Cảm nhận về một bài học hoặc một triết lí nhân sinh trong tác phẩm Cha tôi của Đặng Huy Trứ

Đề bài: Cảm nhận về một bài học hoặc một triết lí nhân sinh trong tác phẩm Cha  
tôi của Đặng Huy Trứ
Bài làm
"Đặng Dịch Trai ngôn hành lục" của Đặng Huy Trứ  (1825 ­ 1874) là một tác phẩm chữ 
Hán mang nội dung hồi kí, tự truyện. Qua hình ảnh người cha trong bài "Cha tôi", tác giả 
nói lên những suy ngẫm về hoạ, phúc ờ đời, nhất là trong chuyện học hành, thi cử.
Có hai sự  kiện chính được ghi lại. Sự  kiện thứ  nhất, năm 1843, Đặng Huy Trứ  mới 18  
tuổi, hai cha con cùng đi thi Hương. Người cha hỏng, người con đỗ  cử  nhân. Người cha 
khóc. Sự  kiện thứ  hai, năm 1848, Đặng Huy Trứ  thi Hội đỗ  tiến sĩ, được xếp thứ  bảy. 
Nhưng vào thi Đình vì phạm huý, ông bị  tước mất cả  tiến sì và cử  nhân. Đúng hôm đó 
(ngày 26 tháng 4)  ồng bác làm quan ngự  y qua đời. Cha của Đăng Huy Trứ  chỉ  buồn về 
việc tang, còn chuyện con trai bị truất cả học vị tiến sì và cử nhân thì ông coi như không  
có chuyên gì đáng kể.
Mọi người lấy làm lạ hỏi: "Con đỗ cao là việc đáng mừng, sao cụ lại khóc như gặp việc 
chẳng lành vậy?".
Cụ bộc bạch ước mơ của người cha. Cho con đi thi lần đầu là chỉ muốn cho con quen với  
tiếng trong trường thi; may mà đỗ tú tài thì ở nhà dạy trẻ cũng đủ miếng cơm manh áo, để 
khỏi phải đi phu phen, binh dịch, đâu dám có tham vọng được dự  yến vua ban.  Ước mơ 
ấy thật là khiêm nhường, bình dị.
Cụ nhắc lại câu nói của cổ nhân: "Thiếu niên đăng khoa nhất hất hạnh dã" để nói lên nỗi 
lo của mình. Cụ nhắc lại bài học đường đời mà lo. Con còn nhỏ  tuổi, mới một lần đi thi  
đã đỗ cử nhân. Đó là phúc, nhưng biết đâu trong cái phúc ấy lại chứa cái mầm hoạ. Vì cụ 
sợ  con trai mình "kiêu căng, tự  mãn,  ếch ngồi đáy giếng, coi trời bằng vung, phúc đâu  
chẳng thấy, hoạ đã sẵn chờ. Cụ lo vì "thuyền nhỏ sao kham nổi trọng tải lớn", lo con trai 
mình "không báo đáp được nghĩa nặng  ơn dày..". Phải từng trải việc đời, từng trải việc  
người mới có nỗi lo  ấy. Bài học về bệnh tự  kiêu, tự  phụ, tự  mãn của những thiếu niên  
sớm đỗ đạt, có ít nhiều danh vọng, được cụ nêu lên thật vô cùng sâu sắc, thấm thìa.
Năm năm sau, vua Thiệu Trị mở Ân khoa ­ khoa thi Hội mùa xuân Đinh Mùi (1847), cậu  
cử Đặng Huy Trứ, mới 23 tuổi lại vác lầu chõng ứng thí. Mặc dầu đề  thi rất khó, nhiều  

thí sinh bị  hỏng. Riêng Đặng Huy Trứ  làm đủ  được các để  thi kinh nghĩa và "được bảy  
phán", tuy bài văn đổi sách thì làm "không sát đề lắm", nhưng vẫn được xếp thứ bảy.
Khi tin vui thi Hội báo về, người cha lại rớt nước mắt. Phải chăng vì linh tính mà cụ nói:  
Bậc đổ đại khoa ắt phải là người phúc phận lớn. Con tôi đức độ ra sao mà được vậy, chỉ 
làm cho tôi lo lắng.
Quả nhiên, vào thi Đình, Đặng Huy Trứ vì không phân biệt được từ đồng âm nên đã dùng  
hai chữ "phong đô" và bốn chữ "nha miêu chi hại" nên liền bị truất tiến sĩ và cắt cả bằng  
cử nhân khoa trước.
Phúc bất trùng lai, họa vô đơn chí! Con trai bị đánh hỏng trong kì thi Đình. Người anh trai  
làm quan ngự y qua đời. Cà nhà ai cùng buồn, nhưng thân phụ Đặng Huy Trứ chỉ thương 
tiếc người anh, còn việc con trai gặp hoạ  trong thi cử  thì coi "như  không có chuyện gì  
dáng kể, chỉ thỏ dài..". Điều đó cho thấy, cụ đã tiên cảm, tiên liệu mọi sự việc có thể xảy  
ra, dự đoán, phòng xa mọi chuyện không hay, không tốt lành có thể sẽ  gặp phải. Vì thế, 
khi con trai bị truất tiến sĩ, cử nhân người cha mới tự chủ và bình tĩnh "coi như không có  
chuyện gì đáng kể'.  Ở  đời, những người biết phòng xa mới có thái độ  trầm tĩnh và tinh  
thần tự  chủ  đó. Phúc, hoạ, may rủi là chuyện thường xuyên xảy ra đối với mọi người.  
Chuyện "Thất mã Tái Ông" cũng như thái độ trầm tình của cụ thân sinh Đặng Huy Trứ là 
bài học sâu sắc về cách sống.
Người cha thở  dài vì thương người anh trai qua đời; anh trai "ra đi là ra đi mãi mãi",...  
Người cha đã dành cho người con vừa "bị truất tiến sĩ" những lời dạy bảo sâu sắc:
"Khi người tơ đay đủ lắm thì Trời gạt bớt đi cho bằng. Gia đình ta cực thịnh mãn rồi viêc  
Trứ gặp phải như vây là phúc cho nhà ta mà cũng là cái may lớn cho bản thân Trứ. Song,  
sau cơn sấm sét, mưa móc lại cổ thể tưới nhuần. Trứ nếu cố gắng chịu khố học vẩn còn 
nhiều hi vọng". Người cha an ủi và động viên con trai vể việc bị tước cả khoa danh là "để 
rèn luyện cho con nên người. Con không được vì thế mà thoái chí".
Người cha nhắc đến ông Phạm Văn Huy  ở Thiên Lộc, ông Mai Anh Tuấn ở Thanh. Hoá 
trước đây cũng đã từng bị  cách cử  nhân, nhưng vẻ  sau, một người đỗ  hoàng giáp, một 
người đỗ thám hoa để khích lệ người con. Bài học về sự tu dưỡng phấn đấu, nâng cao ý  
chí, nghị lực sau mỗi lần thất bại, có ý thức sửa chữa sai lầm mà vươn lên đã được người 

cha nhắc nhở người con thật vô cùng thấm thìa:
"Buổi sáng mất, buổi chiều lợi thu về, hẳn là sau khi bị cách, các ông ấy đã nỗ lực tu tỉnh,  
cho nên đã sảy chân ngã mà lợi đứng tên được. Tài học, phẩm hạnh của con còn kém các 
ông ấy muôn lần. Người ta ai chẳng cố lúc mắc sai lầm, quý là ở chỗ biết sửa chữa".
"Cha tôi" là một bài kí hàm chứa tính triết lí và giáo huấn đặc sắc. Phải biết lo xa, phòng  
xa. Không được kiêu căng, tự  phụ, tự  mãn. Phải biết nỗ  lực phấn đấu vươn lên không 
ngừng. Phải dũng cảm đứng thẳng dậy sau mỗi lần vấp ngã... Phải hiểu thất bại là mẹ 
thành công; thua keo này bày keo khác, v.v... Đó là nội dung lời cha dạy con; là bài học làm 
người lúc nào cũng mới mẻ.
Cuộc đời của Đặng Huy Trứ là một tấm gương sáng cho chúng ta noi theo. Mùa xuân năm  
Đinh Mùi, thi Hội và thi Đình, ông bị  truất tiến sĩ và cách cả  bằng cử  nhân, nhưng chỉ 
mấy tháng sau vào mùa thu năm ấy, ông lại hăm hở vác lều chõng đi thi Hương đua tài với  
thiên hạ. Đúng là "Trời sinh, trời chẳng phụ nào — Phong vân gặp hội anh hào ra tay" (Ca 
dao), Đặng Huy Trứ đỗ Giải nguyên. Gần ba mươi năm làm quan, dù ở cương vị nào, lĩnh  
vực nào, ông đều để lại nhiều dấu ấn và thành tích tốt
Cuộc đời của Đặng Huy Trứ là một tấm gương sáng cho chúng ta noi ineo. mua xuân năm 
Đinh Mùi, thi Hội và thi Đình, ông bị  truất tiến sĩ và cách cả  bằng cử  nhân, nhưng chỉ 
mấy tháng sau vào mùa thu năm ấy, ông lại hăm hở vác lều chõng đi thi Hương đua tài với  
thiên hạ. Đúng là 'Trời sinh, trời chẳng phụ nào ­ Phong vân gặp hội anh hào ra tay" (Ca 
dao), Đặng Huy Trứ đỗ Giải nguyên. Gần ba mươi năm làm quan, dù ở cương vị nào, lĩnh  
vực nào, ông đều để lại nhiểu dấu ấn và thành tích tốt đẹp về chính trị, quân sự, kinh tế,  
ngoại giao,... về văn học, văn hoá, tác phẩm của ông viết ra "chồng cao hơn đầu người", 
trong đó có đến 1252 bài thơ chữ Hán.