Nghị luận về lối sống người Việt khôn khéo hay khôn vặt

Đề bài: Nghị luận về lối sống người Việt khôn khéo hay khôn vặt
Hướng dẫn
Lối sống của con người Việt Nam truyền thống như thế nào? Lối sống ấy có những mặt 
nào là tích cực, mặt nào là tiêu cực?
Tổ  tiên, ông cha chúng ta, nhân dân ta đã sống dưới chế độ  phong kiến hàng nghìn năm. 
Từ giữa thế kỷ 19 đến ngày thống nhất đất nước (30/4/1975), dân tộc ta chìm đắm dưới 
ách thống trị của thực dân Pháp suốt 80 năm, trải qua 30 năm kháng chiến chống Pháp và 
chống Mỹ  xâm lược. Nhắc lại vài nét lịch sử  như  vậy, để  thấy dân tộc ta đã trải qua 
muôn vàn khó khăn; lịch sử  và nền văn hóa đã tác động sâu sắc đến lối sống của con  
người Việt Nam như thế nào?
Nước ta ở về Đông Nam châu Á, thuộc về vùng nhiệt đới, nắng lắm, mưa nhiều, thiên tai 
(lũ lụt, bão tố…) xảy ra triền miên. Thủy, hỏa, đạo, tặc – bốn loại giặc lớn mà nhân dân 
luôn luôn phải đối mặt.
Dân ta có nghề  trồng lúa nước lâu đời; lối canh tác thủ  công “con trâu đi trước, cái cày 
theo sau”.  Mãi đến đầu  thế  kỷ  21,  nền  nông  nghiệp  nước  ta  mới  được  cơ  giới  hóa 
(khoảng 80%). Cho đến nay (2013), nước ta mỗi năm xuất khẩu trên 7 triệu tấn gạo,  
đứng thứ nhất, nhì trên thế giới, nhưng còn phải nhập giống lúa, phân bón, thuốc trừ sáu.
Tuy đất nước đã có nhiều đổi mới; công nghiệp hóa, hiện đại hóa đang trên đà phát triển.  
Báo chí cho biết nước ta hiện nay có mấy chục vạn tiến sĩ, giáo sư, vào hạng nhất, nhì 
khối ASEAN, nhưng nền công nghiệp nước ta còn ở tình trạng “lắp ráp”, nhiều phụ kiện,  
máy móc của ô tô còn nhập khẩu; thậm chí đến chiếc ốc vít ô tô chưa sản xuất được!
Nói đến trí tuệ trong xã hội ngày nay là nói đến sáng chế, phát minh, nói đến giải Nobel,
… Nước ta chưa có. Đúng là  ở  ta “chưa ca tụng trí tuệ”. Hay vì thiếu nhân tài? Hay vì  
nhân tài chưa được trọng dụng?
Con người Việt Nam thông minh và sắc bén lắm! Có thua kém dân tộc nào? Các cuộc thi  


quốc tế  về  Toán, Lý, Hóa, Sinh,… học sinh Việt Nam, năm nào cũng giành được nhiều 
huy chương (huy chương vàng, huy chương bạc).
Trần Đình Hượu lại nhận xét “khôn khéo” là lối sống của người Việt Nam. Khôn khéo là  
khôn ngoan và khéo léo; là cách  ứng xử, từ  lời nói đến cử  chỉ, việc làm đều tinh tế, sắc  

bén. Do hoàn cảnh lịch sử mà phải khôn khéo trong làm ăn, trong cuộc sống. Không khôn 
khéo thì bị  ăn đòn! Biết “Miệng quan, trôn trẻ”, nên phải khôn khéo xa lánh cửa quan! 
Khôn khéo trong học tập: học thầy, học bạn, học trong sách, học trong thực tế, biết “đi 
một ngày đàng, học một sàng khôn”. Biết “tháng tám đói qua, tháng ba đói chết” nên phải 
sống cần kiệm. “Ăn đi trước, lội nước theo sau" là khôn vặt của loại người ích kỷ! Tuổi  
trẻ chúng ta không nghĩ đến, không nên sống như thế!.
Nhờ  khôn khéo mà biết “thủ  thế, giữ  mình, gỡ  được tình thế  khó khăn”. Không được  
nóng vội, hấp tấp vì sẽ  làm hỏng việc. Biết lắng nghe và suy nghĩ chín chắn: “Ăn nhai,  
nói nghĩ' là khôn khéo. Sống khiêm tốn, thật thà là khôn khéo, là người đức độ. Gần gũi 
người tốt, xa lánh kẻ xấu là khôn khéo.
Ngày nay, đến ga tàu, bến xe, cổng bệnh viện, nơi bán vé,… ai cũng phải khôn khéo, thủ 
thế. Muốn được bình yên, vô sự thì phải khôn khéo. Không a dua, không đua đòi, tránh xa 
các tệ nạn,… là sống khôn khéo.
Có biết ứng xử như thế mới là người khôn.
Theo ý tôi, tuổi trẻ  chúng ta phải học tập tốt, tu dưỡng tốt để  trở  nên người khôn khéo. 
Chúng ta cần học tốt ngoại ngữ, học tốt khoa học kỹ thuật để nâng cao tầm trí tuệ, đặng 
phục vụ Tổ quốc và nhân dân.
BÀI LÀM 2
Bước vào thời hội nhập, xây dựng nền văn hóa Việt Nam đậm đà bản sắc dân tộc là một  
yêu cầu vô cùng quan trọng của toàn Đảng, toàn dân ta. Trong hoàn cảnh đó, có người đặt  
câu hỏi: “Lối sống của người Việt Nam truyền thống là thế nào”.


Nhà nghiên cứu văn hóa Trần Đình Hượu cho rằng: "Không ca tụng trí tuệ mà ca tụng sự 
khôn khéo. Khôn khéo là ăn đi trước, lội nước theo sau, biết thủ thế, giữ mình, gỡ  được 
tình thế khó khăn".
Có thể nói đó là một ý kiến sắc sảo và xác đáng. Trí tuệ  và khôn khéo là hai phẩm chất  
cần có của con người văn hóa. Trí tuệ là khả năng nhận thức, suy xét bằng bộ  óc. Có trí  
tuệ mới có thông minh. Có trí tuệ mới có tưởng tượng, ghi nhớ, thu nhận kiến thức. Khôn  
khéo là khôn ngoan, khéo léo, nhanh nhạy, linh hoạt trong ứng xử. Biết cách ăn nói, cư xử,  

hành động hợp với tình thế  và lòng người là khôn khéo. Trái với khôn khéo là vụng về,  
đần độn, ngờ nghệch!
Ý kiến của Trần Đình Hượu vừa nêu lên mặt hạn chế (không ca tụng trí tuệ), vừa nêu lên 
mặt tích cực (ca tụng sự khôn khéo), đồng thời chỉ rõ những biểu hiện và tác dụng của lối 
sống khôn khéo như là “ăn đi trước, lội nước theo sau”, “biết thủ thế, giữ mình, gỡ được 
tình thế khó khăn”.
Tại sao lối sống của người Việt Nam truyền thống lại “không ca tụng trí tuệ mà ca tụng  
sự khôn khéo”?
Nền văn hóa Việt Nam, nền văn minh sông Hồng là nền văn hóa, nền văn minh phát triển 
qua hàng nghìn năm của cư dân trồng lúa nước, bị khép kín trong lũy tre, không có nhu cầu  
lưu chuyển, trao đổi, không có sự kích thích của đô thị. Trong 4 giai tầng xã hội: sĩ, nông, 
công, thương, ta thấy công, thương nằm  ở  dưới đáy bị  coi nhẹ. Vì thế  qua hàng nghìn  
năm dựng nước, dân tộc Việt Nam ta không có một ngành khoa học, kĩ thuật nào phát  
triển đến thành tựu, có truyền thống. Việc học cử  tử  cũng chỉ  xoay quanh tứ  thư, ngũ  
kinh. Chuyện quan trạng cân voi, xâu sợi chỉ qua trôn con ốc xoắn, sứ giả dùng lọng, tàn 
nhảy từ lầu cao xuống mặt đất an toàn, v.v… cũng chỉ ca tụng sự khôn khéo. Con trâu đi 
trước, cái cày theo sau là hình ảnh cố hữu trên đồng quê. Năm I960 nông dân ta mới có cái  
cày 51 cải tiến! Cho đến nay, ta chỉ  mới có cóng nghệ  “lắp ráp” mà chưa có thành tựu  
phát minh nào! Do bị  ngoại bang thống trị, do chiến tranh kéo dài, do chế  độ  bao cấp, 
v.v… mà lối sống dân ta “không ca tụng trí tuệ”.


Tục ngữ có câu: “Ăn cỗ  đi trước, lội nước theo sau”, theo tôi đó là sự  khôn vặt thể hiện  
lối sống, lối ứng xử của tâm lý tiểu nông, ích kỉ.
Sống trong xã hội mà thiên tai, địch họa triền miên, bị áp bức bóc lột nặng nề, phải gồng  
mình lên vì tôi tức, vì suu cao thuế  nặng. Cho nên con người Việt Nam phải biết sống 
khôn khéo. Có khôn khéo mới biết thủ  thế, giữ  mình, gỡ  được tình thế  khó khăn. Nhân  
dân ta, nhất là bà con dân cày chỉ ước mong được mùa, no cơm ấm áo, sống yên phận thủ 
thường giữa thời thái bình. Phải sống thật khôn khéo mới an cư lạc nghiệp.
Lối sống khôn khéo đã được đúc kết qua nhiều câu tục ngữ. Nhận rõ “Miệng quan, trôn 

trẻ”, “Quan thấy kiện như kiến thấy mỡ”, “Được vạ  má sưng”, nên phải khôn khéo xa 
lánh cửa quan! Phải thủ thế! Vào cửa quan thời nào cũng khó, “Vào cửa quan không có lối 
nói bằng nước dãi” (Bước đường cùng – Nguyễn Công Hoan), “Chui qua cái cửa tò vò / 
Phải cúi mà bò, kẻo vỡ mặt ral” (Tục ngữ)… Vốn biết thế, nên người dân đen phải khôn  
khéo để giữ mình!
Biết “Tháng tám đói qua, tháng ba đói chết” nên phải tiết kiệm, phải “tích cốc phòng cơ”.  
Biết rằng: “Tậu trâu, lấy vợ, làm nhà I Cả  ba việc  ấy đểu là khó thay!” nên phải hành 
động thận trọng khôn khéo. Có khôn khéo mới biết sống tế nhị, văn minh, lịch thiệp. Có 
khôn khéo mới được sống yên vui, thanh nhàn.
Trong phong trào xây dựng nếp sống mới con người văn hóa, phong trào “5 không, 3 sạch” 
hiện nay, theo tôi, ai cũng cần biết sống khôn khéo.
Bố mẹ tôi chỉ  học hết lớp 7, lao động thủ  công; chị  em tôi may mắn được học hành chu  
đáo. Chị tôi học Đại học Y khoa; tôi và các bạn tôi đang dự thi Đại học – Cao đẳng. Tuổi 
trẻ chúng tôi đang hăm hở học tập, luyện tập, lúc nào cũng tự  nhắc nhở mình, động viên  
nhau nỗ  lực vươn lên trên con đường khoa học kỹ  thuật, đồng thời biết sống đẹp, sống 
có văn hóa.
Lúc này, ngồi trong phòng thi Đại học, đọc và suy ngẫm về  ý kiến của nhà nghiên cứu 
Trần Đình Hượu, tôi càng thấm thía về lối sống của ông cha ta, tổ tiên ta.