Nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu tư xây dựng cơ bản từ ngân sách nhà nước trường hợp tỉnh bắc kạn

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
---------------------

̃

NGUYÊN MINH NGOCC

́

̀

NÂNG CAO HIÊỤ QUẢSƢƢ̉DUNGC VÔN ĐÂU TƢ
XÂY DƢNGC CƠ BẢN TƢ̀NGÂN SÁCH

́

NHÀNƢỚC: TRƢỜNG HƠPC TỈNH BĂC KAN

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ
CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH

Hà Nội – Năm 2014


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
---------------------

̃

NGUYÊN MINH NGOCC

́

̀

NÂNG CAO HIÊỤ QUẢSƢƢ̉DUNGC VÔN ĐÂU TƢ XÂY DƢNGC CƠ

́

BẢN TỪ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC: TRƢỜNG HƠPC TỈNH BĂC KAN

Chuyên ngành : Quản lý kinh tê
Mã số: 60 34 01

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ
CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH

̀

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. TRÂN KIM HÀO

Hà Nội – Năm 2014


MỤC LỤC

Trang

Danh mucc̣ các sơ đồ, bảng ……………………………………………..

i
ii

Lời mởđầu ……………………………………………………………

1

Danh mucc̣ các chữviết tắt ……………………………………………...

Chƣơng 1: Cơ sởlýluâṇ vàthƣcC tiêñ vềhiêụ quảsƣƢ̉ dungC vốn đầu
tƣ XDCB tƣ̀NSNN……………………………………………………

5

1.1. Tổng quan vềvốn đầu tư XDCB …………………………...........

5

1.1.1. Khái niệm ……………………………………………………

5

1.1.2. Vai trò, đăcc̣ điểm của đầu tư XDCB …………………………

6

1.1.3. Các bước của quá trình đầu tư XDCB ……………………….

13

1.1.4. Phân loaịdư c̣án đầu tư ……………………………………….

16

1.2. Vốn đầu tư XDCB từ NSNN …………………………………….

19

1.2.1. Khái niệm ……………………………………………………

19

1.2.2. Hiêụ quảsử dungc̣ vốn NSNN vào đầu tư XDCB ……………

22

1.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng vốn đầu tư từ NSNN

30

1.3.1. Các nhân tốkhách quan ……………………………………..

30

1.3.2. Các nhân tố chủ quan ………………………………………..

32

1.4. Kinh nghiêṃ sử dungc̣ vốn đầu tư XDCB cóhiêụ quả…………….

38

1.4.1. Kinh nghiêṃ của điạ phương trong nước ……………………

38

1.4.2. Kinh nghiêṃ của môṭsố nước khác …………………………

40

1.4.3. Những bài hocc̣ kinh nghiêṃ rút ra từ tham khảo của các nước
và của địa phương trong nước …………………………………………

42

Chƣơng 2: ThƣcC trangC sƣƢ̉ dungC vốn NSNN cho đầu tƣ XDCB trên
điạ bàn tinhƢ̉ Bắc Kaṇ …………………………………………………

2.1. Khái quát chung tình hình kinh tế xã hội tỉnh Bắc Kạn …………...

44


2.1.1. Khái quát chung ……………………………………………...

44

2.1.2. Thuâṇ lơị …………………………………………………….

44

2.1.3. Khó khăn …………………………………………………….

45

2.1.4. Đinḥ hướng phát triển kinh tế – xã hội ………………………

45

2.2. Đầu tư từ NSNN trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn giai đoạn 2006-2010 và
năm 2011-2012 ……………………………………………………..

46

2.2.1. Chi đầu tư đươcc̣ chútrongc̣ vàchiếm tỷtrongc̣ cao trong tổng chi

46

NSĐP ………………………………………………………………
2.2.2. Vốn NSNN chiếm tỷtrongc̣ cao, đóng vai tròđinḥ hướng phát

46

triển trong linh̃ vưcc̣ đầu tư ……………………………………………..
2.2.3. Tình hình phân bổ vốn đầu tư theo các ngành kinh tế ………

48

2.3. Đánh giáchung vềhiêụ q uả sử dụng vốn đầu tư XDCB từ NSNN

50

trên điạ bàn tinhh̉ Bắc Kaṇ ……………………………………………...
2.3.1. Môṭsốthành công đaṭđươcc̣ trong linh̃ vưcc̣ đầu tư vàđầu tư từ
NSNN trên điạ bàn tinhh̉ Bắc Kaṇ …………………………………...
2.3.2. Những haṇ chếyếu kém vànguyên nhân ……………………

52
52

Chƣơng 3: Môṭsốgiải pháp nâng cao hiêụ quảsƣƢ̉ dungC vốn đầu
tƣ XDCB tƣ NSNN trên điạ ban tinh Bắc Kaṇ năm 2014, 2015 và
̀̀
giai đoaṇ 2016-2020 …………………………………………

58

3.1. Phương hướng vàmucc̣ tiêu phát triển ……………………………..

71

3.1.1. Phương hướng phát triển kinh tếnói chung vàhoaṭđôngc̣ đầu tư

71

nói riêng …………………………………………………………….
3.1.2. Mục tiêu phát triển kinh tế – xã hội giai đoạn 2011-2015 thể

71

hiêṇ ởmôṭsốchỉtiêu cu c̣thể…………………………………………...
3.2. Môṭsốgiải pháp nâng cao hiêụ quảsử dungc̣ vốn đầu tư trên điạ bàn

74

tỉnh Bắc Kạn năm 2014, 2015 và giai đoạn 2016-2020 …………..
3.2.1. Vềquản lýcông tác quy hoacḥ, kếhoacḥ ……………………
3.2.2. Hoàn thiêṇ công tác chuẩn bi đầụ tư ………………………..

76
76
77


3.2.3. Đổi mới và hoàn thiện công tác GPMB nhằm thu hút hơn nữa
các dự án đầu tư ………………………………………………………..

78

3.2.4. Giải pháp đẩy nhanh tiến độ giải ngân , tránh đầu tư dàn trải ,
hoàn thiêṇ công tác quyết toán vốn đầu tư XDCB …………………….

80

3.2.5. Ban hành quy đinḥ cu c̣ thểvềcơ chếquản lýcác dư c̣ án đầu tư ,
quản lý chất lượng công trình ………………………………………….

81

3.2.6. Hoàn thiện công tác tư vấn trong đầu tư XDCB …………….

82

3.2.7. Thưcc̣ hiêṇ cơ chếdân chủ, công khai, minh bacḥ trong đầu tư
XDCB ………………………………………………………………….

83

3.2.8. Chủ động phát hiện tiêu cực , tham nhũng, lãng phí trong đầu
tư XDCB, kiên quyết xử lýtriêṭđểcác sai phaṃ xảy ra ………………

84

3.2.9. Chú trọng công tác đào tạo …………………………………..

85

Kêt luâṇ vàkiên nghi …………………………………………………C

86

Danh mucC các tài liêụ tham khảo ……………………………………

90


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

STT

Ký hiệu
1

GPMB

2

KT–XH

3

NSĐP

4

NSNN

5

NSTW

6

QLDA

7

TSCĐ

8

UBND

9

XDCB

10

XHCN

i


DANH MỤC SƠ ĐỒ
STT

Sốhiêụ
1

Sơ đồ1.1

DANH MỤC BẢNG
STT

Sốhiêụ

1

Bảng số 2.1

2

Bảng số 2.2

3

Bảng số 2.3

4

Bảng số 2.4

5

Bảng số 2.5

6

Bảng số 2.6


ii


LỜI MỞ ĐẦU

1. Sự cần thiêt của đề tài nghiên cứu
Hàng năm, ở Việt Nam ngân sách nhànước (NSNN) đều dành khoảng

25-30% tổng chi của mình cho chi đầu tư. Số chi đó cũng tương ứng với 3040% tổng số vốn đầu tư của toàn xã hội. Chi đầu tư của NSNN chủ yếu được
dành cho các công trình, hạng mục quan trọng, có vị trí then chốt, là xương
sống đối với nền kinh tế quốc dân (cơ sở hạ tầng kinh tế - xã hội, các ngành
kinh tế quan trọng...). Bên cạnh những cái được như vậy, việc sử dụng vốn
đầu tư từ NSNN từ trước đến nay còn bộc lộ nhiều hạn chế, tồn tại. Đó là tình
trạng thất thoát, lãng phí quá lớn trong quá trình đầu tư; việc sử dụng vốn sau
đầu tư cũng còn nhiều bất cập, kém hiệu quả...
Bắc Kạn là một trong những tỉnh ngân sách còn nhiều khó khăn, nguồn
chi chủ yếu là nhận trợ cấp từ ngân sách trung ương (NSTW). Vì vậy, ngoài
việc bố trí đủ vốn duy trì hoạt động thường xuyên của bộ máy công quyền, bài
toán đặt ra cho Đảng bộ, chính quyền địa phương là làm sao phải sử dụng
những khoản tiền huy động được hiệu quả, làm nền tảng giúp tỉnh nhà phát
triển, mà cốt lõi là những khoản tiền đầu tư từ NSNN trên địa bàn. Đó như là
một nguồn nội lực quan trọng, là điểm tựa tăng trưởng, phát triển kinh tế- xã
hôị(KT-XH) của các tỉnh nhận trợ cấp nói chung và tỉnh Bắc Kạn nói riêng.
Đứng trước tình hình đó, với đặc điểm công tác chuyên quản về ngân sách
tỉnh Bắc Kạn, tác giả chọn Đề tài: “Nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu tƣ
xây dựng cơ bản từ ngân sách nhà nƣớc: Trƣờng hợp tỉnh Bắc Kạn” làm
mục tiêu nghiên cứu của mình, nhằm tìm ra nguyên nhân thành công, tồn tại
từ đó đề xuất các ý kiến giúp tỉnh Bắc Kạn nói riêng và các địa phương trong
cả nước nói chung cải thiện việc quản lý, sử dụng nguồn vốn đầu tư từ NSNN
trong điều kiện nhu cầu thì ngày càng tăng mà nguồn vốn thì có hạn.

1


2. Tình hình nghiên cứu
Đến nay, có môṭsốtác giảđa ̃nghiên cứu các đềtài vềNSNN , trong đó
có: Chuyên đề“Thưcc̣ trangc̣ va giai phap nâng cao hiêụ qua đầu tư XDCB tai
tỉnh Hưng Yên trong thời gian tới”

tài “Thất thoat va lang phi trong đầu tư tai ViêṭNam
́́ ̀
pháp” do PGS. TS Từ Quang Phương hướng dâñ nhóm t ác giả tại Khoa Kinh
tếĐầu tư của Trường Đaịhocc̣ Kinh tếQuốc dân thưcc̣ hiêṇ , … Tuy nhiên , chưa
cóngười nào làm vềđềtài “Nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu tư xây dựng
cơ bản từ ngân sách nhà nước: Trường hợp tỉnh Bắc Kạn”.
3.
-

Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu

Mục tiêu nghiên cứu : Trên cơ sở nghiên cứu, khảo sát, phân tích,

đánh giá kỹ lưỡng thực trạng đầu tư vốn từ NSNN do tỉnh Bắc Kạn quản lý và
hiệu quả sử dụng của nguồn vốn này; tìm ra những nguyên nhân dẫn đến tình
trạng thất thoát, lãng phí, sử dụng kém hiệu quả... Từ đó đề xuất một hệ thống
các giải pháp nhằm hạn chế, khắc phục những thất thoát, lãng phí và nâng cao
hiệu quả sử dụng vốn đầu tư xây dưngc̣ cơ bản (XDCB) từ NSNN của tỉnh Bắc
Kạn trong thời gian tới.
-

Nhiêṃ vụ nghiên cứu: Đề tài tập trung trả lời các câu hỏi sau:

+

Đầu tư XDCB có những đặc điểm gì?

+
Các tiêu chí sử dụng để đánh giá hiệu quả sử dụng vốn đầu tư
XDCB

là gì?
+
Các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng vốn đầu tư từ
NSNN là
gì?
+

Thực trạng sử dụng vốn NSNN cho đầu tư XDCB trên địa bàn tỉnh

Bắc Kạn thời gian qua như thế nào?
+
Những nguyên nhân nào gây ra tình trạng kém hiệu quả trong
đầu tư
+

Những giải pháp gì cần phải thực hiện nhằm nâng cao hiệu quả sử

dụng vốn đầu tư XDCB trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn?


2


4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là hiệu quả sử dụng vốn từ NSNN cho
hoạt động đầu tư XDCB của tỉnh Bắc Kạn.
Phạm vi nghiên cứu của đề tài: Do hạn chế về mặt thời gian và tổng
hợp số liệu nên đề tài tập trung nghiên cứu đánh giá hiệu quả sử dụng vốn
NSNN do tỉnh quản lý cho hoạt động XDCB trên địa bàn. Thời gian khảo sát
tập trung vào giai đoạn từ năm 2006-2010 và năm 2011, 2012; phần đề xuất,

kiến nghị chủ yếu là cho từ năm 2014 đến năm 2020.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu
Đề tài sử dụng các phương pháp điều tra khảo sát, thống kê học, toán
kinh tế, phân tích tổng hợp các số liệu, phương pháp tư duy logic kết hợp với
các phần mềm tin học hiện đại… để làm sáng tỏ vấn đề cần nghiên cứu, cụ
thể:
-

Phương pháp phân tích, tổng hợp:

Phương pháp tổng hợp kết hợp với phân tích được thực hiện trên cơ sở
phân tích, đánh giá, tổng hợp các tài liệu có liên quan đến việc đầu tư XDCB
và nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu tư XDCB tại tỉnh Bắc Kạn.
-

Phương pháp điều tra khảo sát:

Đề tài tập trung nghiên cứu, điều tra khảo sát thực tế tình hình sử dụng
vốn đầu tư XDCB từ NSNN của một số công trình xây dựng tại tỉnh Bắc Kạn.
Khi điều tra, khảo sát đề tài luôn kết hợp phương pháp phân tích định tính và
phương pháp phân tích định lượng.
6.

Nhƣ̃ng đóng góp của luâṇ văn

Với một lượng vốn đầu tư từ NSNN có hạn, để đáp ứng nhu cầu ngày
càng tăng của nền kinh tế thì việc nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu tư
XDCB từ NSNN là yêu cầu bức thiết không những với tỉnh Bắc Kạn mà còn
đối với tất cả các địa phương trên cả nước trong giai đoạn hiện nay. Việc rút
ra những nguyên nhân của những thành công và những yếu kém kết hợp với

3


kinh nghiệm quản lý vốn đầu tư XDCB của địa phương trong nước và một số
nước là hết sức quan trọng, giúp tác giả đề xuất những giải pháp sát với thực
tế nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu tư XDCB thuộc NSNN trên địa
bàn tỉnh Bắc Kạn năm 2014, 2015 và giai đoạn 2016 - 2020.
Luận văn nghiên cứu những vấn đề phức tạp và cấp bách nhất hiện nay
và là mối quan tâm của các cấp, các ngành không chỉ riêng tinhh̉ Bắc Kạn.
7. Kêt cấu của luận văn
Tên đề tài: “Nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu tƣ xây dựng cơ bản

từ ngân sách nhà nƣớc: Trƣờng hợp tỉnh Bắc Kạn”.
Ngoài các phần mở đầu, kiến nghị và kết luận, danh mục các tài liệu
tham khảo và phụ lục, nội dung luận văn bao gồm 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về hiệu quả sử dụng vốn đầu tư
xây dưngc̣ cơ bản từ ngân sách nhà nước.
Chương 2: Thực trạng sử dụng vốn ngân sách nhà nước cho đầu tư xây
dưngc̣ cơ bản trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn.
Chương 3: Một số giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu tư xây
dưngc̣ cơ bản từ ngân sách nhà nước trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn năm 2014,
2015 và giai đoạn 2016-2020.

4


CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ HIỆU QUẢ SỬ
DỤNG VỐN ĐẦU TƢ XÂY DỰNG CƠ BẢN TỪ NGÂN SÁCH NHÀ
NƢỚC

1.1. TỔNG QUAN VỀ VỐN ĐẦU TƢ XÂY DỰNG CƠ BẢN
1.1.1. Khái niệm
Theo cách hiểu chung nhất, đầu tư là hoạt động bỏ vốn vào các lĩnh vực
KT-XH để mong thu được lợi ích dưới các hình thức khác nhau trong tương
lai. Đầu tư hay hoạt động đầu tư là việc huy động các nguồn lực hiện tại để
tiến hành các hoạt động nào đó nhằm thu về các kết quả nhất định trong tương
lai. Nguồn lực bỏ ra đó có thể là tiền, tài nguyên thiên nhiên, sức lao động, tài
sản vật chất khác. Biểu hiện của tất cả nguồn lực bỏ ra nói trên gọi chung là
vốn đầu tư. Những kết quả đó có thể là sự tăng thêm các tài sản tài chính (tiền
vốn), tài sản vật chất (nhà máy, đường giao thông…), tài sản trí tuệ (trình độ
văn hoá, chuyên môn, khoa học kỹ thuật…) và nguồn nhân lực. Có nhiều cách
phân loại đầu tư nhưng xuất phát từ bản chất và phạm vi lợi ích do đầu tư đem
lại, người ta phân chia ra thành:
vay

Đầu tư tài chính: là loại đầu tư trong đó người ta bỏ tiền ra cho

hoặc mua chứng chỉ có giá để hưởng lãi suất định trước (gửi tiết kiệm, mua
trái phiếu Chính phủ) hoặc lãi suất tuỳ thuộc vào kết quả hoạt động kinh
doanh của công ty phát hành (mua cổ phiếu, trái phiếu công ty).
-

Đầu tư thương mại: là loại đầu tư trong đó người có tiền bỏ tiền ra để

mua hàng hoá và sau đó bán với giá cao hơn nhằm thu lại lợi nhuận do chênh
lệch giá khi mua và khi bán.
-

Đầu tư tài sản vật chất và nguồn nhân lực: là loại đầu tư trong đó

người có tiền bỏ tiền ra để tiến hành các hoạt động nhằm trực tiếp tạo ra tài
sản mới cho nền kinh tế, làm tăng tiềm lực sản xuất kinh doanh hoặc hoạt
động xã hội khác.

5


-

Đầu tư cơ bản: là hoạt động đầu tư để tạo ra các tài sản cố định

(TSCĐ) đưa vào hoạt động trong các lĩnh vực KT - XH khác nhau. Trong
hoạt động đầu tư, các nhà đầu tư phải quan tâm đến các yếu tố: sức lao động,
tư liệu lao động, đối tượng lao động. Khác với đối tượng lao động (nguyên vật
liệu, sản phẩm dở dang, bán thành phẩm…) các tư liệu lao động (như máy
móc thiết bị, nhà xưởng, phương tiện vận tải…) là những phương tiện vật chất
mà con người sử dụng để tác động vào đối tượng lao động, biến đổi nó thành
mục đích của mình. Xét về mặt tổng thể thì không một hoạt động đầu tư nào
mà không cần phải có các TSCĐ, nó bao gồm toàn bộ cơ sở kỹ thuật đủ tiêu
chuẩn theo quy định của Nhà nước và có thể được điều chỉnh cho phù hợp với
giá cả từng thời kỳ.
Hoạt động đầu tư cơ bản thực hiện bằng cách tiến hành xây dựng mới
các TSCĐ được gọi là đầu tư XDCB. XDCB chỉ là một khâu trong hoạt động
đầu tư XDCB. XDCB là các hoạt động cụ thể để tạo ra TSCĐ (như khảo sát,
thiết kế, xây dựng, lắp đặt….). Kết quả của hoạt động XDCB là các TSCĐ có
một năng lực sản xuất và phục vụ nhất định. Như vậy, XDCB là một quá trình
đổi mới và tái sản xuất mở rộng có kế hoạch về các TSCĐ của nền KTQD
trong các ngành sản xuất vật chất cũng như không sản xuất vật chất. Nó là quá
trình xây dựng cơ sở vật chất cho một quốc gia.
Đầu tư XDCB là hoạt đôngc̣ đầu tư nhằm tạo ra các công trình xây dựng

theo mục đích của người đầu tư, là lĩnh vực sản xuất vật chất tạo ra các TSCĐ
và tạo ra cơ sở vật chất kỹ thuật cho xã hội. Đầu tư XDCB là một hoạt động
kinh tế [7, tr.9-10].
1.1.2. Vai trò, đặc điểm của đầu tƣ XDCB
*

Vai trò của đầu tư XDCB

Trước hết cần phải xác định rõ rằng đầu tư nói chung đóng một vai trò
quan trọng trong nền kinh tế, là động lực để phát triển kinh tế, là chìa khoá
của sự tăng trưởng. Nếu không có đầu tư thì không có phát triển.
6


Một là, đầu tư XDCB từ nguồn NSNN là công cụ kinh tế quan trọng để
Nhà nước trực tiếp tác động đến quá trình phát triển KT - XH, điều tiết vĩ mô,
thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, giữ vững vai trò chủ đạo của kinh tế Nhà nước.
Bằng việc cung cấp các dịch vụ công cộng như hạ tầng KT - XH, an ninh quốc phòng… mà các thành phần kinh tế khác không muốn, không thể hoặc
không đầu tư ; các dư c̣ án đầu tư từ NSNN được triển khai ở các vị trí quan
trọng, then chốt nhất đảm bảo cho nền KT - XH phát triển ổn định theo định
hướng xã hội chủ nghĩa (XHCN).
Nhìn trên giác độ toàn bộ nền kinh tế của đất nước, đầu tư vừa tác động
đến tổng cung, vừa tác động đến tổng cầu. Về cầu, đầu tư chiếm tỷ trọng lớn
trong tổng cầu. Theo số liệu của ngân hàng thế giới, đầu tư chiếm khoảng 24 28% trong cơ cấu tổng cầu của các nước trên thế giới. Đầu tư có tác động to
lớn đến việc tăng cường khả năng khoa học và công nghệ của đất nước. Đầu
tư còn có mối quan hệ chặt chẽ với chuyển dịch cơ cấu kinh tế. Kinh nghiệm
của một số nước trên thế giới cho thấy, nếu muốn tốc độ phát triển kinh tế
tăng cao (9 - 10%) thì phải tăng cường đầu tư nhằm tạo ra sự phát triển ở khu
công nghiệp và dịch vụ. Ngoài ra đầu tư còn có tác động giải quyết những mất
cân đối về phát triển giữa các vùng lãnh thổ, xoá đói giảm nghèo, phát huy lợi

thế so sánh về tài nguyên, địa thế, kinh tế chính trị… của những vùng có khả
năng phát triển nhanh để làm đầu tàu cho vùng khác. Đầu tư tác động đến tốc
độ tăng trưởng và phát triển kinh tế. Kết quả nghiên cứu của các nhà kinh tế
cho thấy, muốn giữ tốc độ tăng trưởng ở mức trung bình thì tỷ lệ đầu tư ít nhất
phải đạt từ 15 - 20% so với GDP tuỳ thuộc vào ICOR của mỗi nước.
Hai là, đầu tư XDCB có vai trò hết sức quan trọng trong nền kinh tế
bởi vì nó tạo ra các TSCĐ. Đầu tư XDCB là hoạt động đầu tư để sản xuất ra
của cải vật chất, đặc biệt là tạo cơ sở vật chất và kỹ thuật ban đầu cho xã hội.
Tất cả các ngành kinh tế chỉ tăng nhanh khi có đầu tư XDCB, đổi mới công
nghệ, xây dựng mới để tăng năng suất, chất lượng và hiệu quả sản xuất. Đầu

7


tư XDCB nhằm xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế, tạo điều kiện cho các tổ
chức và cá nhân trong và ngoài nước đầu tư mở rộng sản xuất, kinh doanh,
thúc đẩy sự tăng trưởng và chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công
nghiệp hoá, hiện đại hoá. Đầu tư XDCB sẽ tạo điều kiện để phát triển mới,
đầu tư chiều sâu, mở rộng sản xuất ở các doanh nghiệp. Đầu tư XDCB sẽ góp
phần phát triển nguồn nhân lực, cải thiện cơ sở vật chất của giáo dục và đào
tạo, khoa học và công nghệ, phát triển y tế, văn hoá và các mặt xã hội khác.
Đầu tư XDCB góp phần thực hiện mục tiêu xoá đói giảm nghèo, tạo việc làm,
phát triển cơ sở hạ tầng, cải thiện điều kiện sống ở các địa phương nghèo,
vùng sâu và vùng xa, phát triển nguồn nhân lực, xây dựng các cơ sở sản xuất
và dịch vụ, tạo ra những tác động tích cực cho vùng nghèo, người nghèo, hộ
nghèo khai thác các tiềm năng của vùng để vươn lên phát triển kinh tế, xoá
đói giảm nghèo. Từ đó đảm bảo tỷ lệ cân đối vùng miền, ngành nghề, khu vực
và phân bổ hợp lý sức sản xuất, tận dụng lợi thế so sánh.
Ba là, đầu tư XDCB của Nhà nước trong nền kinh tế thị trường định
hướng XHCN với xuất phát điểm thấp như nước ta hiện nay có một vai trò hết

sức quan trọng, bởi vì vốn dành cho đầu tư XDCB của Nhà nước chiếm một
tỷ lệ lớn trong tổng vốn đầu tư XDCB của toàn xã hội. Đầu tư XDCB của Nhà
nước góp phần khắc phục những thất bại của thị trường, tạo cân bằng trong cơ
cấu đầu tư, giải quyết các vấn đề xã hội. Mặt khác, đầu tư XDCB của Nhà
nước được tập trung vào những công trình trọng điểm, sử dụng nguồn vốn
lớn, có khả năng tác động mạnh đến đời sống KT - XH. Bên cạnh đó cũng cần
phải thấy rằng đầu tư XDCB của Nhà nước nếu không được quản lý một cách
hợp lý sẽ gây ra thất thoát, lãng phí, kém hiệu quả hơn là đầu tư XDCB từ các
nguồn vốn khác [7, tr.11-12].
*

Đặc điểm của đầu tư XDCB

Bất kỳ nền kinh tế nào thì đầu tư XDCB cũng mang những đặc điểm cơ
bản sau:

8


Thứ nhất: Đầu tư XDCB là khâu mở đầu của mọi quá trình sản xuất và
tái sản xuất nhằm tạo ra năng lực sản xuất cho nền kinh tế. Đầu tư XDCB
chính là một phần tiết kiệm những tiêu dùng của xã hội thay vì những tiêu
dùng lớn hơn trong tương lai.
Để tạo ra TSCĐ cho nền kinh tế, là những điều kiện kỹ thuật cần thiết
đảm bảo cho sự tăng trưởng và phát triển kinh tế: xây dựng hệ thống hạ tầng,
các nhà máy và mua sắm các thiết bị, dây chuyền công nghệ tiên tiến hiện
đại...
Muốn đáp ứng được điều đó, các quốc gia phải phát huy mọi tiềm năng
nguồn lực trong nước như: tiết kiệm từ nội bộ nền kinh tế, huy động mọi
nguồn lực trong các tầng lớp dân cư, đồng thời phải tìm mọi giải pháp để thu

hút các nguồn lực nước ngoài như: vốn ODA, FDI, NGO…
Xuất phát từ đặc điểm này đòi hỏi chúng ta trong việc huy động và sử
dụng vốn đầu tư XDCB phải giải quyết tốt mối quan hệ giữa tích luỹ và tiêu
dùng, nếu không giải quyết tốt mối quan hệ này sẽ xuất hiện mâu thuẫn gay
gắt giữa đầu tư và tiêu dùng.
Thứ hai: Quá trình đầu tư XDCB phải trải qua một thời gian lao động
rất dài mới có thể đưa vào sử dụng được, thời gian hoàn vốn lâu vì sản phẩm
XDCB mang tính chất đặc biệt và tổng hợp. Sản xuất không theo dây chuyền
hàng loạt mà mỗi công trình dự án có kiểu cách, tính chất khác nhau lại phụ
thuộc nhiều vào yếu tố tự nhiên, địa điểm hoạt động lại thay đổi liên tục và
phân tán. Thời gian khai thác và sử dụng lâu dài, thường là 10 năm, 20 năm,
50 năm hoặc lâu hơn tuỳ thuộc vào tính chất dự án.
Quá trình đầu tư XDCB gồm 3 giai đoạn: xây dựng dự án, thực hiện dự
án và khai thác dự án.
Xây dựng dự án và thực hiện dự án là hai giai đoạn có thời gian dài
nhưng lại không tạo ra sản phẩm, đây là nguyên nhân chính gây ra mâu thuẫn

9


giữa đầu tư và tiêu dùng. Các nhà kinh tế cho rằng đầu tư là quá trình làm bất
động hoá một số vốn nhằm thu lợi nhuận trong nhiều thời kỳ nối tiếp sau này.
Muốn nâng cao hiệu quả vốn đầu tư XDCB cần chú ý tập trung các điều kiện
đầu tư có trọng điểm, nhằm đưa nhanh các dư c̣ án đầu tư vào khai thác sử
dụng.
Khi xét hiệu quả vốn đầu tư XDCB cần quan tâm xem xét cả 3 giai
đoạn của quá trình đầu tư, tránh tình trạng thiên lệch, chỉ tập trung vào giai
đoạn thực hiện dự án, tức là việc đầu tư vào xây dựng các dự án mà không
chú ý thời gian khai thác dự án. Việc coi trọng hiệu quả kinh tế do đầu tư
XDCB mang lại là hết sức cần thiết nên phải có phương án lựa chọn tối ưu,

đảm bảo trình tự XDCB. Chính vì chu kỳ sản xuất kéo dài nên việc hoàn vốn
được các nhà đầu tư đặc biệt quan tâm, phải lựa chọn trình tự bỏ vốn cho
thích hợp để giảm đến mức tối đa thiệt hại do ứ động vốn ở sản phẩm dở
dang.
Thứ ba: Đầu tư là lĩnh vực có mức độ rủi ro lớn và mạo hiểm, đầu tư
chính là việc đánh đổi những tiêu dùng chắc chắn của hiện tại để mong nhận
được những tiêu dùng lớn hơn nhưng chưa thật chắc chắn trong tương lai,
“chưa thật chắc chắn” chính là yếu tố rủi ro mạo hiểm. Vì vậy có nhà kinh tế
đã nói rằng đầu tư là đánh bạc với tương lai.
Rủi ro trong lĩnh vực đầu tư XDCB chủ yếu do thời gian của quá trình
đầu tư kéo dài. Trong thời gian này các yếu tố kinh tế, chính trị và cả tự nhiên
ảnh hưởng sẽ gây nên những tổn thất mà các nhà đầu tư không lường định hết
khi lập dự án. Các yếu tố bão lụt, động đất, chiến tranh có thể tàn phá các
công trình được đầu tư. Sự thay đổi chính sách như quốc hữu hoá các cơ sở
sản xuất, thay đổi chính sách thuế, mức lãi suất, sự thay đổi thị trường, thay
đổi nhu cầu sản phẩm cũng có thể gây nên thiệt hại cho nhà đầu tư.
Đặc điểm này chỉ ra rằng, muốn khuyến khích đầu tư cần phải quan
tâm đến lợi ích của các nhà đầu tư. Lợi ích mà các nhà đầu tư quan tâm nhất
10


là hoàn đủ vốn đầu tư cho họ và lợi nhuận tối đa thu được nhờ hạn chế và
tránh được rủi ro. Vì vậy, các chính sách khuyến khích đầu tư cần quan tâm
đến là ưu đãi, miễn giảm thuế, khấu hao cao, lãi suất vốn vay thấp, cơ chế
thanh toán vốn nhanh, kịp thời…
Thứ tư: Sản phẩm của đầu tư XDCB là những công trình xây dựng như
nhà máy, công trình công cộng, nhà ở, cầu cống, sân bay, cảng biển… có tính
cố định gắn liền với đất đai. Vì thế nên trước khi đầu tư các công trình phải
được quy hoạch cụ thể, khi thi công xây lắp thường gặp phải khó khăn trong
đền bù giải tỏa giải phóng măṭbằng(GPMB), khi đã hoàn thành công trình thì

sản phẩm đầu tư khó di chuyển đi nơi khác.
Sản phẩm của đầu tư XDCB là những TSCĐ, có chức năng tạo ra sản
phẩm và dịch vụ khác cho xã hội, thường có vốn đầu tư lớn, do nhiều người,
thậm chí do nhiều cơ quan đơn vị khác cùng tạo ra.
Sản phẩm của đầu tư XDCB mang tính đặc biệt và tổng hợp, sản xuất
không theo một dây chuyền mà có tính cá biệt. Mỗi công trình đều có điểm
riêng nhất định. Ngay trong một công trình kết cấu các phần cũng không hoàn
toàn giống nhau. Với những công trình công nghệ cao, có vòng đời thay đổi
công nghệ ngắn như: công trình bưu chính viễn thông, công nghệ thông tin,
điện tử… thì việc thay đổi công nghệ, kiểu dáng luôn xảy ra.
Giá thành sản phẩm XDCB rất phức tạp và thường xuyên thay đổi theo
từng giai đoạn. Sản phẩm đầu tư XDCB không chỉ mang ý nghĩa kinh tế kỹ
thuật mà còn mang tính nghệ thuật. Sản phẩm đầu tư XDCB phản ánh trình độ
kinh tế, trình độ khoa học kỹ thuật và trình độ của từng giai đoạn lịch sử nhất
định của một đất nước.
Quá trình XDCB bị tác động bởi nhiều yếu tố tự nhiên như tình hình
địa chất thuỷ văn, ảnh hưởng của khí hậu thời tiết, mưa bão, động đất. Trong
đầu tư XDCB, chu kỳ sản xuất thường dài và chi phí sản xuất thường lớn. Vì

11


vậy, chọn công trình để bỏ vốn thích hợp nhằm giảm mức tối đa thiệt hại do
công trình xây dựng dở dang là một thách thức lớn đối với các nhà thầu.
Nơi làm việc và lực lượng lao động không ổn định là điều bất lợi cho
quá trình XDCB, dẫn đến thời gian ngừng làm việc nhiều, năng suất lao động
thấp, dễ gây tâm lý tạm bợ, tùy tiện trong làm việc và sinh hoạt của cán bộ
công nhân công trường.
Để thực hiện một dư c̣án đầu tư XDCB phải trải qua nhiều giai đoạn, có
rất nhiều đơn vị tham gia thực hiện. Trên một công trường có thể có hàng

chục đơn vị làm các công việc khác nhau, nhưng các đơn vị này cùng hoạt
động trên một không gian và thời gian; vì vậy, trong tổ chức thi công cần phải
phối hợp chặt chẽ với nhau bằng các hợp đồng giao nhận thầu xây dựng. Tuy
vậy, hiện nay cách thức giao nhận thầu chưa được cải tiến, giá bán được định
trước khi chế tạo sản phẩm. Tức là trước khi nhà thầu biết giá thành thực tế
của mình, việc ước lượng đúng đắn giá cả và phương tiện thi công rất khó
khăn vì phải dựa trên những giả thiết mà rất có thể khi thi công thực tế bị phủ
định.
Điều phụ thuộc này buộc nhà thầu phải nắm chắc dự toán và kiểm tra
thường xuyên trong quá trình thi công.
Ngoài những đặc điểm của đầu tư XDCB nói chung thì đầu tư XDCB
từ NSNN còn có đặc điểm riêng, đó là quyền sở hữu và quyền sử dụng vốn
đầu tư XDCB bị tách rời nhau.
Vốn đầu tư XDCB của NSNN là thuộc quyền sở hữu Nhà nước. Nhà
nước là chủ thể có quyền chi phối và định đoạt nguồn vốn NSNN dành cho
đầu tư XDCB và là người đề ra chủ trương đầu tư, có thẩm quyền quyết định
đầu tư, phê duyệt thiết kế dự toán (tổng dự toán). Song quyền sử dụng vốn đầu
tư XDCB Nhà nước lại giao cho một tổ chức bằng việc thành lập các chủ đầu
tư, các Ban Quản lýdư c̣án . Chủ đầu tư và các Ban Quản lýdư c̣án là tổ

12


chức được Nhà nước giao trách nhiệm trực tiếp quản lý và sử dụng vốn để
thực hiện đầu tư theo quy định của pháp luật.
Xuất phát từ đặc điểm này mà trong quản lý vốn đầu tư XDCB của
NSNN dễ bị thất thoát. Nếu các chủ đầu tư, các Ban Quản lýdư c̣ án không
ngừng nâng cao tinh thần trách nhiệm, trình độ chuyên môn nghiệp vụ, không
đáp ứng yêu cầu quản lý; Nhà nước không tăng cường công tác thanh tra,
kiểm tra bằng những cơ chế chính sách ràng buộc trách nhiệm thì thất thoát

lãng phí trong đầu tư XDCB thuộc vốn NSNN là không thể tránh khỏi [7,
tr.13-15].
1.1.3. Các bƣớc của quá trình đầu tƣ XDCB
Trình tự đầu tư
Dư c̣ án đầu tư được hình thành và phát triển với nhiều giai đoạn riêng
biệt, nhưng gắn kết chặt chẽ với nhau, thậm chí đan xen nhau theo một tiến
trình lôgic. Mặc dù vậy, có thể nghiên cứu chúng một cách tương đối độc lập
và trên các góc độ khác nhau để hiểu chúng một cách hệ thống hơn, toàn diện
hơn. Trên cơ sở quy hoạch đã được phê duyệt, trình tự thực hiện dư c̣án đầu tư
bao gồm 8 bước công việc, phân thành 3 giai đoạn theo sơ đồ 1.1.
Căn cứ vào sơ đồ ta có thể nhận thấy sự liên quan chặt chẽ giữa các
bước: Bước trước là cơ sở để thực hiện bước sau, giai đoạn trước là cơ sở
thực hiện giai đoạn sau. Tuy nhiên, do tính chất và quy mô của dự án mà một
vài bước có thể gộp vào nhau như ở giai đoạn chuẩn bi đầụ tư , đối với dự án
vừa và nhỏ thì có thể không cần phải có bước nghiên cứu cơ hội đầu tư và
bước nghiên cứu dự án tiền khả thi mà xây dựng luôn dự án khả thi, thậm chí
chỉ cần lập báo cáo kinh tế - kỹ thuật đối với những dự án quá nhỏ và những
dự án có thiết kế mẫu. Khi bước trước đã thực hiện xong, trước khi triển khai
thực hiện bước tiếp theo phải kiểm tra và đánh giá đủ các khía cạnh về kinh
tế, tài chính, kỹ thuật của bước đó, nếu đạt yêu cầu về các tiêu chuẩn,

13


quy phạm (nếu có) cho bước đó và được cấp có thẩm quyền chấp nhận mới
được thực hiện bước tiếp theo.
Giai đoạn I
Chuẩn bị đầu tƣ

Nghiên cứu cơ

hội đầu tư

Giai đoạn II
Thực hiện đầu tƣ

Thiết kế, lập
tổng dự toán,
dự toán

Giai đoaṇ III Đƣa vào khai thác
Sơ đồ 1.1: Trình tự trong hoạt động đầu tƣ
(Nguồn: Bùi Mạnh Hùng, năm 2010, Giáo trình kinh tế xây dựng,
Nhà xuất bản xây dưngc̣, Hà Nội).
Xét tổng thể 3 giai đoạn thì mỗi giai đoạn có đặc điểm, tính chất khác
nhau nên có vai trò tác dụng khác nhau đối với hiệu quả sử dụng vốn đầu tư.
Giai đoạn chuẩn bi đầụ tư và thực hiện dư c̣án đầu tư là 2 giai đoạn quan
trọng nhất trong quá trình thực hiện đầu tư, bao gồm nhiều công việc khác
nhau:
- Nội dung công việc thực hiện ở giai đoạn chuẩn bi đầụ tư gồm:
+ Nghiên cứu sự cần thiết phải đầu tư và quy mô đầu tư.

14


+

Tiến hành thăm dò, xem xét thị trường để xác định nhu cầu tiêu thụ;

tìm nguồn cung ứng thiết bị, vật tư cho sản xuất, xem xét khả năng về nguồn
vốn đầu tư và lựa chọn hình thức đầu tư.

+

+

Tiến hành điều tra, khảo sát và chọn địa điểm xây dựng.

+

Lập dư c̣án đầu tư.

Gửi hồ sơ dự án và văn bản của cơ quan có thẩm quyền quyết định

đầu tư, tổ chức cho vay vốn đầu tư và cơ quan có chức năng thẩm quyền lập
dư c̣án đầu tư.
+

Nội dung công việc ở giai đoạn thực hiện dự án bao gồm:

Xin giao đất hoặc thuê đất theo quy định của Nhà nước, mặt biển và

thềm lục địa.
+
+

Chuẩn bị mặt bằng xây dựng.

Tuyển chọn tư vấn khảo sát, thiết kế giám định kỹ thuật và chất

lượng công trình.

+
Phê duyệt, thẩm định thiết kế và tổng dự toán, dự toán hạng mục
công

trình.
+

Tổ chức đấu thầu thi công xây lắp, thiết bị.

+
Xin giấy phép xây dựng và giấy phép khai thác tài nguyên (nếu
có).
+

Ký kết hợp đồng kinh tế với nhà thầu đã trúng thầu.

+

Thi công xây lắp công trình.

+

Kiểm tra giám sát thực hiện các hợp đồng.

Đặc điểm của 2 giai đoạn này là chi phí về vốn đầu tư rất lớn nhưng
chưa tạo ra sản phẩm, chưa thu lợi ích từ các dự án, dễ xảy ra các trường hợp
tiêu cực dẫn tới giảm hiệu quả đầu tư. Các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả
sử dụng vốn đầu tư của 2 giai đoạn này cần tập trung vào việc nâng cao chất

15