biện pháp góp phần nâng cao chất lượng giáo dục Một số kinh nghiệm giúp học sinh phát huy vai trò tự học nhằm nâng cao chất lượng bộ môn lịch sử cấp THCS

Một số kinh nghiệm giúp học sinh phát huy vai trò tự học nhằm nâng cao chất
lượng bộ môn lịch sử cấp THCS
I. PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Hiện nay, do tác động của xã hội, sự ứng dụng và phát triển của khoa học tự
nhiên ngày càng chiếm ưu thế nên xu hướng học tập của học sinh chưa có sự cân
đối giữa các môn khoa học tự nhiên và các môn khoa học xã hội.
Mặt khác, do nhu cầu học tập của học sinh cũng như gia đình trong định
hướng phát triển tương lai, nghề nghiệp của con em mình sau này, coi trọng các
môn khoa học tự nhiên hơn các môn khoa học xã hội.
Do đặc trưng của các môn học xã hội thường mang tính hàn lâm, lý luận, có
nhiều sự kiện đặc trưng nhất là môn học lịch sử nên chưa tạo được sự đam mê,
hứng thú học tập cho học sinh. Học sinh học tập môn lịch sử còn thụ động, máy
móc, học vì điểm số chứ chưa ý thức được vai trò của tự học của cá nhân trong
việc lĩnh hội, tiếp thu kiến thức.
Một số giáo viên chậm đổi mới phương pháp dạy học, dạy học theo lối mòn
cũ, chưa vận dụng sáng tạo, linh hoạt các phương pháp dạy học, đổi mới kiểm tra
đánh giá học sinh nên không tạo được sự hứng thú, đam mê cho học sinh trong học
tập nói chung và môn học lịch sử nói riêng.
Đứng trước thực tế yêu cầu của giáo dục hiện nay đòi hỏi học sinh phải chủ
động trong tiếp thu kiến thức mới, nắm và hiểu được kiến thức đã học, nâng cao
nhận thức vai trò tự học của bản thân đối với tất cả các môn học chứ không riêng
bộ môn lịch sử. Từ thực tế dạy học ở trường THCS Lương Thế Vinh cho cả hai đối
tượng là học sinh học theo chương trình giáo dục đại trà và theo chương trình
trường học mới, tôi đã đúc rút thêm một số phương pháp dạy học sáng tạo hơn nữa
của giáo viên giúp học sinh phát huy vai trò tự học, thích thú học tập bộ môn lịch
sử. Đây cũng chính là lý do chọn đề tài sáng kiến kinh nghiệm của năm học 2016 2017 được tôi tiếp tục bổ sung, trao đổi, chia sẻ cùng đồng nghiệp nhằm hoàn

Nguyễn Thị Minh Tính - Trường THCS Lương Thế Vinh - Krông Ana - Đắk Lắk
1

Một số kinh nghiệm giúp học sinh phát huy vai trò tự học nhằm nâng cao chất
lượng bộ môn lịch sử cấp THCS
chỉnh hơn kinh nghiệm dạy học nâng cao chất lượng bộ môn lịch sử so với nội
dung trước đó.
2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài
Mục tiêu của đề tài là tiếp tục nghiên cứu và xác định rõ đối tượng, mục
đích, phương pháp tự học bộ môn lịch sử nhằm nâng cao chất lượng học tập cho
học sinh cũng như đúc rút thêm một số kinh nghiệm trong qua trình dạy học của
giáo viên.
Nhiệm vụ của đề tài này là giúp giáo viên xác định rõ ràng một số phương
pháp dạy học bộ môn lịch sử cấp trung học cơ sở (THCS) để hướng dẫn học sinh
phát huy vai trò tự học nhằm nâng cao chất lượng học tập.
3. Đối tượng nghiên cứu
Đề tài đề cập một số phương pháp hướng dẫn học sinh phát huy vai trò tự
học, biết cách xây dựng kế hoạch, nội dung, phương pháp phù hợp với bản thân
trong học tập bộ môn lịch sử ở cấp THCS theo chương trình đại trà hiện hành và
chương trình trường học mới tại trường THCS Lương Thế Vinh, huyện Krông Ana,
tỉnh Đắk Lắk.
4. Giới hạn của đề tài
Tiếp tục nghiên cứu các phương pháp hướng dẫn học sinh học tập bộ môn
lịch sử theo chương trình giáo dục đại trà và chương trình trường học mới giúp học
sinh phát huy vai trò tự học của bản thân tại trường THCS Lương Thế Vinh, huyện
Krông Ana, tỉnh Đắk Lắk trong các năm học 2015 - 2016, 2016 - 2017 và 20172018.
5. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp phân tích - tổng hợp tài liệu;
- Phương pháp thuyết trình vấn đáp;
- Phương pháp thực nghiệm;
Nguyễn Thị Minh Tính - Trường THCS Lương Thế Vinh - Krông Ana - Đắk Lắk
2

Một số kinh nghiệm giúp học sinh phát huy vai trò tự học nhằm nâng cao chất
lượng bộ môn lịch sử cấp THCS
- Phương pháp điều tra;
- Phương pháp nghiên cứu các sản phẩm hoạt động;
- Phương pháp tổng kết kinh nghiệm giáo dục.
II. PHẦN NỘI DUNG
1. Cơ sở lý luận
Dựa trên những vấn đề về phương pháp dạy học lịch sử ở trường THCS, tâm
lý lứa tuổi học sinh cấp THCS, dựa trên tư tưởng của chủ nghĩa Mác - Lê nin và
toàn bộ quan điểm của Đảng về lí luận dạy học hiện đại, phương pháp dạy học tích
cực lấy học sinh làm trung tâm của quá trình dạy học, phát huy vai trò chủ động,
tích cực, tư duy sáng tạo của học sinh dựa trên sự hướng dẫn của thầy cô giáo
nhằm nâng cao chất lượng dạy học của thầy đồng thời nâng cao ý thức về vai trò tự
học của học sinh đối với nhiệm vụ học tập trong môn lịch sử cũng như các môn
học khác.
2. Thực trạng vấn đề nghiên cứu
a. Thực trạng
Trong quá trình giảng dạy bộ môn lịch sử ở các lớp tại trường THCS Lương
Thế Vinh, huyện Krông Ana, tỉnh Đắk Lắk tôi nhận thấy môn học đã được:
- Lãnh đạo nhà trường có sự quan tâm thiết thực đến tất cả các bộ môn trong
nhà trường trong đó có môn học lịch sử. Đầu tư phương tiện dạy học cho giáo viên
khá đầy đủ nhằm phục vụ tốt công tác giảng dạy. Giáo viên được tạo mọi điều kiện
tham gia đầy đủ các đợt tập huấn về chuyên môn nghiệp vụ.
- Giáo viên luôn nâng cao nhận thức, tích cực tự học, tự rèn, nhiệt tình, chú
trọng đổi mới phương pháp dạy học, có sự phấn đấu, thi đua trong công tác nhằm
đạt hiệu quả cao nhất trong dạy học.
- Học sinh đa số có sự đam mê trong học tập, có ý thức tự học khá tốt, một
số học sinh có năng khiếu, tố chất bộ môn rất tốt, lực học giỏi, có thể cùng các học

Nguyễn Thị Minh Tính - Trường THCS Lương Thế Vinh - Krông Ana - Đắk Lắk
3


Một số kinh nghiệm giúp học sinh phát huy vai trò tự học nhằm nâng cao chất
lượng bộ môn lịch sử cấp THCS
sinh ở nhiều bộ môn khác tạo nên chất lượng mũi nhọn của nhà trường. Thành tích
học sinh giỏi bộ môn lịch sử ở cấp trường, huyện, tỉnh đạt khá cao trong những
năm gần đây.
- Tuy nhiên, vẫn còn một số học sinh không mặn mà với bộ môn thậm chí
còn có biểu hiện xem nhẹ, không dành thời gian cho học tập bộ môn. Học sinh
chưa chủ động học tập còn thụ động, máy móc, chưa ý thức được vai trò tự học của
bản thân, chính vì thế chất lượng đại trà còn thấp, chất lượng học sinh giỏi còn
nhiều hạn chế.
- Cha mẹ học sinh không quan tâm đúng mực đối với bộ môn. Có những bậc
cha mẹ còn ngăn cản không cho con đầu tư thời gian để học lịch sử mà đầu tư cho
học các môn học khác mà theo nhận thức của họ là những môn học quan trọng
hơn, thiết thực hơn cho việc lựa chọn ngành nghề sau này.
- Một số giáo viên đã lớn tuổi, chưa thật sự nhiệt tình trong giảng dạy, chậm
đổi mới về phương pháp dạy học, ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học còn
nhiều hạn chế. Một số giáo viên không thực sự chú trọng về chuyên môn, đầu tư
thời gian cho các hoạt động chuyên môn mình đảm nhiệm còn ít nên phần nào ảnh
hưởng đến kết quả giảng dạy của bộ môn.
Vậy làm thế nào để cả giáo viên và học sinh đều có những phương pháp
giảng dạy và học tập bộ môn lịch sử tốt nhất? Dựa trên thực trạng nghiên cứu của
đề tài kinh nghiệm năm học 2016-2017 của bản thân về việc sử dụng một số
phương pháp giúp học sinh phát huy vai trò của tự học nhằm nâng cao chất lượng
bộ môn lịch sử cấp THCS tôi rút ra được một số nhận định cụ thể như sau:
Thứ nhất, không có một biện pháp nào là tối ưu trong dạy học để nâng cao
chất lượng bộ môn. Mặt khác, người giáo viên trong giai đoạn hiện tại là người

đóng vai trò hướng dẫn học sinh học tập, còn các em mới chính là trung tâm của
quá trình dạy học, là người trực tiếp phải học, phải lĩnh hội kiến thức tốt nhất. Do
đó, điều này phụ thuộc phần lớn vào học sinh chứ không phải là giáo viên trên lớp.
Nguyễn Thị Minh Tính - Trường THCS Lương Thế Vinh - Krông Ana - Đắk Lắk
4


Một số kinh nghiệm giúp học sinh phát huy vai trò tự học nhằm nâng cao chất
lượng bộ môn lịch sử cấp THCS
Từ đó có thể khẳng định khó khăn lớn nhất đòi hỏi người giáo viên muốn nâng cao
chất lượng bộ môn phải luôn tự học, tự rèn, nâng cao kiến thức, kinh nghiệm từ
học hỏi đồng nghiệp, luôn có ý thức phấn đấu không tự bằng lòng với cái mình đã
đạt được, luôn rút kinh nghiệm, sáng tạo hơn trong dạy học và dần dần đúc kết lại
để trang bị cho mình những bài học cần thiết trong giảng dạy.
Thứ hai, mặc dù giáo viên tâm huyết với nghề, nhiệt tình trong giảng dạy
song hiệu quả chất lượng lại không như mong muốn. Bởi lẽ, theo lối mòn cũ, học
sinh chỉ biết tiếp thu trên lớp mà không có thói quen học bài cũ trước khi đến lớp,
học qua loa, đại khái, học đối phó để lấy điểm kiểm tra. Hơn nữa, một bộ phận
không nhỏ học sinh hiện nay có tâm lý không thích học các môn học xã hội, thậm
chí không thích học các môn có lượng kiến thức dài trên lớp, các môn học mà các
em cho là dài, khó, phải nhớ nhiều, mất nhiều thời gian, là môn phụ, ít tiết trên lớp
nên lơ là trong học tập, chỉ cần điểm trung bình do đó cũng ảnh hưởng không nhỏ
đến chất lượng dạy học bộ môn. Ngoài ra, sự định hướng, thuyết phục của giáo
viên với học sinh để học tốt môn lịch sử vẫn còn hạn chế nên phần nào cũng ảnh
hưởng đến mặt bằng chất lượng bộ môn.
Bên cạnh tâm lý cá nhân một bộ phận không nhỏ học sinh không thích học
lịch sử vì cho là môn khó học, dài dòng, phải nhớ nhiều, mất nhiều thời gian, đây
là “môn phụ” chỉ cần đủ điểm là được thì ngay cả cha mẹ các em cũng không định
hướng cho con em mình học môn lịch sử, cả trong trường hợp học sinh này được
lựa chọn vào đội tuyển tham gia dự thi học sinh giỏi các cấp vì sợ mất nhiều thời

gian, ảnh hưởng đến các môn khác nên phần nào cũng tác động không tốt đến chất
lượng môn học.
Mặt bằng chất lượng bộ môn phụ thuộc nhiều vào các em nên càng thấy vai
trò của học sinh trong tự học góp phần rất quan trọng chất lượng bộ môn. Do đó,
phải làm sao cho các em thích học, học chủ động, sáng tạo, học tự nguyện, học để
nâng cao kiến thức cho bản thân chứ không phải học vì điểm, vì để đối phó với

Nguyễn Thị Minh Tính - Trường THCS Lương Thế Vinh - Krông Ana - Đắk Lắk
5


Một số kinh nghiệm giúp học sinh phát huy vai trò tự học nhằm nâng cao chất
lượng bộ môn lịch sử cấp THCS
thầy cô, cha mẹ, mà học vì em muốn được học, được khẳng định ưu thế của mình
trong nhận thức bộ môn.
Trong quá trình học tập nâng cao trình độ chuyên môn, tập huấn, trải nghiệm
thêm các phương pháp trong dạy học và xuất phát từ thực tế dạy học tại trường
THCS Lương Thế Vinh, tôi thấy cần bổ sung thêm một số kinh nghiệm hướng dẫn
của giáo viên giúp các em có thêm một số phương pháp tự học có hiệu quả hơn
trong cả hai đối tượng học sinh đang theo học chương trình trường học mới và
chương trình giáo dục đại trà hiện hành. Chính điều này làm cơ sở cho tôi tiếp tục
mở rộng thêm nội dung đề tài trước đó.
b. Nguyên nhân
Có nhiều nguyên nhân từ thực trạng nói trên nhưng có thể chia thành hai
nhóm chính đó là nguyên nhân khách quan và nguyên nhân chủ quan.
Nguyên nhân khách quan là do quan niệm sai lầm của một bộ phận trong xã
hội chưa nhìn nhận đúng vai trò vị trí của khoa học lịch sử đối với sự phát triển của
xã hội nói chung và đối với sự hình thành nhân cách của con người mới nói riêng
nên chất lượng bộ môn lịch sử còn thấp nhất là bậc học trung học cơ sở, trung học
phổ thông.

Nguyên nhân chủ quan là còn nhiều giáo viên trực tiếp giảng dạy bộ môn
chưa thật sự tâm huyết, sáng tạo trong dạy học, dạy học còn theo lối mòn cũ, kiểm
tra đánh giá còn dễ dãi, chưa chú ý hướng dẫn cho học sinh thói quen tự học và
cách học đối với từng dạng bài, từng kiểu bài lên lớp nên phần nào ảnh hưởng đến
chất lượng bộ môn lịch sử nói riêng và các môn học khác nói chung. Học sinh
chưa xác định được vai trò của bộ môn trong học tập cũng như chưa chủ động
trong việc lĩnh hội kiến thức còn học theo lối mòn, học thụ động, dựa dẫm, ỷ lại và
xem nhẹ bộ môn.
Cùng với thực tế dạy học lịch sử của bản thân tại trường THCS Lương Thế
Vinh, huyện Krông Ana, tỉnh Đắk Lắk, các giáo viên đang thực hiện dạy học cho
Nguyễn Thị Minh Tính - Trường THCS Lương Thế Vinh - Krông Ana - Đắk Lắk
6


Một số kinh nghiệm giúp học sinh phát huy vai trò tự học nhằm nâng cao chất
lượng bộ môn lịch sử cấp THCS
hai đối tượng học sinh học theo chương trình giáo dục đại trà hiện hành và học
sinh học tập theo chương trình trường học mới nên việc bổ sung thêm một số
phương pháp dạy học giúp học sinh nâng cao vai trò tự học, thích thú học tập bộ
môn hơn từ đây góp phần nâng cao thêm chất lượng bộ môn là yêu cầu không thể
thiếu trong giảng dạy nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay.
3. Nội dung và hình thức của giải pháp, biện pháp
a. Mục tiêu của giải pháp
Tiếp tục bổ sung thêm những giải pháp nhằm giúp học sinh phát huy ý thức
tự học nhằm nâng cao chất lượng giáo dục của nhà trường nói chung, chất lượng
bộ môn lịch sử nói riêng, làm động lực thi đua, thúc đẩy phong trào học tập rộng
rãi trong học sinh đồng thời góp phần hoàn thành mục tiêu, nhiệm vụ của trường,
của ngành và của nền giáo dục hiện nay. Làm cơ sở định hướng cho các em tiếp
tục học và lựa chọn ngành nghề sau này phù hợp với năng lực bản thân.
b. Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp

Tiếp tục hướng cho học sinh nâng cao được sự tự giác, phát huy vai trò tự
học môn lịch sử, chủ động trong học tập, nâng cao vốn kiến thức đã học, hiểu biết
thêm về giá trị môn học trong chương trình cũng như trong cuộc sống.
Để thực hiện được nội dung trên, tôi tiếp tục đưa ra một số phương pháp tự
học cho học sinh nhằm nâng cao chất lượng bộ môn lịch sử cấp THCS cho cả học
sinh học chương trình giáo dục đại trà hiện hành và chương trình trường học mới
với những nội dung cụ thể như sau:
Thứ nhất, người giáo viên phải xác định được tâm lý đối tượng học sinh. Ở
độ tuổi cấp THCS từ 11 - 14 các em có nhiều thay đổi về tâm sinh lý. Chính vì vậy,
việc xác định tâm lý thoải mái, ổn định trong học tập là điều rất cần thiết. Từ đây,
các em dễ dàng tiếp thu kiến thức, yêu thích môn học hơn, học tập có hiệu quả
hơn. Vậy làm thế nào để giáo dục cho học sinh nâng cao ý thức tự học trong môn
học lịch sử - một môn học có quá nhiều sự kiện. Muốn thực hiện được điều này,
Nguyễn Thị Minh Tính - Trường THCS Lương Thế Vinh - Krông Ana - Đắk Lắk
7


Một số kinh nghiệm giúp học sinh phát huy vai trò tự học nhằm nâng cao chất
lượng bộ môn lịch sử cấp THCS
không chỉ học sinh mà xã hội cần phải có cái nhìn đúng đắn về tầm quan trọng của
bộ môn. Bởi môn học lịch sử có tác dụng giáo dục học sinh tinh thần yêu tổ quốc,
sống có lý tưởng cao đẹp, sống dũng cảm, dám hy sinh thân mình để bảo vệ tổ
quốc, bảo vệ dân tộc khi có giặc ngoại xâm, góp phần giáo dục tinh thần đoàn kết,
tinh thần dân tộc... làm cho các em thay đổi nhận thức, quan điểm học tập bộ môn.
Người giáo viên phải là người truyền cảm hứng cho học sinh, khơi dậy cho các em
niềm đam mê, yêu thích bộ môn để từ đó các em xác định được môn lịch sử không
chỉ học cho có điểm trung bình, để vượt qua bộ môn mà còn để tạo hành trang tri
thức cho bản thân trong lựa chọn ngành nghề của mình trong các trường chuyên
nghiệp sau này đối với các em yêu thích chuyên ngành khoa học xã hội.
Thứ hai, người giáo viên cần phải định hướng cho các em hiểu và xác định

đúng đắn động cơ học tập các môn học trong chương trình giáo dục nói chung,
môn học lịch sử nói riêng. Xác định động cơ học tập đúng đắn môn lịch sử là môn
học nằm trong tổ hợp các môn học xã hội, nó có những đặc điểm riêng của bộ
môn. Để tiếp thu được kiến thức bộ môn học sinh cần phải có thời gian nghiên
cứu, học tập. Học lịch sử không chỉ là học thuộc lòng, là ghi nhớ máy móc mà là
hiểu được vấn đề một cách đúng đắn, không làm sai lệch nội dung và ý nghĩa của
nó.
Thứ ba, người giáo viên phải phân loại đối tượng học sinh để hướng các em
đến các cách tự học phù hợp, hiệu quả. Bởi lẽ, một học sinh khá giỏi sẽ không phải
mất nhiều thời gian để học như học sinh trung bình và học sinh yếu. Để phân loại
được đối tượng học sinh chúng ta phải quan sát, thăm dò qua giáo viên chủ nhiệm,
qua kết quả học tập của năm học trước cũng như kết quả kiểm tra thường xuyên
trên lớp đề định hướng cho các em cách tự học phù hợp. Trên cơ sở này, học sinh
sẽ biết lựa chọn cho bản thân cách tự học hiệu quả nhất.
Học sinh lớp 6 đầu cấp, lớp 7, 8 và lớp 9 cuối cấp khác nhau về nhận thức
nên người dạy phải phân loại được đặc điểm đối tượng để có cách dạy phù hợp với
đặc điểm lứa tuổi và tâm sinh lý học sinh. Học sinh đầu cấp đòi hỏi người giáo
Nguyễn Thị Minh Tính - Trường THCS Lương Thế Vinh - Krông Ana - Đắk Lắk
8


Một số kinh nghiệm giúp học sinh phát huy vai trò tự học nhằm nâng cao chất
lượng bộ môn lịch sử cấp THCS
viên phải hướng dẫn cụ thể, yêu cầu phần bài tập (nếu có) phải rõ ràng, có kiểm
tra, đánh giá thường xuyên trong các tiết dạy để các em thấy được tầm quan trọng
của việc tự học ở nhà. Học sinh các lớp 7,8 đã biết cách tự học theo yêu cầu bài
học, theo hướng dẫn của giáo viên bộ môn làm cơ sở để học sinh lớp 9 cuối cấp
phát huy tinh thần tự học để đạt hiệu quả cao các môn học. Qua đó, học sinh tiếp
tục nâng cao tính tự giác, độc lập, chủ động trong học tập...
Sau khi đã nắm được tâm lý và phân loại được đối tượng học sinh, giáo viên

có thể hướng dẫn cho các em một số cách thức tự học tùy theo đối tượng học sinh.
Với mô hình dạy học theo chương trình giáo dục đại trà hiện hành, giáo viên
lựa chọn cách thức phân loại các đối tượng học sinh và vận dụng các phương pháp
hướng dẫn học tập cụ thể như sau:
* Đối với học sinh khá, giỏi, việc tự học ở nhà có thể hướng dẫn học sinh tự
học bằng các hướng sau:
+ Đọc, hiểu nội dung bài học trong sách giáo khoa trước khi soạn bài.
+ Soạn bài theo các câu hỏi ở từng mục trong sách giáo khoa.
+ Xác định và ghi nhớ sự kiện chính trong từng mục, mục trọng tâm của
toàn bài.
+ Vẽ sơ đồ tư duy cho từng lượng kiến thức trong các mục hoặc cả bài.
+ Ghi chép những sự kiện quan trọng trong sổ tay.
+ Tổng hợp kiến thức ở từng bài, từng chương bằng cách lập bảng thống kê.
+ Sử dụng phương pháp so sánh nội dung bài học theo từng lĩnh vực, từng
thời kì, giai đoạn lịch sử.
+ Học diễn biến các cuộc kháng chiến, khởi nghĩa bằng lược đồ.
+ Tham khảo thêm những bài tập vận dụng kiến thức nâng cao trong sách
nâng cao nhằm khái quát kiến thức theo bài, theo chương.

Nguyễn Thị Minh Tính - Trường THCS Lương Thế Vinh - Krông Ana - Đắk Lắk
9


Một số kinh nghiệm giúp học sinh phát huy vai trò tự học nhằm nâng cao chất
lượng bộ môn lịch sử cấp THCS
Với đối tượng học sinh này, giáo viên cần khuyến khích các em tự học theo
cách riêng của bản thân. Ngoài học theo nội dung kiến thức chốt trong vở, trong
sách giáo khoa, học sinh còn tìm hiểu thêm nội dung trong sách tham khảo, trên
các phương tiện internet, học sinh cũng có thể học trực tuyến trên internet để tăng
thêm hiểu biết bộ môn. Các sách tham khảo bộ môn lịch sử phải là Nhà xuất bản

giáo dục. Các nguồn tư liệu khai thác trên internet phải là các trang thông tin điện
tử chính thống của chính phủ, tránh các nội dung sai lệch. Khi học theo các nguồn
tư liệu này học sinh phải có sự hiểu biết nhất định và có sự tư vấn của giáo viên
lịch sử. Khuyến khích học sinh đọc sách tại thư viện để bổ trợ thêm kiến thức.
* Đối với học sinh học trung bình:
+ Ngoài việc tiếp thu kiến thức trên lớp học sinh cần dành một phần thời
gian ở nhà để đọc lại nội dung phần bài học ở trên lớp vài lần trước khi đến lớp.
+ Học sinh tự học bằng cách đọc từng mục nội dung trong sách giáo khoa
sau đó trả lời theo ý hiểu các câu hỏi trong sách giáo khoa.
+ Biết cách lập bảng, thống kê nội dung cơ bản của bài học, ghi nhớ nội
dung bài học trước khi đến lớp.
+ Khuyến khích học sinh mạnh dạn trao đổi với thầy cô, bạn bè nội dung bài
học còn chưa hiểu trên lớp.
* Đối với học sinh yếu, kém:
Động viên học sinh đi học chuyên cần, ghi chép bài đầy đủ trên lớp. Đây là
biện pháp để nâng cao chất lượng chung của bộ môn mà còn duy trì được sĩ số
tránh việc bỏ học giữa chừng của học sinh đặc biệt là đối với học sinh có hoàn
cảnh khó khăn phải dành thời gian đi làm giúp đỡ gia đình, học sinh là đồng bào
dân tộc thiểu số.
Với đối tượng học sinh này cần đến rất nhiều sự quan tâm của giáo viên đến
các em, luôn động viên, khích lệ các em kịp thời để tạo sự phấn khởi, tự tin trong

Nguyễn Thị Minh Tính - Trường THCS Lương Thế Vinh - Krông Ana - Đắk Lắk
10


Một số kinh nghiệm giúp học sinh phát huy vai trò tự học nhằm nâng cao chất
lượng bộ môn lịch sử cấp THCS
học tập bộ môn. Không nên áp đặt việc học bài của các em mà động viên học sinh
để các em dần quen với việc tự giác học bài ở nhà trước khi đến lớp. Luôn tạo mọi

điều kiện trong các hình thức kiểm tra để học sinh cải thiện tâm lý học tập. Ngoài
ra, với đối tượng học sinh này việc ra đề kiểm tra của giáo viên cũng phải phù hợp
với học lực của các em, tránh gây áp lực để thu được kết quả như mong muốn.
Với học sinh học tập theo chương trình trường học mới thì vai trò tự học của
học sinh được phát huy cao độ bởi phương pháp dạy học chủ đạo của mô hình này
thì giáo viên hướng dẫn, học sinh là trung tâm của qúa trình dạy học, là người chủ
động lĩnh hội kiến thức. Mô hình trường học mới giúp cho học sinh kết hợp nhiều
phương pháp học tập khác nhau trong đó có sự chủ động của cá nhân trong tư duy
suy nghĩ độc lập, có sự đóng góp của cá nhân trong hoạt động thảo luận nhóm. Các
hoạt động này đan xen lồng ghép nhau trong các đơn vị kiến thức của bài học.
Ngoài ra, học sinh có phần tự học của cá nhân và phần học tập chung với gia đình,
xã hội trong hoạt động học tập ở nhà. Với đối tượng học sinh học tập theo mô hình
này đòi hỏi giáo viên phải phát huy vai trò tự học của học sinh như thế nào cho phù
hợp? Với kinh nghiệm của bản thân trong dạy học môn lịch sử, tôi nhận thấy người
giáo viên nên sử dụng các phương pháp cụ thể sau:
* Đối với học sinh khá, giỏi, việc tự học ở nhà có thể hướng dẫn học sinh tự
học tương tự như học sinh học đại trà hiện hành tuy nhiên cần bổ sung thêm một số
phương pháp hướng dẫn học sinh tự học cụ thể như:
+ Ghi chép những sự kiện quan trọng trong sổ tay.
+ Tổng hợp kiến thức ở từng bài, từng chương bằng cách lập bảng thống kê.
+ Sử dụng phương pháp so sánh nội dung bài học theo từng lĩnh vực, từng
thời kì, giai đoạn lịch sử.
+ Khai thác tranh ảnh trong sách giáo khoa để từ đây hiểu được phần nào nội
dung bài học.
+ Học diễn biến các cuộc kháng chiến, khởi nghĩa bằng lược đồ.
Nguyễn Thị Minh Tính - Trường THCS Lương Thế Vinh - Krông Ana - Đắk Lắk
11


Một số kinh nghiệm giúp học sinh phát huy vai trò tự học nhằm nâng cao chất

lượng bộ môn lịch sử cấp THCS
+ Tham khảo thêm những bài tập vận dụng kiến thức nâng cao nhằm khái
quát kiến thức theo bài, theo chương.
+ Học theo cách kể chuyện lịch sử bằng tranh.
+ Tìm hiểu thêm nội dung trong sách tham khảo, trên các phương tiện
internet để tăng thêm hiểu biết bộ môn. Các sách tham khảo bộ môn lịch sử được
lựa chọn là sách do nhà xuất bản giáo dục ấn hành.
+ Khuyến khích học sinh mạnh dạn chủ động trao đổi với người thân trong
gia đình về một vấn đề thực tế liên quan đến bài học trên lớp. Học sinh được cùng
người thân hỗ trợ thêm về kiến thức và vận dụng nó ngay trong thực tế. Điều này
giúp học sinh không chỉ mạnh dạn hơn trong giao tiếp mà dễ dàng hơn trong tiếp
thu kiến thức, có thêm chiều sâu của kiến thức hơn.
*Đối với học sinh học trung bình:
+ Khuyến khích học sinh chủ động trong học tập, đọc từng mục nội dung
trong sách giáo khoa sau đó trả lời theo ý hiểu các câu hỏi trong sách giáo khoa.
+ Ghi nhớ nội dung bài học dưới hình thức lập bảng các kiến thức cơ bản
toàn bài.
+ Học theo cách kể chuyện lịch sử bằng tranh.
+ Khuyến khích học sinh mạnh dạn trao đổi với thầy cô, bạn bè nội dung bài
học còn chưa hiểu trên lớp.
* Đối với học sinh yếu, kém:
Cũng như học sinh học đại trà việc động viên học sinh đi học chuyên cần,
ghi chép bài đầy đủ trên lớp là biện pháp để nâng cao chất lượng chung của bộ
môn mà còn duy trì được sĩ số tránh việc bỏ học giữa chừng của học sinh đặc biệt
là đối với học sinh có hoàn cảnh khó khăn phải dành thời gian đi làm giúp đỡ gia
đình, học sinh là đồng bào dân tộc thiểu số.

Nguyễn Thị Minh Tính - Trường THCS Lương Thế Vinh - Krông Ana - Đắk Lắk
12

Một số kinh nghiệm giúp học sinh phát huy vai trò tự học nhằm nâng cao chất
lượng bộ môn lịch sử cấp THCS
Đối với học sinh có học lực trung bình, yếu, kém giáo viên cần giao việc cụ
thể trong tiết học trước về yêu cầu của bài học mới trong tiết học sau. Yêu cầu học
sinh đọc trước từ 1 đến 2 mục nội dung trong sách để tạo tâm lý học tập thoải mái,
không bị áp lực tìm hiểu nhiều nội dung kiến thức. Việc giao cho học sinh đọc
trước nội dung bài học trước khi đến lớp là việc mà học sinh có thể thực hiện dễ
dàng thực hiện và có lẽ là cách học đơn giản nhất mà học sinh nào cũng có thể thực
hiện được.
Khi lựa chọn các phương pháp hướng dẫn học sinh học tập ở trên giáo viên
phải luôn động viên học sinh để tạo điều kiện cho các em được đưa ra ý kiến của
mình trong quá trình tìm hiểu kiến thức mới, động viên tuyên dương kịp thời để
tạo động lực cho học sinh phát huy vai trò của tự học ở nhà. Ngoài ra, giáo viên
luôn tạo điều kiện cho học sinh học nhóm ngay trên lớp để các em cùng tìm hiểu
kiến thức. Phương pháp hoạt động nhóm bổ trợ cho giáo viên rất nhiều bởi học
sinh có thể khó tiếp thu hay trao đổi kiến thức với thầy cô nhưng lại dễ dàng trao
đổi thông tin với bạn bè.
Các đối tượng học sinh có thể lựa chọn cho mình cách học phù hợp theo sự
hướng dẫn của thầy cô giáo hoặc tự học theo cách học của bản thân. Giáo viên
không nên ép học sinh học theo cách này hay cách khác mà chỉ hướng dẫn cho các
em nhiều phương pháp học tập để học sinh lựa chọn cho mình cách học phù hợp
nhất.
Một điều bản thân tôi rút ra được từ thực tế tâm lý lứa tuổi học sinh là dù
học sinh có lực học chênh lệch khác nhau thì nhu cầu tâm lý lứa tuổi của các em có
sự giống nhau. Xuất phát từ đặc điểm này mà giáo viên có thể hướng dẫn học sinh
trong quá trình học tập nói chung cũng như môn học lịch sử nói riêng đó là nhu cầu
đọc sách, đọc truyện tranh. Thư viện là nơi có thế đáp ứng được cho học sinh về
nhu cầu đọc. Rất nhiều cuốn truyện tranh sinh động, hấp dẫn, đa dạng về thể loại
trong đó có đề tài lịch sử được nhà trường đầu tư cho thư viện. Tới địa chỉ này các

em có thể khám phá thêm kiến thức lịch sử đã được học nhất là về các anh hùng
Nguyễn Thị Minh Tính - Trường THCS Lương Thế Vinh - Krông Ana - Đắk Lắk
13


Một số kinh nghiệm giúp học sinh phát huy vai trò tự học nhằm nâng cao chất
lượng bộ môn lịch sử cấp THCS
dân tộc, về các cuộc đấu tranh giành độc lập tự do cho tổ quốc của ông cha qua các
thế hệ. Để đạt được yêu cầu này người giáo viên dạy lịch sử đóng vai trò như một
người giới thiệu sách cho học sinh, giới thiệu địa chỉ tìm đọc để tạo sự lôi cuốn các
em đến với các tư liệu lịch sử.
Như vậy, có thể thấy được về cơ bản các phương pháp dạy học cho đối
tượng học sinh học đại trà và đối tượng học sinh học theo chương trình trường học
mới là giống nhau. Với bất kì đối tượng học sinh nào thì ý thức học tập của học
sinh cũng phải được đặt lên hàng đầu. Bởi từ đây học sinh có thể xác định động cơ
học tập đúng đắn, hiệu quả hoặc không hiệu quả. Vậy làm thế nào để phát huy vai
trò tự học của học sinh? Đây là câu hỏi khó và làm tốt được điều này đòi hỏi người
giáo viên phải đóng vai trò là động lực thúc đấy sự tiến bộ của học sinh.
Ngoài việc hướng cho các em có thói quen đọc sách bổ trợ thêm về kiến
thức, trong quá trình hướng dẫn học sinh tự học cho cả học sinh học chương trình
đại trà hiện hành và chương trình trường học mới, giáo viên nên sử dụng các
phương pháp sau:
- Phương pháp thuyết trình, vấn đáp
- Phương pháp tổ chức trò chơi ô chữ
- Phương pháp lập bảng hệ thống kiến thức, vẽ sơ đồ tư duy
- Phương pháp so sánh, tổng hợp
- Phương pháp giao việc
- Phương pháp kiểm tra
Tất cả các phương pháp này phải được cụ thể hóa ở từng bài, từng chương,
từng giai đoạn lịch sử chứ không chung chung về kiến thức làm cho học sinh khó

xác định được yêu cầu của thầy. Đồng thời luôn phải động viên, khích lệ, tuyên
dương, kiểm tra, cho điểm…để học sinh có động lực học tập tốt hơn. Đối với các
phương pháp trên tôi đã trình bày trong đề tài năm học 2016-2017 nên trong đề tài
Nguyễn Thị Minh Tính - Trường THCS Lương Thế Vinh - Krông Ana - Đắk Lắk
14


Một số kinh nghiệm giúp học sinh phát huy vai trò tự học nhằm nâng cao chất
lượng bộ môn lịch sử cấp THCS
này tôi không nhắc lại nội dung cụ thể của từng phương pháp đã sử dụng mà chỉ đề
cập đến các kinh nghiệm mới trong việc phát huy vai trò tự học của học sinh trong
môn lịch sử. Cụ thể:
Đối với phương pháp thuyết trình, vấn đáp: Phương pháp này giúp học sinh
nhớ lại kiến thức đã học nhanh nhất. Đây là phương pháp được sử dụng nhiều nhất
trong các kiểu bài ôn tập, bài học có nội dung trình bày diễn biến các cuộc khởi
nghĩa, kháng chiến, mở rộng thêm sự hiểu biết về các nhân vật lịch sử, các sự kiện
lịch sử…Phương pháp này phù hợp với mọi đối tượng học sinh vì các em có thể trả
lời được toàn bộ hoặc một phần nội dung của bài, của chương, của từng lĩnh vực
kiến thức đã học. Khi trả lời được yêu cầu câu hỏi của thầy, cô giáo các em càng tự
tin khẳng định mình trong học tập và càng nhận thức rõ vai trò của tự học ở nhà
trước khi đến lớp. Bên cạnh việc giáo viên thuyết trình mở rộng nội dung giúp học
sinh hiểu kiến thức thì giáo viên còn dùng trong việc sử dụng các câu hỏi nhanh,
trắc nghiệm để giúp học sinh nhớ nội dung lịch sử nhanh hơn. Tiết học trở nên sôi
nổi hơn nhiều khi học sinh luôn là người chủ động trong kiến thức.
Ví dụ: Giáo viên sử dụng phương pháp thuyết trình mở rộng thêm kiến thức
có trong bài Cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng, Khởi nghĩa Lý Bí, Ngô Quyền và
chiến thắng Bạch Đằng năm 938 (lịch sử 6); lịch sử 7 (lớp đại trà và trường học
mới) bài Khởi nghĩa Lam Sơn, Phong trào Tây Sơn; lịch sử 8 (lớp đại trà và lớp
trường học mới) bài Cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp từ năm 1858 đến
1884, Phong trào yêu nước chống Pháp từ năm 1884 đến năm 1896; Khởi nghĩa

Hương Khê, khởi nghĩa Yên Thế…; lịch sử 9 bài Tổng khởi nghĩa tháng 8 năm
1945, bài Những năm đầu của cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp
xâm lược, bài Cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp xâm lược kết
thúc…nhằm củng cố và mở rộng thêm kiến thức cho học sinh sau khi các em đã
trình bày được diễn biến của cuộc khởi nghĩa, kháng chiến trên lược đồ. Các em sẽ
rất háo hức với một số thông tin mới mà mình chưa biết, tạo sự sinh động, hấp dẫn
cho bài học.
Nguyễn Thị Minh Tính - Trường THCS Lương Thế Vinh - Krông Ana - Đắk Lắk
15


Một số kinh nghiệm giúp học sinh phát huy vai trò tự học nhằm nâng cao chất
lượng bộ môn lịch sử cấp THCS
Đối với phương pháp tổ chức trò chơi ô chữ: Phương pháp này tạo sự sôi
nổi cho tiết học. Giáo viên nên sử dụng phương pháp này trong các tiết học cũng
như trong tiết ôn tập để tránh sự nhàm chán, căng thẳng trong học tập. Những câu
hỏi trong trò chơi ô chữ thường liên quan đến nhiều địa danh, nhân vật lịch sử, sự
kiện lịch sử…do đó nó cũng có thể được coi như là các câu hỏi ôn tập sử dụng kiểu
câu hỏi trắc nghiệm trả lời nhanh. Ở phương pháp này, giáo viên nên tạo cơ hội,
khuyến khích cho học sinh học trung bình, yếu kém trả lời các câu hỏi. Điều này
khích lệ được học sinh trong tự học ở nhà bởi nó giúp học sinh ghi nhớ nhiều hơn
các kiến thức lịch sử tạo động lực học tập. Tuy nhiên, để đạt được điều này theo ý
muốn giáo viên nên sử dụng các câu hỏi có nội dung kiến thức ngay trong bài
không nên làm khó học sinh bởi những kiến thức phải liên hệ quá nhiều đến nội
dung ở nhiều bài học trước tạo tâm lý học tập hứng khởi cho học sinh.
Ví dụ: Đối với lịch sử 6, bài Cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng, Khởi nghĩa Lý
Bí, Ngô Quyền và chiến thắng Bạch Đằng năm 938; lịch sử 7 (lớp đại trà và trường
học mới) bài Khởi nghĩa Lam Sơn, Phong trào Tây Sơn; lịch sử 8 (lớp đại trà và
lớp trường học mới) bài Cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp từ năm 1858 đến
1884, Phong trào yêu nước chống Pháp từ năm 1884 đến năm 1896; Khởi nghĩa

Hương Khê, khởi nghĩa Yên Thế…; lịch sử 9 bài Tổng khởi nghĩa tháng 8, bài
Những năm đầu của cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp xâm lược,
bài Cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp xâm lược kết thúc …Giáo
viên sử dụng trò chơi ô chữ về nhân vật lịch sử chỉ huy, thời gian, địa bàn diễn ra
sự kiện, phương châm đánh giặc của ta, kế hoạch được thực hiện giữa ta và địch…
bằng các câu hỏi về các nội dung này giáo viên có thể liên kết kiến thức toàn bài,
khuyến khích được học sinh học bài ngay tại lớp, thu hút được mọi đối tượng học
sinh phát huy vai trò tự học ngay trên lớp.
Đối với phương pháp lập bảng hệ thống kiến thức, vẽ sơ đồ tư duy giúp học
sinh khát quát được kiến thức tổng hợp từ nội dung cụ thể của bài học. Lập bảng
hệ thống kiến thức là phương pháp tự học dễ thực hiện của học sinh để nhận biết
Nguyễn Thị Minh Tính - Trường THCS Lương Thế Vinh - Krông Ana - Đắk Lắk
16


Một số kinh nghiệm giúp học sinh phát huy vai trò tự học nhằm nâng cao chất
lượng bộ môn lịch sử cấp THCS
kiến thức và so sánh giữa các nội dung ở từng giai đoạn lịch sử. Đồng thời kết hợp
với việc giao bài tập theo nhóm tìm hiểu nội dung của bài, khái quát kiến thức tổng
hợp dưới dạng lập bảng. Ở phương pháp này học sinh sẽ tích cực tham gia bởi các
em sẽ phát huy được vai trò cá nhân trong môn mỹ thuật. Nhiều em rất có tố chất
này nên cơ hội thể hiện một phần nội dung của bài tập trên cơ sở sự đóng góp kiến
thức của các bạn khác. Sản phẩm hoàn thiện của các em được giáo viên tuyên
dương, cho điểm có tác dụng thúc đẩy tinh thần tự học cao. Phương pháp này sử
dụng hiệu quả cho cả học sinh học chương trình hiện hành và cả học sinh học mô
hình trường học mới. Giáo viên sử dụng phương pháp này trong hoạt động nhóm
bằng cách giao việc cụ thể ở nhà cho học sinh tạo điều kiện cho các em phát huy
năng lực bản thân hoàn thành bài tập được giao hiệu qủa nhất.
Ví dụ: Học sinh có thể lập bảng thống kê các sự kiện chính trong các cuộc
khởi nghĩa, các cuộc kháng chiến vì đây là kiểu bài dài, có nhiều sự kiện như cuộc

Tổng khởi nghĩa cách mạng tháng Tám năm 1945, hay trong cuộc kháng chiến
chống thực dân Pháp 1946-1954, cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu nước 1954-1975
(lịch sử 9); Cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp từ năm 1858 đến 1884, Phong
trào yêu nước chống Pháp từ năm 1884 đến năm 1896; trong các phiếu ôn tập,
phần hoạt động luyện tập đối với phân môn lịch sử ở mô hình trường học mới (lớp
7,8), … Để thống kê được các sự kiện chính trong các cuộc kháng chiến này học
sinh cần lưu ý về trình tự các mốc thời gian gắn liền với sự kiện. Như vậy sẽ không
bỏ sót các sự kiện, không nhầm lẫn sự kiện này với sự kiện khác, không phải là
học thuộc lòng các sự kiện mà là ghi nhớ các sự kiện theo trình tự thời gian qua và
từ đây xác định được các nội dung chính tiêu biểu. Thống kê sự kiện chính vừa là
cách học ghi nhớ sự kiện một cách dễ dàng lại tránh nhàm chán, kết hợp với vẽ sơ
đồ tư duy phát huy được sở trường của các em trong môn mỹ thuật.
Phương pháp thống kê có thể sử dụng ở lớp 6 trong bài 17 Cuộc khởi nghĩa
Hai Bà Trưng (năm 40); Khởi nghĩa Lý Bí. Nước Vạn Xuân (542 - 602); bài 27
Ngô Quyền và chiến thắng Bạch Đằng năm 938. Lớp 7 có bài 14 Ba lần kháng
Nguyễn Thị Minh Tính - Trường THCS Lương Thế Vinh - Krông Ana - Đắk Lắk
17


Một số kinh nghiệm giúp học sinh phát huy vai trò tự học nhằm nâng cao chất
lượng bộ môn lịch sử cấp THCS
chiến chống quân xâm lược Mông Nguyên (thế kỉ XIII); bài 19 Cuộc khởi nghĩa
Lam Sơn; bài 25 Phong trào Tây Sơn. Lớp 8 có bài 15 Cách mạng tháng Mười Nga
năm 1917 và cuộc đấu tranh bảo vệ cách mạng 1917 - 1921; bài 20 Phong trào độc
lập dân tộc ở châu Á (1918- 1939); bài 21 Chiến tranh thế giới thứ hai (1939 –
1945); bài 26 Phong trào kháng chiến chống Pháp trong những năm cuối thế kỉ
XIX; bài 27 Khởi nghĩa Yên Thế và phong trào chống Pháp của đồng bào miền núi
cuối thế kỉ XIX. Lớp 9 có bài 19 Phong trào cách mạng trong những năm 1930 1935; bài 23 Tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945 và sự thành lập nước Việt Nam
dân chủ cộng hòa; bài 27 Cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp xâm
lược kết thúc; bài 29 Cả nước trực tiếp chiến đấu chống Mĩ, cứu nước 1965 - 1973;

bài 30 Hoàn thành giải phóng miền Nam thống nhất đất nước 1973 - 1975...; Giáo
viên hướng dẫn cho học sinh tự học bằng việc hiểu nội dung không thể thiếu được
của một cuộc khởi nghĩa, kháng chiến là gì? Đó là nguyên nhân, diễn biến, kết qủa,
ý nghĩa. Ở kiểu bài này, người dạy phải hướng dẫn học sinh cách lập bảng sự kiện.
Từ đây, các em dễ dàng nhận biết được kiến thức qua từng mục nội dung đã học.
Khi đã tạo cho các em thói quen hiểu và nhận biết được dạng bài trình bày diễn
biến các cuộc khởi nghĩa, các cuộc kháng chiến từ lớp 6 thì việc lĩnh hội kiến thức
ở các lớp 7,8 9 cũng dễ dàng hơn rất nhiều. Học sinh khá, giỏi có thể lĩnh hội kiến
thức theo hình thức vẽ sơ đồ tư duy nêu được nguyên nhân, diễn biến, kết qủa, ý
nghĩa của các cuộc khởi nghĩa, kháng chiến.
Ngoài ra, kiểu bài có thể hướng dẫn học sinh lập bảng tổng hợp có hiệu quả
đó là kiểu bài có nội dung thống kê các sự kiện, các thành tựu về văn hóa, khoa
học - kĩ thuật hoặc về các giai đoạn phát triển của lịch sử các quốc gia, khu
vực...Thông qua bảng thống kê này học sinh nhận biết và dễ dàng so sánh các nội
dung khác nhau của cùng một giai đoạn lịch sử.
Ví dụ: Lập bảng niên đại về các cuộc phát kiến địa lí lớn (bài 2- lịch sử 7)
Thời gian

Tên nhà phát kiến

Thành tựu

Ý nghĩa

Nguyễn Thị Minh Tính - Trường THCS Lương Thế Vinh - Krông Ana - Đắk Lắk
18


Một số kinh nghiệm giúp học sinh phát huy vai trò tự học nhằm nâng cao chất
lượng bộ môn lịch sử cấp THCS

- Lập bảng niên biểu các giai đoạn phát triển lịch sử lớn của khu vực Đông
Nam Á đến giữa thế kỉ XIX (bài 6 - lịch sử 7)...
Thời gian

Các giai đoạn phát triển

Đối với dạng bài ôn tập thì học sinh tự học như thế nào? Ở dạng bài này học
sinh phải hiểu được đây là dạng bài khó mang tính chất tổng hợp toàn bộ kiến thức
của một chương hoặc vài chương nhằm củng cố kiến thức, giúp học sinh ôn tập,
kiểm tra giữa kì, cuối kì. Chính vì vậy, học sinh có thể lựa chọn cách tự học dựa
trên phân loại kiến thức như: Về chính trị, về kinh tế, về quân sự, về văn hóa, giáo
dục. Học sinh có thể sử dụng sơ đồ tư duy để chốt các nội dung kiến thức trong
từng mảng, qua đó giúp học sinh hệ thống kiến thức một cách bao quát, tổng hợp.
Theo cách này, các em nắm bắt kiến thức giống như từng nội dung kiến thức của
một bài đơn giản. Từ đây, tạo tâm lý học tập thoải mái, tiếp thu kiến thức dễ dàng
hơn. Cách học này cũng được giáo viên hướng dẫn cho học sinh từ lớp 6 đầu cấp
để tạo kĩ năng học tập cho các lớp 7,8 nhất là lớp 9 cuối cấp.
Cụ thể các bài ôn tập chương ở lớp 6 có bài 7, bài 16, bài 25, bài 28. Lớp 7
có bài 7, bài 17, bài 21, bài 29, bài 30. Lớp 8 có bài 14, bài 23, 31. Lớp 9 có bài 13,
bài 34. Trên cơ sở nội dung các bài đã học trơng các chương trước, giáo viên
hướng dẫn học sinh ôn tập trên lớp theo các yêu cầu của bài ôn tập. Để làm được
điều này tránh mất thời gian trên lớp giáo viên phải hướng dẫn cho học sinh tự học
ở nhà. Kiểu bài này là kiến thức tổng hợp tuy nhiên nó vẫn theo một cấu trúc nhất
định trong từng lĩnh vực nên học sinh cần phải phân loại lĩnh vực đã học để ghi
nhớ theo từng mảng kiến thức như như về chính trị, về kinh tế, về quân sự, về văn
hóa, giáo dục. Vậy làm thế nào mà học sinh có thể vận dụng và nhớ kiến thức tổng
hợp ? Học sinh cũng có thể lập bảng về các lĩnh vực như:
Các lĩnh vực

Thành tựu đạt được

Ý nghĩa

Nguyễn Thị Minh Tính - Trường THCS Lương Thế Vinh - Krông Ana - Đắk Lắk
19


Một số kinh nghiệm giúp học sinh phát huy vai trò tự học nhằm nâng cao chất
lượng bộ môn lịch sử cấp THCS
Về chính trị
Về kinh tế
Về xã hội
Về văn hóa
Về giáo dục
....
Ở kiểu bài ôn tập tóm tắt kiến thức của chương, học sinh cũng có thể học theo
cách hiểu ở chương đó có nội dung gì là nổi bật, qua đó nắm bắt được kiến thức
trọng tâm. Điều này giúp các em dễ dàng hơn trong quá trình tự học ở nhà cho các
bài có nội dung tương tự ở các lớp học.
Ví dụ: Ở lớp 6, khi dạy phần lịch sử thế giới cổ đại học sinh cần nắm được:
Các nền văn minh cổ đại phương Đông, phương Tây (thời gian ra đời, thành tựu, ý
nghĩa).
Ở lớp 7 (sách đại trà và trường học mới): Khi dạy nội dung các bài ôn tập,
hướng dẫn học sinh học các phiếu ôn tập các giai đoạn lịch sử học sinh nắm được
các mốc thời gian hình thành, kết thúc của các triều đại, các cuộc khởi nghĩa,
kháng chiến, sự phát triển về kinh tế, văn hóa, giáo dục...
Ở lớp 8: Khi dạy phần lịch sử Việt Nam từ 1858 đến cuối thế kỉ XIX học
sinh cần nắm vững những nội dung cơ bản sau:
- Nguyên nhân thực dân Pháp xâm lược nước ta;

- Quá trình xâm lược của thực dân Pháp, phong trào kháng chiến chống thực
dân Pháp xâm lược của nhân dân ta (tên phong trào, thời gian, người lãnh đạo, lực
lượng tham gia, diễn biến, tính chất, ý nghĩa của phong trào.
Nhằm giúp học sinh nắm vững kiến thức cơ bản ở từng giai đoạn một cách
dễ nhớ, dễ hiểu. Giáo viên hướng dẫn học sinh tự học bài theo sơ đồ tư duy cho
kiến thức tổng hợp. Sơ đồ được sử dụng ở phương pháp này nên là sơ đồ hình cây,
Nguyễn Thị Minh Tính - Trường THCS Lương Thế Vinh - Krông Ana - Đắk Lắk
20


Một số kinh nghiệm giúp học sinh phát huy vai trò tự học nhằm nâng cao chất
lượng bộ môn lịch sử cấp THCS
có nhiều nhánh tương ứng với các nhánh là các kiến thức cơ bản ở từng giai đoạn
lịch sử cụ thể. Việc áp dụng sơ đồ tư duy trong dạy học phát huy được khả năng
tiếp nhận kiến thức của học sinh một cách khái quát, tổng hợp đạt hiệu quả cao.
Ví dụ, ở lớp 9 khi tìm hiểu giai đoạn lịch sử 1930-1945, giáo viên có thể
hướng dẫn học sinh nắm kiến thức cơ bản bằng dạng sơ đồ hình cây như sau:

Đối với học sinh khá, giỏi nếu việc tự học ở nhà được chuẩn bị chu đáo thì
khi khi học trên lớp ngoài những kiến thức cơ bản giáo viên cũng cung cấp thêm
cho học sinh một số kiến thức nâng cao hoặc có tính lí luận cần thiết, vừa đủ sức
thì việc tiếp cận vấn đề sẽ sâu hơn, hoàn thiện hơn.
Phương pháp so sánh, tổng hợp: Giúp học sinh củng cố kiến thức không chỉ
ở một bài, một chương, một giai đoạn, thời kì lịch sử mà còn giúp học sinh nhìn
nhận, đánh giá, so sánh về các lĩnh vực chính trị, luật pháp, kinh tế, văn hóa, xã
hội, giáo dục, khoa học kĩ thuật…
Ví dụ: Ở lớp 6, học sinh phân biệt, so sánh được điểm giống nhau về văn
hóa của các quốc gia cổ đại phương Đông, điểm khác nhau về văn hóa của các
quốc gia cổ đại phương Tây với phương Đông từ đó liên hệ đến các nét văn hóa
Nguyễn Thị Minh Tính - Trường THCS Lương Thế Vinh - Krông Ana - Đắk Lắk

21


Một số kinh nghiệm giúp học sinh phát huy vai trò tự học nhằm nâng cao chất
lượng bộ môn lịch sử cấp THCS
tương đồng và khác biệt này đối với lịch sử dân tộc ta thời cổ đại. Qua đó khơi dậy
lòng tự hào, tự tôn dân tộc đúng đắn.
Ở lớp 7 (đại trà và trường học mới), học sinh so sánh được bộ máy chính
quyền trung ương và địa phương, luật pháp, kinh tế, giáo dục của các triều đại Lý,
Trần, Lê sơ. Từ đây học sinh khắc sâu được kiến thức và đánh giá được sự phát
triển của các triều đại trong các thế kỉ XI - XV.
Ở lớp 8 (đại trà và trường học mới), học sinh nhận biết được sự khác nhau
giữa con đường cứu nước của Nguyễn Tất Thành với con đường cứu nước của các
bậc tiền bối trước đó, nguyên nhân của sự khác biệt này là gì. Khi nói về nguyên
nhân khủng hoảng kinh tế thế giới 1929-1933 (bài 17 - lịch sử 8) giáo viên cần nói
thêm về các quy luật của kinh tế thị trường như quy luật cạnh tranh, quy luật cung
cầu... và so sánh sự khác nhau giữa các thời kì chủ nghĩa tư bản tự do cạnh tranh
với chủ nghĩa tư bản hiện đại.
Ở lớp 9, học sinh so sánh được điểm khác nhau ở cùng giai đoạn lịch sử của
các nước ở Liên Xô, Đông Âu với các nước ở Đông Nam Á, châu Á, châu Phi, Mĩ
La-tinh. Từ đó, hiểu được nguyên nhân chính của sự khác biệt giữa các khu vực.
Phương pháp giao việc: Sử dụng cho học sinh khi tự học ở nhà như tìm hiểu
các khái niệm thuật ngữ lịch sử, tìm hiểu tiểu sử các nhân vật lịch sử... qua sách
báo, mạng internet...Tuy nhiên, giáo viên phải hướng cho học sinh quan điểm, sự
nhìn nhận đúng đắn, sự đánh giá khách quan về một thời kì lịch sử, về các anh
hùng dân tộc... Giáo viên phải lưu ý rằng đối với học sinh cần giao bài tập cụ thể
song không phải là giao khoán cho học sinh mà là hướng dẫn các em tự học để
nắm vững kiến thức. Đối với học sinh khá, giỏi có thể giao bài tập riêng dưới dạng
tổng hợp kiến thức theo giai đoạn lịch sử, theo tiến trình lịch sử thế giới và Việt
Nam từ cổ đại, trung đại, cận đại và hiện đại; so sánh thời kì, giai đoạn lịch sử…

Phương pháp này không chỉ dành riêng cho học sinh khá, giỏi mà còn được thực
hiện với mọi đối tượng học sinh nhằm giảm áp lực cho các học sinh trong các giờ

Nguyễn Thị Minh Tính - Trường THCS Lương Thế Vinh - Krông Ana - Đắk Lắk
22


Một số kinh nghiệm giúp học sinh phát huy vai trò tự học nhằm nâng cao chất
lượng bộ môn lịch sử cấp THCS
học trên lớp bởi các em có thời gian nhất định để chuẩn bị bài ở nhà. Phương pháp
này còn có thể phát huy sở trường của các em có học lực yếu hơn các bạn nhưng
lại có năng khiếu trong môn mỹ thuật. Sử dụng phương pháp giao việc trong vẽ sơ
đồ tư duy làm cho học sinh hứng thú hơn trong học tập bởi các em đóng góp lớn
vào thành công của nhóm, kích thích động cơ học tập của các em tốt hơn. Giáo
viên phải linh động, không nên cứng nhắc trong phương pháp giao việc cho học
sinh, nội dung giao việc phải phù hợp với học lực học sinh, không gây áp lực, làm
khó hcoj sinh đồng thời phải cho các em thời gian phù hợp để hoàn thành nội dung.
Giao việc phải cụ thể, phải có sự hướng dẫn của thầy, cô giáo chứ yêu không nên
giao khoán, bỏ mặc học sinh tự tìm cách hoàn thiện. Làm như thế hiệu quả sẽ
không cao mà còn có tác dụng ngược lại.
Điểm mới của phương pháp này tôi muốn đề cập đến đó là với đối tượng
học sinh học theo mô hình trường học mới. Giáo viên sử dụng phương pháp này
như thế nào cho có hiệu quả? Với kinh nghiệm bản thân tôi áp dụng phương pháp
này cụ thể trong từng bài học, từng mục kiến thức, trong phần hoạt động khởi động
- hoạt động mở đầu của bài học. Hoạt động khởi động sẽ mở ra nội dung bài học
mới. Hoạt động khởi động càng được chuẩn bị kĩ thì càng làm cho nội dung bài
học sinh động, hào hứng ngay từ đầu, kích thích động lực học tập của học sinh.
Vậy làm thế nào để học sinh có thể học tập hào hứng ngay từ đầu? Giáo viên phải
sử dụng phương pháp giao việc ở nhà cho học sinh. Đối với phần khởi động này
giáo viên cần hướng dẫn học sinh cụ thể. Hầu hết ở tất cả các bài học trong sách

khoa học xã hội (phân môn lịch sử) lớp 6,7,8 đều có nội dung quan sát tranh ảnh
trong sách giáo khoa để nêu hiểu biết của em về một thời kì lịch sử, một triều đại
lịch sử; hoặc nêu hiểu biết về nhân vật lịch sử, hoặc nêu nội dung về một đoạn
trích tư liệu... Giáo viên hướng dẫn học sinh giải quyết nội dung này bằng việc liên
kết các sự kiện mà em nghĩ có liên quan đến hình ảnh hoặc đoạn trích từ đó xâu
chuỗi lại các sự kiện. Với cách làm này sẽ làm cho học sinh biết được nhiều thông
tin hơn về một nhân vật lịch sử, một triều đại lịch sử. Cùng các bạn trong nhóm
Nguyễn Thị Minh Tính - Trường THCS Lương Thế Vinh - Krông Ana - Đắk Lắk
23


Một số kinh nghiệm giúp học sinh phát huy vai trò tự học nhằm nâng cao chất
lượng bộ môn lịch sử cấp THCS
hoạt động thảo luận trên lớp sẽ giúp cho học sinh có thêm hiểu biết về kiến thức
cần đạt. Tuy nhiên, không phải học sinh nào cũng có ý thức chuẩn bị bài trước khi
đến lớp. Do đó, giáo viên phải luôn động viên, khích lệ học sinh trong học tập.
Giáo viên có thể chuẩn bị những nội dung liên quan đến hoạt động khởi
động bằng việc lồng ghép một số câu chuyện lịch sử kết hợp với việc chuẩn bị bài
giảng chu đáo của giáo viên chắc chắn các em sẽ chờ đợi tiết học lịch sử ở những
bài tiếp theo. Có thể nói nếu làm được như vậy thì thành công không chỉ là nâng
cao về mặt điểm số cho học sinh mà còn cải thiện được tình trạng học sinh không
thích học môn lịch sử trái lại, còn làm cho các em yêu thích bộ môn này hơn.
Ví dụ: Đối với bài 32. Phong trào Tây Sơn lịch sử lớp 7 (trường học mới)
Phần hoạt động khởi động yêu cầu học sinh quan sát hình 1. Tượng đài Quang
Trung tại khu di tích gò Đống Đa (Hà Nội) nêu những hiểu biết của em về nhân vật
lịch sử trong ảnh.
Để nêu được yêu cầu này, giáo viên kết hợp với phương pháp giao việc cho
học sinh ở phần bài trước đó với phương pháp vấn đáp hoặc có thể sử dụng hoạt
động cặp đôi hoặc hoạt động cá nhân để khai thác nội dung yêu cầu. Mỗi học sinh
nêu một hoặc vài ý kiến về sự hiểu biết của bản thân. Giáo viên thống kê trên bảng

rồi lồng ghép bằng một vài mẩu chuyện kể về vua Quang Trung tiến đánh quân
xâm lược Thanh. Từ đây học sinh biết được nội dung nào đưa ra đúng với yêu cầu
của bài. Giáo viên chuyển ý vào bài trong sự “nuối tiếc”của học sinh khi đang nghe
kể chuyện. Điều này khiến học sinh có động lực hăng hái xây dựng bài làm cho tiết
học trở nên sôi nổi. Theo tôi, đây được coi như thành công đầu tiên của tiết dạy
bài có từ 3-6 tiết. Dựa trên cơ sở này các tiết học sau của bài sẽ tiếp tục được học
sinh ủng hộ. Tuy nhiên, giáo viên cũng phải quy định về thời gian nhất định cho
học sinh tìm hiểu phần hoạt động khởi động, khoảng từ 3-5 phút để tránh nội dung
bài học sa đà vào tiết kể chuyện lịch sử, ảnh hưởng đến các nội dung sau của bài.

Nguyễn Thị Minh Tính - Trường THCS Lương Thế Vinh - Krông Ana - Đắk Lắk
24


Một số kinh nghiệm giúp học sinh phát huy vai trò tự học nhằm nâng cao chất
lượng bộ môn lịch sử cấp THCS
Phương pháp giao việc cho học sinh còn rất hiệu quả khi các em học trải
nghiệm sáng tạo. Thực hiện theo quy định bộ môn của Bộ GD&ĐT, Sở GD&ĐT,
Phòng GD&ĐT về phương pháp dạy học trải nghiệm sáng tạo từ năm học 20172018. Đây là điểm mới về phương pháp dạy học phát huy vai trò chủ động, sáng
tạo của học sinh trong việc hình thành kiến thức. Học sinh vừa tiếp thu được nội
dung bài học vừa được thực hành các nội dung đã học ở các khía cạnh, vấn đề khác
nhau. Giáo viên phải hướng dẫn cụ thể nội dung yêu cầu của bài học để các em có
định hướng thực hiện và hoàn thành nhiệm vụ được giao.
Trải nghiệm sáng tạo trong bộ môn lịch sử đối với chương trình đại trà từ
lớp 6 đến lớp 9 có nội dung khác nhau. Cụ thể ở lớp 6 nội dung trải nghiệm sáng
tạo là hướng cho học sinh kể chuyện các nhân vật lịch sử tiêu biểu trong thời Bắc
thuộc và cuộc đấu tranh giành độc lập bằng tranh; lớp 7 hướng cho học sinh trình
bày được một số nét về quá trình hình thành, phát triển, suy tàn của các đô thị cổ
Thăng Long - Kẻ Chợ, Hội An thế kỉ XVI – XVIII bằng hình thức triển lãm tranh;
lớp 8 hướng dẫn cho học sinh làm được tập san hoặc bài trình bày Power Point về

các cuộc đấu tranh chống thực dân Pháp cuối thế kỉ XIX, lớp 9 hướng dẫn cho học
sinh xây dựng được đoạn phim hoặc làm tập san về “Điện Biên Phủ trên không”
đánh bại “pháp đài bay” của Mĩ.
Với hình thức trải nghiệm sáng tạo này giáo viên phải sử dụng phương pháp
giao việc cụ thể cho học sinh. Động viên học sinh thực hiện nội dung được giao có
hiệu quả giáo viên kết hợp với việc lấy điểm cho học sinh. Thời gian thực hiện
hình thức trải nghiệm sáng tạo là đủ dài để các em hoàn thiện sản phẩm có hiệu
quả cao từ 1-2 tuần. Giao việc cho học sinh theo tổ nhóm để hoàn thành nhiệm vụ,
phụ trách nhóm sẽ giao nhiệm vụ cụ thể cho từng thành viên trong nhóm, không có
sự ỷ lại, giao khoán sản phẩm cho một vài cá nhân mà là sản phẩm của cả nhóm.
Từ đây tất cả học sinh đều có trách nhiệm trong việc phát huy vai trò của mình
trong bài tập được giao.

Nguyễn Thị Minh Tính - Trường THCS Lương Thế Vinh - Krông Ana - Đắk Lắk
25