợc

quan tâm. Tuy nhiên cách thức xây dựng và hiển thị các bộ sƣu tập là hoàn toàn
giống nhau. Bộ sƣu tập có thể xem là đơn vị của một thƣ viện số Greenstone.
1.1.4 Siêu dữ liệu (Medata)
Siêu dữ liệu là dữ liệu đi kèm với đối tƣợng thông tin và nó cho phép
những ngƣời sử dụng tiềm năng có thể biết trƣớc sự tồn tại cũng nhƣ đặc điểm
của đối tƣợng thông tin này [20, tr 1]
Gail Hodge (1997) định nghĩa: siêu dữ liệu là "thông tin có cấu trúc mà
nó mô tả, giải thích, định vị, hoặc làm cho nguồn tin trở nên dễ tìm kiếm, sử
dụng và quản lý hơn. Siêu dữ liệu đƣợc hiểu là dữ liệu về dữ liệu hoặc thông tin
về thông tin"

10


Trong thƣ viện truyền thống, ngƣời ta biên mục để tạo nên những biểu
ghi thƣ mục nhằm xây dựng hệ thống tra cứu qua mục lục phiếu. Biểu ghi thƣ
mục hay mục lục phiếu miêu tả lý lịch của tài liệu: nhan đề, đề mục, tác giả,
xuất bản,vv…Khi sử dụng máy tính, biểu ghi thƣ mục này đƣợc biểu thị bằng
một dạng thức máy đọc đƣợc (MARC). Cách biên mục này chỉ thể hiện đƣợc
dạng thƣ mục tức lý lịch chứ không có toàn văn và đa phƣơng tiện, đƣợc gọi là
biên mục theo dạng liên tuyến (analog). Trong môi trƣờng số, dữ liệu đƣợc
đóng gói bằng ngôn ngữ XML. Cách biên mục phải thay đổi qua môi trƣờng
Web, nghĩa là các dữ liệu thƣ mục phải đƣợc đóng gói, ngƣời ta gọi là biên mục
theo dạng kỹ thuật số (digital). Các biểu ghi thƣ mục trở thành siêu dữ liệu thƣ
tịch – metadata. Vậy metadata chính là phiếu mục lục miêu tả lý lịch tài liệu
đƣợc phát sinh tự động trong môi trƣờng số. Cụ thể metadata là thông tin mô tả
cho một tài liệu trong bộ sƣu tập, ví dụ tựa đề tài liệu, tên tác giả, ngày xuất
bản,…Nói một cách khác metadata tức là dữ liệu về dữ liệu, phục vụ hai mục
đích chính là nhận dạng và mô tả dữ liệu. Nó sẽ đƣợc dùng để di chuyển tới
hoặc xác định vị trí dữ liệu khi duyệt hoặc tìm kiếm trên một kho dữ liệu cũng

nhƣ thu thập thông tin nhiều hơn về chính dữ liệu đã đƣợc tìm thấy.
Phần mềm nguồn mở Greenstone đã sử dụng Chuẩn Dublin Core, nội
dung chủ yếu của chuẩn mô tả dữ liệu này gồm 15 trƣờng dữ liệu dùng để mô tả
chi tiết các nguồn tài liệu kể cả tóm tắt nội dung với đầy đủ những tiêu đề (nhan
đề, tác giả, đề mục) và những điểm truy cập khác.
Các yếu tố cơ bản của Dublin Core đều mang thuộc tính lựa chọn và có
thể lặp lại. Mỗi yếu tố cũng có một giới hạn những hạn định, thuộc tính nhằm
diễn giải chính xác ý nghĩa của các yếu tố.
1) Nhan đề (Title): Nhan đề tài liệu.
2) Tác giả (Creator): Ngƣời hoặc cơ quan chịu tránh nhiệm chính về nội
dung trí tuệ của tài liệu.
11


3) Đề mục (Subject): Chủ đề của nguồn thông tin và đƣợc thể hiện bằng từ
vựng có kiểm soát gồm tiêu đề đề mục, số phân loại,...
4) Mô tả (Description): Phần thể hiện nội dung của nguồn thông tin bao
gồm cả phần tóm tắt của tƣ liệu văn bản hoặc nội dung của tƣ liệu nghe
nhìn
5) Xuất bản (Publisher): Cơ quan, tổ chức chịu trách nhiệm tạo lập, xuất
bản nguồn thông tin trong định dạng thực.
6) Tác giả phụ (Contributor): Cá nhân hay tổ chức có những đóng góp về
mặt trí tuệ cho tƣ liệu nhƣng không phải là tác giả chính.
7) Ngày tháng (Date): ngày tháng có liên quan đến việc tạo lập, xuất bản
hay công bố tƣ liệu.
8) Loại hình (Type): hình thức vật chứa nội dung tƣ liệu
9) Mô tả vật lý (Format): Định dạng vật lý và kích thƣớc của tƣ liệu nhƣ
kích cỡ, thời lƣợng,.. Định dạng cũng còn đƣợc dùng để chỉ rõ phần
mềm và phần cứng cần thiết để sử dụng tƣ liệu.
10) Định danh tư liệu (Identifier): Là một dãy ký tự hoặc số nhằm thể

hiện tính đơn nhất của tƣ liệu nhƣ: URLs và URNs, ISBN, ISSN,...
11) Nguồn gốc (Source): Nguồn gốc mà tƣ liệu đƣợc tạo thành, yếu tố này
có thể bao gồm siêu dữ liệu về nguồn thông tin thứ hai nhằm khai thác
tƣ liệu hiện hành.
12) Ngôn ngữ (Language): Ngôn ngữ của nội dung tƣ liệu.
13) Liên kết (Relation): Yếu tố này thể hiện những kết nối giữa những
nguồn tƣ liệu có liên quan.
14) Nơi chứa (Coverage): Những đặc tính về không gian và/hoặc thời gian
của tƣ liệu. Không gian nơi chứa chỉ ra một vùng sử dụng địa danh hoặc
12


toạ độ. Đặc tính thời gian trong yếu tố này chỉ ra khoảng thời gian mà tƣ
liệu đề cập tới.
15) Bản quyền (Rights): là thông tin về tình trạng bản quyền. Nếu muốn
xem phần toàn văn thì click chuột vào đƣờng liên kết ở thành phần
Indentifier đến server – nơi cung cấp bộ sƣu tập.
Dƣới đây là hình minh họa các yếu tố của Dublin Core đƣợc sử dụng
trong phần Enrich của Greenstone.

Hình 1: Giao diện các yếu tố của Dublin Core được sử dụng trong phần
Enrich của Greenstone
Tiếp theo là hình mô tả siêu dữ liệu thƣ mục với liên kết đến phần toàn
văn tài liệu.

13


Hình 2: Mô tả siêu dữ liệu thư mục với liên kết đến phần toàn văn tài
liệu.

Nếu muốn xem phần toàn văn thì click chuột vào đƣờng liên kết ở thành
phần Indentifier đến server – nơi cung cấp bộ sƣu tập.
Greenstone dùng các thẻ XML để mô tả thông tin cho tài liệu, ví dụ:
<Metadata name =“Title”> Tìm hiểu nguồn mở Greenstone </Metadata>
<Metadata name =“Author”>Quy,Quỳnh </Metadata>
Các thẻ này có thể:
- Đƣợc nhúng trong tài liệu của bộ sƣu tập, ví dụ các thẻ HTML trong
tài liệu HTML.
- Đƣợc lƣu thành tập tin metadata kèm theo tài liệu.
- Đƣợc trích một cách tự động từ một tài liệu nào đó, ví dụ thông tin về
tên, kích thƣớc, ngày tạo, ngày hiệu chỉnh,…tập tin tài liệu. [19, tr 10]
14


1.1.5. Plugin
Do nguồn vào có nhiều dạng file tài liệu khác nhau nhƣ pdf. word, text,…
nên cần phải có một chƣơng trình để chuyển chúng về một dạng thống nhất của
Greenstone. Plugin là chƣơng trình con đƣợc xây dựng để sử dụng trong quá
trình xây dựng bộ sƣu tập. Plugin có thể chuyển đƣợc phần lớn các file tài liệu ở
các dạng khác nhau thành một dạng thống nhất của Greenstone là XML

Hình 3: Giao diện các Plugin
Dƣới đây là một số các plugin sử dụng thƣờng xuyên để xử lý các dạng
tài liệu tƣơng ứng nhƣ:
- TEXTPlug (*.txt, *.text): Xử lý tệp tin text thuần túy.
- HTMLPlug (*.htm, *.html; also, .shtml, .shm, .asp, .php, .cgi): Xử lý
các file HTML.
- WORDPlug (*.doc): Xử lý các tài liệu Word.
- PDFPlug (*.pdf): Xử lý tập tin pdf.

15


- PSPlug (*.ps): Xử lý tài liệu PotScript, trích thông tin metadata ngày,
tựa đề, số trang.
- EMAILPlug (*.email): Xử lý các tập tin chứa E-mail, và xử lý những
định dạng email thông thƣờng đƣợc dùng trên Netscape, Eudora, and
Unix. Tuy nhiên, Plugin này chƣa xử lý đƣợc các email mã hóa dƣới
dạng MINE.
- ZIPPlug (.gz, .z, .tgz, .taz, .zip, .tar): Xử lý các file dƣới dạng nén
hoặc lƣu trữ nhƣ gzip (.gz, .z, tgz, .taz), bzip (.bz), zip (.zip, .jar) và tar
(.tar).
- IMAGEPlug (.gzip, .bzip, .zip, .tar,…): Xử lý các tập tin ảnh. Plugin
này chỉ dùng trên UNIX.
Các plugin xử lý tài liệu độc quyền: Đối với tài liệu độc quyền nhƣ word,
pdf, ta dùng các plugin tƣơng ứng là WordPlug, PDFPlug, Các plugin này thực
hiện hai thao tác:
1. Chuyển tài liệu nguồn sang dạng html hay plain text
2. Xử lý plugin HTMLPlug hay TEXTPlug chuyển kết quả ở bƣớc 1 sang
dạng XML của Greenstone. [19, tr 11]
1.1.6 Classifier ( Phân Loại)
Classifier dùng để xây dựng cấu trúc duyệt tài liệu trên web của một bộ
sƣu tập. Tƣơng tự các plugin, các classifier đƣợc đặc tả trong tập tin cấu hình
collect.cfg của mỗi bộ sƣu tập.

16


Hình 4: Giao diện minh họa về một số classifier
Trong phần cuối cùng của quá trình xây dựng bộ sƣu tập (nén và tạo chỉ

mục trên tài liệu), các classifier đƣợc script buidcol.pl gọi sẽ lƣu cấu trúc duyệt
tài liệu vào cơ sở dữ liệu bộ sƣu tập.
Cú pháp: classifier <Tên classifier> <Các tham số>
Ví dụ: classifier AZList – metadata Title – buttonnam TitleA-Z
Trong dòng đặc tả có một tham số quan trọng là metadata xác định rằng
các tài liệu của bộ sƣu tập sẽ đƣợc sắp xếp theo metadata đã đƣợc chỉ ra. Với ví
dụ trên, các tài liệu đƣợc sắp xếp theo tựa đề của tài liệu (Title).
Tham số buttonname xác định tên nút xuất hiện trên thanh duyệt. Với
dòng đặc tả trên, khi ta click vào nút TitleA-Z trên thanh duyệt, các tài liệu của
bộ sƣu tập đƣợc liệt kê theo thứ tự từng vùng alphabet.

17


Hình 5: Giao diện minh họa về classifier khi duyệt tài liệu theo trường
tác giả
Những nút trên thanh duyệt, ngoại trừ nút Search, đƣợc quản lý bởi các
classifier. Khi định nghĩa một classifier trong tập tin collect.cfg, những nút liên
quan sẽ xuất hiện trên thanh duyệt.
Các nhóm classifier:
- Nhóm classifier liệt kê tài liệu dƣới dạng danh sách (list):
+ Classifier AZList: liệt kê tài liệu theo từng vùng alphabet

18


Hình 6. Giao diện liệt kê tài liệu theo dạng AZList
+ Classifier List: liệt kê tài liệu thành một danh sách sắp thứ tự alphabet
+ Classifier DateList: liệt kê tài liệu theo từng vùng thời gian

Hình 7: Liệt kê tài liệu theo dạng DateList
19


- Nhóm classifier liệt kê tài liệu dƣới dạng phân cấp:
+ Classifier Hierarchy: liệt kê các tài liệu dƣới dạng phân cấp. [19, tr
22-28]

Hình 8: Liệt kê tài liệu dưới dạng phân cấp
1.1.7 Duyệt tài liệu (Browser)
Greenstone cho phép định nghĩa trƣớc các cấu trúc để duyệt tài liệu trong
mỗi bộ sƣu tập dựa trên những metadata tìm thấy trong bộ sƣu tập đó.
Ví dụ, bộ sƣu tập Greenstone Demo cho phép ta duyệt các tài liệu theo
metadata “đề mục”

20


Hình 9. Minh họa duyệt tài liệu
Với những tài liệu phân cấp theo bảng mục lục, ta có thể duyệt theo chính
mục lục đó, rất tiện lợi, nhƣ hình dƣới đây

Hình 10: Tài liệu phân cấp theo bảng mục lục
1.1.8 Tìm kiếm (Search)
Chức năng tìm kiếm cho phép ngƣời dùng tin tìm kiếm toàn bộ nội dung
văn bản, hoặc có thể tìm trên từng vùng hay đoạn. Cũng có thể tìm kiếm theo
các từ khóa, hay các cụm từ, và kết quả sẽ đƣợc sắp xếp thứ tự theo yêu cầu của
câu truy vấn. Với cách tìm kiếm linh hoạt này, việc truy cập đến các bộ sƣu tập
21

sẽ trở nên dễ dàng và thuận tiện, tiết kiệm đƣợc thời gian tìm kiếm cho ngƣời sử
dụng.
Tuy nhiên ngƣời xây dựng bộ sƣu tập có thể tự lựa chọn chế độ tìm kiếm
cho mỗi bộ sƣu tập cũng nhƣ thiết kế các tiêu chí tìm kiếm riêng cho từng bộ
sƣu tập đó. Greenstone không hạn chế số lƣợng các trƣờng tìm kiếm, điều này
phụ thuộc vào bộ metadata mà ngƣời xây dựng thƣ viện sử dụng và thiết kế.

Hình 11: Giao diện chế độ tìm theo toàn văn, nhan đề, tác giả, nhà xuất bản,
chủ đề
1.2. Bối cảnh đời của phần mềm mã nguồn mở Greenstone.
Trong những thập niên cuối của thế kỷ 20, sự phát triển mạnh mẽ của
công nghệ thông tin đã tạo ra những thay đổi sâu sắc trong đời sống xã hội
không chỉ trong phạm vi một quốc gia mà trên phạm vi toàn cầu. Cùng với sự
phát triển của công nghệ thông tin, xã hội loài ngƣời đã phát triển lên một bƣớc
cao hơn, tiếp cận với loại hình kinh tế mới – “Kinh tế tri thức”.
22


Cùng với tầm quan trọng của nguồn lực tri thức ngày càng đƣợc nâng
cao, vai trò của ngành quản lý thông tin và tri thức càng trở nên quan trọng. Khi
thông tin và tri thức ngày càng trở nên phong phú, đa dạng, và phát triển mạnh
mẽ theo thời gian thì nhu cầu sử dụng và khai thác về thông tin của xã hội ngày
càng trở nên cao cấp hơn. Việc lƣu trữ, khai thác, tổ chức, và phân phối thông
tin đòi hỏi nhiều cách thức mới. Cùng lúc đó, với cách mạng công nghệ thông
tin, đặc biệt là sự bùng nổ của công nghệ thông tin, kỹ thuật số hóa làm cho khả
năng đáp ứng nhu cầu đang tăng lên chƣa từng có về lƣu trữ, tổ chức và phân
phối thông tin trở thành hiện thực. Thƣ viện số ra đời trong bối cảnh trên, thật
sự bắt đầu cho một cuộc cách mạng trong lĩnh vực thƣ viện, đã và đang thay đổi
hẳn cách nhìn về nghề thƣ viện. Các thƣ viện số đã làm thay đổi nhanh chóng

cách thức thu thập và phổ biến thông tin ở nhiều quốc gia. Đứng trƣớc yêu cầu
thực tế, năm 1995 một nhóm nhỏ các giảng viên và sinh viên Đại học Waikato,
New Zealand đã xây dựng phần mềm thƣ viện số Greenstone, giúp ngƣời dùng
dễ dàng xây dựng và phân phối các bộ sƣu tập thƣ viện số. Phần mềm
Greenstone cung cấp một phƣơng pháp mới để tổ chức và xuất bản thông tin
trên Internet và qua CD-ROM. Greenstone ban đầu là sản phẩm của dự án New
Zealand Digital Library của trƣờng Đại học Waikato. Sau đó, thấy đƣợc ý nghĩa
và tác dụng của phần mềm, từ tháng 8/2000, UNESCO và tổ chức Human Info
NGO đã tham gia phát triển, hỗ trợ, xuất bản và phân phối cho các quốc gia
đang phát triển. Đây là phần mềm mã nguồn mở đƣợc cung cấp trên
theo thỏa thuận đăng kí GNU General Public
License.
Đầu năm 2004, Thƣ viện Đại học Khoa học Tự nhiên TP. Hồ Chí Minh
(ĐHKHTN)– đơn vị đầu tiên ở Việt Nam sử dụng Greenstone cho việc xây
dựng thƣ vịện số với sự hỗ trợ phát triển phiên bản tiếng Việt của Integrated e
Solution, ltd Việt Nam (IeS), giữa năm 2004 Thƣ viện trƣờng Đại học Ngân
hàng Thành phố Hồ Chí Minh (ĐHNH) là đơn vị thứ hai sử dụng Greenstone
23


ây dựng thƣ viện số, tháng 10/2004 Trung tâm Thông tin Tƣ liệu Đại học Đà
Nẵng cũng đã sử dụng để tạo lập các bộ sƣu tập số hóa kết hợp với phần mềm
cósẵn để phát triển thƣ viện số. Một số bộ sƣu tập ban đầu đã đƣợc hình thành
nhƣ bộ sƣu tập hình ảnh trang thiết bị thƣ viện của thƣ viện ĐHKHTN cũng đã
rất bổ ích cho các thƣ viện đang sửa chữa hoặc xây dựng mới. Hiện nay ở phía
Nam thƣ viện của nhiều trƣờng đại học cũng đã bắt đầu nghiên cứu đƣa
Greenstone vào sử dụng. [18, tr 1-3]
1.3.

Tình hình ứng dụng mã nguồn mở Greenstone trên thế giới

hiện nay.

Hiện nay, phần mềm mã nguồn mở Greenstone đƣợc sử dựng rộng rãi ở
nhiều nƣớc trên thế giới nhƣ:Anh, Hoa Kỳ, Trung Quốc, Ðức, Ấn Độ, Nga
…mà đặc biệt là các thƣ viện trong dự ánThe New Zealand Digital Library, The
University of Waikato và ngay cả một số quốc gia Châu Phi.
Chúng ta điểm qua một số thƣ viện trên thế giới có sử dụng Greenstone
sau đây để xem xét mức độ ứng dụng và những thay đổi trong việc mở rộng
Greenstone.
Trang The New Zealand Digital Library, The University of Waikato hiện
nay giới thiệu 64 sƣu tập về các chủ đề khác nhau từ Khoa học Xã hội Nhân văn
đến các sách điện tử.

24


Hình ảnh 12: Giao diện giới thiệu sưu tập của The New Zealand Digital
Library, The University of Waikato
Các sƣu tập không chỉ bằng tiếng Anh mà còn cả ngôn ngữ của Ả rập, Ấn
Độ (Arabic Colelection) Trung Quốc (Chinese Demo Collection), Việt Nam
(Information and Library Sciences) cho thấy khả năng hỗ trợ đa ngôn ngữ của
Greenstone trong việc sử dụng bất kỳ loại ngôn ngữ nào. Trong các bộ sƣu tập
này không phải đơn thuần nhƣ các ngôn ngữ theo hệ La tinh nên việc sƣu tập và
sắp xếp tài liệu đòi hỏi kỹ thuật khác hơn là sắp xếp theo A-Z, phải dùng xắp
xếp theo trật tự riêng của từng ngôn ngữ nhƣ xếp theo Bộ của ngôn ngữ tƣợng
hình.
Ngoài ra các bộ sƣu tập đa dạng về ngôn ngữ này còn có sƣu tập của
Trƣờng Đại học Bắc Kinh về các tài liệu cổ khắc trên tre gỗ và đá, sƣu tập tiếng
Nga có Internet Mediacom của Cộng hòa Liên bang Nga.

25