Quản lý dạy học môn địa lí theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường THPT thành phố bắc ninh, tỉnh bắc ninh

ĐAI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÁI NGUYÊN

HOÀNG THỊ THU HẰNG

QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÍ
THEO CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI
Ở CÁC TRƯỜNG THPT THÀNH PHỐ BẮC NINH,
TỈNH BẮC NINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2020


ĐAI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÁI NGUYÊN

HOÀNG THỊ THU HẰNG

QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÍ
THEO CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI
Ở CÁC TRƯỜNG THPT THÀNH PHỐ BẮC NINH,
TỈNH BẮC NINH
Ngành: Quản lý giáo dục
Mã số: 8.14.01.14

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Thị Tính

THÁI NGUYÊN - 2020


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan bản luận văn là công trình nghiên cứu khoa học độc
lập của tôi. Các số liệu, kết quả phân tích và nghiên cứu trong luận văn là trung
thực, có nguồn gốc và được trích dẫn rõ ràng.
Thái Nguyên, tháng 8 năm 2020
Tác giả luận văn

Hoàng Thị Thu Hằng


LỜI CẢM ƠN
Tôi xin trân trọng gửi lời cảm ơn tới Ban giám hiệu, phòng Đào tạo bộ
phận Sau đại học, BCN khoa Tâm lý - Giáo dục, các thầy giáo, cô giáo Khoa
Tâm lý - giáo dục - Trường Đại học Sư Phạm - Đại học Thái Nguyên đã tạo
điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành
luận văn của mình.
Đặc biệt tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và sự biết ơn sâu sắc đến PGS.TS.
Nguyễn Thị Tính, người hướng dẫn khoa học đã tận tình chỉ dẫn, giúp đỡ và tạo
điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và thực hiện luận văn.
Tôi xin tri ân sự động viên, khích lệ và ủng hộ của gia đình, người thân,
bạn bè và đồng nghiệp đã giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này.
Tôi xin trân trọng cảm ơn!
Thái Nguyên, tháng 8 năm 2020
Tác giả luận văn

Hoàng Thị Thu Hằng

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN .................................................................................................i
LỜI CẢM ƠN......................................................................................................ii
MỤC LỤC ..........................................................................................................iii
DANH MỤC CÁC BẢNG .................................................................................ix
MỞ ĐẦU.............................................................................................................1
1. Lý do chọn đề tài .............................................................................................1
2. Mục đích nghiên cứu .......................................................................................2
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu.................................................................2
4. Giả thuyết khoa học.........................................................................................2
5. Nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................................................3
6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu ..........................................................................3
7. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................4
8. Cấu trúc luận văn .............................................................................................5
Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÍ
THEO CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI Ở
TRƯỜNG THPT .......................................................................................6
1.1. Tổng quan nghiên cứu về quản lý dạy học môn Địa lý ở trường phổ
thông......6
1.1.1. Nghiên cứu về quản lý dạy học ở trường phổ thông .................................6
1.1.2. Nghiên cứu về quản lý dạy học môn Địa lý ở trường Trung học phổ thông
... 8
1.2. Một số khái niệm cơ bản ...........................................................................10
1.2.1. Dạy học....................................................................................................10
1.2.2. Dạy học môn địa lý..................................................................................11
1.2.2. Quản lý dạy học môn Địa lý....................................................................12
1.3. Một số vấn đề cơ bản về dạy học môn Địa lí theo chương trình giáo
dục phổ thông mới ở trường THPT...........................................................13
1.3.1. Mục tiêu, nội dung dạy học môn Địa lý theo chương trình giáo dục

phổ thông mới ở trường Trung học phổ thông ..........................................13


1.3.2. Phương pháp, hình thức tổ chức dạy học môn Địa lý theo chương
trình
giáo dục phổ thông mới ở trường Trung học phổ thông ..............................16


1.3.3. Đánh giá kết quả dạy học môn Địa lý theo chương trình giáo dục phổ
thông mới ở trường Trung học phổ thông .................................................19
1.3.4. Yêu cầu về năng lực giáo viên và điều kiện dạy học môn Địa lý theo
chương trình giáo dục phổ thông mới ở trường Trung học phổ thông .....20
1.4. Quản lý dạy học môn Địa lí theo chương trình giáo dục phổ thông mới
ở trường Trung học phổ thông...................................................................22
1.4.1. Lập kế hoạch dạy học môn Địa lý theo chương trình giáo dục phổ
thông mới ở trường Trung học phổ thông .................................................22
1.4.2. Tổ chức thực hiện kế hoạch dạy học môn Địa lý theo chương trình
giáo dục phổ thông mới ở trường Trung học phổ thông ...........................23
1.4.3. Chỉ đạo thực hiện kế hoạch dạy học môn Địa lý theo chương trình
phổ thông mới ở trường Trung học phổ thông ..........................................24
1.4.4. Kiểm tra, đánh giá thực hiện kế hoạch dạy học môn Địa lý theo chương
trình phổ thông mới ở trường Trung học phổ thông ....................................26
1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học môn Địa lý theo chương
trình giáo dục phổ thông mới ở trường Trung học phổ thông...................27
1.5.1. Yếu tố khách quan ...................................................................................27
1.5.2. Yếu tố chủ quan .......................................................................................28
Kết luận chương 1..............................................................................................29
Chương 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÍ THEO
CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI Ở CÁC TRƯỜNG
THPT THÀNH PHỐ BẮC NINH, TỈNH BẮC NINH ...............................30

2.1. Khái quát về giáo dục thành phố Bắc Ninh...............................................30
2.1.1. Khái quát giáo dục thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh .........................30
2.1.2. Tổ chức khảo sát......................................................................................31
2.2. Thực trạng dạy học môn Địa lí theo chương trình giáo dục phổ thông
mới ở các trường THPT thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh...................32
2.2.1. Sự khác biệt giữa mục tiêu, nội dung chương trình dạy học môn Địa
lý hiện hành với chương trình giáo dục phổ thông mới ở trường Trung
học phổ thông ............................................................................................32


2.2.2. Thực trạng nội dung dạy học môn Địa lý đã triển khai theo định
hướng chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường Trung học
phổ thông thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh .........................................37
2.2.3. Phương pháp, hình thức tổ chức dạy học môn Địa lý theo chương
trình giáo dục phổ thông mới ở các trường Trung học phổ thông thành
phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh ....................................................................38
2.2.4. Đánh giá kết quả dạy học môn Địa lý theo chương trình giáo dục phổ
thông mới ở các trường Trung học phổ thông thành phố Bắc Ninh, tỉnh
Bắc Ninh ................................................................................................................ 42
2.2.5. Điều kiện dạy học môn Địa lý theo chương trình giáo dục phổ thông mới
ở các trường Trung học phổ thông thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh.........
43
2.3. Quản lý dạy học môn Địa lí theo chương trình giáo dục phổ thông mới
ở các trường Trung học phổ thông thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh ..45
2.3.1. Lập kế hoạch dạy học môn Địa lý theo chương trình giáo dục phổ thông
mới ở các trường Trung học phổ thông thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc
Ninh...45
2.3.2. Tổ chức thực hiện kế hoạch dạy học môn Địa lý theo chương trình giáo
dục phổ thông mới ở các trường Trung học phổ thông thành phố Bắc

Ninh, tỉnh Bắc Ninh....................................................................................46
2.3.3. Chỉ đạo thực hiện kế hoạch dạy học môn Địa lý theo chương trình giáo
dục phổ thông mới ở các trường Trung học phổ thông thành phố Bắc
Ninh, tỉnh Bắc Ninh....................................................................................49
2.3.4. Kiểm tra, đánh giá thực hiện kế hoạch dạy học môn Địa lý theo
chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường Trung học phổ
thông thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh ................................................52
2.4. Ảnh hưởng của các yếu tố đến quản lý dạy học môn Địa lí theo
chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường THPT thành phố
Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh ...........................................................................54
2.5. Đánh giá chung thực trạng quản lý dạy học môn Địa lí theo chương
trình giáo dục phổ thông mới ở các trường THPT thành phố Bắc Ninh...55


2.5.1. Đánh giá chung ........................................................................................55


2.5.2. Nguyên nhân của thực trạng....................................................................58
Kết luận chương 2..............................................................................................60
Chương 3. CÁC BIỆN PHÁP QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÍ THEO
CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI Ở CÁC TRƯỜNG
THPT THÀNH PHỐ BẮC NINH, TỈNH BẮC NINH ...............................61

3.1. Nguyên tắc đề xuất các biện pháp quản lý ................................................61
3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu ..........................................................61
3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống ..........................................................61
3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính kế thừa ............................................................62
3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn..........................................................62
3.1.5. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi.............................................................63
3.2. Các biện pháp quản lý dạy học môn Địa lí theo chương trình giáo dục

phổ thông mới ở trường THPT thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh........64
3.2.1. Tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực cho cán bộ quản lý và giáo
viên về chương trình dạy học môn Địa Lí theo chương trình giáo dục
phổ thông mới ở trường Trung học phổ thông ..........................................64
3.2.2. Phát triển chương trình và xây dựng kế hoạch dạy học môn Địa li
theo định hướng phát triển năng học sinh ở các trường Trung học phổ
thông thành phổ Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh ................................................68
3.2.3. Tổ chức, chỉ đạo đổi mới phương pháp, hình thức thực hiện kế hoạch dạy
học môn Địa li theo định hướng phát triển năng học sinh ở các trường
Trung học phổ thông thành phổ Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh............72
3.2.4. Giám sát, đánh giá kết quả thực hiện kế hoạch dạy học môn Địa li
theo định hướng phát triển năng học sinh ở các trường Trung học phổ
thông thành phổ Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh ................................................76
3.2.5. Đảm bảo các điều kiện dạy học môn Địa lí theo định hướng phát
triển phẩm chất, năng lực học sinh ở các trường Trung học phổ thông
thành phổ Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh ..........................................................79
3.3. Khảo nghiệm về tính cần thiết, khả thi của các biện pháp đã đề xuất ......81
3.3.1. Mục đích và cách thức triển khai ............................................................81


3.3.2. Khảo nghiệm mức độ cần thiết của các biện pháp đã đề xuất ................81
3.3.3. Khảo nghiệm tính khả thi của các biện pháp đã đề xuất .........................83
Kết luận chương 3..............................................................................................86
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .................................................................87
1. Kết luận..........................................................................................................87
2. Khuyến nghị...................................................................................................88
TÀI LIỆU THAM KHẢO...............................................................................90
PHỤ LỤC

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN
STT

Chữ viết tắt

Chữ đầy đủ

1

THPT

Trung học phổ thông

2

CBQL

Cán bộ quản lý

3

GD&ĐT

Giáo dục và đào tạo

4

GD

Giáo dục

5

DH

Dạy học

6

QL HĐDH

Quản lý hoạt động dạy học

7

HT

Hiệu trưởng

8

GV

Giáo viên

9

HS

Học sinh

10

CT

Chương trình

11

KTXHTG

Kinh tế xã hội thế giới

12

PPDH

Phương pháp dạy học

13

KT - ĐG

Kiểm tra đánh giá

14

CNTT

Công nghệ thông tin

15

TCM

Tổ chuyên môn

16

GVCN

Giáo viên chủ nhiệm

17

GDPT

Giáo dục phổ thông

18

CSVC

Cơ sở vật chất

19

ĐTB

Điểm trung bình

20

CTDH

Chương trình dạy học

21

EU

Liên minh châu Âu

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 2.1.

Thực trạng nội dung dạy học môn Địa lý ở các trường Trung học phổ
thông thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh .............................................. 37

Bảng 2.2.

Thực trạng sử dụng các phương pháp dạy học môn Địa lí theo chương
trình giáo dục phổ thông mới .................................................................. 39

Bảng 2.3.

Thực trạng hình thức dạy học môn Địa lí theo chương trình giáo dục
phổ thông mới ......................................................................................... 41

Bảng 2.4.

Thực trạng sử dụng các hình thức, phương pháp nào để đánh giá kết
quả dạy học Địa lý theo chương trình giáo dục phổ thông mới.............. 42

Bảng 2.5.

Điều kiện dạy học môn Địa lý theo chương trình giáo dục phổ thông
mới ở các trường THPT thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh ................ 44

Bảng 2.6.

Lập kế hoạch dạy học môn Địa lý theo chương trình giáo dục phổ
thông mới ở các trường THPT thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh ...... 45

Bảng 2.7.

Tổ chức thực hiện kế hoạch dạy học môn Địa lý theo chương trình
giáo dục phổ thông mới ở các trường Trung học phổ thông thành phố
Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh ......................................................................... 47

Bảng 2.8.

Sự chỉ đạo dạy học môn Địa lý và mức độ thực hiện dạy học môn Địa
lí theo chương trình giáo dục phổ thông mới.......................................... 50

Bảng 2.9.

Thực trạng kiểm tra, đánh giá thực hiện kế hoạch dạy học môn Địa lý
theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường Trung học
phổ thông thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh ....................................... 52

Bảng 2.10. Những yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học môn Địa lý theo
chương trình giáo dục phổ thông mới ..................................................... 54
Bảng 3.1.

Kết quả khảo nghiệm về mức độ cần thiết của các biện pháp quản lý
hoạt động dạy học Địa lí theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở
các trường THPT thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh ........................... 82

Bảng 3.2.

Kết quả khảo nghiệm về tính khả thi của các biện pháp quản lý hoạt
động dạy học Địa lí theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các
trường THPT thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh ................................. 84

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Giáo dục toàn diện nhân cách học sinh là mục tiêu giáo dục toàn cầu nói
chung và mục tiêu giáo dục của mỗi nhà trường THPT nói riêng nhằm giúp học
sinh được trang bị về kiến thức, kỹ năng để phát triển toàn diện về phẩm chất

đạo đức, năng lực tự nhiên, xã hội và năng lực sống, kỹ năng sống. Trong bối
cảnh hiện nay, các nước trên thế giới đều nhận thức được vai trò và vị trí hàng
đầu của giáo dục và những mục tiêu giáo dục cần hướng tới.
Giáo dục Việt Nam ngày càng phát triển và được quan tâm về mọi mặt,
vấn đề nâng cao chất lượng giáo dục nói chung và nâng cao chất lượng dạy học
nói riêng trở thành vấn đề trọng tâm trong các nhà trường. Hiện nay, các nhà
lãnh đạo, quản lí và các nhà nghiên cứu đều thấy rõ vai trò, động lực của giáo
dục trong phát triển kinh tế xã hội.
Trong các nhà trường nói chung và trường THPT nói riêng, dạy học là
hoạt động cơ bản, chủ yếu trong đó chất lượng dạy học là vấn đề then chốt, vừa
là nội dung vừa là mục tiêu để xây dựng thương hiệu của nhà trường. Việc
nâng cao chất lượng dạy học là công việc phải làm thường xuyên, liên tục của
các nhà trường, là điều kiện tồn tại và phát triển của một nhà trường hiệu quả.
Để nâng cao chất lượng dạy học, đặc biệt dạy học theo chương trình phổ thông
mới thì vai trò của người Hiệu trưởng trong quản lí dạy học rất quan trọng.
Trong bối cảnh đó quản lý dạy học môn Địa Lí trong chương trình phổ thông
mới có sự thay đổi về cách tiếp cận phát triển chương trình, mục tiêu chương
trình, cách thức tổ chức dạy học và đánh giá kết quả dạy học đòi hỏi Hiệu
trưởng phải thay đổi về cách thức tổ chức quản lý dạy học nói chung và quản lý
dạy học môn học nói riêng.
Nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông sắp tới,
đối với môn Địa lí là môn học vừa mang đặc trưng khoa học tự nhiên và mang
đặc trưng khoa học xã hội, kiến thức môn học có tính chất ứng dụng vào thực
tiễn rất cao, thì việc quản lý dạy học môn Địa lí do đó cũng cần có những yêu

1


cầu và giải pháp cụ thể phù hợp đặc trưng và tính đặc thù của bộ môn nhằm
phát huy tối đa hiệu quả dạy học.

Trong nhưng năm gần đây, giáo dục ở thành phố Bắc Ninh đã đạt nhiều
thành tựu quan trọng, thể hiện qua sự mở rộng về quy mô đào tạo, kết quả cao
trong các cuộc thi thể hiện rõ chất lượng đào tạo. Trên thực tế, trên địa bàn
thành phố Bắc Ninh, việc quản lý dạy học môn Địa lí còn nhiều bất cập, một số
nhà quản lý còn non yếu về kiến thức và kỹ năng quản lí đã làm ảnh hưởng
không nhỏ đến việc nâng cao chất lượng giáo dục ở các trường THPT. Việc tổ
chức quản lý dạy học môn Địa lí theo yêu cầu đổi mới chương trình sách giáo
khoa phổ thông còn chưa được nhận thức đầy đủ.
Xuất phát từ những lí do trên mà tác giả đã chọn đề tài: “Quản lý dạy
học môn Địa lí theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường
THPT thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh” làm đề tài nghiên cứu cho luận
văn thạc sĩ của mình với mong muốn góp phần nâng cao chất lượng dạy và học
môn Địa lí ở các trường THPT tại địa phương tác giả công tác.
2. Mục đích nghiên cứu
Đề xuất các biện pháp quản lý dạy học môn Địa lí theo chương trình phổ
thông mới ở các trường THPT thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh, góp phần
nâng cao chất lượng dạy học và giáo dục toàn diện nhân cách học sinh.
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
3.1. Khách thể
Quá trình dạy học môn Địa lí theo chương trình giáo dục phổ thông mới
ở các trường THPT.
3.2. Đối tượng nghiên cứu
Biện pháp quản lý dạy học môn Địa lí theo chương trình giáo dục phổ
thông mới ở các trường THPT thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh.
4. Giả thuyết khoa học
Chất lượng hoạt động dạy học môn Địa lí theo chương trình giáo dục phổ
thông mới ở các trường THPT thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh phụ thuộc
vào các yếu tố quản lý dạy học bộ môn. Nếu đề xuất được các biện pháp quản
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

lý của Hiệu trưởng mang tính hệ thống đồng bộ từ xây dựng kế hoạch đến tổ
chức thực hiện và kiểm tra, đánh giá trong triển khai thực hiện dạy học môn
Địa lí theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường THPT thành phố
Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh thì kết quả dạy học của giáo viên sẽ được nâng cao và
góp phần thực hiện thành công chương trình dạy học môn Địa lí ở các trường
THPT thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh theo chương trình 2018.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu cơ sở lý luận về quản lý dạy học môn địa lí theo chương
trình giáo dục phổ thông mới ở trường Trung học phổ thông.
- Nghiên cứu thực trạng quản lý dạy học môn Địa lí theo chương trình giáo
dục phổ thông mới ở các trường THPT thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc
Ninh.
- Đề xuất các biện pháp quản lý dạy học môn Địa lí theo chương trình giáo
dục phổ thông mới ở các trường THPT thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc
Ninh.
6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu
6.1. Về đối tượng nghiên cứu
Trong khuôn khổ một luận văn thạc sỹ, tác giả tập trung nghiên cứu các
biện pháp quản lý của Hiệu trưởng đối với dạy học môn Địa lí theo chương
trình giáo dục phổ thông mới ở các trường THPT thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc
Ninh.
6.2. Về khách thể điều tra
Cán bộ quản lý và giáo viên môn Địa lí tại các trường THPT thuộc thành
phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh.
6.3. Về địa bàn và thời gian khảo sát
- Địa bàn nghiên cứu: 8 trường THPT thuộc TP Bắc Ninh, tập trung tìm
hiểu một số nội dung trong quản lý hoạt động dạy học môn Địa lí tại 3 trường:

THPT Hoàng Quốc Việt, THPT Lý Thường Kiệt, THPT Hàn Thuyên.
- Thời gian nghiên cứu: từ năm học 2018-2019 đến năm học 2019-2020.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




- Khách thể khảo sát: 30 CBQL cấp trường, sở GD & ĐT và 30 giáo viên
Địa lí ở 8 trường THPT trên địa bàn thành phố Bắc Ninh.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




7. Phương pháp nghiên cứu
7.1. Phương pháp luận nghiên cứu
7.1.1. Tiếp cận hệ thống: Nghiên cứu quản lý dạy học môn Địa lý trong
mối quan hệ với thực hiện mục tiêu chương trình giáo dục THPT 2018 và những
điều kiện đảm bảo chất lượng dạy học Địa lý của nhà trường như năng lực giáo
viên, năng lực quản lý và nhận thức, thái độ học tập của học sinh cùng các điều
kiện cơ sở vật chất của nhà trường THPT trên địa bàn thành phố Bắc Ninh.
7.1.2. Tiếp cận năng lực: Nghiên cứu quản lý dạy học môn Địa lý theo
tiếp cận năng lực cần đạt được của chương trình giáo dục THPT 2018 và
chương trình dạy học môn Địa lý với 10 năng lực gồm năng lực chung và năng
lực cốt lõi cùng 5 phẩm chất đạo đức cơ bản cần hình thành ở học sinh THPT.
7.1.3. Quan điểm tiếp cận hoạt động: Nghiên cứu quản lý dạy học môn
Địa lý dựa trên nghiên cứu hoạt động dạy học của giáo viên và hoạt động học
của học sinh cùng các sản phẩm của hoạt động cũng như nghiên cứu hoạt động
quản lý của cán bộ quản lý và sản phẩm của hoạt động quản lý nhà trường nói

chung và quản lý hoạt động dạy học môn Địa lý nói riêng.
7.2. Phương pháp nghiên cứu
7.2.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận
Đề tài sử dụng các phương pháp phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa dựa
trên nghiên cứu các tài liệu, công trình khoa học về giáo dục, dạy học, quản lý
dạy học và quản lý dạy học môn Địa lý ở trường THPT để xây dựng hệ thống
cơ sở lý luận về quản lý dạy học môn Địa lý theo chương trình giáo dục phổ
thông mới.
7.2.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn
- Đề tài sử dụng phương pháp điều tra bằng bảng hỏi để khảo sát về thực
trạng hoạt động dạy học và quản lý hoạt động dạy học môn Địa lý tại 8 trường
THPT trên đại bàn thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh.
- Đề tài sử dụng phương pháp xin ý kiến của giáo viên, các nhà QLGD các
cấp về tính cấp thiết và khả thi của các biện pháp quản lý dạy học môn Địa lý ở
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




các trường trung học phổ thông thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh theo
chương trình giáo dục phổ thông mới 2018.
- Đề tài sử dụng phương pháp quan sát (dự giờ) giáo viên giảng dạy trên
lớp học. Kết quả sẽ được dùng để đánh giá thực trạng năng lực dạy học môn
Địa lý của giáo viên.
- Đề tài sử dụng phương pháp phỏng vấn nhà quản lý, giáo viên dạy Địa lý
về thực trạng quản lý dạy học môn Địa lý ở các trường trung học phổ thông
thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh theo chương trình giáo dục phổ thông mới
để củng cố thêm minh chứng.
- Nghiên cứu các sản phẩm dạy học và sản phẩm quản lý dạy học môn
Địa Lý theo chương trình phổ thông mới ở các trường THPT thành phố Bắc

Ninh, tỉnh Bắc Ninh.
7.2.3. Phương pháp bổ trợ
Đề tài sử dụng phương pháp thống kê toán học để xử lý các kết quả nghiên
cứu về thực trạng.
8. Cấu trúc luận văn
Ngoài các phần chung, luận văn được kết cấu thành 3 chương:
Chương 1. Cơ sở lí luận về quản lý dạy học môn Địa lí theo chương trình
giáo dục phổ thông mới ở trường trung học phổ thông
Chương 2. Thực trạng quản lý dạy học môn Địa lí theo chương trình giáo
dục phổ thông mới ở các trường THPT thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh.
Chương 3. Các biện pháp quản lý dạy học môn Địa lí theo chương trình
giáo dục phổ thông mới trường THPT thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




Chương 1
CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÍ
THEO CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI
Ở TRƯỜNG THPT
1.1. Tổng quan nghiên cứu về quản lý dạy học môn Địa lý ở trường phổ
thông
1.1.1. Nghiên cứu về quản lý dạy học ở trường phổ thông
1.1.1.1. Ngoài nước
Để xây dựng nền giáo dục bền vững thì cần quan tâm đến công tác quản
lí giáo dục, cần đầu tư nghiên cứu tìm ra những phương pháp quản lí phù hợp
với điều kiện thực tế của mỗi cơ sở giáo dục nhằm đạt hiệu quả cao trong công
tác quản lí giáo dục và đào tạo. Việc nâng cao chất lượng giảng dạy trong các

nhà trường nói chung và nhà trường THPT nói riêng từ lâu đã trở thành vấn đề
quan tâm của các nước trên thế giới, trong đó có Việt Nam, nhằm đáp ứng nhu
cầu phát triển Giáo dục và Đào tạo của xã hội để nâng cao chất lượng giảng
dạy. Đây là vấn đề luôn được các nhà khoa học trong và ngoài nước quan tâm
với mong muốn tìm ra các biện pháp quản lí sao cho hiệu quả nhất.
Giáo dục ngày càng phát triển và được quan tâm về mọi mặt, vấn
đề nâng cao chất lượng giáo dục nói chung và nâng cao chất lượng dạy học
nói riêng trong các nhà trường. Hiện nay, các nhà lãnh đạo, quản lí và các
nhà nghiên cứu đều thấy rõ vai trò , động lực của giáo dục trong phát triển kinh
tế xã hội. Thậm chí nền kinh tế tri thức đang trở thành một thành phần
quan trọng trong sự phát triển của đất nước. Đứng trước yêu cầu của xã hội
và nhiệm vụ của GD&ĐT, nhiều công trình của các nhà nghiên cứu ở nước
ngoài đã được công bố như:
Tác giả Hanold Koontz - Cyvic Odonnell-Heinz Odonnell, “Những vấn
đề cốt yếu về quản lí”, NXB khoa học kỹ thuật, 1992 [10]; Trên thế giới ở
những nước có nền kinh tế phát triển đã có nhiều công trình nghiên cứu về
công tác quản lý trong các cơ sở giáo dục. Một số nước ở châu Âu, châu Mỹ đã
đưa ra những quy định về vai trò, trách nhiệm, nhiệm vụ cụ thể của nhà quản lý
giáo dục nhằm phát huy tính chủ động tích cực của nhà quản lý giáo dục. Tuy
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




nhiên những nghiên cứu chuyên sâu về quản lý dạy học của môn học cụ thể
chưa được xem xét nhiều.
1.1.1.2. Việt Nam
Trước hết, nói đến quan điểm phát triển giáo dục của Chủ tịch Hồ Chí
Minh (1890- 1969). Bằng việc kế thừa những tinh hoa của các tư tưởng giáo
dục tiên tiến và việc vận dụng sáng tạo phương pháp luận của chủ nghĩa Mác Lênin, Người đã để lại cho chúng ta nền tảng lý luận về: Vai trò của giáo dục,

định hướng phát triển giáo dục, mục đích dạy học, các nguyên lý dạy học,
các phương thức dạy học, vai trò của quản lí và cán bộ quản lí giáo dục,
phương pháp lãnh đạo và quản lí. Hệ thống các tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí
Minh về giáo dục có giá trị cao trong quá trình phát triển lý luận dạy học, lý
luận giáo dục của nền giáo dục cách mạng Việt Nam. Gần đây, nhiều công
trình nghiên cứu về khoa học quản lí của các nhà nghiên cứu, các nhà khoa học,
giảng viên đại học được viết dưới dạng giáo trình, sách tham khảo, phổ biến
kinh nghiệm như: Phan Văn Kha, Nguyễn Lộc (Đồng chủ biên) “Giáo dục Việt
Nam thời kỳ đổi mới”, NXB ĐHQG Hà Nội [16]. Ngoài ra, hàng loạt các công
trình của các tác giả: Nguyễn Văn Lê, Đặng Bá Lãm, Nguyễn Ngọc Quang,
Nguyễn Thị Mỹ Lộc, Đặng Quốc Bảo, Nguyễn Quốc Chí, Trần Kiểm… phân
tích những vấn đề lý luận cơ bản về khoa học quản lí như: Khái niệm quản lí,
bản chất của hoạt động quản lí, các thành phần cấu trúc, các giai đoạn của
hoạt động quản lí đồng thời chỉ ra các phương pháp và nghệ thuật quản lí.
Trong những năm gần đây, đã có nhiều đề tài của cán bộ quản lí (CBQL)
trường THPT trong cả nước tập trung nghiên cứu về các biện pháp quản lí nhà
trường nhằm nâng cao chất lượng dạy học Các thành quả nghiên cứu của các
nhà khoa học trong và ngoài nước là những tri thức làm tiền đề cho việc nghiên
cứu lý luận và thực tiễn quản lí giáo dục và quản lí hoạt động dạy học trong các
trường học nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả giáo dục, phục vụ cho mục
tiêu phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.
Quản lý môn học cụ thể gắn với đổi mới giáo dục đã có các đề tài nghiên
cứu như: “Một số biện pháp quản lí hoạt động dạy học Tiếng Anh theo chương
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




trình mới của Hiệu trưởng các trường THPT huyện Yên Lạc, tỉnh Vĩnh Phúc”
của tác giả Bùi Văn Tuấn (Luận văn thạc sỹ, 2016) [32]; “Biện pháp quản lí

hoạt động dạy học theo định hướng đổi mới phương pháp dạy học ở các trường
THCS huyện Kim Động tỉnh Hưng Yên” của tác giả Hồ Anh Dũng (Luận văn
thạc sỹ); “Quản lý dạy học môn vật lý theo hướng phát triển năng lực ở trường
THCS huyện Ninh Giang - Tỉnh Hải Dương” của tác giả Bùi Khắc Khải [18].
Các công trình nêu trên sẽ là cơ sở khoa học, định hướng cho các tiếp
cận nghiên cứu của đề tài luận văn.
1.1.2. Nghiên cứu về quản lý dạy học môn Địa lý ở trường Trung học phổ
thông
Khoa học Địa lí ngày nay đã trở thành một hệ thống gồm nhiều
ngành khoa học có đối tượng và nhiệm vụ khác nhau, trong đó có hai ngành
chủ yếu là: Địa lí tự nhiên và Địa lí kinh tế - xã hội (cũng có một số tài liệu địa
lí tách Địa lí kinh tế - xã hội ra hai ngành: Địa lí nhân văn và Địa lí kinh tếchính trị). Hai ngành này tuy có mục đích, đối tượng và phương pháp nghiên
cứu không hoàn toàn giống nhau nhưng chúng không thể tách rời nhau, vì cùng
có đối tượng nghiên cứu chung về mặt không gian là “sự tổ chức lãnh thổ
các cấp” (theo trường phái địa lí Pháp) hoặc chính bản thân các cấp lãnh thổ có
quy mô to, nhỏ khác nhau (theo trường phái địa lí các nước XHCN trước
đây). Tương ứng với Khoa học Địa lí, môn Địa lí trong nhà trường phổ
thông hiện nay được coi là một trong những môn văn hoá cơ bản trong chương
trình học ở tất cả các nước trên thế giới và việc giảng dạy Địa lí trong nhà
trường phổ thông cũng không nhằm mục đích đào tạo các chuyên gia mà chỉ
giúp cho học sinh hiểu được thế giới xung quanh để làm những người công dân
tốt trong xã hội, [3], [6].
Ở nước ta, ngay từ thời Pháp thuộc, môn Địa lí cũng đã được dạy ở
bậc tiểu và bậc Trung học. Từ đó đến nay, Địa lí vẫn được coi là một môn học
có chương trình, có sách giáo khoa riêng từ cấp Trung học trở lên. Trong những
năm gần đây, với khuynh hướng giảm bớt môn học ở các lớp dưới, môn Địa lí
trong chương trình cấp Tiểu học của nước ta lúc đầu được kết hợp vào môn
Tập đọc dưới hình thức các các bài tập đọc về Lịch sử và Địa lí.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

Sau đó, khi thực hiện chương trình Cải cách giáo dục (năm 1981), phần
kiến thức địa lí lại được tích hợp với các kiến thức về lịch sử và khoa học
thành môn Tự nhiên và Xã hội. Ở các lớp 4 - 5, các kiến thức địa lí, lịch sử và
khoa học trong môn Tự nhiên và Xã hội lại được tách ra thành ba phần có sách
giáo khoa riêng. Ở cấp trung học, các môn Địa lí và Lịch sử vẫn là những môn
riêng, nhưng chúng được ghép chung với nhau thành một phân môn Sử - Địa.
Hiện nay, trên thế giới đang phổ biến khuynh hướng tách môn Địa
lí truyền thống thành hai bộ phận: bộ phận Địa lí khu vực (Địa lí các
nước, trong đó có Địa lí Tổ quốc) được giữ lại trong môn Địa lí thuộc nhóm
các khoa học xã hội, Địa lí tự nhiên đại cương được bổ sung thêm các kiến
thức về thiên văn, địa chất, địa vật lí, địa hoá học v.v trở thành môn Địa học
hay Khoa học Trái Đất thuộc nhóm các Khoa học tự nhiên. Trong chương trình
phổ thông ở nhiều nước phương Tây, những kiến thức về Địa lí ở cả hai bậc
Tiểu học và Sơ trung (tương đương Trung học cơ sở) đều được tích hợp với các
kiến thức về Lịch sử , Giáo dục công dân và Xã hội học trong một môn chung
là Khoa học xã hội, các kiến thức về Địa học thì được tích hợp với các kiến
thức về Lí, Hoá, Sinh trong môn Khoa học tự nhiên. Cho đến Cao trung (tương
đương trung học phổ thông), môn Địa lí và Địa học mới trở thành các môn học
riêng trong chương trình phân ban. Ở nước ta, môn Địa lí theo truyền thống đến
nay vẫn gồm cả ba mảng: Địa lí đại cương, Địa lí thế giới và Địa lí Việt Nam,
bao gồm tự nhiên và kinh tế - xã hội. Do tính chất của môn Địa lí vừa có những
kiến thức về tự nhiên, vừa có những kiến thức về xã hội, cho nên từ trước đến
nay nó đã gây nhiều khó khăn, phức tạp trong việc sắp xếp, phân loại các môn
học. Có lúc, có chỗ nó được xếp vào các ngành Khoa học tự nhiên nhưng cũng
có chỗ, nó lại được xếp sang các ngành Khoa học xã hội. Tính chất không rõ
ràng đó đã gây nhiều phiền phức cho việc đào tạo giáo viên cũng như công tác
quản lí, chỉ đạo ở các trường, các Sở Giáo dục và Đào tạo. Đã có nhiều đề tài

quản lí về đổi mới nhưng chỉ dừng lại ở việc khái quát cơ sở lý luận đổi mới,
đổi mới phương pháp quản lí, quản lí sự đổi mới trong bối cảnh đổi mới giáo
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




dục đã được triển khai. Đặc biệt chưa có đề tài nghiên về vai trò của quản lý,
chức năng quản lí dạy học môn Địa lý THPT theo chương trình phổ thông mới
trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh. Trong khuôn khổ của luận văn này, tác giả muốn đi
sâu nghiên cứu cơ sở lý luận về quản lý dạy học môn Địa lí, khảo sát thực tiễn
và trên cơ sở đó đề xuất biện pháp quản lí dạy học môn Địa lý theo chương
trình phổ thông mới ở các trường THPT, thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh.
1.2. Một số khái niệm cơ bản
1.2.1. Dạy học
Trong nhà trường phổ thông hoạt động sư phạm gồm 2 hoạt động đó là
hoạt động dạy học và hoạt động giáo dục học sinh, trong đó dạy học là hoạt
động cơ bản, chủ yếu và hoạt động giáo dục được tiến hành phần lớn thông qua
hoạt động dạy học. Dạy học bao hoạt động dạy của giáo viên (người dạy) và
hoạt động họa của học sinh (người học), trong đó hoạt động dạy có chức năng
tổ chức, hướng dẫn chỉ đạo hoạt động học, hoạt động học mang tính tự giác,
tích cực, chủ động, tự tổ chức, tự điều khiển dưới sự hướng dẫn của giáo viên
nhằm thực hiện các nhiệm vụ dạy học đề ra.
Nguyễn Văn Hộ - Hà Thị Đức (2004) quan niệm: "Dạy học là một quá
trình trong đó dưới vai trò chủ đạo của giáo viên (tổ chức, hướng dẫn, chỉ đạo)
học sinh tự giác, tích cực, tự tổ chức, tự điều khiển tiến hành hoạt động học tập
nhằm thực hiện có hiệu quả mục đích, nhiệm vụ dạy học đề ra" [12].
Nguyễn Thị Tính cùng nhóm giảng viên trường ĐHSP - ĐHTN: “Dạy
học là quá trình xã hội được tổ chức có mục đích, có kế hoạch. Trong đó, dưới
vai trò chủ đạo của giáo viên, học sinh tự giác, tích cực, chủ động tự tổ chức,

tự điều khiển hoạt động nhận thức nhằm thực hiện có hiệu quả các nhiệm vụ
dạy học, đạt mục đích dạy học đề ra” [28].
Tác giả luận văn chọn khái niệm sau làm khái niệm cơ bản của đề tài:
Dạy học là một quá trình trong đó dưới vai trò tổ chức, chỉ đạo, hướng dẫn của
giáo viên, học sinh tự giác, tích cực, chủ động tự tổ chức hoạt động học tập
nhằm thực hiện các mục tiêu, nhiệm vụ dạy học đề ra.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




Lý luận và thực tiễn đã chứng minh, dạy học chỉ đạt hiệu quả khi giáo
viên phát huy được tính tự giác, tính tích cực, tính chủ động của học sinh trong
học tập, hay nói một cách khác là hiệu quả dạy học phụ thuộc vào năng lực dạy
học của giáo viên và tính tự giác, tích cực chủ động của học sinh trong quá
trình học tập. Vì vậy nhà quản lý cần phải quan tâm đến hai yếu tố trên để tạo
động lực cho quá trình dạy học phát triển.
1.2.2. Dạy học môn địa lý
Môn Địa lí vừa thuộc lĩnh vực khoa học xã hội (Địa lí kinh tế - xã hội)
vừa thuộc lĩnh vực khoa học tự nhiên (Địa lí tự nhiên), giúp học sinh có được
những hiểu biết cơ bản về khoa học Địa lí, các ngành nghề có liên quan đến
địa lí, khả năng ứng dụng kiến thức địa lí trong đời sống; đồng thời củng cố và
mở rộng nền tảng tri thức, kĩ năng phổ thông cốt lõi đã được hình thành ở giai
đoạn giáo dục cơ bản, tạo cơ sở vững chắc giúp học sinh tiếp tục theo học các
ngành nghề có liên quan.
Địa lí góp phần hình thành và phát triển các phẩm chất và năng lực
chung trên cơ sở phát triển các phẩm chất yêu thiên nhiên, đất nước, con
người, có ý thức và trách nhiệm trong bảo vệ tự nhiên, phát triển đất nước;
phát triển năng lực chuyên môn gắn liền với đặc thù của môn học như: năng
lực nhận thức khoa học địa lí; năng lực tìm hiểu địa lí; năng lực vận dụng kiến

thức, kĩ năng đã học.
Giáo dục Địa lí được thực hiện ở tất cả các cấp học phổ thông. Ở tiểu
học và trung học cơ sở, nội dung giáo dục địa lí nằm trong môn Lịch sử và Địa
lí; còn ở trung học phổ thông, Địa lí là môn học độc lập thuộc nhóm các môn
học được lựa chọn.
Ở trung học phổ thông (THPT): Tên môn học là "Địa lí"; là môn học
độc lập, môn học tự chọn thuộc nhóm môn khoa học xã hội. Các mạch kiến
thức cốt lõi gồm: môn Địa lí với hướng nghiệp cho học sinh, sử dụng bản đồ,
địa lí đại cương (địa lí tự nhiên, địa lí kinh tế - xã hội); địa lí kinh tế - xã hội
thế giới (một số vấn đề kinh tế - xã hội thế giới, địa lí khu vực và quốc gia);
địa lí Việt Nam (địa lí tự nhiên, địa lí dân cư, địa lí các ngành kinh tế, địa lí
các vùng kinh tế, thực hành tìm hiểu địa lí địa phương cấp tỉnh/thành phố).
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN