Những nội dung cần đổi mới trong đánh giá kết quả giáo dục ở trường phổ thông hiện nay

TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GÒN

Số 24 - Tháng 11/2014

NHỮNG NỘI DUNG CẦN ĐỔI MỚI TRONG ĐÁNH GIÁ
KẾT QUẢ GIÁO DỤC Ở TRƯỜNG PHỔ THƠNG HIỆN NAY
PHẠM VĂN KHANH(*)

TĨM TẮT
Đánh giá kết quả giáo dục là một hoạt động nhằm xác định mức độ đạt được mục tiêu
giáo dục (hệ thống các chuẩn “đầu ra”) được thể hiện ở mỗi cá nhân người được giáo
dục; từ những thơng tin về kết quả đạt được đó mà tìm kiếm giải pháp, cải tiến hoạt động
dạy và học, góp phần nâng cao chất lượng. Đánh giá kết quả giáo dục có vai trò quan
trọng trong phát triển giáo dục.
Từ khóa: đánh giá kết quả giáo dục, mục tiêu giáo dục, chuẩn “đầu ra”, cải tiến hoạt
động dạy và học, quản lý giáo dục
ABSTRACT
Education assessment- an activity aims at defining the set level of educational
objectives (system of standard outcomes) that are found out in the educated individuals;
based on the information of results, the solutions will be sought to improve teaching and
learning, increasing the quality. Assessment of education plays an important role in
education development.
Keywords: education assessment, education objectives, “standard outcomes) improve
the teaching and learning, education management.
1. ĐÁNH GIÁ VÀ ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ
GIÁO DỤC(*)
1.1. Một số khái niệm
Đánh giá: Theo Từ điển tiếng Việt,
đánh giá là nhận định giá trị (2). Theo đó
việc nhận định giá trị được áp dụng trên
nhiều đối tượng khác nhau như là sự vật,

hiện tượng, q trình và con người, thí dụ
như đánh giá tài sản, đánh giá mơi trường,
đánh giá học sinh...
Có thể hiểu rộng hơn: Đánh giá là
phán xét về mức độ giá trị, hoặc chất
lượng của sự vật...(4).
Tuy vậy, bản thân của đánh giá là
khơng có mục đích tự thân. Tùy theo chủ
thể đánh giá, đối tượng đánh giá mà việc

đánh giá sẽ có được mục đích nhất định
nào đó.
Kết quả giáo dục: Theo PGS.TS. Trần
Kiều, kết quả giáo dục là những điều đạt
được ở một mức độ nào đó đối với mục
tiêu giáo dục đã đề ra sau một giai đoạn
giáo dục. Mục tiêu giáo dục ở đây được
hiểu là một hệ thống bao gồm các chuẩn
“đầu ra” mà người học cần đạt được.
Đánh giá giáo dục: PGS.TS. Trần Kiều
cho rằng đánh giá kết quả giáo dục là một
hoạt động nhằm xác định mức độ đạt được
mục tiêu giáo dục (hệ thống các chuẩn
“đầu ra”) được thể hiện ở mỗi cá nhân
người được giáo dục; từ những thơng tin về
kết quả đạt được đó mà tìm kiếm giải pháp,
cải tiến hoạt động dạy và học, góp phần
nâng cao chất lượng.

(*)

NGƯT.TS, Hội Khoa học Tâm lý và Giáo dục
tỉnh Tiền Giang

10


Đánh giá kết quả giáo dục có vai trò
quan trọng trong phát triển giáo dục.
Không có đánh giá kết quả giáo dục thì chủ
thể tổ chức quản lý giáo dục sẽ không biết
được chất lượng các hoạt động giáo dục
đang ở mức độ nào, mục tiêu, chương
trình, kế hoạch giáo dục được thực hiện có
tốt không cần có biện pháp cải tiến gì
không.
Do vậy, mục đích của đánh giá kết quả

giáo dục là nhằm góp phần cho việc nâng
cao chất lượng các hoạt động giáo dục, sản
phẩm giáo dục và các chương trình, kế
hoạch giáo dục.
Chức năng cơ bản của đánh giá kết quả
giáo dục là xác định hiện trạng giáo dục,
chỉ ra những mặt tích cực, những sai sót,
lệch lạc trong giáo dục cần sửa sai, điều
chỉnh và góp phần hoàn thiện mục tiêu
giáo dục, phát triển giáo dục.

Mục tiêu

giáo dục

Đánh giá
kêt quả
giáo dục

Nội dung chương trình GD

Phương pháp GD

Phương tiện GD

Đối tượng
giáo dục
(Nhân cách
học sinh)

Phương pháp đánh giá GD

Sơ đồ: Mối quan hệ giữa mục tiêu giáo dục với đối tượng giáo dục
và đánh giá kết quả giáo dục ở trường phổ thông

11


giá phải lựa chọn cách thức đánh giá như
tiến hành khảo sát, điều tra, phân tích, tổng
hợp, nghiên cứu sản phẩm, thu thập dữ
liệu; thông qua các hình thức kiểm tra, thi
cử, các thao tác đối chiếu, so sánh; sử dụng

các công cụ đo lường, thống kê toán
học…để đánh giá.
Về tính hiệu quả của đánh giá kết quả
giáo dục, để các đánh giá kết quả giáo dục
được khách quan, các số liệu phải có độ tin
cậy cao, thuyết phục, công cụ đánh giá phù
hợp, các tiêu chí đánh giá được lượng hóa
rõ ràng, cụ thể.
Ngoài ra quá trình đánh giá kết quả
giáo dục cũng cần đảm bảo các yêu cầu
công khai, rõ ràng, công bằng trong đánh
giá như sự tham gia của đối tượng được
đánh giá. Đối tượng được đánh giá phải
được phản hồi kết quả đánh giá, có cơ hội
tham gia đánh giá, hiểu cách đánh giá và
hiểu cách sử dụng kết quả đánh giá. Kết
quả đánh giá cần được biểu hiện với nội
dung sao cho có tác động tích cực đến đối
tượng được đánh giá.
2. THỰC TRẠNG VỀ ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ
GIÁO DỤC Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG
HIỆN NAY
Theo nghĩa rộng, đánh giá kết quả giáo
dục là sự lượng giá kết quả giáo dục trên
nhiều khía cạnh của giáo dục. Trong phạm
vi bài này tôi chỉ đề cập đến đánh giá kết
quả giáo dục trên khía cạnh sản phẩm chủ
yếu của giáo dục là nhân cách của người
được giáo dục (học sinh phổ thông) và trên
cơ sở những loại hình đánh giá đang sử

dụng hiện nay ở trường phổ thông.
Về mục tiêu giáo dục, mục tiêu cơ bản,
tổng quát của giáo dục phổ thông nước ta
hiện nay vẫn là giáo dục toàn diện cho học
sinh với các mục tiêu giáo dục cụ thể với
các yếu tố: đức dục, trí dục, thể dục, thẩm
mỹ và các kỹ năng cơ bản...(1).

1.2. Phân loại đánh giá kết quả giáo dục
Khoa học đánh giá ngày càng phát
triển, các loại hình đánh giá kết quả giáo
dục rất đa dạng tùy theo các quan điểm tiếp
cận. Sau đây là một số cách phân loại đánh
giá kết quả giáo dục đang được áp dụng
khá phổ biến:
 Xét theo qui mô đối tượng được đánh
giá: Có hai loại là đánh giá trên diện rộng
(trên số đông và phạm vi rộng), đánh giá
trên diện hẹp (đánh giá trên lớp học, trên
từng học sinh, từng môn học).
 Xét theo khách quan và chủ quan
trong đánh giá: Có hai loại đánh giá trong
và đánh giá ngoài (kể cả tự đánh giá và
được đánh giá đối với cá nhân).
 Xét theo hình thức đánh giá: Có hai
loại đánh giá, đánh giá định tính và đánh
giá định lượng.
 Xét theo thành phần tham gia giáo
dục: Có ba loại chính là đánh giá kết quả
giảng dạy của giáo viên, đánh giá kết quả

học tập của học sinh và đánh giá kết quả
của các phương tiện hỗ trợ giáo dục.
 Xét theo quá trình giáo dục: Có ba
loại là đánh giá đầu vào, đánh giá quá trình
giáo dục (hoặc quá trình đào tạo) và đánh
giá theo chuẩn "đầu ra".
 Xét theo tiến trình thời gian năm học,
khóa học: Có đánh giá thường xuyên và
đánh giá định kỳ.
Ngoài ra còn có nhiều loại hình đánh
giá kết quả giáo dục khác như: đánh giá
chẩn đoán, đánh giá phát triển, đánh giá
tổng kết....
Tuy đa dạng về loại hình nhưng yêu
cầu chung của đánh giá kết quả giáo dục là
phải đảm bảo các nguyên tắc cơ bản là
công bằng, khách quan khoa học, nhất
quán và toàn diện.
Về phương pháp, khi đánh giá kết quả
giáo dục trên một đối tượng, chủ thể đánh
12


Về hình thức đánh giá, chủ yếu vẫn là
đánh giá định tính và đánh giá định lượng.
Đánh giá định tính thường áp dụng cho
đánh giá về đạo đức, hạnh kiểm với 4 mức
xếp loại hạnh kiểm là tốt, khá, trung bình,
kém. Các mặt trí dục, thể dục, thẩm mỹ...
thường được đánh giá bằng điểm số theo

thang điểm 10 và qui ra 5 loại gồm có giỏi,
khá, trung bình, yếu, kém. Ở trường phổ
thông, các hình thức đánh giá kết quả giáo
dục này là quyền của giáo viên và do giáo
viên chủ nhiệm, giáo viên bộ môn đánh giá
và xếp loại cho học sinh của mình.
Về nội dung đánh giá, các đánh giá kết
quả giáo dục ở trường phổ thông chủ yếu dựa
trên 3 mặt kiến thức, kỹ năng, thái độ, trong
đó đánh giá tri thức là trọng tâm, cốt lõi.
Về phương pháp đánh giá, việc đánh
giá kết quả giáo dục ở trường phổ thông
hiện nay dựa trên kết quả thi cử, kiểm tra là
chính, một số ít trường hợp được đánh giá
qua năng lực thực tế.
2.1. Những mặt tích cực của đánh giá
kết quả giáo dục ở trường phổ thông hiện nay
- Hệ thống văn bản pháp quy về kiểm
tra, đánh giá giáo dục tuy còn những hạn
chế nhất định song trong thời gian qua nó
đã góp phần cho đánh giá kết quả giáo dục
ở các trường phổ thông được công bằng,
nhất quán...
Việc xây dựng các tiêu chuẩn, tiêu chí
đánh giá kết quả giáo dục ngày càng rõ
ràng, cụ thể và được thể chế hóa. Việc xây
dựng hệ thống khảo thí, kiểm định chất
lượng giáo dục góp phần cho cải tiến mạnh
mẽ việc đánh giá kết quả giáo dục ở trường
phổ thông.

- Bệnh thành tích là một nguyên nhân
quan trọng làm cho đánh giá kết quả giáo
dục bị sai lệch đang dần được khắc phục, có
nhiều chuyển biến để việc đánh giá kết quả
giáo dục ở trường phổ thông thực chất hơn.

- Những đánh giá kết quả giáo dục dựa
theo quá trình giáo dục cũng đã chỉ ra
những những bất cập, không phù hợp của
chương trình, sách giáo khoa hiện hành để
có những định hướng và hình thành chủ
trương thay sách giáo dục phổ thông giai
đoạn sau năm 2015.
- Sự phát triển của khoa học đánh giá ở
nước ta đã có những tiến triển đáng kể góp
phần làm cho ngành giáo dục tiếp cận được
các thành tựu khoa học đánh giá tiên tiến
trên thế giới và có nhiều vận dụng vào
trong thi, kiểm tra, đổi mới cách đánh giá
kết quả giáo dục trong thời gian qua trong
toàn ngành nói chung và trong các trường
phổ thông nói riêng.
- Những đánh giá kết quả giáo dục
dưới các góc nhìn khác nhau về khách
quan, chủ quan, chính thức, không chính
thức đã chỉ ra được những yếu kém trong
thực hiện và những lệch hướng, lạc hậu,
chậm đổi mới trong đề ra mục tiêu giáo
dục và đào tạo đã đưa đến những đòi hỏi
phải đổi mới căn bản toàn diện nền giáo

dục nước nhà như hiện nay.
2.2. Những nhược điểm của đánh giá
kết quả giáo dục ở trường phổ thông thời
gian qua
Bên cạnh những ưu điểm, việc đánh giá
kết quả giáo dục phổ thông ở nước ta thời
gian qua cũng bộc lộ nhiều nhược điểm:
- Đánh giá về việc thực hiện mục tiêu
giáo dục:
Không đánh giá được đầy đủ những sai
sót trong thực hiện mục tiêu giáo dục toàn
diện nhất là những lệch hướng trong dạy
chữ, dạy người, dạy nghề, những thất bại
trong phân ban đầu cấp Trung học phổ
thông, những yếu kém trong phân luồng
học sinh sau Trung học cơ sở, những bất
hợp lý trong phân luồng học sinh sau
Trung học phổ thông.
13


- Về hình thức đánh giá:
Việc đánh giá kết quả giáo dục qua
hình thức xếp loại học sinh ở trường phổ
thông chủ yếu là do giáo viên thực hiện
cho học sinh. Học sinh ít có cơ hội tham
gia đánh giá, tự đánh giá mình, đánh giá
bạn.
- Về nội dung đánh giá:
Quá chú trọng về đánh giá kiến thức

coi nhẹ đánh giá kỹ năng, thái độ.
- Về phương pháp đánh giá:
Quá chú trọng đánh giá kết quả giáo
dục qua thi cử, kiểm tra, nhưng trong thi cử
và kiểm tra chủ yếu là thi kiến thức, xem
nhẹ thi, kiểm tra thực hành, thí nghiệm, kỹ
năng cơ bản. Trong thi, chủ yếu là thi viết,
thi kiến thức đơn môn, không thi kiến thức
có tính tổng hợp, liên môn. Đề thi đơn điệu
theo dạng cấu trúc chưa theo dạng ma trận.
Do vậy đánh giá kết quả giáo dục chỉ nhằm
vào đánh giá kiến thức, chưa đánh giá tư
duy, trí tuệ, đánh giá năng lực thực tế và
ứng dụng, sáng tạo.
- Về tính hiệu quả của đánh giá kết quả
giáo dục:
Đánh giá kết quả giáo dục hiện nay ở
nhà trường phổ thông chủ yếu là để xếp
loại học sinh, chưa quan tâm đầy đủ đến
tính tích cực của đánh giá kết quả giáo dục
là giúp cho học sinh thấy được sự tiến bộ,
phát triển của bản thân qua học tập rèn
luyện. Tác động của đánh giá đối với bản
thân học sinh chưa tạo động lực mạnh mẽ
cho sự phấn đấu vươn lên, chưa giúp học
sinh có năng lực tự hiểu biết về mình tự
đánh giá được mình.
2.3. Một số hệ quả phát sinh từ các
nhược điểm của cách đánh giá kết quả
giáo dục thời gian qua ở trường phổ

thông
- Hình thành ở học sinh nhất là học
sinh Trung học phổ thông quan niệm học

để thi, thi như thế nào học như thế đó dẫn
đến học lệch .
- Tạo ra tâm lý khoa bảng, bằng cấp
cho học sinh, nhiều học sinh sau trung học
không sẵn sàng tham gia lao động, lúng
túng trước việc chọn ngành nghề cho mình
một cách phù hợp, đúng đắn.
- Nhiều học sinh sau trung học phổ
thông có vốn kiến thức thực tế và kỹ năng
sống không nhiều. Năng lực tự đánh giá,
khả năng sáng tạo, tư duy độc lập, tự giải
quyết vấn đề không cao.
3. NHỮNG KHUYẾN NGHỊ
3.1. Với các cơ quan quản lý giáo dục
các cấp
- Cần tiếp tục kiện toàn và nâng cao
chất lượng của hệ thống khảo thí và kiểm
định chất lượng giáo dục trong ngành tạo
thuận lợi cho việc cải tiến, đổi mới việc
đánh giá kết quả giáo dục ở trường phổ
thông. Hoàn thiện các văn bản pháp qui về
kiểm định, đánh giá, quản lý chất lượng
giáo dục chặt chẽ, nhất quán trong các lĩnh
vực quan trọng của giáo dục cần đánh giá
hiện nay.
- Cải tiến, đổi mới công tác thi cử,

kiểm tra đánh giá ở trường phổ thông nhất
là trong thi hoặc công nhận tốt nghiệp
Trung học cơ sở, Trung học phổ thông vì
đây là một hình thức đánh giá kết quả giáo
dục quan trọng nền tảng về học vấn phổ
thông đối với người học. Nên cải tiến việc
thi, kiểm tra và công nhận kết quả theo
hướng:
+ Đa dạng hóa hình thức đề thi, đề
kiểm tra: Tự luận, trắc nghiệm, viết, đọc
hiểu, đàm thoại, thực hành thí nghiệm ...
giáo viên và học sinh cần làm quen dần với
các hình thức đề thi, kiểm tra này.
+ Ra đề thi, đề kiểm tra: Kết hợp nhiều
hình thức đề thi, đề kiểm tra khi ra một đề
thi, đề kiểm tra (đề thi ma trận) hoặc chỉ có
14


một hình thức đề thi, đề kiểm tra khi ra một
đề thi, đề kiểm tra ( đề thi truyền thống).
+ Môn thi, môn kiểm tra: Có thể kết
hợp thi môn bắt buộc, môn tự chọn, môn
điều kiện, môn nhiệm ý. Có thể thi, kiểm
tra theo"đơn môn" hoặc "liên môn" trong
một đề thi, đề kiểm tra thí dụ các môn sử,
địa và giáo dục công dân được kết hợp
trong một đề thi, đề kiểm tra.
+ Nội dung thi, kiểm tra: Giảm thiểu
các đề thi, kiểm tra có tính tái hiện tri thức,

trí nhớ, học thuộc lòng. Khuyến khích các
loại đề thi, kiểm tra phát huy trí sáng tạo,
các ứng dụng thực tiễn, phát triển kiến thức
tích hợp, liên môn, thi thuyết trình, trình
bày một vấn đề bằng lời...
+ Xây dựng ngân hàng đề thi, đề kiểm
tra: Trên cơ sở các đề xuất cải tiến thi và
kiểm tra như trên, các cơ quan quản lý giáo
dục cần nghiên cứu phối hợp xây dựng một
ngân hàng đề thi và đề kiểm tra cho phù hợp.
- Có kế hoạch bồi dưỡng, tập huấn theo

chuyên đề về đánh giá kết quả giáo dục cho
cán bộ quản lý giáo dục và giáo viên nhằm
nâng cao chất lượng và hiệu quả đánh giá
giáo dục.
- Chuẩn bị các điều kiện cần thiết để
vận dụng hoặc tham gia vào các chương
trình đánh giá kết quả giáo dục tiên tiến,
phù hợp với điều kiện của nước ta hiện
nay.
- Cần có định hướng cho đổi mới đánh
giá kết quả giáo dục theo yêu cầu đổi mới
chương trình sách giáo khoa phổ thông sau
năm 2015.
3.2. Với các trường sư phạm
- Cần nghiên cứu đưa nội dung đổi mới
đánh giá kết quả giáo dục vào chương trình
đào tạo giáo viên ở các trường đào tạo giáo
viên phổ thông.

- Nghiên cứu và xây dựng các nội
dung, tài liệu về đánh giá kết quả học tập
của học sinh trong chương trình giáo dục
phổ thông mới sau năm 2015.

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1.

Bộ Giáo dục và Đào tạo (2009), Luật Giáo dục, Nxb Giáo dục.

2.

Lâm Quang Thiệp (2012), Đo lường và đánh giá hoạt động học tập trong nhà trường,
Nxb ĐHSP Hà Nội.

3.

Nguyễn Đức Chính (2004), Đánh giá kết quả học tập trong giáo dục đại học và đào
tạo nguồn nhân lực, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội.

4.

Trung tâm Từ điển học (1994), Từ điển tiếng Việt, Nxb Khoa học Xã hội.
* Ngày nhận bài: 30/9/2014. Biên tập xong: 05/11/2014. Duyệt đăng: 07/11/2014

15