Phân tích sáu câu đầu bài thơ Bài ca ngất ngưởng của Nguyễn Công Trứ

Đề bài: Phân tích sáu câu đầu bài thơ Bài ca ngất ngưởng của Nguyễn Công Trứ
Hướng dẫn
Ngay từ  tên đầu bài thơ, hai chữ “ngất ngưởng” đã khiến cho ta cảm nhận được những 
điều khác lạ  của tác giả. ít có một tác giả  nào vào thời đại  ấy lại đặt hai chữ  “ngất  
ngưởng” vào ngay cái đề bài thơ. Đó hẳn cũng là một điều ngất ngưởng.
Rồi sau đó ngay câu đầu tiên tác giả đã nhận định:
Vũ trụ nội mạc phi phận sự
Không có việc gì trong nhân gian này, trong vũ trụ này không phải việc của ông. Việc nào  
cũng là việc của ông. Đó không phải sự kiêu ngạo, sự tự cao mà chính là sự đánh giá đúng  
nhất về bản thân mình, về sự nghiệp của mình. Không một chút tự ti, ông đã đứng lên chỉ 
rõ vai trò to lớn của mình, chẳng phải ông đã nói rằng:
Đã mang tiếng ở trong trời đất
Phải có danh gì với núi sông đó sao?
Nhưng cũng chính vì cái phận sự đó, phải có cái danh với đời, với người đó lẽ ra ông phải 
sung sướng khi được ra làm quan, làm người cai quản, trông coi cuộc sống của nhân dân,  
nhưng không ông coi như khi đó ông đã “vào lồng”.
Ông Hi Văn tài bộ đã vào lồng
Tại sao được làm công việc mình mong muốn, ao  ước mà ông coi như  sự đè nén, gò bó.  
“Cái lồng”  ở  đây chính là cái bộ  máy, cái xã hội phong kiến lúc bấy giờ. Cái xã hội mà  
việc đổi trắng thay đen, sự  ganh ghét, đố  kỵ  xảy ra như  cơm bữa. Khi bước chân vào 
chốn quan trường cũng là lúc Nguyễn Công Trứ biết rằng ông sẽ bị chi phối, sẽ phải làm  
những việc mà bản thân không muốn. Mặc dù có tài nhưng Nguyễn Công Trứ  biết rằng 
một mình ông thì đâu có thể  thay đổi nổi một chế  độ  đã tồn tại lâu đến như  vậy. Tuy  
nhiên trong câu thơ  này, Nguyễn Công Trứ  vẫn thể  hiện được cái “ngất ngưởng” của  
mình. Ông đã dám gọi chốn quan trường, xã hội lúc bấy giờ là cái lồng. Đó gần như một  
cái tát vào mặt bộ máy quan lại, triều đình vì trước nay có ai dám ngông cuồng như vậy.  
Trong xã hội phong kiến cũng không ít những nhà nho tiến bộ, những người có ý tưởng  
phản kháng lại chế độ. Nhưng cũng chẳng mấy ai dám khẳng định lại điều đó trước toàn  
thể mọi người mà nhất là trên giấy trắng mực đen như Nguyễn Công Trứ. Đó phải chăng 

chính là sự phá cách của Nguyễn Công Trứ.
Nguyễn Công Trứ có được sự “chơi ngông” đó cũng bởi một phần ông biết là ông có tài, 
điều đó chẳng cần giấu giếm:
Gồm thao lược đã nên tay ngất ngưởng.
Một lần nữa Nguyễn Công Trứ “ngất ngưởng”, lần này ông “ngất ngưởng” vì hãnh diện  
về  cái tài của ông. Nguyễn Công Trứ  đã thể  hiện được rất rõ cái tôi của mình trong câu  
thơ này.
Nhưng cũng chính vì có tài, lại mang những tư  tưởng tiến bộ nên Nguyễn Công Trứ  đã  
không ít lần phải “lên voi, xuống chó”:
Khi Thủ khoa, khi Tham tán, khi Tổng đốc Đông,
Lúc bình Tây, cờ đại tướng,
Có khi về Phủ doãn Thừa Thiên.
Đó cũng là điều dễ hiểu trong chốn quan trường đầy ghen ghét đố kỵ, mưu hại lẫn nhau.  
Nguyễn Công Trứ tỏ ra rất thản nhiên đón nhận điều đó. Điệp từ “khi… khi” tuy dồn dập 
nhưng lại mang hơi thở  bình thản, đón nhận một cách tự  nhiên, vì vậy mà ông cũng đã 
nói:
Được mất dương dương người tái thượng
Khen chê phơi phới ngọn đông phong
Với Nguyễn Công Trứ, sự nghiệp là quan trọng nhưng ông cũng không quá coi trọng danh  
lợi. Với ông dù làm  ở  vị  trí nào miễn là được đem sức giúp đời, giúp dân là ông đã thoả 
được cái chí làm trai. Đó cũng chính là sự khác biệt của ông với quan lại bấy giờ và thể 
hiện được sự “ngất ngưởng” của ông.
Bài ca ngất ngưởng như một câu chuyện kể về cuộc đời của tác giả  Nguyễn Công Trứ. 
Nhưng qua đó ta lại thấy hiện lên hình  ảnh một con người, với chí làm trai cao cả, một  
cái tôi sánh ngang với trời đất, một sự “ngất ngưởng” không hề gây khinh ghét mà là cả 
một sự đáng kính nể, khâm phục.